Đạn là một loại vũ khí dùng để sát thương đối phương hoặc phá hủy mục tiêu. Đạn có thể được bắn từ các cung, nỏ, súng, máy/giàn phóng. Đạn cũng có thể được ném bằng tay.[1]
Thời cổ đại, đầu đạn tiên phong được bắn đi từ nỏ hoặc máy bắn đá. Lúc đó đã có đạn như thùng dầu trộn chất oxy hóa cháy rất mạnh ( dầu trộn diêm sinh ), hay những khối đá lớn công thành. Cũng đã có những đạn trái phá sơ khai nhồi thuốc nổ yếu, khi nổ bắn mảnh văng sát thương và tàn phá khu công trình bằng sóng nổ. Đến khi có súng thần công đã có những đạn tròn bằng gang, bắn thẳng hay bắn nhảy đập đất, đạn trái phá nhồi thuốc nổ có ngòi cháy chậm, đạn mẹ chứa nhiều đạn con …Ngày nay, trong tiếng Việt, từ ” đạn ” nhiều lúc bị nhầm lẫn. Đôi khi, ” đạn ” để chỉ một cơ cấu tổ chức ghép với nhau gồm ” ống liều “, ” đầu đạn “, ” liều phóng ” và những thành phần khác, tựa như từ ” cartridge ” trong tiếng Anh. Trong trường hợp này, người ta dùng ” đầu đạn ” để chỉ phần đạn được bắn đi. Đôi lúc, từ ” đạn ” lại chỉ phần ” đầu đạn ” của trường hợp trên, ví dụ dùng trong những loại súng bắn liều phóng rời như súng cối hay pháo, hoặc trong văn học như từ ” trúng đạn “. Thông dụng nhất là trường hợp đề cập trên cùng ; ” đạn ” tương tự với ” cartridge ” tiếng Anh, gồm cả ” ống liều “, ” đầu đạn ” và ” liều phóng “. ” Vỏ đạn ” tương ứng với từ ” case ” trong tiếng Anh, ” đầu đạn ” nhỏ tương ứng với từ ” bullet “, ” đầu đạn ” lớn tương ứng với từ ” projectile ” .
Mary Rose của Anh thế kỷ 16, thể hiện cả đạn đá và bi sắt
Đạn tròn từ tàu chiến của Anh thế kỷ 16, thể hiện cả đạn đá và bi sắt
Thuốc súng đầu tiên được ghi nhận sử dụng ở châu Âu là vào năm 1247, thực ra nó đã được phát minh ra ở Trung Quốc vào thế kỷ thứ 9. Súng thần công xuất hiện vào năm 1327, và súng cầm tay vào năm 1364. Các loại đạn ban đầu được làm bằng đá. Cuối cùng, người ta phát hiện ra rằng đá sẽ không thể xuyên phá các công sự mà cũng được xây bằng đá, dẫn đến việc sử dụng các vật liệu dày hơn để làm đạn. Đạn pháo cầm tay cũng được phát triển theo cách như thế. Trường hợp đầu tiên được ghi lại về một viên đạn bằng kim loại bắn xuyên giáp bằng súng thần công là vào năm 1425.[2] Viên đạn được lấy từ xác tàu Mary Rose (chìm năm 1545, được trục vớt năm 1982) có kích thước khác nhau, một số làm bằng đá trong khi một số khác lại làm bằng gang.[3]
Sự tăng trưởng của culverin cầm tay ( tiền thân của súng hỏa mai ) và loại súng hỏa mai châm ngòi bằng diêm đã dẫn đến việc người ta dùng những viên bi chì đúc làm đạn. Viên đạn súng hỏa mai tròn bắt đầu có size nhỏ hơn lỗ của nòng súng. Đầu tiên, đạn được nạp vào thân súng nằm trên thuốc súng. Sau đó, một số ít loại vật tư được sử dụng làm lớp đệm giữa viên đạn và thuốc, cũng như phủ lên viên đạn đó để giữ cho nó cố định và thắt chặt, [ 4 ] chắc như đinh trong nòng súng ( đạn mà không bám chắc vào thuốc có rủi ro tiềm ẩn làm phát nổ thân khẩu súng ). [ 5 ]Đạn vuông có nguồn gốc gần như từ trước cả nền văn minh và được sử dụng bởi những người dùng súng cao su đặc. Chúng thường được làm bằng đồng hoặc chì. Ứng dụng đáng chú ý quan tâm nhất của phong cách thiết kế đạn vuông được triển khai bởi James Puckle và Kyle Tunis, những người đã cấp văn bằng bản quyền trí tuệ cho chúng, nơi mà loại đạn này được sử dụng thời gian ngắn trong một phiên bản của súng Puckle. Việc ứng dụng sớm những thứ này trong thời kì thuốc súng đen đã sớm bị ngừng lại do đường bay của đạn không đều và khó đoán trước .
