Văn bản quy phạm pháp luật[1] hay còn gọi là Văn bản pháp quy là một hình thức pháp luật thành văn (Văn bản pháp) được thể hiện qua các văn bản chứa được các quy phạm pháp luật do cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 của Việt Nam thì Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban hành hoặc phối hợp ban hành theo thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục được quy định trong đó có quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được Nhà nước bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã hội.[2]
Văn bản quy phạm pháp luật mang những dấu hiệu cơ bản sau:
- Do cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc cá nhân có thẩm quyền ban hành.
- Việc ban hành luôn luôn theo thủ tục, trình tự luật định.
- Nội dung văn bản quy phạm pháp luật gồm những quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung (quy phạm pháp luật). Đó là những khuôn mẫu của hành vi mà mọi thành viên xã hội hoặc các cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức có liên quan phải xử sự theo.
- Văn bản quy phạm pháp luật được Nhà nước bảo đảm thực hiện. Nhà nước sử dụng mọi biện pháp về kinh tế, chính trị, tư tưởng, đạo đức, văn hóa, pháp luật, trong đó có cả biện pháp cưỡng chế nhà nước mang tính trừng phạt, để bảo đảm thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật mà mình đã ban hành. Biện pháp cưỡng chế có tính trừng phạt chỉ được cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng khi có vi phạm pháp luật xảy ra và việc áp dụng đó cũng dựa trên cơ sở nhằm giáo dục, thuyết phục, cải tạo.
- Văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện nhiều lần trong thực tế đời sống, được áp dụng khi có sự kiện pháp lý xảy ra; được tất cả thành viên xã hội hoặc cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức có liên quan thực hiện nhiều lần cho tới khi nó bị đình chỉ hoặc bị sửa đổi hoặc bị bãi bỏ một phần hay toàn bộ bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật là sự điều chỉnh có phạm vi (giới hạn) nhất định về thời gian, không gian và đối tượng điều chỉnh.
Cách nhận biết văn bản QPPL[3]
1. Dựa vào số hiệu:
Từ năm 1996 cho đến nay, trong số hiệu văn bản QPPL có số năm phát hành. Ví dụ : 17/2008 / QH12 ; 71/2012 / NĐ-CP ; 03/2013 / TT-BTC, 09/2013 / QĐ-UBND …
2. Dựa vào cơ quan ban hành văn bản và loại văn bản:
Cơ quan ban hành văn bản
01/01/1997 – 27/12/2002
27/12/2002 – 01/01/2009
01/01/2009 – nay
Quốc hội
Hiến pháp, luật, nghị quyết
Hiến pháp, luật, nghị quyết
Hiến pháp, luật, nghị quyết
UBTVQH
Pháp lệnh, nghị quyết;
Pháp lệnh, nghị quyết;
Pháp lệnh, nghị quyết; Nghị quyết liên tịch
Chủ tịch nước
Lệnh, quyết định
Lệnh, quyết định
Lệnh, quyết định
Chính phủ
Nghị quyết, Nghị định
Nghị quyết, Nghị định
Nghị định; Nghị quyết liên tịch
Thủ tướng
Quyết định, chỉ thị
Quyết định, chỉ thị
Quyết định
Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ
Quyết định, chỉ thị, thông tư
Quyết định, chỉ thị, thông tư, Thông tư liên tịch
Thông tư; Thông tư liên tịch
Hội đồng Thẩm phán TANDTC
Nghị quyết
Nghị quyết
Nghị quyết
Chánh án TANDTC
Không được ban hành
Quyết định, chỉ thị, thông tư, Thông tư liên tịch
Thông tư; Thông tư liên tịch
Viện trưởng VKSNDTC
Quyết định, chỉ thị, thông tư
Quyết định, chỉ thị, thông tư, Thông tư liên tịch
Thông tư; Thông tư liên tịch
Tổng Kiểm toán Nhà nước
Không được ban hành
Không được ban hành
Quyết định
01/01/1997 – 27/12/2002
27/12/2002 – 01/04/2005
01/04/2005 – nay
Hội đồng nhân dân
Nghị Quyết
Nghị Quyết
Nghị Quyết
Ủy ban nhân dân
Quyết định, Chỉ thị
Quyết định, Chỉ thị
Quyết định, Chỉ thị
Một số lưu ý khi sử dụng văn bản quy phạm pháp luật:
1. Hiệu lực của văn bản
a) Thời điểm có hiệu lực:
Thông thường, văn bản sẽ quy định ngày có hiệu lực của nó, nhưng một số trường hợp phải căn cứ vào Luật ban hành văn bản để xác định ngày có hiệu lực.
