Bài này viết về về dân tộc bản địa Mã Lai. Đối với chủng Mã Lai, xem chủng Mã Lai. Đối với những ý nghĩa khác, xem Mã Lai
Người Mã Lai hay Người Malay (tiếng Mã Lai: Melayu; chữ Jawi: ملايو) là một dân tộc Nam Đảo nói Tiếng Mã Lai chủ yếu sinh sống trên bán đảo Mã Lai cùng các khu vực ven biển phía đông đảo Sumatra, các khu vực cực nam của Thái Lan, bờ biển phía nam Myanma, quốc đảo Singapore; các khu vực ven biển của đảo Borneo: bao gồm cả Brunei, Tây Kalimantan, vùng ven biển Sarawak và Sabah, cùng các đảo nhỏ nằm giữa các khu vực này – tập hợp lại thành Alam Melayu. Các khu vực cư trú chủ yếu của người Mã Lai ngày nay là một phần lãnh thổ của nhiều quốc gia khác nhau: Malaysia, miền Tây Indonesia, Singapore, Brunei, miền cực Nam Myanma và miền Nam Thái Lan.
Về mặt lịch sử vẻ vang, người Mã Lai là hậu duệ từ 1 số ít nhóm người có liên hệ về mặt di truyền, những nhóm người này hầu hết theo thuyết vật linh, Phật giáo hoặc Ấn Độ giáo – những người Nam Đảo và người Môn – Khmer, [ 8 ] Orang Laut, [ 9 ] Orang Asli, [ 10 ] người Chăm, [ 11 ] người Kedah cổ, [ 12 ] người Langkasuka, [ 12 ] người Tambralinga, [ 13 ] người Gangga Negara, người Kelantan cổ, [ 12 ] người Srivijaya, người Brunei cổ, những nhóm Batak, người Dayak và những bộ tộc khác nhau sinh sống trong quốc tế Mã Lai. [ 14 ]
Thời hoàng kim của các vương quốc Hồi giáo Mã Lai bắt đầu từ thế kỷ XV, việc xây dựng bản sắc chung đã giúp liên kết người Mã Lai với nhau; bản sắc chung đó là ngôn ngữ (với các biến thể và phương ngữ), Hồi giáo và văn hóa của họ.[15] Các cộng đồng hải ngoại hoạt động thương mại của các vương quốc này đã đem đến nhiều vùng tại Đông Nam Á hải đảo làn sóng Hồi giáo hóa và Mã Lai hóa với quy mô lớn. Do tính chất dễ thay đổi và sự đồng hóa của những người nhập cư sau này, những người đến từ các phần khác nhau tại quần đảo,[16][17] văn hóa Mã Lai đã hấp thụ rất nhiều đặc điểm văn hóa của các dân tộc khác, chẳng hạn như văn hóa của người Minangkabau, Aceh, và ở mức độ nhất định là từ người Java; tuy nhiên văn hóa Mã Lai có điểm khác biệt vì nó có tính Hồi giáo mạnh hơn văn hóa Java, một nền văn hóa có tính chất đa tôn giáo hơn.
Tên gọi ” Melayu ” được dùng để chỉ một dân tộc bản địa riêng không liên quan gì đến nhau được cho là lan rộng ra khoanh vùng phạm vi khi Vương quốc Malacca trở thành một cường quốc trong khu vực vào thế kỷ XV. Tên gọi này được sử dụng để miêu tả đặc tính văn hóa truyền thống của người Mã Lai khác với những văn hóa truyền thống ngoại bang trong khu vực, đáng quan tâm là văn hóa truyền thống của người Java và người Thái. [ 18 ] Trước thế kỷ XV, hoàn toàn có thể nghe thấy những thuật ngữ và những biến thể khác trong những tư liệu quốc tế và địa phương để đề cập đến những vương quốc trong lịch sử dân tộc hay những bộ phận địa lý của quần đảo Mã Lai .
Những giải thích hợp lý khác về nguồn gốc của tên gọi đã được xác định trong các ngôn ngữ khác, như từ malaiyur trong tiếng Tamil được sử dụng để chỉ khu vực đồi núi-nơi nền văn minh Kadaram được xây dựng nên tại Kedah (ngày nay), hoặc từ mlayu (“chạy” trong tiếng Java bắt nguồn từ mlaku (đi bộ hoặc đi lại), hoặc trong thuật ngữ Mã Lai melaju (tăng tốc đều đặn), để chỉ tính chất lưu động và di trú cao của người dân của nó, tuy nhiên các đề xuất này vẫn là sự tin tưởng địa phương và không có bằng chứng chứng thực.
Trong thời gian người châu Âu thuộc địa hóa khu vực, từ “Malay” được đưa vào tiếng Anh thông qua tiếng Hà Lan “Malayo”, và bản thân từ này lại có nguồn gốc từ tiếng Bồ Đào Nha “Malaio”, và có nguồn gốc từ tiếng Mã Lai “Melayu”. Từ “Mã Lai” trong tiếng Việt bắt nguồn từ tiếng Trung giản thể: 马来; phồn thể: 馬來; bính âm: Mǎlái, do người Trung Quốc phiên âm tên nước Malaysia thành “Mã Lai Tây Á” (马来西亚 – Mǎláixīyà).
Người Mã Lai nguyên thủy[sửa|sửa mã nguồn]
Cũng được biết đến với tên gọi Melayu asli (người Mã Lai thổ dân) hay Melayu purba (người Mã Lai cổ), người Mã Lai nguyên thủy có nguồn gốc Nam Đảo và được cho là đã di cư đến quần đảo Mã Lai trong các đợt nhập cư kéo dài từ năm 2500 đến 1500 TCN.[32] The Encyclopedia of Malaysia: Early History, đã chỉ ra tổng cộng ba giả thuyết về nguồn gốc của người Mã Lai:
Tuy nhiên, trong năm 2009, Tổ chức Bộ gen con người (Human Genome Organisation, HUGO) đã tiến hành một nghiên cứu toàn diện về tính đa dạng và lịch sử di truyền của người dân châu Á, nghiên cứu có 2000 người tham gia trên khắp châu Á, đã chỉ ra một thuyết các về mô hình di dân châu Á. HUGO tìm thấy điểm tương đồng về di truyền giữa dân cư khắp châu Á và sự gia tăng tính di tuyền học từ phía bắc xuống phía nam. Các phát hiện này chỉ ra rằng nguồn gốc của dân cư châu Á và ủng hộ giải thuyết rằng con người đã định cư tại châu lục này thông qua một sự kiện di cư duy nhất từ phương nam, tiến vào Đông Nam Á trước tiên. Các nền văn minh Đông Nam Á, bao gồm cả người Mã Lai, có thể đã xuất hiện sớm hơn nhiều so với các nền văn minh Đông Á.[34]
Người Mã Lai thứ hai[sửa|sửa mã nguồn]
Các nhóm người Mã Lai nguyên thủy bắt đầu đã bị những người định cư Mã Lai thứ hai đẩy sâu vào trong nước trong làn sóng nhập cư thứ nhì vào khoảng chừng năm 300 TCN. [ 35 ] Người Mã Lai thứ hai là những người thuộc nền văn minh thời đại đồ sắt có nguồn gốc một phần từ những người Chăm, người Môn – Khmer ở Khu vực Đông Nam Á lục địa và tiếp theo là những người Nam Đảo đến cùng với những kỹ thuật canh tác tiên tiến và phát triển hơn và có kỹ năng và kiến thức về sắt kẽm kim loại. [ 36 ] Họ có quan hệ họ hàng tuy nhiên mang tính chủng Á cao hơn và có hình dáng độc lạ lớn với người Mã Lai nguyên thủy ( những người có tầm vóc lùn hơn, da sẫm màu hơn, tỉ lệ tóc xoăn cao hơn, có tỉ lệ phần trăm hiện tượng kỳ lạ sọ dài cao hơn nhiều và có Tỷ Lệ nếp quạt ở mắt thấp hơn đáng kể ). [ 36 ] Những người định cư Mã Lai thứ hai không sống du cư như những người đến trước họ, thay vào đó họ định cư và thiết lập nên những kampung và chúng đóng vai trò là những đơn vị chức năng xã hội chính của họ. Các kampung này thường nằm ở ven bờ sông hoặc những khu vực ven biển và nói chung là hoàn toàn có thể tự cung tự túc tự cấp được lương thực và những nhu yếu phẩm khác. Vào cuối thế kỷ ở đầu cuối TCN, những kampung này khởi đầu tham gia vào một số ít hoạt động giải trí thương mại với quốc tế bên ngoài. [ 37 ]Người Mã Lai thứ hai được xem là tổ tiên trực tiếp của người Mã Lai thời nay [ 38 ] Các đợt di cư của họ đã gián tiếp buộc 1 số ít nhóm người Mã Lai nguyên thủy và thổ dân phải rút lui vào khu vực đồi núi ở sâu trong thượng nguồn những con sông tại trong nước. Các dân tộc bản địa là hậu duệ của người Mã Lai nguyên thủy đáng chú ý quan tâm ngày này là người Moken, người Jakun, người Orang Kuala, người Temuan và Orang Kanaq. [ 39 ] .
