Quá trình đổi mới công tác lập kế hoạch hiện nay đang diễn ra sôi động ở tất cả các cấp ngành và địa phương. Trọng tâm của sự đổi mới đó là chuyển từ cách lập kế hoạch theo kiểu truyền thống, chú trọng vào hoạt động và các đầu ra (kết quả ngắn hạn) của việc thực hiện kế hoạch sang lập kế hoạch theo kết quả, và kèm theo đó là triển khai công tác theo dõi và đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch theo kết quả. Trong quá trình đó, một vấn đề nổi lên là phải xây dựng các chỉ tiêu kế hoạch và chỉ số theo dõi, đánh giá mức độ thực hiện kế hoạch. Hiện nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau xung quanh việc phân biệt những khái niệm này. Bài viết này đóng góp một quan điểm vào cuộc tranh luận nói trên.
Bạn đang xem: Chỉ tiêu là gì
Lập kế hoạch theo hiệu quảLập kế hoạch nói chung là một quy trình vấn đáp cho bốn câu hỏi kế hoạch : Chúng ta đang ở đâu ? Chúng ta muốn đi đến đâu ? Làm thế nào để đến được đích ? Và làm thế nào để biết tất cả chúng ta đang đi đúng hướng ? Câu hỏi thứ nhất được vấn đáp trong phần “ Đánh giá tình hình triển khai kế hoạch kỳ báo cáo giải trình ”, trong khi đó câu hỏi thứ hai được làm rõ trong phần “ Xác định phương hướng, tiềm năng tăng trưởng kỳ kế hoạch ”, câu hỏi thứ ba ở phần “ Các giải pháp thực thi kế hoạch ” và câu hỏi thứ 4 ở phần “ Theo dõi, nhìn nhận triển khai kế hoạch ”. Như vậy, hoàn toàn có thể nói đây cũng chính là bốn nội dung cơ bản mà một bản kế hoạch tăng trưởng ngành hoặc địa phương cần phải vấn đáp .
Những nhược điểm đó đã đặt ra yêu cầu cấp bách phải đổi mới cách lập kế hoạch để phù hợp với sự vận hành của cơ chế thị trường. Những hướng đổi mới chính là việc lập kế hoạch mang tính chiến lược và định hướng theo kết quả, trong đó có sự gắn kết chặt chẽ với nguồn lực sẵn có, có sự tham gia của các thành phần kinh tế và cộng đồng dân cư, đồng thời phải có kế hoạch theo dõi và đánh giá theo kết quả. Lập kế hoạch theo kết quả là phương thức lập kế hoạch chú trọng vào việc đạt được các cấp khác nhau trong chuỗi kết quả (result chain), bao gồm từ đầu ra (hay các kết quả trực tiếp của việc thực hiện kế hoạch) đến các mục tiêu cụ thể (trung hạn) và mục tiêu tổng thể (dài hạn). Trong hệ thống lập kế hoạch theo kết quả, kế hoạch ở cấp càng cao càng hướng vào việc thực hiện các mục tiêu ở cấp cao của chuỗi kết quả. Còn kế hoạch ở cấp tác nghiệp tập trung vào việc thực hiện các chương trình, dự án, hoạt động cụ thể với nguồn lực, nhất là nguồn lực từ ngân sách nhà nước, được xác định và cam kết rõ ràng.
Để thiết kế xây dựng được một mạng lưới hệ thống lập, theo dõi và nhìn nhận kế hoạch theo hiệu quả, trước hết những tiềm năng, chỉ tiêu kế hoạch phải được thiết kế xây dựng theo xu thế tác dụng. Đồng thời, những chỉ số theo dõi và nhìn nhận quy trình triển khai những cấp tiềm năng trong chuỗi tác dụng cũng cần được xác lập, bởi lẽ nếu không có những chỉ số này thì không hề biết được tác dụng thực thi kế hoạch thực tiễn là như thế nào, cũng có nghĩa là không có những giải pháp kiểm soát và điều chỉnh kịp thời, không gắn được nghĩa vụ và trách nhiệm báo cáo giải trình và không rút được những bài học kinh nghiệm thiết yếu cho việc lập kế hoạch ở kỳ kế hoạch tiếp theo .