Loại vb
01/01/1997 – 27/12/2002
27/12/2002 – 01/01/2009
01/01/2009 – nay
Do QH và UBTVQH ban hành
Có hiệu lực kể từ ngày Chủ tịch nước ký lệnh công bố, trừ trường hợp văn bản đó quy định ngày có hiệu lực khác.
Có hiệu lực kể từ ngày Chủ tịch nước ký lệnh công bố, trừ trường hợp văn bản đó quy định ngày có hiệu lực khác.
– Được quy định trong văn bản nhưng không sớm hơn bốn mươi lăm ngày, kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành.
– Văn bản quy phạm pháp luật phải được đăng Công báo ; văn bản quy phạm pháp luật không đăng Công báo thì không có hiệu lực thực thi hiện hành thi hành .
Do CTN ban hành
Có hiệu lực kể từ ngày đăng Công báo, trừ trường hợp văn bản đó quy định ngày có hiệu lực khác.
có hiệu lực kể từ ngày đăng Công báo, trừ trường hợp văn bản đó quy định ngày có hiệu lực khác.
Các vb còn lại
Có hiệu lực sau mười lăm ngày, kể từ ngày ký văn bản hoặc có hiệu lực muộn hơn nếu được quy định tại văn bản đó.
Có hiệu lực sau mười lăm ngày, kể từ ngày đăng Công báo hoặc có hiệu lực muộn hơn nếu được quy định tại văn bản đó.
VB đặc biệt
Văn bản được ban hành quy định các biện pháp thi hành trong trương hợp khẩn cấp tạm thời do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành có thể có hiệu lực sớm hơn hơn 15 ngày kể từ ngày ký văn bản.
Đối với văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quy định các biện pháp thi hành trong tình trạng khẩn cấp, thì văn bản có thể quy định ngày có hiệu lực sớm hơn so với các văn bản thường.
Văn bản quy phạm pháp luật quy định các biện pháp thi hành trong tình trạng khẩn cấp có thể có hiệu lực trước khi đăng công báo.
Văn bản có nội dung thuộc bí hiểm nhà nước không cần đăng Công báo vẫn có hiệu lực hiện hành .
01/04/2005 – nay
01/04/2005 – nay
01/04/2005 – nay
VB của HĐND và UBND
VBQPPL cấp tỉnh có hiệu lực sau mười ngày và phải được đăng trên báo cấp tỉnh chậm nhất là năm ngày, kể từ ngày HĐND thông qua hoặc Chủ tịch UBND ký ban hành, trừ trường hợp văn bản quy định ngày có hiệu lực muộn hơn.
VB lao lý những giải pháp nhằm mục đích xử lý những yếu tố phát sinh đột xuất, khẩn cấp hoàn toàn có thể pháp luật ngày có hiệu lực hiện hành sớm hơn .
VBQPPL cấp huyện có hiệu lực sau mười ngày và phải được đăng trên báo cấp tỉnh chậm nhất là năm ngày, kể từ ngày HĐND thông qua hoặc Chủ tịch UBND ký ban hành, trừ trường hợp văn bản quy định ngày có hiệu lực muộn hơn.
Không lao lý hiệu lực hiện hành trở lại trước so với vb qppl của HĐND và Ủy Ban Nhân Dân
VBQPPL cấp xã có hiệu lực sau mười ngày và phải được đăng trên báo cấp tỉnh chậm nhất là năm ngày, kể từ ngày HĐND thông qua hoặc Chủ tịch UBND ký ban hành, trừ trường hợp văn bản quy định ngày có hiệu lực muộn hơn.
‘b)’Khoảng thời gian áp dụng
Thông thường, văn bản qppl có hiệu lực hiện hành vận dụng trong khoảng chừng thời hạn từ ngày văn bản có hiệu lực thực thi hiện hành cho đến ngày văn bản hết hiệu lực thực thi hiện hành, trừ một số ít trường hợp :+ Một phần nội dung của văn bản có hiệu lực hiện hành trở lại trước : Phần nội dung có hiệu lực hiện hành quay trở lại trước đó sẽ được vận dụng trước thời gian văn bản có hiệu lực hiện hành .+ Hiệu lực của văn bản bị gián đoạn do bị đình chỉ triển khai trong một khoảng chừng thời hạn
+ Văn bản đặc thù chỉ áp dụng trong một khoảng thời gian: Cho dù không có văn bản nào khác thay thế hủy bỏ các văn bản này để đưa nó về tình trạng hết hiệu lực thì hiệu lực áp dụng của nó cũng chỉ nằm trong khoảng thời gian đã được quy định.