Ảnh hưởng của Ấn Độ[sửa|sửa mã nguồn]
Không có bằng chứng rõ ràng về thời điểm đầu tiên diễn ra các cuộc du hành của người Ấn Độ qua vịnh Bengal song các ước tính bảo thủ cho rằng họ đã đặt chân sớm nhất lên vùng bờ biển Mã Lai từ ít nhất 2.000 năm trước. Việc phát hiện ra các tàn tích cầu tàu, các địa điểm luyện sắt, và một công trình kỉ niệm bằng gạch đất sét có niên đại từ năm 110 CN tại Thung lũng Bujang đã cho thấy rằng một tuyến thương mại hàng hải với các vương quốc Tamil ở miền Nam Ấn Độ đã sẵn được thành lập từ thế kỷ thứ II SCN.[40] Sự phát triển thương mại với Ấn Độ đã khiến những người dân ven biển ở phần lớn Đông Nam Á hàng hải có sự tiếp xúc với Ấn Độ giáo và Phật giáo. Do đó, các tôn giáo, truyền thống văn hóa và tiếng Phạn từ Ấn Độ đã bắt đầu lan rộng ra khắp các vùng đất. Các đền thờ được xây dựng theo phong cách Ấn Độ, các vị vua địa phương bắt đầu tự gọi mình là Raja.[41] Thời kỳ đầu Công Nguyên đã chứng kiến sự nổi lên của các nhà nước Mã Lai cổ ở các khu vực ven biển trên bán đảo Mã Lai và đảo Sumatra như Xích Thổ, Negara Sri Dharmaraja, Gangga Negara, Langkasuka, Kedah, Malayu và Srivijaya. Trong khoảng từ thế kỷ VII đến XIII, nhiều nước trong số các tiểu quốc bán đảo thịnh vượng và thương mại hàng hải này đã trở thành một bộ phận của Mạn-đà-la Srivijaya,[42] một liên bang rộng lớn của các thành bang tập trung tại Palembang,[43] Kadaram,[44] Chaiya và Ligor.
Ảnh hưởng của Srivijaya trải rộng ra hàng loạt những khu vực ven biển trên hòn đảo Sumatra và bán đảo Mã Lai, phía tây hòn đảo Java và phía tây hòn đảo Borneo, cũng như phần còn lại của quần đảo Mã Lai. Có được cả sự bảo trợ từ Ấn Độ và Trung Quốc, sự phong phú của vương quốc này hầu hết đến từ thương mại. Vào lúc đỉnh điểm, tiếng Mã Lai cổ đã được sử dụng làm ngôn từ chính thức của Srivijaya và trở thành ngôn từ chung của khu vực, thay thế sửa chữa tiếng Phạn, ngôn từ của Ấn Độ giáo và Phật giáo. [ 41 ] Thời kỳ Srivijaya được xem là thời hoàng kim của văn hóa truyền thống Mã Lai .
Tuy nhiên, sự huy hoàng của Srivijaya đã bắt đầu suy yếu sau một loạt các cuộc tấn công từ Đế quốc Chola ở Ấn Độ trong thế kỷ XI. Đến cuối thế kỷ XIII, những tàn dư cuối cùng của đế quốc Mã Lai trên đảo Sumatra này đã bị những kẻ xâm lược người Java phá hủy trong cuộc viễn chinh Pamalayu (Pamalayu nghĩa là chiến tranh chống lại Malayu).
Đế quốc hàng hải Phật giáo Srivijaya, chính thể Mã Lai to lớn tiên phong trong khu vựcViệc Srivijaya bị hủy hoại đã khiến những quần thần của đế quốc phải lưu vong và đã có một vài nỗ lực của những hoàng tử Mã Lai đang chạy trốn nhằm mục đích phục quốc. Năm 1324, với sự tương hỗ từ những bầy tôi trung thành với chủ với đế quốc là người Orang laut, một hoàng tử Mã Lai có nguồn gốc Srivijaya là Sang Nila Utama đã thiết lập nên vương quốc Singapura tại Temasek. [ 45 ] Triều đại của ông đã quản lý hòn hòn đảo cho đến cuối thế kỷ XIV, khi chính thể Mã Lai này phải đương đầu với sự tức giận của những kẻ xâm lược người Java. Năm 1401, người chắt nội của ông là Paduka Sri Maharaja Parameswara đã tiến về phía bắc và lập nên Vương quốc Malacca. [ 46 ] Vương quốc Malacca đã thừa kế Srivijaya và thừa kế nhiều truyền thống lịch sử vương giả và văn hóa truyền thống, gồm có hầu hết chủ quyền lãnh thổ của những tiền quốc của nó. [ 47 ] [ 48 ] [ 49 ]Thêm một vương quốc Mã Lai hùng mạnh trong quy trình tiến độ này là Tambralinga, từng là một nước phụ thuộc vào của Srivijaya, vương quốc này khởi đầu tăng trưởng sau sự thoái trào của đế quốc Srivijaya vào thế kỷ XII. Từ thế kỷ XIII đến đầu thế kỷ XIV, vương quốc đã chinh phục được hầu hết bán đảo Mã Lai. Sự tăng trưởng của vương quốc được tăng cường thêm trong thời hạn trị vì của Chandrabhanu Sridhamaraja ( 1230 – 1263 ), ông đã thành công xuất sắc trong việc chiếm được vương quốc Jaffna trên hòn đảo Sri Lanka từ năm 1247 đến năm 1258. Cuộc xâm lược đã ghi lại một điều hiếm thấy trong lịch sử vẻ vang Khu vực Đông Nam Á, khi một thế lực trong khu vực thực thi những cuộc viễn chinh bằng đường thủy vượt ra khỏi ranh giới khu vực .Công việc trồng trọt của mạng lưới hệ thống chính thể Mã Lai cũng lan rộng ra ngoài ranh giới Sumatra-Bán hòn đảo Mã Lai trong thời kỳ này. Các cuộc viễn chinh và di cư của người Mã Lai đã giúp thiết lập nên những vương quốc nằm ngoài địa hạt của Srivijaya. Một vài minh họa là việc một hoàng tử của Tambralinga đã đăng cơ làm vua của vương quốc Lavo tại khu vực nay là Bangkok, việc xây dựng vương quốc Cebu tại Visayas và việc xây dựng vương quốc Tanjungpura trên hòn đảo Borneo. Sự bành trướng này cũng được chăm sóc nhiều vì nó đã định hình cho sự tăng trưởng dân tộc-văn hóa của những người Aceh và người Banjar có liên hệ và liên tục truyền bá sâu hơn đặc tính Mã Lai chịu ảnh hưởng tác động của Ấn Độ trong khoanh vùng phạm vi khu vực .