Đạn thần công cận đại[sửa|sửa mã nguồn]
Thời cận đại, súng thần công bắn đạn có động năng lớn để phá vỡ thành trì. Đạn được làm bằng gang đặc đúc hình cầu, hoặc đá mài tròn, sau đại chiến, người ta đi nhặt đạn gang về dùng lại. Đạn cầu để khi quay lộn trong không khí giảm tản mát. Lúc đó, chưa nhồi được nhiều thuốc nổ bắn trái phá góc thấp đi xa, có lẽ rằng do chưa có giải pháp chống trái phá nổ ngoài ý muốn. Các lựu pháo bắn đạn trái phá góc thấp nhồi ít thuốc bắn kiểu đập đất nảy lên để thêm tầm văng. Lúc đó còn có đạn ria, đạn gồm bi chì, mảnh gang nhỏ, đặt trong một cái hộp hở miệng, nhồi hộp vào pháo như nhồi đạn cầu, bắn xong nếu còn giữ được trận địa thì đi nhặt hộp về .Paixhans người Pháp đã chế ra pháo bắn đạn trái phá nhồi nhiều thuốc đẩy vào giữa thế kỷ 19. Đến nay lựu pháo bắn đạn nhồi nhiều thuốc nổ, bắn đạn hạng nặng đi xa. Đạn không còn hình cầu nữa mà dài ra, giảm sức cản. Đạn dài giữ được hướng, không quay lộn nhờ hai chính sách : xoay không thay đổi và cánh không thay đổi. Đạn xoay không thay đổi được phong cách thiết kế sao cho tâm khí động cách xa tâm khối lượng, quay quanh trục đạn như con quay, tương tác với không khí, luôn đẩy tâm khối lượng đi sau tâm khí động. Đạn cánh không thay đổi như mũi tên, cánh đuôi làm hơi nghiêng để đạn xoay nhẹ trong không khí, bù những sai số sản xuất. Thiết kế nếu để đường kính lớn và xoáy nhanh quá thì đạn hoàn toàn có thể bị lộn đầu .Ngày nay, đạn có rất nhiều loại .
Thời cổ dùng đầu đạn chì, đạn này mềm hạn chế mài nòng ngày đó vốn tồi. Đạn chì có tỷ khối lớn giảm lực cản. Nhưng đạn tản mát lớn, đầu thế kỷ 19, súng trường bắn trúng tiềm năng to bằng người thật với tỷ suất chỉ vài Tỷ Lệ. Đầu thế kỷ 19 người ta chế ra súng nạp đạn sau thay cho súng nhồi miệng nòng, nhưng vẫn nhồi thuốc nổ rời đong từ đấu đong, rồi lèn bằng đạn rời .Lúc đó cũng có đạn ria dùng nhiều đạn nhỏ, nhưng bắn không xa, ngày này vẫn dùng cho súng săn .Cũng trong thế kỷ 19, người ta chuyển dần súng trường sang súng nòng xoắn, bắn đầu đạn dài nhọn, liền vỏ. Mồi lửa thay bằng mồi đá lửa rồi mồi hạt lửa, phong cách thiết kế sơ khai đặt hạt lửa bên hông liều phóng. Sau đó là đạn ” giữa “, tức hạt lửa đặt ở tâm đế ống liều. Ống liều và đạn làm bằng đồng, vốn mềm và có tỷ khối lớn. Sang thế kỷ 20, đồng chỉ còn dùng làm ống liều để tăng độ bền nòng. Cuối thế kỷ XX thì Open nhiều vật tư thay thế sửa chữa. Thường lõi đạn nhỏ làm bằng thép cứng. Cuối thế kỷ 20 cũng có một số ít đạn nhỏ dùng vật tư tỷ lệ cao .Một số đầu đạn bắn tỉa tăng sát thương bằng cách tách làm hai khi đâm vào trong tiềm năng, 1 số ít đạn AK văn minh làm lệch tâm để xoáy mạnh tăng sát thương .
