Hoóc-môn tuyến giáp và bệnh bướu cổ địa phương
Tuyến giáp tiết ra 2 hoóc-môn là thyroxin ( T3 ) và triiodothyroxin ( T4 ), lượng hoóc-môn này tiết vào máu được điều hòa bởi hoóc-môn TSH của thùy trước tuyến yên .
Hoóc-môn tuyến giáp đóng vai trò quan trọng trong việc tăng vận tốc chuyển hóa của những mô khung hình giúp điều hòa tăng trưởng và biệt hóa tế bào. Thiếu hoóc-môn tuyến giáp, trẻ nhỏ sẽ chậm lớn, chậm trưởng thành hệ xương và nhiều bộ phận khác, chậm tăng trưởng bộ não trí tuệ. Một vai trò quan trọng khác nữa của hoóc-môn tuyến giáp là làm tăng tiêu thụ oxy ở những mô và làm tăng vận tốc chuyển hóa cơ bản chuyển hóa gluxid, lipid, protein. Theo đó, hoóc-môn tuyến giáp tác động ảnh hưởng đến rất nhiều cơ quan, đặc biệt quan trọng là hệ thần kinh TW. Khi tuyến giáp không tiết ra đủ hoóc-môn thì bị bệnh suy giáp, tuyến giáp sẽ ít hoóc-môn nhưng nhiều chất keo làm thành bướu ở cổ gọi nôm na là bệnh bướu cổ .
Trong cấu trúc hóa học của hoóc-môn tuyến giáp có iod .
Thiếu hoóc-môn tuyến giáp là do thiếu iod. Iod có trong nước biến thường bốc hơi lên trời và sau đó là theo mưa rơi xuống đất đi vào cây cối rồi vào những sinh vật ăn cây xanh rồi từ đó phân phối cho con người. Nhưng nếu mưa làm xói mòn đất đai quá nhiều như ở miền núi thì nguồn phân phối iod tự nhiên này cho con người cũng sẽ thiếu. Một nguồn iod giàu có khác là muối ăn chế biến từ nước biển. Trong muối ăn thường có đủ lượng iod để phân phối đủ cho con người. Tuy nhiên, nếu dữ gìn và bảo vệ muối ăn không tốt ( để chảy nước kaliiodua mất đi, để gác bếp quá nóng làm iod thăng hoa ) thì lượng iod trong muối ăn cũng bị giảm sút. Người miền núi, nhất là vùng núi cao, thường thiếu những nguồn phân phối iod cơ bản này nên thường bị bướu cổ với tỉ lệ cao, gọi là bệnh bướu cổ địa phương. Người vùng đồng bằng ven biển thường đủ những nguồn phân phối iod cơ bản này nên không mấy khi bị bệnh bướu cổ .
Thiếu hoóc-môn tuyến giáp còn do quy trình iod chuyển hóa thành hoóc-môn bị đình trệ. Một ví dụ : sắn có chứa glycosid cyanogenic, linamarin. Các chất này khi thủy phân sẽ giải phóng ra cyanua, sau dó cyanua bị khử thành thiocyanat, rồi thiocyanat ức chế bơm iod tuyến giáp và ngày càng tăng sự thải iod ở thận làm cho khung hình thiếu iod. Người miền núi ăn nhiều sắn cũng là một nguyên do gây thiếu iod .
Ngoài ra trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và thiếu nữ ở tuổi dậy thì thường có nhu yếu iod cao, nếu chính sách ăn không đảm bào cung ứng đủ iod thì hoàn toàn có thể bị bướu cổ nhẹ. Khi cải tổ chính sách ăn và đi qua độ tuổi này thì sẽ hết hiện tượng kỳ lạ bướu cổ này .
