Vũng Tàu tiền thân là Đặc khu Vũng Tàu – Côn Đảo là một bán đảo giáp Bà Rịa và huyện Long Điền qua sông Cỏ May. Nằm trên bán đảo cùng tên và có cả hòn đảo Long Sơn và hòn đảo Gò Găng. Cách Thành phố Hồ Chí Minh 125 km về phía Đông Nam theo đường đi bộ. Đây là cửa ngõ quan trọng của vùng Đông Nam Bộ ra biển. Nếu nhìn theo chiều Bắc Nam, Vũng Tàu nằm ở khúc quanh đang đổi hướng từ Nam sang Tây của phần dưới chữ S ( map Nước Ta ) và nhô hẳn ra khỏi đất liền như một dải đất có chiều dài khoảng chừng 14 km và chiều rộng khoảng chừng 6 km .
Vũng Tàu là một khu vực du lịch nổi tiếng ở miền Nam lâu nay. Có lẽ dân Hồ Chí Minh không ai là không một lần ghé biển Vũng Tàu. Bây giờ có những bờ biển ở những nơi khác xa hơn, hoàn toàn có thể đẹp hơn Vũng Tàu, như Mũi Né ( Phan Thiết ), Ninh Chữ ( Phan Rang ), hoặc xa hơn nữa ở Nha Trang, Phú Yên, Quy Nhơn, Thành Phố Đà Nẵng … Nhưng so với dân Hồ Chí Minh thì cho đến tận ngày này, đi du lịch, tắm biển Vũng Tàu vẫn là một lựa chọn “ phải chăng ” .
Địa hình
Vũng Tàu là một thành phố biển có 42km bờ biển bao quanh. Có núi Lớn (núi Tương Kỳ) cao 245m và núi Nhỏ (núi Tao Phùng) cao 170m. Trên núi Nhỏ có ngọn hải đăng cao 18m, chiếu xa tới 30 hải lý và có tuổi đời trên 100 năm, được coi là ngọn hải đăng lâu đời nhất Việt Nam. Trên núi lớn có Hồ Mây là một hồ nước ngọt lớn và rừng nguyên sinh. Thành phố được bao bọc bởi biển, các cánh rừng nguyên sinh, các ngọn núi cao. Ngoài ra còn có sông và nhiều hồ nước lớn giúp khí hậu nơi đây quanh năm mát mẻ ôn hòa, trong thành phố có rất nhiều cây xanh và hoa được trồng ở mọi nơi.
Lịch sử
Trước năm 1975 thời cuộc chiến tranh Vũng Tàu gần như dành cho lính Mỹ đến nghỉ ngơi, ăn chơi. Thời đó chưa có những công ty du lịch, lữ hành, đường xá đi lại khó khăn vất vả nhiều khi nguy khốn. Ai muốn đi du lịch cứ tự đón xe đò mà đi .
Đất Vũng Tàu ngày này trong quá khứ có khá nhiều tên gọi. Thời trước năm 1975 người dân Hồ Chí Minh gọi Vũng Tàu bắng tối thiểu 3 tên gọi, Cấp, Ô Cấp, Vũng Tàu. Còn trong sách vở, vùng đất này có nhiều tên hơn thế. Xứ Vũng Tàu đã được nhắc đến trong sách vở khá sớm, từ cuối thế kỷ XIII. Năm 1295 một xứ thần nhà Nguyên tên là Châu Đạt Quan, trong đoàn sứ giả thăm Chân Lạp đã viết lại trong “ Chân Lạp phong thổ ký ” – vùng đất có tên gọi là “ Chân Bồ ” ( Tchen-p ’ ou ) tức Vũng Tàu thời nay, là một ngôi làng đánh cá ở một chân núi, đó là biên giới cửa ngõ để vào xứ Chân Lạp .
Đến đầu thế kỷ thứ XVI, khi những thương nhân người Bồ Đào Nha đi tìm kiếm một thị trường để khai thác những nguồn hàng mới ở Châu Á Thái Bình Dương, họ đã đến vùng biển này. Các chuyến hải trình của họ từ Ấn Độ đến Trung Quốc đều phài qua vùng biển Chân Lạp, Chămpa, Đại Việt, mà Poulo Condor ( Côn Đảo ) là điểm xác định để vào những nước này. Thời đó Vũng Tàu được biết đến với tên gọi Oporto Cinco Chagas Verdareiras, đó là tiếng Bồ Đào Nha với ý nghĩa “ Vịnh nằm giữa những ngọn núi Cinco Chagas ”. Địa danh này được lý giải là “ năm vết thương của Chúa cứu thế ” ( bốn vết thương bị đóng đinh ở chân, tay, và một vết thương bị đâm bằng giáo ở cạnh sườn ). Vì ở đây có 5 ngọn núi liền kề nhau, từ ngoài khơi hoàn toàn có thể nhìn thấy từ xa rất rõ. Đó là những ngọn núi : núi Nhỏ, núi Lớn, núi Nứa, núi Dinh, núi Bà Rịa. Trong map hải hành của người Bồ Đào Nha từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII đều ghi vùng đất Vũng Tàu thời nay là Cinco Chagas .