Mối quan hệ giữa các cấp mục tiêu trong kế hoạch theo kết quả
Phân biệt mục tiêu, chỉ tiêu, chỉ số trong lập kế hoạch
Chúng tôi cho rằng, cách tốt nhất là nên coi ba khái niệm tiềm năng, chỉ tiêu và chỉ số có sự độc lạ nhất định. Trước hết, khái niệm tiềm năng nên được hiểu là một phát biểu định tính về hướng đích mà kế hoạch nhằm mục đích đạt tới. Cấu trúc của tiềm năng sẽ gồm một động từ chỉ hướng hành vi và một danh từ ( hoặc đoạn văn ) diễn đạt đối tượng người tiêu dùng can thiệp. Chẳng hạn, tiềm năng “ nâng cao đời sống nhân dân ” gồm có động từ “ nâng cao ” ( chỉ hướng hành vi là tăng tiến, cải tổ ) và đoạn “ đời sống nhân dân ” chỉ đối tượng người tiêu dùng can thiệp. Tương tự, tiềm năng “ giảm nghèo ” gồm động từ “ giảm ” chỉ hướng hành vi là hạn chế, giảm bớt và danh từ “ nghèo ” chỉ đối tượng người dùng can thiệp .Mục tiêu kế hoạch trong bản kế hoạch theo tác dụng sẽ phải biểu lộ theo những Lever khác nhau. Trong đó, tiềm năng cần đạt được trong kỳ kế hoạch sẽ là tiềm năng đơn cử / trung gian. Để thực thi được tiềm năng đó, trong kỳ kế hoạch cần bảo vệ “ sản xuất ” ra được 1 số ít đầu ra nhất định. Đồng thời, việc thực thi những tiềm năng đơn cử của bản kế hoạch sẽ góp thêm phần thực thi tiềm năng tổng thể và toàn diện / dài hạn. Tuy nhiên, tiềm năng dài hạn không nhất thiết phải triển khai được trong kỳ kế hoạch, mà nó là hướng đích cho 1 số ít kỳ kế hoạch cùng góp thêm phần từng bước đạt đến. Sau khi tiềm năng dài hạn thực thi được, những nhà kế hoạch sẽ liên tục xác lập tiềm năng dài hạn mới cho một số ít kỳ kế hoạch tiếp theo .Việc phân biệt giữa những cấp tiềm năng này còn có ý nghĩa quan trọng trong việc kết nối kế hoạch giữa những cấp trong kế hoạch ngành và kế hoạch của địa phương. Đối với kế hoạch của một ngành hoặc một địa phương, kế hoạch cấp dưới hoàn toàn có thể coi tiềm năng đơn cử của kế hoạch cấp trên như một gợi ý để xác lập tiềm năng dài hạn của mình, đồng thời cụ thể hoá những chương trình hành vi đã nêu trong kế hoạch cấp trên thành những kế hoạch hoạt động giải trí hoặc dự án Bất Động Sản cụ thể của mình. Nói cách khác, càng xuống cấp trầm trọng thấp hơn thì kế hoạch hành vi càng cụ thể, đơn cử hơn, và việc lồng ghép với nguồn lực, cụ thể hoá thành những khung thời hạn triển khai kế hoạch cũng sẽ càng rõ ràng hơn. Kế hoạch cấp dưới không nhất thiết chỉ thực thi những trách nhiệm mà kế hoạch cấp trên đã hướng dẫn. ngược lại, với quyền dữ thế chủ động đã được phân cấp, cấp dưới trọn vẹn hoàn toàn có thể tự thiết kế xây dựng kế hoạch của mình cụ thể và bao hàm nhiều yếu tố cần xử lý hơn so với những gì cấp trên xu thế, nhưng bắt buộc trong đó phải biểu lộ được việc tiến hành những trách nhiệm kế hoạch đã được hướng dẫn như thế nào. Bằng cách này, kế hoạch cấp trên sẽ tập trung chuyên sâu vào việc chỉ huy, theo dõi việc thực thi những tiềm năng ở cấp cao, tránh được việc can thiệp quá sâu vào những hoạt động giải trí điều hành quản lý của cấp dưới, hoặc cấp trên phải tiếp đón quá nhiều thông tin báo cáo giải trình từ cấp dưới dẫn đến sa đà vào quản trị sự vụ, vừa làm suy yếu tính tự chủ của cấp dưới, vừa mất đi đặc thù chỉ huy kế hoạch của cấp trên .
Tóm lại, mối quan hệ giữa các cấp mục tiêu và ý nghĩa của chúng có thể tóm tắt như trong hình dưới đây.
