Dinitơ monoxide[3], còn gọi là khí gây cười, bóng cười, là hợp chất hóa học ở điều kiện bình thường có dạng khí trong khí quyển Trái Đất, bao gồm 2 nguyên tử nitơ kết hợp với 1 nguyên tử oxy, công thức là N2O.
Ở nhiệt độ phòng, nó là một khí không màu, không cháy, với một chút ít sắt kẽm kim loại và mùi hương. Ở nhiệt độ cao, dinitơ monoxide là một chất oxy hóa can đảm và mạnh mẽ tựa như như oxy. Nó hòa tan trong nước .N2O được sinh ra trong quy trình đốt những nguyên vật liệu hóa thạch. Hàm lượng của nó đang tăng dần trên khoanh vùng phạm vi toàn thế giới, hàng năm khoảng chừng từ 0,2 – 0,3 %. Một lượng nhỏ N2O khác xâm nhập vào khí quyển do hiệu quả của quy trình nitrat hoá những loại phân bón hữu cơ và vô cơ. N2O xâm nhập vào không khí sẽ không đổi khác dạng trong thời hạn dài, chỉ khi đạt tới những tầng trên của khí quyển nó mới ảnh hưởng tác động một cách lừ đừ với nguyên tử oxy .
Trong phòng thí nghiệm, người ta điều chế N2O bằng cách nhiệt phân muối amoni nitrat. N2O có nhiều ứng dụng trong các ngành công nghiệp và y tế. Trong công nghiệp, N2O dùng để sản xuất chất bán dẫn, khí dinitơ monoxide là nguồn oxy cho các hóa chất lắng đọng hơi (CVD) của silic oxynitride (pha tạp hoặc undoped) hoặc silicon. Ngoài ra, N2O dùng để giám sát chất thải môi trường trong công nghiệp phân tích tạp chất vi lượng, được sử dụng trong các máy ASS, máy phân tích kim loại nặng, được dùng như chất oxy hóa trong tên lửa. Trong y tế, N2O là một loại khí có chức năng giảm đau và gây mê, hoặc kết với các khí khác thành thuốc gây mê. N2O tác động lên các tế bào GABA (Gamma Aminobutyric Acid) có chức năng kìm hãm những tế bào thần kinh gây buồn ngủ. Trong thời gian đó, chất khí này cũng đồng thời can thiệp vào quá trình sản sinh ra các tế bào liên lạc thần kinh nội sinh như opioid peptide và serotonin – một loại hoocmon có khả năng tạo ra cảm giác hưng phấn và hạnh phúc. Chính việc giải phóng các tế bào liên lạc thần kinh nội sinh đã kìm hãm sự phát ra cảm giác đau đớn trong não và kích hoạt khả năng giảm đau.
Tuy dinitơ monoxide chỉ sống sót một lượng nhỏ trong khí quyển nhưng được xem là chất cản trở mạnh sự hình thành tầng ozon, với mức độ ảnh hưởng tác động tương tự những hợp chất CFC. Người ta ước tính rằng khoảng chừng 30 % lượng N2O trong khí quyển gây ra do những hoạt động giải trí của con người, hầu hết từ những ngành nông nghiệp và công nghiệp. [ 4 ] Dinitơ monoxide là khí sống sót trong khí quyển lâu thứ ba trong những loại khí nhà kính, nên dinitơ monoxide là chất gây hiện tượng kỳ lạ nóng lên toàn thế giới mạnh. [ 5 ]
Bóng cười được giới thượng lưu Châu Âu sử dụng để tiêu khiển vào thế kỷ 19Khí N2O lần tiên phong được phát hiện vào năm 1772 bởi Joseph Priestley. Một bước quan trọng hướng tới điều này là trong phong cách thiết kế của thiết bị thí nghiệm để tích lũy khí trên mặt nước, bởi Stephen Hales vào đầu những năm 1700. Nhưng khái niệm của ông ( Hales ) về cấu trúc của một chất khí khá khác với những gì tất cả chúng ta biết thời nay .
Ông nghĩ rằng tất cả các loại khí đều là dạng không khí. Nếu các loại khí không có lợi cho sự sống, ông ta tin rằng không khí chứa đầy những hạt độc hại. Và nếu chúng bắt lửa, không khí bị ô nhiễm bởi các hạt dễ cháy, vô hình. Chất khí lần đầu tiên được công nhận bởi Joseph Black trong những thập niên năm 1750, khi ông điều tra về bản chất của magnesi oxide, carbonat và sự kết hợp của chúng với carbon dioxide.
Priestley sử dụng thiết bị của Hales và khái niệm về khí của Black, mặc dầu ông đã miêu tả chúng là ” không khí ” cho đến ngày chết – để mày mò, hoặc báo cáo giải trình, một loạt những khí gồm có : NO, NO2, N2, HCl và N2O ( tổng thể trong năm 1772 ), O2 ( 1774 ) và SO2 ( 1775 ). Tất nhiên là ông không sử dụng những công thức này, và thực sự tên của chúng khá khác so với ngày thời điểm ngày hôm nay. Nitơ monoxide ( NO ) là không khí nitơ, và dinitơ monoxide là ” không khí nitơ, dạng khử “, phản ánh chiêu thức điều chế của nó được cho phép NO tiếp xúc với mạt sắt ẩm .
- 2NO + H2O + Fe -> N2O + Fe(OH)2
N2O là một chất khí kích thích được bán hợp pháp tại những hộp đêm tại một số ít nước châu Âu và châu Á. Người ta bơm khí này vào một quả bóng bay, gọi là bóng cười ( funky ball ) và cung ứng cho những khách ở quán Bar. Các bác sĩ trên quốc tế đều cảnh báo nhắc nhở rằng chất khí này hoàn toàn có thể gây ảnh hưởng tác động trực tiếp tới tim mạch và hệ thần kinh. Nếu lạm dụng bóng cười quá mức thì sẽ dẫn tới trầm cảm và hoàn toàn có thể gây tử trận. Sau khí hít khí này vào, khung hình có cảm xúc tê tê, đặc biệt quan trọng là nghe nhạc rõ, sau đó phấn khích, cười ngả nghiêng ( vì bị cuốn theo chiều nhạc ) [ 6 ] .
Dinitơ monoxide có tác dụng làm đông và bông kem tươi trong các bình xịt kem tươi hay dùng ở các quán cà phê, thường xuất hiện dưới tên gas isi.
N2O được sử dụng để tăng hiệu suất động cơ xe. Ngoài ra nó còn được dùng như chất oxy hóa trong tên lửa .