Hồi giáo hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Lãnh thổ của vương quốc Melaka vào thế kỷ XV. Vương quốc này trên thực tiễn đã thôi thúc truyền thống xã hội-văn hóa Mã Lai-Hồi giáo cho đến ngày này .Hồi giáo đã được đưa đến khu vực trong thời kỳ từ thế kỷ XII đến XV, ngoài những trong thời hạn này cũng tận mắt chứng kiến thành phố cảng Malacca nổi lên ở bờ biển tây nam của bán đảo Mã Lai [ 50 ] hai tiến trình tăng trưởng này đã làm đổi khác lịch sử dân tộc của người Mã Lai .Từ thế kỷ XII, đức tin Hồi giáo đã tiến đến những khu vực gần bờ biển của khu vực mà nay là những bang Kedah, Perak, Kelantan và Terengganu. [ 51 ] Bằng chứng khảo cổ sớm nhất về Hồi giáo tại bán đảo Mã Lai là Đá khắc Terengganu có niên đại từ thế kỷ thứ XII, được tìm thấy tại bang Terengganu ở Malaysia. [ 50 ]
Đến thế kỷ XV, thế lực có quyền bá chủ trên nhiều phần ở phía tây quần đảo Mã Lai là vương quốc Malacca đã trở thành trung tâm của tiến trình Hồi giáo hóa ở phương Đông. Với vị thế là quốc giáo của Malacca, Hồi giáo đã mang lại nhiều biến đổi lớn lao trong xã hội và văn hóa Melaka, và nó trở thành công cụ chính cho việc phát triển một bản sắc chung Mã Lai.[11][52][53][54] Theo thời gian, bản sắc chung Mã Lai này trở thành đặc điểm của nhiều phần trên quần đảo Mã Lai thông qua quá trình Mã Lai hóa. Việc Malacca mở rộng phạm vi ảnh hưởng thông qua thương mại và truyền đạo đã dẫn đến kết quả là phổ biến được tiếng Mã Lai cổ,[55] đức tin Hồi giáo,[56] và văn hóa Hồi giáo Mã Lai;[57] ba giá trị cốt lõi của Kemelayuan (“người Mã Lai”).[58]
Năm 1511, kinh đô của Malacca rơi vào tay những kẻ thực dân Bồ Đào Nha. Tuy nhiên, Melaka vẫn duy trì thể chế nguyên bản : một kiểu nghệ thuật và thẩm mỹ chỉ huy và một nét văn hóa truyền thống để cho những nhà nước thừa kế tìm hiểu thêm, như Vương quốc Johor ( 1528 – nay ), Vương quốc Perak ( 1528 – nay ) và Vương quốc Pahang ( 1470 – nay ). [ 59 ]
Trên khắp Biển Đông trong thế kỷ XIV, một vương quốc Mã Lai khác là Brunei đã nổi lên để trở thành một chính thể hùng mạnh nhất trên đảo Borneo. Đến giữa thế kỷ XV, Brunei đã thiết lập một mối quan hệ chặt chẽ với vương quốc Melaka. Quốc vương của Brunei đã kết hôn với một công chúa của Malacca, tiếp nhận Hồi giáo làm tôn giáo của triều đình, và phỏng theo mô hình chính quyền hiệu quả của Malacca.[60] Brunei được hưởng lợi từ thương mại với Malacca song đã có được sự thịnh vượng thậm chí còn lớn hơn sau khi kinh đô Malacca -một thương cảng Mã Lai to lớn- bị người Bồ Đào Nha chinh phục. Brunei đạt đến thời kỳ hoàng kim vào giữa thế kỷ XVI, khi đó vương quốc này kiểm soát một lãnh thổ xa về phía nam đến Kuching tại Sarawak ngày nay, phía bắc mở rộng ra quần đảo Philippines.[61] Vương quốc Brunei đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng đến tận đảo Luzon bằng cách lập liên minh với vương quốc Tondo và thành lập một quốc gia vệ tinh là Seludong ở khu vực Manila ngày nay. Triều đình Brunei cũng tiến hành quá trình Mã Lai hóa trên hòn đảo Borneo. Các yếu tố văn hóa Hồi giáo Mã Lai, bao gồm ngôn ngữ, trang phục và nhà ở của các hộ gia đình được các thổ dân tiếp nhận, đặc biệt là người Dayak, dân tộc này cũng được dung hợp vào vương quốc. Các tù trưởng Dayak được hợp nhất vào hệ thống thứ bậc Mã Lai, được mang các tước hiệu chính thức như Datuk, Temenggong và Orang Kaya. Tại Tây Kalimantan, sự phát triển của các vương quốc như Sambas, Sukadana và Landak cũng diễn ra tương tự khi họ tuyển mộ người Dayak.[62]
Các vương quốc Mã Lai quan trọng khác là vương quốc Kedah ( 1136 – nay ) và vương quốc Pattani ( 1516 – 1771 ), hai nước này đã thống trị phần phía bắc của bán đảo Mã Lai. Trong khi vương quốc Jambi ( 1460 – 1907 ), vương quốc Palembang ( 1550 – 1823 ) và vương quốc Siak Sri Indrapura ( 1725 – 1946 ) trấn áp phần đông vùng bờ biển đông nam của hòn đảo Sumatra .
Bị thực dân hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Những người thống trị và giới quý tộc Mã Lai cùng những quan chức thực dân Anh trong Durbar lần thứ nhất .Từ năm 1511 đến 1984, nhiều vương quốc Mã Lai đã bị thực dân hóa hoặc nằm dưới quyền bảo lãnh của những thế lực ngoại bang khác nhau, từ những thế lực thực dân châu Âu như Bồ Đào Nha, Hà Lan và Anh Quốc, cho đến những thế lực trong khu vực như Aceh, Xiêm và Nhật Bản .Năm 1511, đế quốc Bồ Đào Nha đã chiếm được kinh thành của vương quốc Malacca. Mặc dù thắng lợi, tuy nhiên người Bồ Đào Nha đã không hề lan rộng ra tầm ảnh hưởng tác động chính trị của họ ra ngoài pháo đài trang nghiêm pháo đài trang nghiêm Malacca. Quốc vương Malacca duy trì quyền bá chủ so với những vùng đất bên ngoài kinh thành cũ và xây dựng nên vương quốc Johor vào năm 1528 để kế tục Malacca. Malacca thuộc Bồ Đào Nha đã phải đương đầu với một số ít cuộc tiến công trả thù tuy nhiên không thành công xuất sắc từ Johor cho đến năm 1614, khi liên quân Johor và đế quốc Hà Lan đã trục xuất người Bồ Đào Nha ra khỏi bán đảo. Theo thỏa thuận hợp tác với Johor vào năm 1606, người Hà Lan sau đó được nắm quyền trấn áp Malacca. [ 63 ]Trong lịch sử vẻ vang, những vương quốc Mã Lai trên bán đảo có một mối quan hệ thù địch với người Xiêm. Vương quốc Malacca đã có hai cuộc cuộc chiến tranh với người Xiêm trong khi những vương quốc Mã Lai ở phía bắc đã nằm dưới quyền thống trị không liên tục của những triều đại Xiêm trong nhiều thế kỷ. Năm 1771, Xiêm đã thủ tiêu vương quốc Pattani và sau đó thôn tính một phần chủ quyền lãnh thổ lớn của vương quốc Kedah. Trước đó, vương triều Ayutthaya của Xiêm đã sáp nhập Tambralinga và cho quân tràn ngập vương quốc Singgora vào đầu thế kỷ XVII. Đến đầu thế kỷ XIX, Xiêm đã áp đặt một cấu trúc hành chính mới và lập ra những vương quốc Mã Lai bán độc lập như Patani, Saiburi, Nongchik, Yaring, Yala, Reman và Rangae từ Đại Pattani [ 64 ] [ 65 ] và lập ra Satun, Perlis, Kubang Pasu từ vương quốc Kedah. [ 66 ] [ 67 ]Năm 1786, vương quốc Kedah đã cho Công ty Đông Ấn của Anh thuê hòn hòn đảo Penang để đổi lấy viện trợ quân sự chiến lược nhằm mục đích chống lại Xiêm. Năm 1819, công ty này cũng thu được Nước Singapore từ vương quốc Johor, lấy được Malacca vào năm 1824 từ tay người Hà Lan, và sau đó là Dindings từ Perak vào năm 1874. Tất cả những trạm giao thương mua bán này được gọi chính thức là Các thuộc địa Eo biển vào năm 1826 và trở thành thuộc địa hoàng gia của đế quốc Anh vào năm 1867. Sự can thiệp của người Anh vào việc làm của những vương quốc Mã Lai được chính thức hóa và năm 1895, khi những người thống trị Mã Lai đồng ý chấp thuận sự quản trị của những Thống sứ Anh, và Liên bang những vương quốc Mã Lai được xây dựng. Năm 1909, Kedah, Kelantan, Terengganu và Perlis được người Anh lấy lại từ tay người Xiêm. Các nhà nước này cùng với Johor sau đó trở thành Các nhà nước Mã Lai phi liên hiệp. Trong Chiến tranh quốc tế thứ hai, tổng thể những thuộc địa và vùng bảo lãnh này của Anh, được gọi là Mã Lai thuộc Anh, đã bị đế quốc Nhật Bản chiếm đóng .Thời kỳ thoái trào của đế quốc Brunei to lớn mở màn sau Chiến tranh Castille chống lại những kẻ xâm lược Tây Ban Nha, tác dụng là vương quốc này phải chấm hết quyền thống trị so với quần đảo Philippines thời nay. Sự suy sụp này lên đến đỉnh điểm trong thế kỷ XIX, khi vương quốc mất hầu hết những chủ quyền lãnh thổ tại Borneo cho những Rajah Trắng của vương quốc Sarawak và Công ty Đặc hứa Bắc Borneo ( North Borneo Chartered Company ). Brunei trở thành một nước nằm dưới quyền bảo lãnh của Anh từ năm 1888 cho đến năm 1984. [ 2 ]Sau Hiệp ước Anh-Hà Lan năm 1824, theo đó phân loại quần đảo Mã Lai thành vùng thuộc Anh ở phía bắc và một vùng thuộc Hà Lan ở phía nam, tổng thể những vương quốc Mã Lai trên hòn đảo Sumatra và Nam Borneo trở thành một phần của Công ty Đông Ấn Hà Lan. Mặc dù một số ít quốc vương Mã Lai vẫn được duy trì quyền lực tối cao của họ dưới sự trấn áp của Hà Lan, [ 68 ] tuy nhiên 1 số ít vương quốc đã bị chính quyền sở tại Hà Lan bãi bỏ, như trường hợp của vương quốc Riau vào năm 1911 .