Xem thêm: Auc Là Gì – Các Thông Số Dược Động Học Ứng Dụng Trên Lâm Sàng
Tuy nhiên, nếu chỉ có tiềm năng thôi thì chưa đủ đóng vai trò xu thế cho kế hoạch, vì kế hoạch cần chỉ rõ như thế nào là đạt / vượt hay chưa đạt tiềm năng đề ra. Muốn vậy, tiềm năng cần đi kèm với chỉ tiêu kế hoạch. Đó là sự lượng hoá ý đồ kế hoạch thành một số lượng cần phấn đấu đạt đến tại một thời gian nhất định trong kỳ kế hoạch. Do đó, cấu trúc của một chỉ tiêu phải gồm có ( 1 ) tên chỉ tiêu ; ( 2 ) số lượng định lượng ; ( 3 ) khoảng trống phản ánh ; ( 4 ) đối tượng người dùng phản ánh ; và ( 5 ) thời hạn giám sát. Trong một toàn cảnh đơn cử, ba nội dung sau trong cấu trúc chỉ tiêu hoàn toàn có thể đều được mọi người hiểu thống nhất thì không nhất thiết phải nêu ra, nhưng 2 nội dung đầu bắt buộc phải có. Ví dụ : trong chỉ tiêu “ tỉ lệ lao động trong độ tuổi chưa có việc làm ở thành thị đạt trên 5 % vào năm 2004 ”, nội dung chỉ tiêu là “ tỉ lệ chưa có việc làm ”, số lượng định lượng là “ trên 5 % ”, khoảng trống phản ánh là “ ở thành thị ”, đối tượng người tiêu dùng phản ánh là “ lao động trong độ tuổi ” và thời hạn thống kê giám sát là “ năm 2004 ” .Chỉ tiêu hoàn toàn có thể được phản ánh bằng 2 cách : cách thứ nhất là biểu lộ sự biến hóa so với kỳ gốc hoặc kỳ báo cáo giải trình ( ví dụ, tăng gấp đôi so với năm X ) hoặc giá trị tuyệt đối cần đạt được tại một thời gian nào đó trong kỳ kế hoạch. Con số định lượng hoàn toàn có thể được diễn đạt bằng số tuyệt đối hoặc tỷ suất. Như vậy, chỉ tiêu luôn gắn liền với một số lượng nhất định và một khung thời hạn nhất định. Con số này được nhà kế hoạch xác lập ngay từ khi lập kế hoạch, dựa trên hiệu quả nghiên cứu và phân tích tình hình, dự báo tương lai và xem xét hài hòa và hợp lý những yếu tố tác động ảnh hưởng đến việc triển khai kế hoạch. Cần chú ý quan tâm rằng, để hoàn toàn có thể quản trị theo hiệu quả thì số lượng chỉ tiêu không nên quá nhiều, và cần chú trọng hơn đến những chỉ tiêu ở cấp tiềm năng trung gian / tiềm năng đơn cử ( nhất là so với những kế hoạch ở cấp cao ). Việc xác lập quá nhiều chỉ tiêu, mà hầu hết là những chỉ tiêu hiện vật ở cấp đầu ra và hoạt động giải trí, như lúc bấy giờ là không tương thích với nguyên tắc lập kế hoạch theo tác dụng .Để xử lý được nhu yếu này, nên chuyển dần từ những chỉ tiêu đơn lẻ sang những chỉ tiêu mang tính lồng ghép, tức là những chỉ tiêu gắn nhiều biến số với nhau, do đó hoàn toàn có thể phản ánh ảnh hưởng tác động tổng hợp của nhiều biến số. Ví dụ, thay vì xác lập chỉ tiêu về số lao động trong độ tuổi và ngoài độ tuổi lao động, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể sử dụng chỉ tiêu về thông số ăn theo, được tính bằng tỉ lệ giữa số dân ngoài độ tuổi với trong độ tuổi lao động. Chỉ tiêu này càng lớn chứng tỏ “ gánh nặng ” của nền kinh tế tài chính càng cao, và muốn giảm bớt tỉ lệ này thì cần tăng năng lực “ gánh chịu ” của nền kinh tế tài chính, tức là tăng hiệu suất lao động. Hơn nữa, vì tiềm năng đã được nêu theo nhiều cấp nên những chỉ tiêu cũng cần được phân cấp tương ứng, phản ánh được những hướng đích phấn đấu đa phần để hướng tới những tiềm năng tổng quát .Còn chỉ số là một thước đo không mang giá trị tự thân, như “ tỷ suất trẻ nhỏ dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng ” hay “ tỷ suất bao trùm rừng ”. Các chỉ số này chỉ có giá trị thực tiễn sau mỗi định kỳ được cơ quan thống kê tích lũy số liệu và giám sát. Do đó, giá trị của chỉ số sẽ biến hóa sau mỗi thời kỳ được đo lường và thống kê ( ví dụ điển hình, tỷ suất trẻ nhỏ dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng thực tiễn năm 2004 đo được là 5 %, năm 2008 đo được là 4,5 % … ), trong khi giá trị của chỉ tiêu được cố định và thắt chặt từ đầu ( và chỉ đổi khác khi nhà kế hoạch quyết định hành động kiểm soát và điều chỉnh tiềm năng ) .
