1. Khái niệm hòa giải
Theo Từ điển tiếng Việt, hòa giải là “hành vi thuyết phục các bên đồng ý chấm dứt xung đột hoặc xích mích một cách ổn thỏa”.
Từ định nghĩa này, hoàn toàn có thể thấy hòa giải có một số ít đặc trưng sau :
Một là, hòa giải là một biện pháp giải quyết tranh chấp.
Hai là, hòa giải có bên thứ ba làm bên trung gian giúp cho những bên thỏa thuận hợp tác với nhau về xử lý xích míc, xích mích, tranh chấp. Điều này làm cho hòa giải có sự độc lạ với thương lượng. Người trung gian phải có vị trí độc lập với những bên và trọn vẹn không có quyền lợi tương quan đến tranh chấp. Bên thứ ba làm trung gian không đại diện thay mặt cho quyền lợi và nghĩa vụ của bất kể bên nào và không có quyền đưa ra phán quyết. Ba là, hoà giải trước hết là sự thoả thuận, biểu lộ ý chí và quyền định đoạt của chính những bên tranh chấp. Nói cách khác, chủ thể của quan hệ hoà giải phải chính là những bên tranh chấp. Các thỏa thuận hợp tác, cam kết từ hiệu quả của quy trình hòa giải không có giá trị bắt buộc cưỡng chế thi hành mà phụ thuộc vào vào thiện chí, sự tự nguyện của những bên. Với những đặc trưng trên, hoàn toàn có thể hiểu hòa giải là một phương pháp xử lý tranh chấp với sự giúp sức của một bên thứ ba trung lập, làm trung gian, giúp những bên tranh chấp tự nguyện thỏa thuận hợp tác xử lý được những sự không tương đồng và đạt được thỏa thuận hợp tác tương thích với pháp lý, đạo đức xã hội và tự nguyện thực thi những thỏa thuận hợp tác đó.
2. Các hình thức hòa giải
Ở nước ta lúc bấy giờ có những hình thức hòa giải khác nhau : Hòa giải trong tố tụng dân sự của Tòa án, hòa giải trong tố tụng trọng tài, hòa giải tranh chấp lao động, hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị xã và hòa giải ở cơ sở.
a) Hòa giải trong tố tụng dân sự của Tòa án
Hòa giải trong tố tụng dân sự của Tòa án là thủ tục bắt buộc trong quy trình xử lý vụ án dân sự, hôn nhân gia đình và mái ấm gia đình, thương mại, lao động, trừ những trường hợp pháp lý lao lý không được hòa giải hoặc không triển khai hòa giải được hoặc vụ án được xử lý theo thủ tục rút gọn. Trường hợp những đương sự thống nhất thỏa thuận hợp tác với nhau về yếu tố phải xử lý trong vụ án thì Tòa án lập biên bản hòa giải thành. Hết thời hạn bảy ngày, kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành mà không có đương sự nào đổi khác quan điểm về sự thỏa thuận hợp tác đó, thì Thẩm phán chủ trì phiên hòa giải hoặc một Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công phải ra quyết định hành động công nhận sự thỏa thuận hợp tác của những đương sự. Quyết định này có hiệu lực thực thi hiện hành pháp lý ngay sau khi được phát hành và không bị kháng nghị, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm.
b) Hòa giải trong tố tụng trọng tài
Trong quy trình xử lý tranh chấp tại trọng tài, những bên tranh chấp hoàn toàn có thể thương lượng, tự hòa giải hoặc ý kiến đề nghị trọng tài giúp những bên hòa giải. Trọng tài cũng hoàn toàn có thể dữ thế chủ động tự mình triển khai hòa giải những bên. Nếu những bên trải qua hòa giải xử lý được tranh chấp thì hoàn toàn có thể nhu yếu trọng tài viên xác nhận sự thỏa thuận hợp tác đó bằng văn bản, lập biên bản hòa giải thành và công nhận sự thỏa thuận hợp tác của những bên. Văn bản này có giá trị như quyết định hành động trọng tài – có hiệu lực thực thi hiện hành thi hành, không bị kháng nghị.
c) Hòa giải tranh chấp lao động
Hòa giải tranh chấp lao động được Hội đồng trọng tài lao động hoặc hòa giải viên lao động của cơ quan lao động Q., huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh ( hòa giải viên lao động ) triển khai khi có tranh chấp về quyền và quyền lợi tương quan đến việc làm, tiền lương, thu nhập và những điều kiện kèm theo lao động khác, về triển khai hợp đồng lao động, thỏa ước tập thể và trong quy trình học nghề giữa người lao động với người sử dụng lao động. Thẩm quyền và trình tự hòa giải tranh chấp lao động được lao lý tại Bộ luật Lao động.
d) Hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn
Đây là việc hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp đối với các tranh chấp về đất đai theo quy định của Luật Đất đai năm 2013.
