Đông y có thuyết tạng phủ, gọi tắt là tạng tượng. Tạng là chỉ những cơ quan, bộ phận trong khung hình. Tượng là những hiện tượng kỳ lạ do những tạng hoạt động giải trí bộc lộ ra bên ngoài lúc thông thường cũng như khi bị bệnh mà thầy thuốc hoàn toàn có thể biết được .
Các cơ quan nội tạng của khung hình được chia ra 6 tạng, 6 phủ và phủ kỳ hằng .
6 tạng : tâm, can, tỳ, phế, thận, tâm bào .
6 phủ : tiểu tràng, đại tràng, vị, đại trường, bàng quang, tam tiêu .
Phủ kỳ hằng là những cơ quan còn lại như : não, tủy, tử cung …
Trong khoanh vùng phạm vi bài này xin phép trình diễn về tạng can .
Chức năng của tạng can
Can chủ sơ tiết : Phân bố dương khí body toàn thân, sách Tố vấn ghi : ” Can giữ chức tướng quân “. Nếu can khí thiếu làm người ta yếu ớt dễ sợ. Nếu can khí sơ tiết quá độ, can dương thịnh dễ sinh choáng váng, đau đầu, mắt đỏ, chảy máu mũi. Can khí bị dồn nén uất ức dễ sinh ngực đầy tức, đau mạng sườn .
Can tàng huyết : Tàng là giữ, chứa và điều hòa lượng huyết trong khung hình. Khi hoạt động lượng huyết cung ứng cho cơ quan nhiều. Khi nghỉ lượng huyết cho những cơ quan ít. Khi ngủ thì huyết về can .
Can chủ cân : Cơ khớp co duỗi hoạt động được điều hòa là nhờ can dinh dưỡng cân tốt .
Khi bị trúng phong, tổn thương can, cơ thể có thể liệt từng phần như liệt mặt hoặc liệt nửa người. Can vinh nhuận ra móng tay móng chân, xem móng để biết can khỏe hay yếu “móng là phần dư của can”. Can liên quan với tâm theo quan hệ tương sinh là hỗ trợ giúp đỡ nhau hoạt động. Can liên quan với tỳ theo quan hệ tương khắc, nghĩa là can ức chế kìm hãm tỳ không cho tỳ hoạt động quá mức.
Tạng thận quan hệ với can theo quan hệ tương sinh, tạng phế quan hệ với can theo quan hệ kìm hãm .
Như vậy bệnh ở tạng can hoàn toàn có thể do bị dồn nén uất ức cũng hoàn toàn có thể do quy trình tương sinh không đủ. Thận yếu sinh can yếu .
Cũng hoàn toàn có thể do khắc phạt quá mức : phế khắc can. Can quan hệ với đởm là quan hệ âm khí và dương khí, quan hệ tạng phủ. Đởm và can cùng ở hành mộc trong ngũ hành .
Phòng bệnh cho tạng can chính là có chế độ sinh hoạt điều hòa, tránh căng thẳng mệt mỏi, bực tức, uất ức. Người bị trù úm, dồn nén, oan ức nhiều, hoặc đời sống quá stress thường làm can suy yếu .
Thuốc để chữa bệnh can có nhiều, tùy thể bệnh mà thầy thuốc sẽ chọn để phối hợp với nhau .
Thí dụ : Các vị thuốc nhuận can như rau má, nhân trần, dành dành … ; Thuốc điều hòa tính năng can như : sài hồ, hoàng cầm, bạch thược, thiên ma, câu đằng ; Thuốc tương hỗ can như sơn thù, ngũ vị …
Một số bài thuốc trị bệnh ở can:
Nếu bệnh nhân có triệu chứng : vàng da mắt, đau tức vùng sườn, chán ăn buồn nôn, stress, tiểu vàng … Có thể dùng bài thuốc có thành phần : Nhân trần 12 g, sa tiền 12 g, chi tử 8 g, trạch tả 12 g, phục linh 12 g, bạch truật 16 g, chư linh 10 g, hoàng kỳ 16 g. Sắc uống ngày 1 thang .
Nếu người bệnh có triệu chứng miệng đắng, đầy trướng bụng, ngực sườn đầy tức, da vàng sẫm, tiểu vàng, lưỡi đỏ, mạch huyền sác. Có thể dùng bài thuốc sau : Nhân trần 12 g, hoài sơn 12 g, đương quy 12 g, bạch truật 16 g, ý dĩ 30 g, uất kim 12 g, phục linh 12 g, bạch thược 12 g, chỉ thực 12 g. Sắc uống ngày một thang .
Nếu người bệnh có triệu chứng chóng mặt, hoa mắt, đau đầu, dễ cáu gắt, nóng tính, miệng đắng, tiểu vàng, đau mỏi mờ mắt, mạch huyền sác. Có thể dùng bài thuốc sau : Chi tử 8 g, sài hồ 12 g, trạch tả 12 g, xuyên khung 12 g, câu đằng 12 g, bạch thược 12 g, thiên ma 12 g, đương quy 12 g, thảo quyết minh 20 g. Sắc uống ngày 1 thang .
Nếu tính tình dễ thay đổi, dễ cáu gắt, kinh nguyệt rối loạn, đau bụng khi hành kinh, hoặc kinh ra nhiều. Có thể dùng bài thuốc: Hương phụ chế 16g, tang bạch bì 12g, uất kim 12g, tô ngạnh 12g, xuyên khung 12g, đương quy 12g, bạch thược 12g, nhọ nồi 16g. Sắc uống ngày 1 thang.
Người già hay đau đầu, đổi tư thế dễ chóng mặt hoa mắt, ngủ kém, dễ buồn chán hoàn toàn có thể dùng bài : Sài hồ 12 g, hoa hồng 10 g, bạch thược 12 g, thảo quyết minh 20 g, thiên ma 12 g, uất kim 12 g, câu đằng 12 g, đương quy 12 g, xuyên khung 12 g, tục đoạn 12 g. Sắc uống ngày 1 thang .
PGS.TS. Dương Trọng Hiếu
