Carpe diem
Carpe diem – thành ngữ Latin có nghĩa là “Hãy sống với ngày hôm nay“”, đôi khi còn gọi là “”Nắm bắt khoảnh khắc” hoặc “Nắm bắt thời điểm“, theo nghĩa bóng là “Hãy tận hưởng cái phút giây mà ta đang có” hoặc “Đừng bao giờ hoãn lại hạnh phúc hiện tại”.
Thành ngữ nổi tiếng này bộc lộ một sáng tạo độc đáo rằng cuộc sống của con người hoàn toàn có thể chấm hết bất ngờ đột ngột trong mọi thời gian bất kể, bởi vậy con người cần cố gắng nỗ lực tận thưởng mỗi ngày trong cuộc sống như thể ngày sau cuối để đến khi nhắm mắt xuôi tay anh ta hoàn toàn có thể nói được rằng đã sống một cuộc sống không uổng phí .
Nói một cách khác đấy là lời kêu gọi hành động trong mọi khoảnh khắc của đời sống: Nắm bắt khoảnh khắc! – Hãy làm ngay bây giờ! Đừng bao giờ để sang ngày mai những gì có thể làm trong ngày hôm nay vì rằng cuộc đời có thể chấm dứt trong mọi thời khắc bất kỳ.
Quan điểm này lần tiên phong được nhà thơ La Mã cổ đại Horace bộc lộ không thiếu trong một bài thơ của mình :
- Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
- finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
- temptaris numeros. Ut melius, quidquid erit, pati.
- Seu pluris hiemes, seu tribuit Iuppiter ultimam,
- quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
- Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi
- spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
- aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.
- Đừng hỏi gì về ngày sau, không biết được đâu, cả em và anh cũng thế
- Điểm cuối đã định rồi, Leuconoe ơi đừng mải mê gì với phép bói Babylon
- Tốt nhất là ta hãy biết sống với những gì mà giờ ta đang có.
- Thần Juppiter còn cho bao nhiêu mùa đông nữa hay là đã cuối cùng
- Mà giờ những con sóng đang dội vào vách đá trên biển Ty-ren
- Hãy khôn ngoan, nhấp ly rượu của mình và quãng thời gian ngắn ngủi
- Hy vọng dài lâu ta bỏ lại. Khi ta đang nói với nhau đây thì thời gian
- ghen tỵ trôi mau: nắm bắt khoảnh khắc, chớ tin gì tương lai xa vời vợi.
Những sự kiện tương quan[sửa|sửa mã nguồn]
- Trong Kinh Thánh (cả Cựu Ước lẫn Tân Ước) đều có những chỗ nói đến điều này. Chương IX, mục 7 – 9 của sách Truyền Đạo (Ecclesiastes) viết:
Carpe diem
- 7 Bởi thế, hãy đi ăn bánh vui mừng
- Và uống rượu với lòng vui hớn hở
- Khi Chúa Trời chấp nhận sự lao công.
- 8 Và mọi lúc ngươi sẽ mặc áo trăng
- Trên đầu ngươi luôn hương dầu thơm ngát.
- 9 Trong những ngày hư không cuộc đời ngươi
- Dưới mặt trời đã ban nhờ Đức Chúa
- Cùng người vợ mình yêu thương vui vẻ
- Đó là phần ngươi được nhận trong đời
- Vì lao khổ làm ra dưới mặt trời.
- 10 Mọi việc mà bàn tay ngươi làm đặng
- Thì hãy gắng làm cho hết sức mình
- Vì dưới âm phủ, nơi ngươi đi đến
- Chẳng việc làm, tri thức, sự khôn ngoan.
- Chương XXII, mục 13 sách Isaiah viết:
- 13 Thế mà chỉ thấy hoan hỉ vui mừng:
- mổ bò, giết chiên, ăn thịt, uống rượu:
- “Ăn đi, uống đi, vì ngày mai chúng ta sẽ chết!”