Tại Điều 202 Luật Đất đai năm 2013 pháp luật việc hòa giải tranh chấp đất đai như sau : “ 1. Nhà nước khuyến khích những bên tranh chấp đất đai tự hòa giải hoặc xử lý tranh chấp đất đai trải qua hòa giải ở cơ sở. 2. Tranh chấp đất đai mà những bên tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp để hòa giải. 3. quản trị Ủy ban nhân dân cấp xã có nghĩa vụ và trách nhiệm tổ chức triển khai việc hòa giải tranh chấp đất đai tại địa phương mình ; trong quy trình tổ chức triển khai thực thi phải phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã và những tổ chức triển khai thành viên của Mặt trận, những tổ chức triển khai xã hội khác. Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân cấp xã được thực thi trong thời hạn không quá 45 ngày, kể từ ngày nhận được đơn nhu yếu xử lý tranh chấp đất đai. 4. Việc hòa giải phải được lập thành biên bản có chữ ký của những bên và có xác nhận hòa giải thành hoặc hòa giải không thành của Ủy ban nhân dân cấp xã. Biên bản hòa giải được gửi đến những bên tranh chấp, lưu tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp. 5. Đối với trường hợp hòa giải thành mà có đổi khác thực trạng về ranh giới, người sử dụng đất thì Ủy ban nhân dân cấp xã gửi biên bản hòa giải đến Phòng Tài nguyên và Môi trường so với trường hợp tranh chấp đất đai giữa hộ mái ấm gia đình, cá thể, hội đồng dân cư với nhau ; gửi đến Sở Tài nguyên và Môi trường so với những trường hợp khác. Phòng Tài nguyên và Môi trường, Sở Tài nguyên và Môi trường trình Ủy ban nhân dân cùng cấp quyết định hành động công nhận việc đổi khác ranh giới thửa đất và cấp mới Giấy ghi nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và gia tài khác gắn liền với đất ”.
đ) Hòa giải ở cơ sở
Khác với các loại hình hòa giải nêu trên, hòa giải ở cơ sở trước hết xuất phát từ đặc điểm lịch sử, truyền thống, tâm lý dân tộc. Ở Việt Nam, nền kinh tế nông nghiệp lúa nước với nhu cầu làm thủy lợi, đắp đê, chống lụt, thêm vào đó là nguy cơ giặc ngoại xâm luôn đe dọa đã khiến cho người Việt cổ sớm hình thành lối sống cộng đồng, truyền thống đoàn kết, tương thân, thương ái. Trong các làng xã cổ truyền, người nông dân quen sống với các mối quan hệ xóm làng, huyết thống ràng buộc nhau một cách chặt chẽ, do đó họ rất coi trọng tình làng, nghĩa xóm, “tối lửa tắt đèn có nhau”. Nếu có xích mích, mâu thuẫn, tranh chấp về quyền lợi, nghĩa vụ giữa các thành viên trong gia đình, dòng họ, hàng xóm láng giềng thì họ chủ trương “đóng cửa bảo nhau”, “chín bỏ làm mười”, xóa bỏ bất đồng, mâu thuẫn, xây dựng cộng đồng hòa thuận, yên vui, hạnh phúc. Vì vậy, hòa giải được xem là phương án tối ưu để giải quyết xích mích, mâu thuẫn, tranh chấp trong nội bộ nhân dân…
Điều 2 Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 quy định: “Hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật này”.
Như vậy, hoàn toàn có thể hiểu rằng, hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp sức những bên tranh chấp đạt được thỏa thuận hợp tác, tự nguyện xử lý với nhau những vi phạm pháp lý nhằm mục đích giữ gìn đoàn kết và tranh chấp nhỏ trong nội bộ nhân dân, củng cố phát huy những tình cảm và đạo lý truyền thống cuội nguồn tốt đẹp trong mái ấm gia đình và hội đồng dân cư, phòng ngừa, hạn chế vi phạm pháp lý, bảo vệ trật tự bảo đảm an toàn xã hội trong hội đồng dân cư. Hoạt động hòa giải được trải qua những hòa giải viên ở những tổ hòa giải.
3. Vai trò, ý nghĩa của hòa giải ở cơ sở
Thứ nhất, hòa giải ở cơ sở góp phần giải quyết kịp thời, từ gốc mâu thuẫn, xích mích, các tranh chấp trong gia đình, cộng đồng dân cư, từ đó khôi phục, duy trì, củng cố tình đoàn kết trong nội bộ nhân dân, phòng ngừa, hạn chế vi phạm pháp luật, tội phạm, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, tránh để chuyện bé xé ra to, “cái sảy nảy cái ung”, từ tranh chấp dân sự chuyển thành phạm tội hình sự. Giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải, quan hệ tốt đẹp giữa các bên được duy trì, góp phần giảm bớt khiếu nại, tố cáo, khiếu kiện của nhân dân, tiết kiệm thời gian, chi phí, công sức của nhân dân cũng như của Nhà nước.
Thứ hai,hòa giải ở cơ sở góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý xã hội. Đặc trưng cơ bản của hòa giải là bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên trong giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn. Vì vậy, hòa giải là một phương thức để thực hiện dân chủ. Thông qua hòa giải, đặc biệt là hòa giải ở cơ sở, vai trò tự quản của người dân được tăng cường. Điều đó có ý nghĩa rất quan trọng góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Thứ ba, hòa giải ở cơ sở góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của nhân dân. Trong quá trình hòa giải, bên cạnh việc vận dụng các công cụ khác (văn hóa, đạo đức, thuần phong, mỹ tục, đạo lý, truyền thống …), các hòa giải viên còn vận dụng các quy định pháp luật để giải thích, hướng dẫn, thuyết phục các bên, giúp họ hiểu được quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật để họ tự lựa chọn, tự dàn xếp ổn thỏa với nhau mâu thuẫn, tranh chấp. Thông qua hòa giải, pháp luật đến với người dân một cách tự nhiên, trực tiếp, có sức thẩm thấu sâu sắc, sức lan tỏa rộng.
Thứ tư, hòa giải ở cơ sở góp phần duy trì và phát huy đạo lý truyền thống, thuần phong mỹ tục của dân tộc. Hòa giải viên khi tiến hành hòa giải không chỉ dựa trên các quy định của pháp luật mà còn dựa vào những chuẩn mực đạo đức, văn hóa ứng xử, phong tục, tập quán tốt đẹp để tác động tới tâm tư, tình cảm của các bên, khơi dậy trong họ những suy nghĩ, tình cảm tích cực, qua đó làm cho các giá trị văn hóa truyền thống được bảo tồn và phát huy./.
