Mục từ ” Cô ban ” dẫn tới bài này. Về sắc tố, xem Cô ban ( màu )
Coban (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp cobalt /kɔbalt/),[3] còn được viết là cô-ban,[3] là nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn có ký hiệu Co và số nguyên tử 27.
Coban là kim loại màu trắng bạc, có từ tính mạnh, nhiệt độ Curie vào khoảng 1388K. Coban và niken là hai thành phần đặc trưng trong thép thiên thạch. Trong cơ thể động vật tồn tại một lượng nhỏ các muối coban. Đồng vị phóng xạ nhân tạo Coban-60 được sử dụng làm tác nhân kiểm tra phóng xạ và điều trị ung thư. Độ thấm từ của coban bằng
2
3
{displaystyle {frac {2}{3}}}
- Dùng H2 khử coban(II) oxit hoặc các oxit khác: CoO + H2 → Co + H2O
- Điện phân dung dịch CoSO4 trong nước với cực dương bằng thép không gỉ đã được xử lý bề mặt và cực âm là 1 tấm chì tinh khiết. Sản phẩm thu được là 1 hỗn hợp gồm 99,1-99,2% còn lại là tạp chất niken: CoSO4 + H2O → 2Co + O2 + H2SO4
- Đốt cháy cobantin (CoAsS) để chuyển hóa thành As2O3 & SO2. Chế hóa các oxit kim loại thành dạng chloride với HCl. Tăng độ pH dd chloride còn lại và thêm chloride vôi vào để oxy hóa coban(II) oxit: 2Co(OH)2 + CaOCl2 → 2Co(OH)3 + CaCl2. Nung kết tủa thành oxit rồi dùng cacbon khử: Co3O4 + 4C → 3Co + 4CO↑
Đồng vị Co-60 được dùng làm nguồn tạo tia gamma vì nó có thể tạo ra một số lượng rất lớn, chỉ đơn giản bằng cách đặt coban tự nhiên dưới các neutron trong lò phản ứng với một khoảng thời gian nhất định.
Ứng dụng trong y học[sửa|sửa mã nguồn]
Đồng vị Co-60 ( Co60 ) là đồng vị phóng xạ dùng trong xạ trị. Nó tạo ra hai tia gamma với nguồn năng lượng lần lượt là : 1,17 MeV và 1,33 MeV. Nguồn Co-60 có đường kính khoảng chừng 2 cm và được tạo ra bằng cách tạo một vùng nửa tối, làm cho góc của vùng bức xạ bị mờ đi. Kim loại này có đặc tính tạo ra bụi mịn, gây ra yếu tố về bảo vệ bức xạ. Nguồn Co-60 hữu dụng trong vòng khoảng chừng 5 năm, nhưng ngay cả sau thời gian này, mức độ phóng xạ vẫn rất cao. Vì vậy máy móc dùng coban đã không còn được sử dụng thoáng rộng ở những nước phương Tây. Hiện nay, người ta sử dụng phổ cập máy gia tốc hạt tuyến tính thay cho máy móc dùng coban trước đây .
Coban đã được biết đến từ thời cổ đại trải qua những hợp chất tạo cho thủy tinh có màu xanh dương đậm .Georg Brandt ( 1694 – 1768 ) là nhà khoa học đã phát hiện ra coban. Thời điểm phát hiện vào khoảng chừng thời hạn 1730 – 1737. Ông đã chứng tỏ rằng coban là nguồn gốc tạo ra màu xanh dương trong thủy tinh, mà trước đây được người ta cho là do bismuth ( Bismuth ) ( được phát hiện cùng với coban ) .Trong suốt thế kỷ XIX, coban xanh dương được sản xuất tại xí nghiệp sản xuất Blaafarveværket ( Na Uy ), sản lượng coban sản xuất tại đấy chiếm 70-80 % sản lượng quốc tế .Vào năm 1938, John Livingood và Glenn Seaborg đã phát hiện đồng vị Co-60 .
Tên gọi Coban (cobalt) có xuất xứ từ tiếng Đức kobalt hoặc kobold, nghĩa là linh hồn của quỷ dữ. Tên này do những người thợ mỏ đặt ra vì nó mang tính độc hại, gây ô nhiễm môi trường, và làm giảm giá trị những kim loại khác, như niken. Những nguồn khác thì lại cho rằng tên gọi phát sinh từ những người thợ mỏ bạc vì họ tin rằng coban được đặt ra bởi kobolds là những người đã từng đánh cắp bạc. Một vài nguồn khác cho rằng tên gọi có xuất xứ từ tiếng Hy Lạp kobalos, nghĩa là ‘mỏ’, và có thể có nguồn gốc chung với kobold, goblin, và cobalt.
Vai trò sinh học[sửa|sửa mã nguồn]
Thủy tinh có màu xanh coban
Nhiều sinh vật sống (kể cả người) phải cần đến một lượng nhỏ coban trong cơ thể để tồn tại. Cho vào đất một lượng nhỏ coban từ 0,13-0,30 mg/kg sẽ làm tăng sức khỏe của những động vật ăn cỏ. Coban là một thành phần trung tâm của vitamin cobalamin, hoặc vitamin B-12.