Chủ nghĩa dân tộc bản địa Mã Lai[sửa|sửa mã nguồn]
Mặc dù người Mã Lai phân chia rộng khắp trên quần đảo Mã Lai, tuy nhiên cuộc hoạt động cho chủ nghĩa dân tộc bản địa Mã Lai văn minh mới chỉ có quy mô đáng kể từ đầu thế kỷ XX trên bán đảo Mã Lai. Tại quần đảo Indonesia, cuộc đấu tranh chống thực dân mang nét đặc trưng là chủ nghĩa vương quốc xuyên dân tộc bản địa, trong khi tại Brunei, mặc dầu đã có 1 số ít nỗ lực được triển khai để khơi dậy ý thức chính trị Mã Lai từ năm 1942 đến 1945, tuy nhiên đã không có sự kiện lịch sử dân tộc đáng kể nào dựa trên niềm tin dân tộc bản địa. Tuy nhiên, tại Vương Quốc của nụ cười, trào lưu ly khai Pattani chống lại sự quản lý của người Thái đã được 1 số ít sử gia xem là một phần của trào lưu dân tộc bản địa Mã Lai bán đảo có tầm tác động ảnh hưởng lớn hơn. Tuy thế, chủ nghĩa dân tộc bản địa Mã Lai bán đảo đã dẫn đến sự hình thành của Malaysia .
Các công cụ sớm nhất và có ảnh hưởng nhất trong cuộc vận động nhằm thức tỉnh ý thức dân tộc Mã Lai là các ấn phẩm xuất bản định kỳ, chúng đã chính trị hóa vị thế của người Mã Lai trong cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa thực dân và những người nhập cư phi Mã Lai. Bất chấp việc bị chính quyền thực dân Anh đàn áp, đã có không dưới 147 tạp chí và báo xuất bản tại Mã Lai thuộc Anh từ năm 1876 đến năm 1941. Trong số này, nổi bật nhất là Al-Imam (1906), Pengasuh (1920), Majlis (1935) và Utusan Melayu (1939). Sự nổi lên của chủ nghĩa dân tộc Mã Lai phần lớn là nhờ vận động của ba thế lực dân tộc chủ nghĩa: những người cấp tiến cánh tả Mã Lai, nhóm Hồi giáo, và cả hai đều phản đối tầng lớp trên bảo thủ.[71]
Đại diện cho những người cánh tả Mã Lai là Kesatuan Melayu Muda, tổ chức này được thành lập vào năm 1938 bởi một nhóm trí thức Mã Lai chủ yếu được đào tạo tại Cao đẳng Đào tạo Sultan Idris (Sultan Idris Training College), với một ý tưởng về Đại Indonesia. Năm 1945, họ tái tổ chức thành một chính đảng được gọi là Partai Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM). Đại diện ban đầu cho những người theo đường lối Hồi giáo là Kaum Muda’, tổ chức này bao gồm các học giả được đào tạo tại Trung Đông và có quan điểm liên Hồi giáo. Chính đảng Hồi giáo đầu tiên là Partai Orang Muslimin Malaya (Hizbul Muslimin) đã được thành lập vào tháng 3 năm 1948, đảng Hồi giáo liên Mã Lai đã kế thừa nó vào năm 1951. Nhóm thứ ba là phe bảo thủ bao gồm giới tinh hoa Âu hóa, họ là các quan chức và thành viên của các gia đình vương giả và cùng thừa hưởng một nền giáo dục Anh Quốc, hầu hết là tại Cao đẳng Mã Lai Kuala Kangsar (Malay College Kuala Kangsar) giành riêng cho họ. Họ đã thành lập các tổ chức tự nguyện được gọi là các Hiệp hội Mã Lai ở những nơi khác nhau trong nước và mục tiêu chính của họ là thúc đẩy quyền lợi của người Mã Lai và yêu cầu sự bảo hộ của người Anh đối với vị thế của người Mã Lai. Tháng 3 năm 1946, 41 trong số các hiệp hội Mã Lai này đã thành lập Tổ chức Dân tộc Mã Lai Thống nhất (UMNO), để khẳng định sự địa vị của người Mã Lai đối với Mã Lai thuộc Anh.[71]
Người Mã Lai đã đặt một nền tảng cơ bản cho ý thức hệ Mã Lai và chủ nghĩa dân tộc bản địa Mã Lai tại Malaysia. Tất cả ba phe phái dân tộc bản địa Mã Lai đều tin vào sáng tạo độc đáo về một ” Quốc gia Mã Lai ” ( Bangsa Melayu ) và vị thế của tiếng Mã Lai, tuy nhiên không đồng thuận về vai trị của Hồi giáo và những người trị vì Mã Lai. Những người bảo thủ ủng hộ tiếng Mã Lai, Hồi giáo và nền quân chủ Mã Lai và xem chúng cấu trúc nên những trụ cột chính của người Mã Lai, tuy nhiên là trong một nhà nước thế tục và Hồi giáo chỉ có vai trò chính trị hạn chế. Những người cánh tả đống ý với nhà nước thế tục tuy nhiên muốn chấm hết chính sách phong kiến, trong khi phe Hồi giáo thì ủng hộ chấm hết những vương triều tuy nhiên lại tìm cách để Hồi giáo có một vai trò lớn hơn. [ 72 ]Sau khi Cộng hòa Indonesia được xây dựng với quy mô nhà nước đơn nhất, toàn bộ những chế độ quân chủ Mã Lai tại Indonesia đều bị bãi bỏ, [ 73 ] và vị thế những quốc vương tại Indonesia nay chỉ còn là người chỉ huy trên danh nghĩa hoặc người thỉnh cầu vương vị. Sự sụp đổ của những vương quốc Mã Lai gồm Deli, Langkat, Serdang và Asahan tại Đông Sumatra trong ” cách mạng Xã hội ” vào năm 1946 đã có tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đến những người cùng chí hướng Mã Lai của họ và đẩy những chiến hữu Mã Lai quay sang chống lại sáng tạo độc đáo về Đại Indonesia và ảo tưởng về Cộng hòa Hồi giáo .
Tháng 3 năm 1946, Tổ chức Dân tộc Mã Lai Thống nhất đã nổi lên với sự ủng hộ trọn vẹn của những quốc vương Mã Lai từ Hội nghị những người thống trị. Phong trào mới đã tiến đến một link chính trị ngặt nghèo giữa người người thống trị và thần dân, một điều chưa từng có trước đây. Phong trào này nói chung đã thôi thúc quan điểm của công chúng người Mã Lai, cùng với đó là sợ lạnh nhạt chính trị đáng kinh ngạc của những người phi Mã Lai ( như người gốc Hoa và gốc Ấn ), đã dẫn đến việc người Anh từ bỏ kế hoạch Liên bang Mã Lai ( 1946 – 1948 ) cấp tiến. Đến tháng 7, Tổ chức Dân tộc Mã Lai Thống nhất đã thành công xuất sắc trong việc đạt được một thỏa thuận hợp tác với người Anh để khởi đầu những cuộc đàm phán cho một hiến pháp mới. Các cuộc đàm phán liên tục từ tháng 8 đến tháng 11, giữa một bên là những quan chức người Anh và một bên là những đại diện thay mặt của những quốc vương cùng Tổ chức Dân tộc Mã Lai Thống nhất và những lực lượng khác. [ 74 ]Hai năm sau, Liên bang Mã Lai bán độc lập được xây dựng, điều này đã phản ánh một thắng lợi rõ ràng của những quyền lợi Mã Lai. Hiến pháp mới phần đông đã đưa những nhà nước quay trở lại quy mô cơ bản thời tiền thuộc địa và thiết lập uy quyền của những nhà nước Mã Lai riêng không liên quan gì đến nhau. Quyền lợi và độc quyền của người Mã Lai đã được bảo vệ. Những người thống trị Mã Lai do đó vẫn giữ lại độc quyền của họ, trong khi những hậu duệ được đảm nhiệm môi trường tự nhiên giáo dục Anh của họ nắm giữa những vị trí trong chính quyền sở tại TW, từ từ phi thực dân hóa. Tháng 8 năm 1957, Liên bang Mã Lai, chủ quyền lãnh thổ phụ thuộc vào lớn ở đầu cuối của phương Tây trong khu vực Khu vực Đông Nam Á, đã giành được độc lập trải qua một cuộc chuyển giao quyền lực tối cao độc lập. [ 74 ] Liên bang được cải tổ thành Malaysia với việc hợp nhất Nước Singapore vào năm 1963 ( tách ra năm 1965 ), Sabah và Sarawak .