- Còn Tân Ước, trong bức thư thứ nhất gửi các tín hữu Cô-rinh-tô (chương 15, mục 32) Thánh Phao-lô viết:
- 32) Nếu vì những lý do phàm trần mà tôi đã chiến đấu với thú dữ tại Êphêxô, thì điều đó nào có ích gì cho tôi? Nếu kẻ chết không trỗi dậy, thì chúng ta cứ ăn cứ uống đi, vì ngày mai chúng ta sẽ chết.
- Nhà thơ Ba Tư trung cổ Omar Khayyam qua các bài thơ Rubaiyat nổi tiếng thế giới của mình đã thể hiện đầy đủ triết lý Carpe diem nhất. Bài giới thiệu bản tiếng Việt của cuốn sách này phân tích quan điểm hưởng lạc của Omar Khayyam, so sánh và liên hệ với Kinh Thánh, triết học Epicurus và thơ ca cổ đại…
… Omar Khayyam cho rằng cuộc sống người là vốn quý, mỗi người cần được nhận về phần niềm hạnh phúc của mình. Hạnh phúc không phải ở chốn thiên đường hay nơi cực lạc sau khi chết như tôn giáo vẫn khẳng định chắc chắn mà niềm hạnh phúc trên cõi đời này và trong ngày ngày hôm nay .
-
- Tôi chẳng mong sung sướng ở “sau này”
- Tôi chỉ cần có rượu uống “hôm nay”
- Tôi chẳng tin vào chuyện đời vay trả
- Có khác gì tiếng trống gõ vào tai.
Cuộc đời người ngắn ngủi. Cái chết không ai tránh khỏi. Đôi khi Khayyam cảm thấy sự không có ý nghĩa của cuộc sống này. Nhưng Khayyam không tin vào cuộc sống ở quốc tế bên kia mà chỉ mong nhận hết những gì hoàn toàn có thể ở cuộc sống này .
-
- Gương mặt dịu dàng và hoa cỏ xanh tươi
- Tôi vẫn ham mê một khi còn sống trên đời.
- Tôi đã, đang và có lẽ vẫn còn uống rượu
- Uống đến giây phút cuối cùng của cuộc đời tôi.
Không tin vào thiên đường ở trên trời Khayyam vẽ ra thiên đường dưới mặt đất. Đó là bãi cỏ xanh bên bờ suối, là buổi chiều tà, là khuôn mặt dịu dàng êm ả của người tình cùng chén rượu, là khi mà không còn phân biệt được màu môi của người tình hay màu của rượu hồng hơn, say người tình hay rượu say hơn .
-
- Suối róc rách và hoa cỏ ngát hương
- Có khác chi phong cảnh chốn thiên đường
- Muốn bao nhiêu hãy nằm lăn trên cỏ
- Uống rượu nồng, âu yếm với người thương.
Hoặc cảnh sum vầy quanh bạn hữu, bên chén rượu, đêm trăng
-
- Em yêu ơi ai biết được ngày mai
- Ta hãy quên phiền muộn dưới trăng này
- Uống đi em kẻo một ngày nào đó
- Trăng lại về còn ta đã xa bay.
Nhưng rồi cũng có lúc ta thấy chỉ còn lại một mình Khayyam và rượu – người bạn hiền duy nhất không bao giờ từ giã Khayyam.
-
- Hãy cho tôi một bình rượu thật đầy
- Cô bán hàng cứ rót, chớ dừng tay.
- Giờ chỉ rượu người bạn hiền duy nhất
- Cả bạn và tình đều đã đổi thay.
Trong thơ Khayyam ta phát hiện thật nhiều bài ca tụng rượu. Hình tượng rượu trong thơ ông có rất nhiều nghĩa, nhiều cách lý giải. Những bài sau đây có nghĩa thường thì .
-
- Kẻ hành khất uống rượu ngỡ ông hoàng
- Cáo uống rượu thành sư tử hiên ngang
- Già uống vào thành trẻ vô tư lự
- Trẻ uống vào thành chín chắn, khôn ngoan.