Đến khoảng chừng nửa cuối thế kỷ XVIII, địa điểm này được thay bằng tên gọi Saint Jacques, trong sách của Maner Vilet, tác giả cuốn hải trình nổi tiếng La Neptune Oriental ( Biển phương đông ). Và có một cách lý giải là sở dĩ có địa điểm Saint Jacques là do cách phát âm của những thủy thủ người Âu, từ Cinco Chagas trở thành Sinkel Chagas và thành Saint Jacques. Vì nơi này có vị trí là một mũi đất nên được gọi Cap Saint Jacques ( mũi Saint Jacques ) sống sót suốt trong thời kỳ người Pháp quản lý Nam kỳ. Vũng Tàu cũng là một bán đảo ba bề là biển, còn được gọi theo tiếng Pháp là Au Cap Saint Jacques ( đi ra mũi Đất – Aller au Cap ). Trong cách gọi Vũng Tàu của người Hồ Chí Minh trước kia là Cấp, Ô Cấp là rút gọn từ chữ Cap Saint Jacques và Au Cap Saint Jacques của tiếng Pháp mà ra .
Từ tên gọi Chân Bồ của sứ giả Trung Quốc ở cuối thế kỷ XIII, cho đến tên gọi bằng tiếng Bồ Đào Nha Cinco Chagas ở vào thế kỷ XVI-XVII, và tên gọi bằng tiếng Pháp Cap Saint Jacques, Au Cap Saint Jacques ở vào tầm nửa cuối thế kỷ XVIII để chỉ vùng đất là Vũng Tàu ngày này. Ngoài những tên gọi trên, năm 1830 trong một cuốn sách được xuất bản ở London do John Crawfurd, người đứng đầu một phái bộ do toàn quyền người Anh ở Ấn Độ phái sang Nước Ta đã viết, gọi Saint Jacques là Saint James. Đó là những tên gọi của người ngoại bang để chỉ vùng đất Vũng Tàu .
Chợ Vũng Tàu ( 1909 )
Trong sách sử của người Nước Ta tên gọi Vũng Tàu đã có từ khá lâu, những sách dẫn dưới đây tính theo thứ tự thời hạn :
– Sớm nhất có lẽ là sách của nhà bác học Lê Quý Đôn, trong Phủ biên tạp lục viết năm 1776 (thời hậu Lê), Lê Quý Đôn đã nói đến Vũng Tàu dưới tên gọi Hán-Việt “Vịnh Tào”. Sách viết: Bính Thân, năm thứ 37 (năm 1776 dương lịch), tháng 1, sửa sang thành lũy lại bố trí trọng binh để khống chế một phương. Phúc Thuần độc chiếm ba phủ là Gia Định, Bình Khang (vùng đất nay thuộc Khánh Hòa) và Bình Thuận (tương ưng với Ninh Thuận, Bình Thuận bây giờ). Tháng 2 (1776), Văn Nhạc sai em đem chiến thuyền đánh vào Bình Thuận, nhưng không được. Tháng 3, đánh phá Cửa Lạp và Vịnh Tào (âm Hán-Việt, ghi chú âm Nôm là Vũng Tàu), rồi vào cửa biển Cần Trừ (âm Hán-Việt, ghi chú âm Nôm là Cần Giờ), lấy được ba dinh Phan (Phiên) Trấn, Biên Trấn và Long Hồ. Tên Vũng Tàu đã được Lê Quý Đôn nói đến vào năm 1776.
– Sách Gia Định thành thông chí do Trịnh Hoài Đức biên soạn, được dâng lên vua Minh Mạng từ năm 1820. trong sách chép : “ Thất Sơn ( tục gọi là núi Ghềnh Rái ) vây che đứng sững bên ngoài, Thuyền Úc ( tục gọi Vũng Tàu ) vũng lớn bát ngát ở trong, lòng cảng sâu và rộng, bốn mùa gió đều được yên ổn … ”. Trong mục viết về Trấn Biên Hòa sách chép : “ … qua Vụng Tàu là ra núi Ghềnh Rái … ”, ở đây sách chép là “ Vụng Tàu ” .