Câu khắc Kedukan Bukit viết bằng chữ Pallava. Có niên đại từ năm 683, và là đồ tạo tác truyền kiếp nhất còn sống sót viết bằng tiếng Mã Lai .Tiếng Mã Lai là một trong những ngôn từ chính trên quốc tế và của Ngữ hệ Nam Đảo. Các biến thể và phương ngữ của tiếng Mã Lai là ngôn từ chính thức tại Brunei, Malaysia, Indonesia và Nước Singapore. Ngôn ngữ này cũng được nói tại Đất nước xinh đẹp Thái Lan, quần đảo Cocos, hòn đảo Christmas, Sri Lanka. Tiếng Mã Lai là ngôn từ địa phương của giao động 33 triệu người trên khắp quần đảo Mã Lai và được xê dịch 220 triệu người sử dụng như ngôn từ thứ hai. [ 75 ]
Việc khám phá ra câu khắc Kedukan Bukit đã chứng thực hình thái Srivijaya của tiếng Mã Lai cổ, được viết bằng chữ Pallava và chịu ảnh hưởng mạnh của tiếng Phạn. Sự nổi lên của vương quốc Malacca đã khởi sự cho cuộc cách mạng phát triển tiếng Mã Lai cổ thành tiếng Mã Lai cổ điển. Thời kỳ Malacca đánh dấu việc tiếng Mã Lai biến đổi thành một ngôn ngữ Hồi giáo, kiểu cách tương đồng với tiếng Ả Rập, tiếng Ba Tư, tiếng Urdu và tiếng Swahili. Một kiểu chữ viết phỏng theo chữ cái Ả Rập gọi là Jawi đã được sử dụng và thay thế kiểu chữ Ấn Độ, các thuật ngữ tôn giáo và văn hóa Hồi giáo được đồng hóa nhiều, cùng với đó là thải hồi nhiều từ Ấn Độ giáo-Phật giáo, và tiếng Mã Lai trở thành ngôn ngữ trung gian trong việc truyền dạy và phổ biến Hồi giáo ra khắp Đông Nam Á. Vào đỉnh cao của vương quốc Malacca trong thế kỷ XV, tiếng Mã Lai cổ điển đã vượt quá phạm vi của thế giới nói tiếng Mã Lai truyền thống[76] và kết quả là một ngôn ngữ chung được gọi là Bahasa Melayu pasar (“tiếng Mã Lai ở chợ”) hoặc Bahasa Melayu rendah (“tiếng Mã Lai thấp”) được phát triển và đối nghịch với Bahasa Melayu tinggi (“tiếng Mã Lai cao”) của Malacca.[77] Người ta cho rằng tiếng Mã Lai ở chợ là một thứ tiếng bồi và thậm chí nó đã tạo ra các ngôn ngữ mới như tiếng Mã Lai Ambon, tiếng Mã Lai Manado và tiếng Betawi.[78]
Các nhà văn châu Âu trong thế kỷ XVII và XVIII như Tavernier, Thomassin và Werndly đã mô tả tiếng Mã Lai là “ngôn ngữ được học trên khắp Đông Ấn, giống như tiếng Latinh tại châu Âu“.[79] Ngôn ngữ này được sử dụng rộng rãi nhất khi người Anh và Hà Lan thuộc địa hóa quần đảo Mã Lai.[80] Phương ngữ của vương quốc Johor, quốc gia kế thừa của Malacca, trở thành cách nói tiêu chuẩn đối với người Mã Lai tại Singapore và Malaysia, và nó là cơ sở ban đầu để chuẩn hóa tiếng Indonesian.[76][81][82][83]
Ngoài tiếng Mã Lai chuẩn, được tăng trưởng trong khoanh vùng phạm vi Malacca-Johor, nhiều phương ngữ Mã Lai địa phương cũng sống sót. Ví dụ, tiếng Bangka, tiếng Mã Lai Brunei, tiếng Jambi, tiếng Kelantan, tiếng Kedah, Negeri Sembilan, Palembang, tiếng Pattani, tiếng Sarawak, tiếng Terengganu, và nhiều phương ngữ khác .Trong lịch sử vẻ vang, tiếng Mã Lai từng được viết bằng những loại chữ Pallava, Kawi và Rencong. Sau khi Hồi giáo gia nhập, vần âm Jawi dựa trên cơ sở chữ Ả Rập được đồng ý chấp thuận và vẫn còn được sử dụng đến ngày này với vị thế là một trong hai kiểu chữ chính thức tại Brunei và một loại chữ thay thế sửa chữa tại Malaysia. [ 84 ] Bắt đầu từ thế kỷ XVII, do tác dụng của quy trình thuộc địa hóa, chữ Jawi dần bị chữ Latinh thay thế sửa chữa [ 85 ] và ở đầu cuối trở thành kiểu chữ chính thức lúc bấy giờ của tiếng Mã Lai tại Malaysia, Nước Singapore và Indonesia, và là kiểu chữ đồng chính thức của Brunei .
Nền văn học truyền miệng và văn học cổ điển của người Mã Lai có sự phong phú, bao gồm một lượng rất lớn các hình tượng về con người, từ đầy tớ cho đến tể tướng, từ những người phân sử cho đến các Raja, từ thời cổ cho đến thời gian gần đây, chúng tạo thành bản sắc vô định hình của người Mã Lai.[86]
Xét trên sự mềm dẻo và dịu dàng của tiếng Mã Lai, nó dễ dàng tuân theo luật về vần và âm điệu, có thể đánh giá tính độc đáo và cái hay trong văn học Mã Lai thông qua các yếu tố đầy thi vị của nó. Các thể loại thi ca trong văn học Mã Lai có thể kể tới Pantun, Syair và Gurindam. Hình thức đầu tiên của văn học Mã Lai là văn học truyền miệng và các đối tượng trung tâm của nó là những tập quán dân gian truyền thống có liên hệ với tự nhiên, động vật và con người. Văn hóa dân gian được con người ghi nhớ và được truyền từ thế kệ này sang thế hệ khác thông qua những người kể chuyện. Nhiều trong số các truyện kể này cũng được penglipur lara (những người kể chuyện) ghi lại, ví dụ như: Hikayat Malim Dewa, Hikayat Malim Deman, Hikayat Raja Donan, Hikayat Anggun Cik Tunggal và Hikayat Awang Sulung Merah Muda.
Khi quần đảo Mã Lai tiếp nhận ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ vào khoảng 2000 năm trước, văn học Mã Lai bắt đầu dung hợp các yếu tố Ấn Độ. Văn học trong thời gian này hầu hết là dịch thuật từ văn học tiếng Phạn, hoặc ít nhất là lấy cảm hứng từ chúng, và hoàn toàn ám chỉ đến những thần thoại Hindu. Có thể hiểu về văn học thời kỳ này thông qua một số tác phẩm như Hikayat Seri Rama (một bản dịch thoát ý của Ramayana), Hikayat Bayan Budiman (phỏng theo Śukasaptati) và Hikayat Panca Tanderan (phỏng theo Hitopadesha).[87]
Thời kỳ của văn học cổ điển Mã Lai bắt đầu sau khi Hồi giáo được truyền đến, cùng với đó là phát minh ra chữ Jawi (dựa trên chữ Ả Rập). Từ đó, các đức tin và khái niệm Hồi giáo bắt đầu ghi dấu ấn của mình trong văn học Mã Lai. Đá khắc chữ Terengganu, có niên đại từ năm 1303, là những chữ viết sớm nhất được biết đến của văn kể chuyện Mã Lai. Khối đá được khắc lên một bản văn nói về lịch sử, luật pháp và ái tình bằng chữ Jawi.[88] Vào lúc đỉnh cao, vương quốc Malacca không chỉ là trung tâm của quá trình Hồi giáo hóa trong khu vực mà còn là trung tâm của văn hóa Mã Lai bao gồm cả văn học. Trong thời kỳ này, các tác phẩm văn học Trung Đông nổi tiếng đã được dịch và các sách tôn giáo được viết bằng tiếng Mã Lai. Trong số các tác phẩm nổi tiếng nhất, có Hikayat Muhammad Hanafiah và Hikayat Amir Hamzah.