những đạn theo những tiêu chuẩn 7.62 mm NATO ( 0,308 inch Winchester ), 5.56 mm NATO ( 0,223 Remington ) và 9 mm Parabellum .Các nước và khối quân sự chiến lược đưa ra những loại tiêu chuẩn đạn riêng, để dễ trang bị, phục vụ hầu cần. Các súng sẽ được phong cách thiết kế theo đạn tiêu chuẩn đó ; tiêu chuẩn gồm có hình dáng, size, độ dày, khối lượng, loại thuốc phóng và vận tốc cháy … Ví dụ về những tiêu chuẩn như :7.92 x57mm Mauser Đức hồi thế chiến 2. Tiếng Anh9x19 mm Parabellum Ngày nay NATO dùng cho súng ngắn .9×18 mm Nga và Trung Quốc dùng cho súng ngắn .7.62 × 51 NATO dùng cho súng trường hạng nặng .
Đầu thế kỷ XIX, người ta sử dụng hầu hết súng cối để bắn trái phá đi xa, lựu pháo bắn trái phá đi gần, còn những pháo mạnh bắn đạn đặc. Các súng lúc đó phần nhiều nòng trơn, đạn cầu. Đến đầu thế kỷ 20, người Đức mới hoàn thành xong đại bác bắn đạn xuyên phá, nhồi nhiều thuốc đẩy và thuốc nổ trong trái phá, đạn không nổ trong nòng súng, không nổ khi đập vào giáp thép dịch, xuyên vào trong mới nổ. Bí quyết thuốc đẩy và thuốc nổ không thay đổi đó dựa vào hai chất nổ là TNT và Thuốc súng không khói. Chúng trộn thêm một số ít phụ gia sẽ rất rắn chắc, không võ viên tạo bột, biến hóa tốc dộ cháy ngoài ý muốn. Đạn dùng diệt bộ binh hoàn toàn có thể lắp ngòi chạm nổ nhậy, để đạn không xuyên xuống đất rồi mới nổ. Ngòi này nhậy nhưng bảo đảm an toàn, không nổ trong nòng súng .
Đạn pháo phổ cập[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn sát thương ( Anti-personnel – APERS )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn sát thương ( chống bộ binh ) còn gọi là đạn nổ mạnh văng mảnh ( High explosive fragmentation – HE-FRAG ). Đạn chứa một lượng lớn thuốc nổ và vỏ vỡ thành nhiều mảnh, phá công sự tường gạch đất và vang mảnh sát thương. Thông thường đạn có ngòi chạm nổ ở đầu, hoàn toàn có thể thiết lập chính sách nổ ; nổ ngay, nổ khi xuyên tiềm năng ( dưới 1 mét ) hay nổ bằng ngòi cháy chậm bảo vệ xuyên hết tường. Đạn 125 mm bắn từ xe tăng Nga còn lắp ngòi nổ cảm ứng điện tử, khi đi qua mạng lưới hệ thống nạp đạn điện tử, mạng lưới hệ thống này lập trình cho ngòi, bảo vệ đạn phát nổ ở tầm thiết yếu, rất hiệu suất cao khi bắn máy bay. Các đạn bắn từ súng yếu hoàn toàn có thể chứa bi, còn đạn bắn từ súng mạnh thường có vỏ kim loại tổng hợp giòn. Như đạn 3S h – 7 125 mm Nga nặng 23 kg, chứa hơn 3 kg hỗn hợp thuốc nổ RDX và bột nhôm, khi nổ tạo ra 4700 – 4800 mảnh 1,26 g văng ở vận tốc 1 km / s .
Đạn nổ mạnh ( High Explosive – HE )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn nổ mạnh có vỏ làm bằng thép tốt, lắp ngòi nổ. Đạn phải phong cách thiết kế sao cho không vỡ và không kích nổ khi gặp tường, giáp. Sau khi xuyên qua tường giáp mới nổ. Đạn nổ mạnh nhồi nhiều thuốc nổ hơn Đạn sát thương, nên còn được gọi là đạn trái phá. Đạn trái phá thường có khối lượng lớn. Súng bắn đạn này cũng được dùng để bắn những loại khác như đạn khói, đạn truyền đơn, đạn hóa học, đạn phóng xạ. Đạn nặng dẫn tới đạn đạo cong .