Muối iod
Cách phòng bướu cổ rẻ tiền, có hiệu suất cao, dễ phổ cập nhất là phân phối đủ iod bằng cách cho dùng “ muối iod ”. Nhu cầu iod là 100 – 150 mcg / người / ngày. Muối iod là muối ăn được trộn thêm Kaliiodua ( KI ) hay kaliiodat ( KIO3 ). Kaliiodat ít bị hòa tan khi ẩm, ít bị phân hủy khi nóng rất thuận tiện cho việc dữ gìn và bảo vệ luân chuyển trong điều kiện kèm theo nhiệt đới gió mùa. Có thể trộn những hợp chất iod trên vào muối bằng giải pháp trộn ướt ( trộn nhỏ giọt phun mù ). Để phân phối đủ nhu yếu cho người và có tính cả phần hao hụt trong luân chuyển dữ gìn và bảo vệ thì nồng độ iod pháp luật trong muối iod phải 30 – 50 phần triệu ( tức là trong 10 g muối iod có khoảng chừng 350 – 500 mcg iod ). Nước ta hiện có 51 cơ sở sản xuất muối iod theo cách trộn Kaliiodat vào muối bằng cách trộn ướt với tỉ lệ iod pháp luật là 42 phần triệu .
Trong nhiều năm qua ta đã phủ muối iod cho dân hơn 95 % ở miền núi và 60 % ở vùng đồng bằng và cứ mỗi năm tại những vùng phủ muối iod, tỉ lệ bướu cổ giảm 2 – 4 % cho nên vì thế bệnh này đã được cải tổ rất rõ ràng. Hiện nay ta vẫn phủ muối iod để duy trì hiệu suất cao này .
Một số chú ý quan tâm khi sản xuất dữ gìn và bảo vệ sử dụng muối iod : phải đóng gói trong bao polyethylen hàn kín, với khối lượng nhỏ ( từ 500 g đến cao nhất là 2000 g ) dữ gìn và bảo vệ luân chuyển trong thiên nhiên và môi trường khô ráo. Khi đưa vào dùng phải cho vào lọ khô, đậy kín, không để nơi quá nóng. Vì muối iod tại nước ta có thành phần là kaliiodat nên hoàn toàn có thể nêm vào thức ăn khi nguội hay khi nóng đều được. Đây là những việc rất dễ làm nhưng do không được hướng dẫn nên vẫn còn làm sai ( như mở gói muối iod ra dùng nhưng không hàn kín lại, để muối iod ở gần nhà bếp nóng không đậy kín ) làm mất iod trong muối iod .
Lipiodol
Lipiodol là iod đã được dầu hóa bằng cách gắn iod với ester ethyl trong dầu thuốc phiện để iod có tính năng lê dài. Ở những vùng núi quá cao không có cách nào luân chuyển muối iod đến cung ứng cho dân, có thực trạng bướu cổ nặng và đần độn thì tiêm lipidol cho họ thay cho việc cung ứng iod. Tuy nhiên đây chỉ là trường hợp dùng không phổ cập như dùng muối iod vì giá cao, phiền phức, dễ có tai biến. Trẻ em tiêm 0,5 ml, người lớn tiêm 1 ml sẽ bảo vệ có đủ lượng iod trong 1 năm. Trước đây, một số ít nhân viên cấp dưới y tế lợi dụng sự lo ngại bị bướu cổ của thiếu nữ dậy thì đã tiêm lipiodol cho họ nhiều lần trong năm, làm cho họ bị tai biến ( Open những triệu chứng giống như cường giáp … ). Đây là việc làm sai, nay đã bị cấm, nhưng cần nhắc lại để tránh tái phạm .
Cách phòng bướu cổ rẻ tiền, có hiệu quả, dễ phổ cập nhất là dùng “muối iod”.
Thyroxin
Những chỉ định chính:
Trên thị trường là loại tổng hợp dạng đồng phân tả tuyền levothyroxin .