+ Văn bản bị sửa đổi bổ trợ đính chính : mặc dầu thực trạng vẫn còn hiệu lực hiện hành nhưng những nội dung bị sửa đổi sửa chữa thay thế đính chính thì không còn hiệu lực hiện hành nữa. Ngày hết hiệu lực hiện hành của những nội dung trên là ngày có hiệu lực hiện hành của văn bản sửa đổi bổ trợ đính chính ( hoặc lao lý ngày đơn cử khác ) .
‘c)’Thời điểm hết hiệu lực
Một văn bản chỉ hết hiệu lực hiện hành khi có văn bản khác của cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa chữa thay thế hủy bỏ bãi bỏ hoặc hết thời hạn có hiệu lực hiện hành được lao lý ngay tại văn bản đó .Trong trong thực tiễn có rất nhiều trường hợp cơ quan phát hành văn bản không biết được trước đây mình đã phát hành những văn bản, lao lý nào do đó cuối văn bản thường phòng hờ một đoạn “ Những lao lý trước đây trái với pháp luật của văn bản này đều bị bãi bỏ ”Mặc dù Luật ban hành văn bản pháp luật rõ phải chỉ định rõ tên văn bản, điều, khoản, điểm bị thay thế sửa chữa sửa đổi …. Tuy nhiên thực tiễn vận dụng bạn phải vận dụng hết kiến thức và kỹ năng, kinh nghiệm tay nghề, sự trợ giúp từ nhiều nguồn để hoàn toàn có thể tránh trường hợp sử dụng những nội dung cũ chưa được “ chính thức ” hết hiệu lực hiện hành* Nếu không nắm rõ những nguyên tắc xác lập hiệu lực thực thi hiện hành văn bản như trên, người sử dụng văn bản rất dễ gặp phải những rủi ro đáng tiếc như : hành vi triển khai sẽ không được thừa nhận, nếu có thiệt hại phát sinh sẽ phải bồi thường …
2. Phạm vi, đối tượng áp dụng
Văn bản chỉ có giá trị vận dụng trong khoanh vùng phạm vi và đối tượng người dùng vận dụng của mình, đa phần toàn bộ văn bản đều có pháp luật về nội dung này tại phần đầu văn bản. Do đó, trước khi vận dụng bất kỳ lao lý nào trong văn bản, nên xem lại thật kỹ phần khoanh vùng phạm vi và đối tượng người dùng vận dụng, để tránh được những rủi ro đáng tiếc đánh tiếc .VD : Thông tư 32/2010 / TT-BLĐTBXH [ 4 ] về bảo hiểm thất nghiệp trong phần khoanh vùng phạm vi vận dụng có nói :“ Đối với người đang hưởng lương hưu hằng tháng, trợ cấp mất sức lao động hằng tháng có giao kết hợp đồng lao động, hợp đồng thao tác với người sử dụng lao động không thuộc đối tượng người tiêu dùng tham gia bảo hiểm thất nghiệp. ”Như vậy, nếu không tìm hiểu thêm kỹ nội dung này mà lấy bất kể pháp luật nào khác trong Thông tư 32 vận dụng cho đối tượng người dùng không tham gia bảo hiểm thất nghiệp thì sai trọn vẹn .
3. Lựa chọn văn bản áp dụng
Pháp luật Nước Ta còn chưa được hoàn thành xong, nhiều nội dung chồng chéo lên nhau là trong thực tiễn mà không chuyên viên nào trong nghành pháp lý phủ nhận. Do đó, đương nhiên có những trường hợp có nhiều văn bản cùng kiểm soát và điều chỉnh một yếu tố, lúc đó phải có sự xem xét phù hợp đề tìm ra luật vận dụng :
+ Áp dụng văn bản có giá trị pháp lý cao hơn.
+ Áp dụng văn bản mới hơn .+ Trường hợp văn bản có giá trị pháp lý như nhau thì luật riêng ưu tiên hơn luật chung ; luật nào sát với nghành nghề dịch vụ của yếu tố thì ưu tiên hơn những nghành nghề dịch vụ khác .+ Đối với luật nội dung thì vấn đề xảy ra vào thời hạn nào thì lấy văn bản có hiệu lực hiện hành vào thời gian đó để xử lý, còn về luật hình thức thì vận dụng văn bản có hiệu lực hiện hành lúc quan hệ được đem ra xử lý