Rượu trong thơ Khayyam là hình tượng thi ca dùng để bộc lộ, khẳng định chắc chắn mình. Rượu là tượng trưng cho niềm hạnh phúc của con người, là sự phản kháng so với những không cho khắc nghiệt của tôn giáo, ca tụng tự do của con người. Khayyam không ưng ý với học thuyết Hồi giáo về thiên đường : nếu ngoan đạo là phải phủ nhận những lạc thú ở đời này để sau khi chết sẽ được lên thiên đường có tiên, có rượu, có suối mát, có mật ngọt chảy thành sông và một đời sống niềm hạnh phúc đời đời. Còn logíc của Khayyam là tại sao trên đời này cũng có người đẹp, có rượu, có thơ, có nhạc, có buổi chiều tà, có suối róc rách và chim hót trên cành thì không hưởng đi mà phải đợi đến sau khi chết .
-
- “Lên thiên đàng sẽ được uống rượu nồng
- Có tiên hầu, được sung sướng, thong dong…”
- Nhưng dưới này tôi vẫn em, vẫn rượu
- Suy cho cùng là những thứ đời mong.
Khayyam không trọn vẹn phủ nhận sự hiện hữu của thiên đường mà thường nói ” chắc gì ” nhưng theo Khayyam con người phải là sự phối hợp của hồn và xác. Nếu có thiên đường thì chỉ cho ” hồn ” còn ” xác ” vĩnh viễn nằm lại trên mặt đất, trở thành đất cát cho người đời sau đem đóng gạch xây nhà hoặc cho thợ gốm đem nặn thành bình, thành chén …Trong thơ Khayyam người đẹp, rượu, hoa cỏ, vạn vật thiên nhiên dưới mặt đất đối trọng với tiên nữ, rượu, vườn hoa, suối mật trên thiên đường, kẻ thiếu tín nhiệm với người tin vào giáo điều mù quáng, lòng chân thành với sự giả dối, đời sống với cái chết, thực tại với hư vô …
- Thành ngữ Carpe diem đóng vai trò chủ đạo trong nội dung phim Hội cố thi nhân (Dead Poets Society) của đạo diễn Peter Weir. Bộ phim này đoạt giải Oscar và giải BAFTA (The British Academy of Film and Television Arts). Bộ phim là câu chuyện của một thầy giáo dạy Ngữ văn đã cổ vũ những học trò thay đổi quan niệm sống và khơi dậy ở họ sự quan tâm đến thơ ca và văn học nói chung…
Bảy cậu bé (Neil Perry, Todd Anderson, Knox Overstreet, Charlie «New Wonder» Dalton, Richard Cameron, Steven Meeks và Gerard Pitts) là những học sinh của một trường phổ thông nổi tiếng, được giáo dục theo các nguyên tắc: Truyền thống, Danh dự, Kỷ luật và Hoàn thiện (Tradition, Honour, Discipline and Excellence). Tuy nhiên các học sinh này lại theo đuổi những nguyên tắc khác, như họ vẫn gọi ngôi trường của mình là “Hellton” (Địa ngục): Bắt chước, Khiếp sợ, Suy đồi và Cặn bã (Travesty, Horror, Decadence, and Excrement).
Một hôm họ được một thầy giáo mới, John Keating – là người có phương pháp dạy mới, khác hẳn với phương pháp truyền thống của trường này dạy. Thầy giáo bắt đầu dạy các em học sinh về cái chết không tránh khỏi và giải thích rằng cuộc đời người ngắn ngủi và chóng hết, bởi thế họ cần tuân thủ nguyên tắc “Carpe diem” (Nắm bắt khoảnh khắc, thời điểm) – đây cũng là phương châm của trường phái triết học Epicurus. Phần còn lại của bộ phim là sự thức tỉnh mà người xem phim sẽ hiểu rằng những người lớn cần làm gương. Các cậu bé tham gia sinh hoạt ở câu lạc bộ văn học có tên “Dead Poets Society” mà thầy giáo John Keating là một thành viên.
Bộ phim nêu ra một loạt đề tài và những yếu tố của xã hội tân tiến. Vấn đề quyền con người, yếu tố lựa chọn con đường riêng trong đời sống, đề tài tình bạn và sự phản bội, đấu tranh với thực trạng, sự không hiểu nhau giữa những thế hệ vv …