– Sách Đại Nam nhất thống chí được biên soạn bởi Quốc sử quán triều Nguyễn ( biên soạn từ năm 1861 đến 1882 ), trong mục tỉnh Biên Hòa có nói đến những ngọn núi ở Vũng Tàu như núi Thùy Vân, núi Bà Rịa, núi Nứa, núi Ghềnh Rái … và địa điểm Vũng Tàu. Sách viết : “ Núi Ghềnh Rái : … Đầu núi làm cửa hữu cho Ngọc Tỉnh, đuôi núi làm bình phong cho Cần Giờ, ở trong có vũng lớn, tục gọi là Vũng Tàu. Vũng này bảo vệ cho ghe thuyền đậu nghỉ … ”. Vũng Tàu ( Thuyền Úc ) : Ở phía Tây Nam huyện Phước An 31 dặm, tách dòng từ bến sông Phước Thắng, tục gọi là Vũng Tàu … Thuyền Úc, cũng có sách chép là Thuyền Áo ( Áo, âm khác của Úc ), là tên viết và đọc theo âm Hán-Việt .
– Sách Đại Nam thực lục, cũng được biên soạn bởi Quốc sử quán triều Nguyễn ( biên soạn từ năm 1821 Minh Mạng năm thứ hai, đến năm 1909 Duy Tân năm thứ ba mới triển khai xong ), cũng có nói đến Vũng Tàu với hai ý nghĩa :
+ Thứ nhất Vũng Tàu là tên riêng : “ … đạo thủ Vũng Tàu Ghềnh Rái, ba thuyền Thắng Nhất, Thắng Nhì, Thắng Tam thuộc binh … ”. Ở đây đạo thủ Vũng Tàu Ghềnh Rái là tên gọi hành chính lúc bấy giờ .
+ Thứ nhì Vũng Tàu là danh từ chung : “ Mùa thu, tháng 7 ( Nhâm Tý 1793 ), thuyền vua về đậu ở Vũng Tàu Phan Rang … ”. Sách Đại Nam thực lục ghi chú : “ Vũng Tàu tức là cửa biển Phan Rang, khác với Vũng Tàu ở cửa biển Cần Giờ ”. Ở đây sách phân biệt Vũng Tàu Phan Rang và Vũng Tàu Cần Giờ, như vậy Vũng Tàu ở đây là để chỉ nơi thuyền neo đậu .
Theo Từ điển Địa danh hành chính Nam bộ của tác giả Nguyễn Đình Tư, tên gọi Vũng Tàu có từ thời chúa Nguyễn và thời Gia Long. Năm Minh mạng thứ 5 đổi thành Thủ Phước Thắng. Trải qua triều Thiệu Trị, Tự Đức đến đầu thời kỳ Pháp thuộc gọi chung là Cap Saint Jacques và lập thành Thị xã từ 1-5-1895. Ngày 14-1-1899 giải thể Thị xã Cap Saint Jacques, đổi thành Tổng Vũng Tàu. Ngày 11-11-1899 lập lại Thị xã Cap Saint Jacques. Ngày 30-4-1929 đổi Tổng Vũng Tàu thành khu hành chính tự trị của Nam Kỳ gọi là Tỉnh Cap Saint Jacques. Ngày 27-11-1934 giải thể Tổng Vũng Tàu từ 1-1-1935, hạ Tỉnh Cap Saint Jacques xuống Thị xã. Năm 1947 tăng cấp trở lại thành Tỉnh Vũng Tàu. Năm 1952 hạ còn Thị xã Vũng Tàu .
Đến thời Đệ nhất Công hòa ngày 22-10-1956 hạ Tỉnh Vũng Tàu xuống Quận Vũng Tàu thuộc Tỉnh Phước Tuy. Sang thời Đệ nhị Cộng hòa ngày 8-9-1964 chuyển thành Thị xã Vũng Tàu .
Sau ngày 30-4-1975 Thị xã Vũng Tàu thuộc tỉnh Đồng Nai. Ngày 30-5-1979 Thị xã Vũng Tàu hợp với Huyện Côn Đảo thành Đặc khu Vũng Tàu – Côn Đảo. Ngày 12-8-1991 giải thể Đặc khu Vũng Tàu – Côn Đảo thành lập Thành phố Vũng Tàu. Ngày 16-9-1999 Thành phố Vũng Tàu được xếp vào đô thị loại II.
– Về tên gọi Saint Jacques, Saint James :
Thời thuộc Pháp Vũng Tàu được người Pháp gọi là Cap Saint Jacques, Au Cap Saint Jacques, và trong một quyển sách của một người Anh viết vào năm 1830 gọi Vũng Tàu là Saint James .
Nguồn : sưu tầm