Quặng cobanCoban không hề tìm thấy như thể một sắt kẽm kim loại tự do, mà nói chung là ở trong những dạng quặng. Người ta luôn luôn không khai thác coban riêng rẽ, và có khuynh hướng được dùng làm mẫu sản phẩm phụ trong hoạt động giải trí khai thác niken và đồng. Những quặng coban chính là cobaltite, erythrite, glaucodot, và skutterudite. Những quốc gia sản xuất nhiều coban nhất quốc tế là Cộng hòa dân chủ Côngô, Trung Quốc, Zambia, Nga, và Úc. Coban còn được tìm thấy ở Phần Lan, Azerbaijan, và Kazakhstan. Nó còn được sản xuất ở thành phố Cobalt, tỉnh Ontario, ở Canada ở dạng mẫu sản phẩm phụ của hoạt động giải trí khai thác bạc .
Các hợp chất[sửa|sửa mã nguồn]
Do có nhiều trạng thái oxy hóa khác nhau, nên số lượng hợp chất coban khá đa dạng chủng loại. Các oxit không có từ tính ở nhiệt độ thấp như CoO ( nhiệt độ Neel là 291 K ), và Co3O4 ( nhiệt độ Neel là 40 K ). Các hợp chất coban ( II ) được dùng làm mực đỏ. Tuy nhiên màu bị chuyển thành xanh dương khi bị nung nóng đến nhiệt độ sôi. Thêm quá nhiều chloride cũng sẽ làm đổi màu từ màu hồng sang màu xanh dương, do sự tạo thành ion phức [ CoCl4 ] 2 – .Trạng thái oxy hóa + 3 ít không thay đổi hơn. Trạng thái + 4 ít gặp .Trạng thái oxy hóa + 5 cũng được biết đến, trong kali hypocobanat K3CoO4. Trạng thái + 6 cũng Open, trong kali cobanat K2CoO4 .
Coban trong tự nhiên gồm có 1 đồng vị không thay đổi là 59C o. Coban có 22 đồng vị phóng xạ. Những đồng vị phóng xạ không thay đổi nhất là 60C o có chu kỳ luân hồi bán rã là 5,2714 năm, 57C o có chu kỳ luân hồi bán rã là 271,79 ngày, 56C o có chu kỳ luân hồi bán rã là 77,27 ngày, và 58C o có chu kỳ luân hồi bán rã 70,86 ngày. Tất cả đồng vị phóng xạ còn lại có chu kỳ luân hồi bán rã ít hơn 18 giờ và phần đông những đồng vị này có chu kỳ luân hồi bán rã ít hơn 1 giây. Nguyên tố này cũng có 4 đồng phân phóng xạ, tổng thể những đồng phân này đều có chu kỳ luân hồi bán rã ít hơn 15 phút .Các đồng vị của coban có khối lượng nguyên tử từ 50 amu ( 50C o ) đến 73 amu .
Bột kim loại coban dễ bùng cháy khi tiếp xúc với lửa. Các hợp chất của coban phải được xử lý cẩn thận do có độc tính nhẹ.
60C o là nguồn phát ra tia gamma mạnh nên tiếp xúc với nó sẽ dẫn đến rủi ro tiềm ẩn ung thư. Nuốt 60C o sẽ khiến coban xâm nhập vào mô tế bào và quy trình thải ra rất chậm trễ. 60C o là yếu tố rủi ro đáng tiếc gây tranh cãi về yếu tố hạt nhân vì nguồn neutron sẽ chuyển hóa 59C o thành đồng vị này. Một số quy mô vũ khí hạt nhân có chủ ý ngày càng tăng lượng 60C o phát tán dưới hình thức bụi phóng xạ nguyên tử – nên có khi người ta gọi đó là bom bẩn hoặc bom coban. Một nhà khoa học số 1 đã Dự kiến rằng loại bom này có năng lực tiêu diệt toàn bộ sự sống trên Trái Đất. Nếu nguyên do bắt nguồn không phải là một cuộc cuộc chiến tranh hạt nhân, thì cũng do việc giải quyết và xử lý không tương thích ( hoặc trộm cắp ) những bộ phận của máy xạ trị y học. Tuy nhiên, tia gamma phát ra từ 60C o hiện đang được sử dụng để diệt vi trùng và tăng sức đề kháng trên rau quả .
- ^ http://www.terminy.info/russian-language/encyclopedia-of-brockhaus-and-efron/nikel
- ^ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, A. (1997), Chemistry of the Elements (ấn bản 2), Oxford: Butterworth-Heinemann, tr. 1117–1119, ISBN 0-7506-3365-4
- ^ a b
Đặng Thái Minh, “Dictionnaire vietnamien – français. Les mots vietnamiens d’origine française”, Synergies Pays riverains du Mékong, n° spécial, năm 2011. ISSN: 2107-6758. Trang 83.