Một khác biệt nữa giữa chỉ tiêu và chỉ số là một chỉ tiêu/mục tiêu có thể được đo lường bằng nhiều chỉ số, tuỳ thuộc vào yêu cầu của người theo dõi, đánh giá. Các chỉ số đều được xác định tương ứng với các cấp mục tiêu, trong đó chia làm 2 loại chỉ số chính là chỉ số thực hiện và chỉ số kết quả. Chỉ số thực hiện quan tâm đến việc liệu các đầu vào (nhân, tài, vật lực) và các hoạt động (các nhiệm vụ, qui trình) có tuân theo đúng ngân sách đã dự trù hay kế hoạch và lịch trình các hoạt động đã xây dựng hay không. Chỉ số kết quả tập trung vào đo lường mức độ đạt được các cấp mục tiêu (đầu ra, kết quả trung hạn và tác động) có đúng như chỉ tiêu dự kiến hay không. Ngoài ra, còn có các chỉ số để đánh giá như chỉ số đo lường hiệu quả, hiệu lực của kế hoạch hay chỉ số đo lường mức độ rủi ro trong thực hiện kế hoạch. ở đây không loại trừ trường hợp một chỉ tiêu được đo đúng bằng một chỉ số. Trong trường hợp này, chỉ số sử dụng sẽ chính là nội dung của chỉ tiêu (nhưng không có phần định lượng và mốc thời gian). Ví dụ, chỉ tiêu “tỷ lệ che phủ rừng đến năm 2010 đạt 45%” có thể được theo dõi bằng chỉ số “tỷ lệ che phủ rừng qua các năm”.
Bảng 1 dưới đây là một thí dụ thể hiện cách quan niệm như trên về mục tiêu, chỉ tiêu, chỉ số.
Một số ngoại lệ. Bên cạnh quy tắc phân biệt chung như đã nêu, có thể có ngoại lệ trong một số trường hợp. Thứ nhất, việc kết hợp giữa mục tiêu và chỉ tiêu trong cùng một câu tuyên bố có thể chấp nhận được, nhất là ở cấp đầu ra, nhằm đơn giản hoá các phát biểu này. Chẳng hạn, nếu đầu ra của một kế hoạch là “thu hút khách du lịch” thì có thể kết hợp với chỉ tiêu thành “đến năm 2010, lượng khách thu hút được tăng gấp đôi năm 2005”. Thứ hai, đôi khi có những mục tiêu không thể cụ thể hoá thành chỉ tiêu định lượng được, nhất là các mục tiêu liên quan đến sự thay đổi nhận thức, thái độ hoặc hành vi của đối tượng can thiệp. Trong trường hợp này, người ta chỉ nêu mục tiêu và sử dụng chỉ số đo lường, còn không nêu chỉ tiêu cụ thể. Ví dụ, tuy mục tiêu “nâng cao hiểu biết về luật lệ giao thông của thanh niên” không thể lượng hoá thành chỉ tiêu, nhưng có thể đo lường mức độ tiến triển bằng các chỉ số như “số thanh niên nêu đúng ý nghĩa các biển báo giao thông khi được hỏi”.
Xem thêm: Slack Là Gì – Những ý Nghĩa Của Slack
Tóm lại, xu hướng đổi mới công tác lập kế hoạch hiện nay đang được triển khai rầm rộ không chỉ ở cấp quốc gia, mà cả các ngành và địa phương, ngành. Trong đó, đổi mới quan niệm về mục tiêu – chỉ tiêu – chỉ số theo hướng lập kế hoạch dựa vào kết quả là một trong những vấn đề trọng tâm. Hiện nay, từ nhiều nguồn tài liệu cả trong và ngoài nước đã định hình nhiều cách tiếp cận khác nhau, phản ánh nhiều góc nhìn khác nhau về vấn đề này. Điều quan trọng là phải hệ thống hoá và hiểu rõ tất cả các nguồn thông tin ấy để tìm ra một quan điểm thống nhất cho Việt Nam. Quan điểm mới đó không được mâu thuẫn với những gì mà khoa học về kế hoạch hoá trên thế giới đã nghiên cứu và tổng kết, nhưng phải phù hợp với những điều mang tính thông lệ ở Việt Nam. Đó cũng chính là mong muốn mà bài viết này muốn đóng góp./.(PGS, TS Ngô Thắng Lợi, ThS. Vũ Cương – Tạp chí kinh tế và dự báo)
Chuyên mục: Chuyên mục : Hỏi Đáp