Đạn nổ mạnh chống tăng ( High Explosive Anti-Tank – HEAT )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn ứng dụng Lượng nổ lõm ( hiệu ứng Munroe ) để xuyên giáp. Nhưng ngày này, để chống xe tăng tân tiến, đạn được sắp xếp nhiều tầng liều lõm thuốc nổ mạnh. Đạn được lắp chính sách ngòi cực nhạy, có nắp bảo vệ ngòi và điểm hỏa ở thời gian đúng chuẩn. 3BK-31 125 mm Nga xuyên được hàng mét thép cán là một ví dụ .Đạn nổ mạnh chống tăng có hai kiểu phong cách thiết kế. Một kiểu ống và một kiểu dùng tấm tích nguồn năng lượng. Kiểu dùng tấm tích nguồn năng lượng có góc lan rộng ra, sức xuyên nhanh gọn phân tán, nhưng thuận tiện khi sử dụng, nhẹ, hay dùng cho những đầu đạn có động năng thấp. Đạn đại bác thường dùng liều nổ lõm kiểu ống nhiều tầng, sức xuyên rất mạnh .
Đạn nổ dẻo ( High Explosive Plastic – HEP và High Explosive Squash Head – HESH )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn được thiết kể để nổ ép; khi chạm mục tiêu, đầu đạn (chứa thuốc nổ dẻo) dẹt ra tăng tiết diện tiếp xúc thuốc nổ lên mục tiêu, ngòi nổ đuôi chạm nổ quán tính kích nổ đạn ngay sau đó. Đầu đạn nổ dẻo không gây hiệu ứng xuyên phá mục tiêu. Hiệu ứng nổ dẻo, ngược lại, dùng sóng nổ (shockwave) xé nát lớp giáp phía bên kia mục tiêu, tạo mảnh văng gây sát thướng và phá hủy phương tiện/công sự. Đạn nổ mạnh dẻo thường sử dụng chống các loại giáp mỏng.
Đạn xuyên giáp[sửa|sửa mã nguồn]
Hình vẽ cắt bổ một quả đạn APC. 1 sắt kẽm kim loại mềm nhẹ. 2 kim loại tổng hợp thép cứng khoan tiềm năng. 3 liều nổ phá. 4 ngòi. 5 đai đạn ( để miết vào rãnh xoắn ) .
Đạn xuyên giáp ( Armor Piercing – AP )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn xuyên giáp loại này không nhồi thuốc nổ. Đạn có đuôi lửa, hoàn toàn có thể có chóp gió hay không có chóp gió. Sức xuyên phá loại đạn này trọn vẹn do động năng và đặc tính của thân đạn ( còn gọi là lõi xuyên ) .
Đạn xuyên giáp đầu cứng (Armor Piercing Capped – APC)
[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn xuyên giáp có tăng cường đầu thép cứng để xuyên những lớp giáp cứng mà không bị trượt. Sau đầu thép cứng là khối sắt kẽm kim loại mềm tạo thành đệm để bám giáp nghiêng. Bên trong đạn sắp xếp một liều nổ mạnh. Đạn được dùng thoáng rộng cho những loại đại bác trong Thế chiến 2. Đạn được người Đức phát kiến, sử dụng trong Hải quân đầu thế kỷ 20 .
Đạn xuyên giáp đầu cứng chóp gió ( Armor Piercing Capped, Ballistic Cap – APCBC )[sửa|sửa mã nguồn]
Loại đạn này có cấu trúc tương tự như loại APC nhưng có thêm chóp gió ở mũi đạn để tạo hình dạng khí động học, làm giảm lực cản không khí, tăng vận tốc và tầm bắn của đạn .
Đạn xuyên giáp dưới cỡ nòng ( Armor Piercing Composite, Rigid – APCR )[sửa|sửa mã nguồn]
Xuất hiện năm 1941 trong quân Đức. Đạn gồm một lõi cứng có tỷ lệ vật chất cao đặt trong một vỏ mềm nhẹ. Lõi cứng làm bằng vonphram. Loại đạn này không nhồi thuốc nổ, phần lõi cứng xuyên qua tiềm năng. Sau khi xuyên qua tiềm năng, đặc thù đặc biệt quan trọng của vật tư làm lõi gây ra vụ nổ ở trong xe tăng hay xe bọc thép .