Bộ phận quan trọng nhất của văn học Mã Lai có lẽ rằng là Biên niên sử Mã Lai hay Sulalatus Salatin nổi tiếng. Nó được một trong số những học giả nổi tiếng nhất trên nghành Mã Lai học, Ngài Richard O. Winstedt gọi là ” nổi tiếng nhất, đặc biệt quan trọng nhất và tốt nhất trong toàn bộ những tác phẩm văn học Mã Lai “. [ 89 ] Niên đại đúng mực về thời gian sáng tác và tác giả gốc của tác phẩm này vẫn chưa chắc như đinh, tuy nhiên theo một chiếu chỉ của Quốc vương Alauddin Riaayat Shah III của Johor vào năm 1612, Tun Sri Lanang giám thị quy trình biên soạn của Biên niên sử Mã Lai. [ 90 ]
Trong thế kỷ XIX, văn học Mã Lai đã thu được một số thành tự đáng chú ý thông qua các tác phẩm của Abdullah bin Abdul Kadir, một “munshi” nổi tiếng tại Singapore và sinh ra ở Malacca.[87] Abdullah được xem như người Mã Lai có học thức nhất trong số những người từng viết văn,[87] một số những nhà cải cách vĩ đại nhất của nền văn chương Mã Lai[76] và là cha đẻ của văn học Mã Lai hiện đại.[88] Các tác phẩm quan trọng nhất của ông là Hikayat Abdullah (tự truyện), Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan (miêu tả về chuyến đi của ông tới Kelantan) và Kisah Pelayaran Abdullah ke Mekah (thường thuật về chuyến hành hương của ông đến Mecca vào năm 1854). Tác phẩm của ông là một nguồn cảm hứng cho các thế hệ nhà văn tương lai và đánh dấu một giai đoạn đầu trong quá trình chuyển đổi từ văn học Mã Lai cổ điển sang văn học Mã Lai hiện đại.[76]
Các cộng đồng Mã Lai đầu tiên phần lớn theo thuyết vật linh, tin tưởng rằng semangat (linh hồn) tồn tại trong mọi thứ.[41] Khoảng đầu Công Nguyên, Ấn Độ giáo và Phật giáo đã được các thương nhân Ấn Độ đưa đến quần đảo Mã Lai, hai tôn giáo này phát triển mạnh mẽ tại khu vực cho đến thế kỷ XIII, ngay trước khi Hồi giáo xuất hiện nhờ các thương nhân Ả Rập cùng thương nhân Ấn Độ và Trung Hoa theo Hồi giáo.
Trong thế kỷ XV, Hồi giáo Sunni phát triển mạnh mẽ trong thế giới Mã Lai thuộc vương quốc Malacca. Tương phản với Ấn Độ giáo khi chỉ biến đổi xã hội Mã Lai ban đầu về bề ngoài, Hồi giáo đã thực sự bắt rễ vào sâu trong tâm tâm trí của người Mã Lai.[91] Từ thời kỳ này, người Mã Lai có truyền thống gắn bó chặt chẽ với Hồi giáo[92] và họ không thay đổi tôn giáo của mình từ đó.[91] Bản sắc này rất mạnh đến nỗi để trở thành người Hồi giáo thì phải là masuk Melayu.[52]
Tuy thế, niềm tin trước đó đã bám rễ sâu hơn, người Mã Lai đã giữ cho mình chống lại các lời nguyền của Hồi giáo – và thực vậy Sufism hay huyền học của Hồi giáo Shia đã quyện vào nhau đối với người Mã Lai, cùng với các linh hồn của thế giới duy linh trước đó và một số yếu tố Ấn Độ giáo.[93] Sau thập niên 1970, Hồi giáo phục hưng (còn gọi là tái Hồi giáo hóa[94]) trên khắp thế giới Hồi giáo, nhiều truyền thống trái với giáo lý của Hồi giáo và có chứa các yếu tố shirk đã bị người Mã Lai từ bỏ. Trong số các truyền thống này có lễ hội mandi safar (tắm Safar), một lễ hội tắm rửa để đạt được sự tinh khiết trong tâm hồn, có thể có các đặc tính tương tự như Durga Puja của Ấn Độ.[95]
Tuyệt đại đa số người Mã Lai hiện nay là những tín đồ Hồi giáo Sunni[96] và các lễ hội quan trọng nhất đối với người Mã Lai đều có nguồn gốc Hồi giáo – Hari Raya Aidilfitri, Hari Raya Aidiladha, Awal Muharram và Maulidur Rasul. Với hầu hết người Mã Lai, việc cải đạo khỏi Hồi giáo bị xem là “bội giáo”. Chỉ có một thiểu số rất nhỏ người Mã Lai sinh sống ở Singapore là Kitô hữu.
Ảnh hưởng của nhiều nền văn hóa truyền thống khác nhau, đặc biệt quan trọng là văn hóa truyền thống Trung Quốc, Ấn Độ và châu Âu, đã giữ vai trò chính trong việc hình thành nên kiến trúc Mã Lai. [ 97 ] Cho đến gần đây, gỗ là vật tư chính tại rất cả những tòa nhà truyền thống lịch sử Mã Lai. [ 98 ] Tuy nhiên, cũng có nhiều cấu trúc bằng đá đã được phát hiện, đa phần là những khu phức tạp tôn giáo từ thời Srivijaya và những vương quốc Mã Lai eo đất cổ .
Candi Muara Takus và Candi Muaro Jambi tại Sumatra là những điển hình cho mối liên hệ với các yếu tố kiến trúc của đế chế Srivijaya. Tuy nhiên, hầu hết các kiến trúc Srivijaya có thể tìm thấy đại diện tại Chaiya (nay thuộc Thái Lan) trên bán đảo Mã Lai, đây là một trung tâm rất quan trọng trong thời kì Srivijaya.[99][100] Cấu trúc bao gồm một buồng nhỏ để làm nơi đặt hình tượng Phật và đỉnh của cấu trúc được xây thẳng đứng theo kiểu tháp với các mái bằng kế tiếp và chồng lên nhau với điển hình là Wat Pra Borom That ở Chaiya.[101]
Cũng có bằng chứng về những đền thờ Ân Độ giáo hay Candi quanh khu vực phía nam Kedah giữa núi Jerai và thung lũng sông Muda, một khu vực được gọi là Thung lũng Bujang. Trong một diện tích khoảng 350 km², 87 di chỉ tôn giáo được xác nhận là từ thời lịch sử ban đầu và có 12 candi nằm trên các đỉnh núi, một đặc điểm khiến người ta phải nghĩ đến việc chúng bắt nguồn từ đức tin Mã Lai thời tiền sử về tính linh thiêng của những nơi có độ cao.[102]
Có thể tìm hiểu thêm về kiến trúc Mã Lai thời kỳ đầu trong một vài thư tịch Trung Quốc. Một tài liệu của Trung Quốc từ thế kỷ thứ VII đã thuật lại về những người hành hương Phật giáo đến thăm Langkasuka và nói rằng thành phố có một bức tường bao quanh và trên đó có xây những tòa tháp và lối vào có những cửa đôi. [ 103 ] Một tài liệu Trung Quốc khác từ thế kỷ thứ VII kể về một sứ thần Nhà Đường đến nước Xích Thổ ở bán đảo Mã Lai, nó ghi lại rằng kinh đô có ba cửa cách nhau hàng trăm bước, được trang trí bằng những bức tranh về chủ đề Phật giáo và linh hồn phụ nữ. [ 104 ]Mô tả chi tiết cụ thể tiên phong về kiến trúc Mã Lai là đại hoàng cung bằng gỗ của Quốc vương Mansur Shah ( trị vì 1458 – 1477 ) của vương quốc Malacca. [ 98 ] Theo Biên niên sử Mã Lai, khu công trình có cấu trúc bảy gian được nâng lên trên những cột trụ bằng gỗ với một mái nhà có bảy lớp bằng những ván lợp có màu đồng và được trang trí với những ngọn tháp mạ vàng và gương thủy tinh Trung Quốc. [ 105 ]Những ngôi nhà Mã Lai truyền thống lịch sử được thiết kế xây dựng chỉ bằng cấu trúc khung gỗ đơn thuần. Chúng có mái dốc, hiên ở phía trước, trần nhà cao, có nhiều khe hở trên những bức tường để thông gió, [ 106 ] và thường được trang trí bằng những mộc điêu công phu. Vẻ đẹp và chất lượng của mộc điêu Mã Lai sẽ là hình ảnh bộc lộ vị thế xã hội và thực trạng của những người chiếm hữu chúng. [ 107 ]Trong nhiều thập niên, kiến trúc Mã Lai truyền thống cuội nguồn đã bị tác động ảnh hưởng từ kiến trúc Bugis và Java từ phía nam, kiến trúc Xiêm La, Anh, Ả Rập và Ấn Độ từ phía bắc, kiến trúc Bồ Đào Nha, Hà Lan, Aceh và Minangkabau từ phía tây cùng kiến trúc Hoa Nam. [ 108 ]
Các khu vực Mã Lai khác nhau đều có một ăn độc nhất của riêng mình – Pattani, Terengganu và Kelantan với món Nasi dagang, Nasi kerabu và Keropok lekor, Negeri Sembilan với các món ăn có nhiều chất béo, Pahang với gulai tempoyak, Kedah với phong cách phương bắc Asam laksa, Malacca với gia vị Asam Pedas, Perlis và Satun với Bunga kuda, Sarawak và Sambas với Bubur pedas, Riau với các món ikan patin (cá tra); Gulai ikan patin và Asam Pedas ikan patin, Melayu Deli của Medan Bắc Sumatra với Nasi goreng teri Medan (cơm chiên cá trổng Medan) và Gulai Ketam (cua gulai),[109] Jambi với Panggang Ikan Mas, Palembang với Mie celor và Pempek và Brunei với món Ambuyat độc nhất.
