Quan điểm thực phẩm nóng – lạnh (hàn – nhiệt) theo y học cổ truyền Trung Quốc
Khái niệm thực phẩm nóng – lạnh, hay cơ địa hàn – nhiệt xuất phát từ Y học truyền thống Trung Quốc được ứng dụng từ nhiều năm ở 1 số ít nước Châu Á Thái Bình Dương như Trung Quốc, Nhật Bản, Nước Ta. Trong y học truyền thống, tính vị của thực phẩm gồm có tứ vị là hàn – lương – ôn – nhiệt, tương ứng là lạnh – mát – ấm – nóng, trong đó khái niệm thực phẩm hàn – nhiệt là khái nhiệm phổ cập và được biết đến nhiều hơn cả. Cân bằng giữa thực phẩm hàn – nhiệt sẽ giúp cho khung hình hòa giải, sức khỏe thể chất dồi dào, sống lâu trường thọ .
Những thực phẩm có tính nhiệt được cho là những loại thực phẩm ăn vào tạo cảm xúc nóng và khô như những loại thịt đỏ, những loại gia vị ( gừng, tỏi, ớt ) ; những loại trái cây có vị ngọt ( đào, nhãn vải ). Trong khi đó, những thực phẩm có tính hàn lại là những thực phẩm tạo cảm xúc mát và cung ứng độ ẩm cho khung hình, ví dụ như những loại rau xanh, món ăn hải sản, đồ tanh ( ếch, ốc ) .
Ngoài ra, YHCT còn phân loại thực phẩm hàn – nhiệt dựa trên nhiều đặc điểm khác như:
- Cách thức phát triển: Thực phẩm mọc theo chiều đi xuống thì là thực phẩm có tính hàn, mọc/phát triển theo hướng đi lên thì tính nhiệt.
- Trạng thái của thực phẩm khi vào cơ thể: Thực phẩm có tính hàn sẽ có xu hướng chứa nhiều nước, mềm, còn thực phẩm có tính nhiệt thì có xu hướng nóng, khô, cứng.
Sử dụng thực phẩm phù hợp với cơ địa
Sau khi biết được tính hàn – nhiệt, nóng – lạnh của thực phẩm, thì một điều quan trọng bạn cần biết nữa, theo y học truyền thống, đó là biết được cơ địa của mình thuộc thể gì, để từ đó biết cách sử dụng thực phẩm tương thích với cơ địa của mỗi người. Y học truyền thống cũng phân nhóm khung hình con người thành nhiều nhóm sức khỏe thể chất khác nhau, nhưng thông dụng là thể ôn – nhiệt và thể hàn – lương, hay còn gọi là người có cơ địa “ nóng ” và cơ địa “ hàn ” .
Người có cơ địa “ nóng ” là những người thường bị phồng rộp lưỡi, bốc hỏa và dễ bị khát nước, trong khi người có cơ địa “ hàn ” thường có lưỡi nhợt nhạt, lạnh những chi và thường bị lạnh, dễ bị tiêu chảy. Và cũng theo y học truyền thống thì những người có cơ địa “ nóng ” nên ăn thực phẩm có tính hàn, người có cơ địa “ hàn ” nên ăn nhiều thực phẩm có tính nóng. Thực phẩm có tính ôn thì sẽ tương thích với tổng thể mọi người .
Thực phẩm hàn dành cho người thể nhiệt gồm : Ốc những loại ( ngêu, sò, hến … ) ; Thịt vịt, thịt ngan, ngỗng, thịt trâu ; Ếch, cóc ; Các loại trứng ; Các loại đỗ ( đỗ đen, đậu nành, đậu đỏ, nước đậu, đậu tương, giá … ) ; Chanh, cà tím, mướp đắng ( khổ qua ) ; Muối ; Củ nghệ vàng ; Măng tre ; Rau muống, rau dền, rau mồng tơi, rau đay, rau nhút, rau sam, lá mơ ; Dưa gang, mướp, bầu, bí đỏ …
Thực phẩm nhiệt dành cho người thể hàn gồm: Thịt dê, thịt chó, thịt bò, thịt gà, trứng gà, thịt chim sẻ; Cá mè, Cá diếc, Gạo nếp, Bột mì, Gạo tẻ lâu năm, Rượu gạo, Giấm thanh, Cà rốt, Mướp, Rau cải có vị cay, Rau diếp cá, rau kinh giới, Tỏi tươi, Rau răm, Hẹ, Hạt tiêu, Gừng các loại (sống, khô, nướng)…
Thực phẩm có tính ôn gồm có : Ngũ cốc, khoai lang, táo ta, Củ cải đường, thịt lợn, thịt thỏ, cá chép, cá quả, khoai lang, sắn dây, vừng, dâu, khế, sữa người, hoa thiên lý … ..
Thực phẩm nóng hay lạnh tốt hơn cho cơ thể?
Không có loại thực phẩm nào tốt hơn mà cần phải biết khung hình mình thuộc hàn hay nhiệt để bổ trợ đúng loại thực phẩm tương thích với khung hình, mang lại sự cân đối, điều hòa là tốt nhất .
Cân bằng hàn – nhiệt đúng cách sẽ giúp khung hình khỏe mạnh, cường tráng, hoàn toàn có thể chống chọi lại mọi bệnh tật, và đây cũng chính là đích đến quan trong nhất trong quan điểm y học truyền thống .
Trong chế biến thực phẩm cho bữa ăn hàng ngày, hoàn toàn có thể điều hòa hàn – nhiệt theo 2 hướng chính sau :
– Phối hợp thực phẩm có tính hàn với thực phẩm có tính nhiệt: Ví dụ kho cá với thịt, thịt hay cá xào hoặc nấu canh với rau, củ.
– Đối với một loại thực phẩm, nên tận dụng hết mọi phần ăn được. Ví dụ, rau thì dùng cả thân, lá, rễ, hoa ( Mướp dùng trái, hoa, lá non ; khoai lang ăn cả củ lẫn lá vì phần lá bò ngang trên mặt đất trong khi củ ăn sâu dưới đất … ) .
Tuy nhiên, mọi thứ đều mang đặc thù tương đối nên tốt nhất vẫn là triển khai chính sách ẩm thực ăn uống phong phú, nhiều loại thực phẩm, để bảo vệ có không thiếu cả thực phẩm hàn – nhiệt trong chính sách ăn và không bị thiếu vắng dinh dưỡng .
TS.BS. Trương Hồng Sơn – Viện Y học ứng dụng Nước Ta