Đạn xuyên giáp bóp nòng[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn phong cách thiết kế lõi làm bằng vật tư tỷ lệ cao, không cứng. Nòng súng có phong cách thiết kế bóp lại phía trước, sử dụng phổ cập bởi quân đội Đức. Ví dụ ; súng Schwere Panzer-Büchse 41 ( Đức ) bắn đạn 28 mm ra khỏi nòng chỉ còn 20 mm, súng 7,5 cm Pak 41 bắn đạn 75 mm khi rời nòng chỉ còn 55 mm. Loại đạn này chỉ được dùng một thời hạn rất ngắn, vì phong cách thiết kế bắn làm giảm tuổi thọ nòng ( có loại chỉ bắn được 1000 lần )
Đạn xuyên giáp tách guốc ( Armor Piercing Discarding Sabot – APDS )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn xuyên thép thoát vỏ không thay đổi bằng cánh của PhápLà đạn xuyên giáp tách guốc dưới cỡ nòng. Đạn này có phần lõi thép kẹp bởi guốc đạn. Thiết kế tách guốc nhằm mục đích làm tăng vận tốc cho lõi xuyên so với vận tốc của đạn xuyên giáp bằng cỡ không thoát vỏ. Lõi giảm cỡ đỡ thanh xuyên ( KE ) .
Đạn xuyên giáp tách guốc cánh không thay đổi ( Armor Piercing Fin Stabilized Discarding Sabot – APFSDS )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn xuyên thép thoát vỏ không thay đổi bằng cánh ( APFSDS ) trên đường bay tại thời gian những vỏ bọc đang tách ra khỏi lõi thép .Thiết kế tương tự như đạn xuyên giáp tách guốc, tăng cường thêm cánh khuynh hướng ở đuôi. Đạn cũng hoàn toàn có thể bắn từ pháo nòng xoắn, nhưng lắp trong cối quay chống xoáy trong nòng .
Lõi xuyên động năng ( Kenetic Energy )[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn xuyên giáp tách guốc APDS và APFSDS đều mang lõi xuyên động năng ( KE ). Đây thực ra là bộ phận chiến đấu của đầu đạn. Lõi xuyên động năng là mũi tên đục thủng giáp tiềm năng. Lõi hoàn toàn có thể làm từ vật tư cứng nặng, như vật tư gốc volphram, uranium nghèo. Thiết kế lõi xuyên không nhồi thuốc nổ, chỉ sắp xếp đuôi lửa. Đạn có lõi xuyên giáp dưới cỡ nòng thường nhẹ hơn những đạn khác, sơ tốc đạn cao, đường đạn tốt. Khả năng bay nhanh đến tiềm năng giúp chống tiềm năng di động một cách hiệu suất cao .
Một loại đạn APFSDS của Liên Xô cỡ đạn 125 mm và lõi xuyên dưới cỡ của nó
Đạn súng cối[sửa|sửa mã nguồn]
Đạn súng cối phổ cập nòng trơn không thay đổi cánh đuôi. Đạn súng cối đơn thuần, rất rẻ. Liều phóng của đạn chứa ngay trong cán đuôi xu thế, bọc bởi ống giấy hay vậy liệu mềm. Khi bắn hoàn toàn có thể bổ trợ thêm liều phóng bằng cách quấn thuốc phóng đựng trong ống mềm quanh cán đuôi. Một số đạn súng cối bắn trên pháo cối nòng xoắn, không thay đổi bằng giải pháp quay. Loại đạn này không có hình giọt nước, không có cánh đôi, vẻ bên ngoài trông như đạn pháo thường thì nhưng phần đuôi có cấu trúc đặc biệt quan trọng để hoàn toàn có thể bắn trên pháo nòng xoắn .
Theo cỡ đạn và giải pháp bắn[sửa|sửa mã nguồn]
Theo hiệu quả[sửa|sửa mã nguồn]
a, Đạn
b, Đạn hiệu quả đặc biệt quan trọng