Đặc điểm chính của ẩm thực truyền thống Mã Lai là việc sử dụng rộng rãi các loại gia vị. Nước cốt dừa cũng là một nguyên liệu quan trọng trong các món ăn Mã Lai với vị ngậy, kem. Một nguyên liệu khác là belacan (mắm ruốc), được sử dụng làm một nguyên liệu của sambal, một loại nước chấm hay gia vị làm từ belacan, ớt, hành và tỏi. Cách nấu nướng Mã Lai cũng sử dụng nhiều sả và riềng.[110]
Gần như mọi bữa ăn của người Mã Lai đều có cơm, thực phẩm thiết yếu trong nhiều nền văn hóa truyền thống Đông Á và Nam Á. Mặc dù trong một bữa ăn của người Mã Lai có rất nhiều loại món ăn, tuy nhiên chúng đều được bày ra cùng một lúc thay vì lần lượt. Người Mã Lai ăn một cách tế nhị, họ dùng những ngón tay của bàn tay phải và không khi nào dùng bàn tay trái vì bàn tay này dùng để tắm rửa, và người Mã Lai hiếm khi sử dụng những dụng cụ trong bữa ăn. [ 111 ] Do tuyệt đại đa số người Mã Lai theo Hồi giáo, nền siêu thị nhà hàng Mã Lai tuân theo luật về chính sách siêu thị nhà hàng khắt khe của Hồi giáo – halal. Lượng Protein hầu hết là từ thịt bò, trâu, dê, và cừu, ngoài những còn có thịt gia cầm và cá. Thịt lợn và những loại thịt trái với halal, cũng như rượu, bị cấm và vắng mặt trong chính sách siêu thị nhà hàng thường nhật của người Mã Lai .Nasi lemak, một loại cơm nấu bằng nước cốt dừa ngậy béo có lẽ rằng là món ăn phổ cập nhất ở khắp những đô thị và làng mạc Mã Lai. Nasi lemak được xem là quốc thực của Malaysia. [ 112 ]
Nghệ thuật màn biểu diễn[sửa|sửa mã nguồn]
Biểu diễn vũ điệu Joget .Người Mã Lai chiếm hữu một tập hợp gồm nhiều thể loại ca vũ, hợp nhất từ nhiều tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống khác nhau. Các thể loại tiêu biểu vượt trội gồm có những vũ kịch dân gian truyền thống cuội nguồn Mã Lai như Mak yong đến những vũ điệu chịu tác động ảnh hưởng của Ả Rập như Zapin. Các trào lưu sáng tác cùng dàn dựng cũng biến hóa từ những bước nhảy và giai điệu đơn thuần trong Dikir barat đến những hoạt động phức tạp như Joget Gamelan .
Âm nhạc Mã Lai truyền thống về cơ bản là các điệu gõ. Các loại cồng chiêng khác nhau tạo nhịp cho nhiều vũ điệu. Ngoài ra còn có trống với các kích cỡ khác nhau, từ loại lớn rebana ubi dùng cho các sự kiện quan trọng đến loại nhỏ như jingled-rebana (trống khung) dùng làm một nhạc đệm cho các xướng âm trì tụng trong các nghi lễ tôn giáo.[113]
Âm nhạc Nobat là một phần của các biểu trưng vương giả trong các triều đình Mã Lai kể từ khi Hồi giáo du nhập trong thế kỷ XII và chỉ được tiến hành trong các nghi lễ triều đình quan trọng. Dàn nhạc của nó gồm có nhạc cụ linh thiêng và được tôn sùng như nehara (Trống định âm), gendang (trống hai đầu), nafiri (trumpet), serunai (ô-boa), và đôi khi có một cái chiêng gắn núm và một đôi chũm choẹ.[114]
Ảnh hưởng của Ấn Độ thể hiện mạnh mẽ trong múa rối bóng truyền thống được gọi là Wayang Kulit, các câu truyện biểu diễn bắt nguồn từ sử thi Hindu; các tiết mục chính bắt nguồn từ Ramayana & Mahabharata. Có bốn thể loại múa rối bóng đặc biệt có thể tìm thấy trên bán đảo Mã Lai: Wayang Gedek, Wayang Purwa, Wayang Melayu và Wayang Siam.[115][116][117]
Các loại hình nghệ thuật biểu diễn Mã Lai nổi tiếng khác là: kịch Bangsawan, tình ca Dondang Sayang và vũ điệu Mak Inang từ vương quốc Melaka, kịch Jikey và Mek Mulung từ Kedah, vũ điệu Asyik và vũ kịch Menora từ Patani và Kelantan, vũ điệu Ulek mayang và Rodat đến từ Terengganu, kịch Boria từ Penang, vũ điệu Canggung từ Perlis, kể chuyện thơ Mukun từ Brunei và Sarawak[118][119][120] cùng vũ điệu Serampang Dua Belas từ Serdang.[120]
Trang phục truyền thống lịch sử[sửa|sửa mã nguồn]
Một cô gái Palembang trong phục trang khiêu vũ Gending Sriwijaya truyền thống lịch sử, Nam Sumatra, Indonesia .Trong văn hóa truyền thống Mã Lai, quần áo và vải dệt được tôn sùng như thể những khuôn khổ biểu lộ vẻ đẹp, quyền lực tối cao và thân phận. Nhiều miêu tả trong những Hikayat Mã Lai đã nhấn mạnh vấn đề vị trí đặc biệt quan trọng của vải dệt. [ 121 ] Kỹ nghệ khung cửi Mã Lai hoàn toàn có thể truy nguyên nguồn gốc từ thế kỷ thứ XIII khi tuyến thương mại phía Đông tăng trưởng mạnh dưới thời Nhà Tống. Các tư liệu Nước Trung Hoa và Ả Rập đã đề cập đến hàng vải dệt được sản xuất tại địa phương cũng như lợi thế của ngành dệt trên bán đảo Mã Lai. [ 122 ] Trong số những loại vải dệt nổi tiếng của người Mã Lai, hoàn toàn có thể kể đến Songket và Batik .
Trang phục Mã Lai cổ điển dùng chung cho nam giới bao gồm một baju (áo sơ mi) hay tekua (một loại áo sơ mi ống tay dài), baju rompi (áo gi-lê), kancing (cúc áo), một celana (quần) ống nhỏ, một sarong quấn quanh eo, capal (dép), và một tanjak hay tengkolok (mũ); quý tộc còn vận thêm baju sikap hay baju layang (một loại áo choàng ngoài) và pending (khóa thắt lưng trang trí). Một chiến binh Mã Lai cũng thường có một Kris (dao lăm) nhét vào phía trước của sarong.