Điều trị thay thế sửa chữa hay bổ trợ cho mọi trường hợp suy giáp dù bất kể nguyên do nào ( như teo tuyến giáp, viêm tuyến giáp tự miễn Hashimoto hay do tự phát sau khi điều trị cường giáp, suy tuyến giáp do thiếu iod … ) cho toàn bộ mọi lứa tuổi, kể cả phụ nữ có thai cho con bú, trừ trường hợp suy giáp nhất thời trong thời kỳ phục sinh viêm giáp bán cấp .
Dùng giảm size tuyến giáp trong bướu cổ đơn thuần hay trong bệnh viêm giáp mạn tính. ( Hashimoto ). Tác dụng này có được là do levothyroxin ức chế tiết hoóc-môn thyrotropin ( TSH ) .
Phối hợp với những thuốc kháng giáp trong nhiễm độc giáp. Sự phối hợp này nhằm mục đích tránh bướu giáp và suy giáp trong tiến trình cuối khi dùng thuốc kháng giáp lê dài .
Theo đó, hoàn toàn có thể dùng chữa suy giáp cho những người bị suy giáp do thiếu iod ( trong bướu cổ địa phương ). Tuy nhiên, trong thực tiễn những người bị bệnh bướu cổ địa phương nhẹ thường không dùng levothyroxin mà chỉ dùng iod. Qua quy trình dùng đủ iod lê dài, khung hình sẽ tự sản xuất ra đủ thyroxin và người bệnh sẽ khỏi bướu .
Mấy quan tâm khi dùng :
Levothyroxin có độ hấp thu đổi khác rất rộng. Uống lúc no sẽ có độ hấp thu chỉ 48 % nhưng uống lúc đói có độ hấp thu lên tới 79 % .
Rất thận trọng khi dùng cho người bị bệnh tim mạch và tăng huyết áp. Khi Open những triệu chứng đau vùng ngực hay những triệu chứng khác của những bệnh này thì cần giảm liều dùng levothyroxin .
Levothyroxin còn làm tăng nặng những triệu chứng của bệnh đái tháo đường, đái tháo nhạt hoặc suy thượng thận. Phải tuân theo sự kiểm soát và điều chỉnh liều levothyroxin của thầy thuốc khi dùng nó với người mắc những bệnh này .
Trẻ em dùng quá liều hoàn toàn có thể bị sớm liền khớp sọ .
Khi dùng với thuốc chống đông máu uống thì phải theo chỉ dẫn của thầy thuốc kiểm tra thời gian prpthrom bin để điều chỉnh liều nếu cần thiết.
Levothyroxin không đi qua hàng rào rau thai gây hại thai nên những người có thai vẫn dùng được. Tuy nhiên, khi có thai nhu yếu levothyroxin hoàn toàn có thể tăng cao. Theo hướng dẫn của thầy thuốc cần kiểm tra nồng độ hoóc-môn thyrotropon ( TSH ) để kiểm soát và điều chỉnh liều. Levothyroxin tiết một chút ít vào sữa không gây hại cho trẻ nhưng khi dùng cho người cho con bú cần thận trọng ( không dùng quá liều và hoặc lê dài ) .
Có hai trường hợp chống chỉ định với levothyroxin : nhiễm độc đo tuyến giáp chưa được điều trị và nhồi máu cơ tim cấp. Suy thượng thận chưa được kiểm soát và điều chỉnh vì làm tăng nhu yếu hoóc-môn thượng thận ở những mô dẫn đến suy thượng thận cấp .
Levothyroxin tương tác bất lợi với nhiều loại thuốc trong đó cần quan tâm đặc biệt quan trọng là tương tác với corticosteroid, thuốc chống đông máu uống, thuốc đái tháo đường, insulin. Cơ chế tương tác khá phức tạp dẫn đến việc cần phải biến hóa liều lượng của levothyroxin khi dùng với những thuốc này. Trong trường hợp người bệnh cần dùng levothyroxin cùng với thuốc này thì cần tuân theo những hướng dẫn xét nghiệm và sự kiểm soát và điều chỉnh liều của thầy thuốc .