Các loại phục trang truyền thống lịch sử Mã Lai có sự độc lạ theo vùng tuy nhiên phục trang truyền thống lịch sử phổ cập nhất lúc bấy giờ là Baju Kurung ( cho đàn bà ) và Baju Melayu ( cho đàn ông ), cả hai đều được công nhận là quốc phục của Malaysia và Brunei, [ 123 ] [ 124 ] và cũng được hội đồng Mã Lai tại Indonesia, Nước Singapore và Xứ sở nụ cười Thái Lan mặc. Baju Melayu lúc bấy giờ chỉ còn được đàn ông Mã Lai mặc trong những buổi lễ, còn Baju Kurung thì được phần đông phụ nữ Mã Lai mặc quanh năm .
Người ta hoàn toàn có thể thấy Pencak Silat và những biến thể của nó Open ở khắp nơi trong quốc tế Mã Lai : bán đảo Mã Lai, Nước Singapore, Quần đảo Riau, Sumatra và những khu vực ven biển của Borneo. Các dẫn chứng khảo cổ cho thấy rằng vào thế kỷ thứ VI, thẩm mỹ và nghệ thuật chiến đấu đã được nghi thức hóa và được tập luyện trên bán đảo Mã Lai và Sumatra. [ 125 ] Các thể thức sớm nhất của Pencak Silat được cho là đã được tăng trưởng và được sử dụng trong lực lượng quân đội của những vương quốc Mã Lai cổ như Langkasuka ( thế kỷ II ) [ 126 ] [ 127 ] và Srivijaya ( thế kỷ VII ) .
Tầm ảnh hưởng của các vương quốc Hồi giáo Mã Lai như Malacca, Johor, Pattani và Brunei đã góp phần vào việc truyền bá loại võ thuật này tại quần đảo Mã Lai. Thông qua một mê cung phức tạp các eo biển và sông đã tạo điều kiện trao đổi thương mại trên khắp khu vực, Pencak Silat đã theo đó đi tận vào các khu vực rừng rậm và lên các vùng đồi núi. Đô đốc Hang Tuah huyền thoại của Malacca là một pesilat (người tập Pencak Silat) nổi tiếng nhất trong lịch sử[128] và thậm chí được một số người xem là cha đẻ của silat Mã Lai.[129] Từ thời cổ điển, Silat Mã Lai trải qua quá trình đa dạng hóa to lớn và tạo thành thứ truyền thống mà ngày nay được công nhận là nguồn gốc của Pencak Silat Indonesia và các dạng khác của Pencak Silat tại Đông Nam Á.[130][131]
Bên cạnh Silat, những người Mã Lai hầu hết sống ở những địa phận miền bắc bán đảo Mã Lai cũng rèn luyện Tomoi. Đây là một dạng biến thể Đông Dương của môn kickboxing, được cho là đã truyền bá tại Khu vực Đông Nam Á lục địa từ thời Phù Nam ( 68 SCN ) .
Trò chơi truyền thống cuội nguồn[sửa|sửa mã nguồn]
Một xưởng sản xuất Wau tại Kelantan, Malaysia .
Các trò chơi Mã Lai truyền thống thường đòi hỏi các kĩ năng thủ công tinh xảo và khéo tay và có thể truy nguyên nguồn gốc từ thời vương quốc Malacca. Cầu mây và diều nằm trong số các trò chơi truyền thống được nói tới trong Biên niên sử Mã Lai, theo đó chúng là trò chơi của giới quý tộc và các thành viên vương giả của vương quốc Mã Lai.[132][133][134]
Sepak Raga là một trong số các trò chơi Mã Lai phổ biến nhất và đã được chơi trong nhiều thế kỉ. Theo truyền thống, Sepak raga được chơi trong vòng tròn bằng cách đá và người chơi giữ quả cầu mâu ở trên cao bằng bất kì bộ phận nào trên cơ thể họ ngoại trừ tay. Trò chơi này hiện nay được công nhận là môn thể thao quốc gia của Malaysia[135][136] và từng được chơi trong các sự kiện thể thao quốc tế như Á vận hội và SEA Games.
Trò chơi phổ biến khác là con quay Gasing, thường được chơi sau mùa gặt. Người thợ thủ công cần phải có một kĩ năng tuyệt vời để sản xuất ra Gasing (con quay) tranh đua nhất, một số con quay có thể quay tới hai giờ liên tục.[137]
Có lẽ trò chơi Mã Lai phổ biến nhất là Wau (một loại diều độc nhất đến từ bờ biển phía đông của bán đảo Mã Lai). Trong cuộc thi thả diều Wau, ban giám khảo trao thưởng sẽ chấm điểm về độ khéo léo (Wau là các vật thể đẹp và đầy màu sắc được gắn trên khung tre), âm thanh (tất cả diều Mã Lai đều được thiết kế để tạo ra một âm thanh đặc trưng khi nó bay trong gió) và độ cao.[137]
Người Mã Lai cũng tạo ra một biến thể của game show trên bàn Mancala gọi là Congkak. Trò chơi được thực thi bằng cách chuyển dời những hòn đá, hạt hoặc vỏ cây quanh một tấm ván bằng gỗ có 12 lỗ hoặc nhiều hơn. Mancala được công nhận là game show cổ xưa nhất trên quốc tế và hoàn toàn có thể truy nguyên nguồn gốc từ thời Ai Cập cổ đại. Khi gia nhập ra toàn thế giới, mỗi nền văn hóa truyền thống lại ý tưởng ra biến thể riêng của mình, trong đó có người Mã Lai. [ 138 ]
Tên gọi và tước hiệu[sửa|sửa mã nguồn]
Tên riêng của người Mã Lai có sự phức tạp, phản ánh thứ bậc của xã hội, và tước hiệu được coi trọng. Tên người Mã Lai nói chung đã trải qua những biến hóa to lớn, tiến triển theo thời hạn và phản ánh những ảnh hưởng tác động khác nhau mà người Mã Lai đảm nhiệm. Mặc dù một số ít tên gọi Mã Lai vẫn duy trì một phần ảnh hưởng tác động của tiếng Mã Lai địa phương và tiếng Phạn, tuy nhiên vì là người Hồi giáo nên người Mã Lai từ lâu đã chuộng sử dụng tên Ả Rập như là tín hiệu biểu lộ tôn giáo của họ .
Tên người Mã Lai theo kiểu phụ danh và có thể được xem là bao gồm bốn bộ phận: một tước hiệu, một tên riêng, họ (tên cha), và một mô tả về quan hệ cha con. Một số tên riêng của người Mã Lai có thể bao gồm cả tên đôi của cha người đó, do đó tạo thành một tên dài hơn. Ví dụ, một cầu thủ Malaysia có tên gọi đầy đủ là Mohd Aidil Zafuan Abdul Radzak, trong đó ‘Mohd Aidil Zafuan’ là tên riêng và ‘Abdul Radzak’ là tên đôi của cha người này.
Ngoài mạng lưới hệ thống tên gọi, trong tiếng Mã Lai cũng có một mạng lưới hệ thống phức tạp những tước hiệu và kính ngữ, đến nay vẫn còn được sử dụng thoáng rộng tại Malaysia và Brunei. Với việc đặt những tước hiệu Mã Lai này vào một tên gọi Mã Lai thường thì, sẽ tạo nên một tên gọi phức tạp hơn. Ví dụ, Thủ tướng Malaysia có tên vừa đủ là Dato ‘ Seri Mohd Najib bin Tun Haji Abdul Razak, trong đó ‘ Dato ‘ Seri ‘ là một tước hiệu Mã Lai vinh dự, ‘ Mohd Najib ‘ là tên riêng, ‘ bin ‘ có nguồn gốc từ ” Ibnu ” trong tiếng Ả Rập và có nghĩa là ” con trai của ” ( nếu là nữ thì thay bằng binti, bắt nguồn từ ” bintun ” trong tiếng Ả Rập có nghĩa là ” con gái của ” ), ‘ Tun ‘ là một vinh dự cao hơn, ‘ Haji ‘ biểu lộ chuyến hành hương của cha ông đến Mecca, và ‘ Abdul Razak ‘ là tên riêng của cha ông .Tuy nhiên, những nhân vật vương giả Mã Lai còn có tổng hợp tên gọi phức tạp hơn. Ví dụ như Yang di-Pertuan Agong của Malaysia có tôn hiệu vừa đủ là Duli Yang Maha Mulia Almu’tasimu Billahi Muhibbuddin Tuanku AlHaj Abdul Halim Mu’adzam Shah Ibni AlMarhum Sultan Badlishah, trong khi Quốc vương Brunei có tên gọi chính thức là Kebawah Duli Yang Maha Mulia Paduka Seri Baginda Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah ibni Al-Marhum Sultan Haji Omar ‘ Ali Saifuddien Sa’adul Khairi Waddien .
