Suy luận có một vai trò vô cùng to lớn trong nhận thức và trong đời sống. Trong cả hai nghành này con người chỉ có được một cách trực tiếp ( nhờ quan sát, làm thí nghiệm, thưởng thức, … ) một lượng nhỏ thông tin mà thôi. Lượng thông tin đó trọn vẹn không đủ cho hoạt động giải trí của con người. Để hoàn toàn có thể hoạt động giải trí hiệu suất cao, con người phải rút ra nhiều thông tin khác từ những thông tin đã có, tức là phải suy luận .
1. Định nghĩa suy luận
Suy luận ( còn gọi là suy diễn logic ) là hình thức của tư duy, trong đó từ một số ít tri thức đã có rút ra tri thức mới .
2. Cấu trúc
Suy luận gồm có hai thành phần là tiền đề và Tóm lại. Tiền đề là những tri thức đã biết, hoặc được thừa nhận, làm cơ sở cho suy luận, còn Tóm lại là tri thức được rút ra. Tiền đề hoàn toàn có thể được tạo thành từ nhiều tri thức, sự kiện khác nhau. Mỗi sự kiện hay tri thức trong phần tiền đề cũng được gọi là những tiền đề. Cũng tương tự như như vậy, Kết luận hoàn toàn có thể gồm có nhiều tư tưởng, tri thức khác nhau. Mỗi tri thức hay tư tưởng trong phần Tóm lại cũng được gọi là những Tóm lại. Trong suy luận thường có những từ thông tư tiền đề, cho biết phần nào đó của nó là phần tiền đề ; hoặc là từ thông tư Kết luận, cho biết phần nhất định nào đó của suy luận là Kết luận. Các từ thông tư tiền đề trong tiếng Việt rất phong phú. Một số từ trong đó là : vì, bởi, do, …. Các từ thông tư Tóm lại cũng rất phong phú, 1 số ít từ thường gặp là : do đó, vậy, vì thế, thế cho nên, từ đó, suy ra, …
3. Ví dụ
Ví dụ 1. Toàn cầu hóa là kết quả phát triển của lực lượng sản xuất, là một quá trình tất yếu. Tuy vậy, toàn cầu hoá hiện nay có ảnh hưởng hai mặt đối với các nước đang phát triển. Vì vậy, nước ta không thể quay lưng lại với tiến trình toàn cầu hoá, nhưng phải biết khai thác những thuận lợi mà quá trình này đem lại và đồng thời phải hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của nó.
Phần in nghiêng trên đây là một suy luận. Phần từ đầu đến từ “vì vậy” là tri thức đã biết, đã được thừa nhận, hoặc được giả định, là phần tiền đề. Phần còn lại là phần kết luận, được rút ra từ phần tiền đề. Trong suy luận này từ “vì vậy” ngăn cách hai phần tiền đề và kết luận. Có thể coi hai câu trong phần tiền đề là hai tiền đề. Các phần “nước ta không thể quay lưng lại với tiến trình toàn cầu hoá”, “phải biết khai thác những thuận lợi mà quá trình này đem lại” và “phải hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của nó (toàn cầu hoá)” là các kết luận của suy luận đang xét.
Ví dụ 2. “ Thưa những đồng sự ,Chúng tôi lôi kéo những bạn hãy xem xét tới một triển vọng khác về tình hình ở VN. Đã gần 10 năm kể từ khi hai nước thông thường hóa quan hệ. Trong suốt thời hạn đó, quốc gia tất cả chúng ta đã thôi thúc mối quan hệ mới này dựa trên sự tôn trọng và hiểu biết lẫn nhau. Một số những tiến triển tích cực gồm có :– Tháng 5-2004, Mỹ và việt nam đã hoàn thành xong chuyến công tác làm việc thứ 93 về tìm kiếm người Mỹ mất tích với tác dụng đến nay là khai thác 822 tro cốt, trong đó nhận dạng và trao trả hơn 500 tro cốt lính Mỹ về mái ấm gia đình .– Sau gần năm năm kể từ khi ký Hiệp định thương mại song phương ( BTA ), Mỹ hiện trở thành đối tác chiến lược thương mại lớn nhất của– Cập cảng TP TP HCM tháng 11-2003, tàu Vandergrift trở thành tàu thủy quân tiên phong của Mỹ thăm việt nam sau gần 30 năm. Con tàu thủy quân thứ hai của Mỹ dự kiến thăm Thành Phố Đà Nẵng, thành phố của lịch sử một thời “ biển Nước Trung Hoa ” – vào cuối năm nay. Những chuyến thăm này đang thôi thúc quan hệ quân sự chiến lược vốn đã được cải tổ giữa hai nước .– Vào ngày 23-6-2004, Tổng thống Bush thông tin việt nam được đưa vào list 15 nước tiêu điểm trong kế hoạch khẩn cấp phòng chống HIV / AIDS. Tổng thống công bố : “ Giờ đây, sau những nghiên cứu và phân tích kỹ lưỡng từ những nhân viên cấp dưới, chúng tôi tin rằng việt nam xứng danh được nhận sự trợ giúp đặc biệt quan trọng này. Chúng ta đang để lại sau sống lưng lịch sử dân tộc cay đắng ”. Tổng thống liên tục : “ Cùng nhau, tất cả chúng ta sẽ chiến đấu chống lại dịch bệnh. Các bạn đã có thêm một người bạn mới ở châu Mỹ ” .– Jerry Jennings, phó trợ lý bộ trưởng liên nghành ngoại giao về POW / MIA, thăm việt nam đầu tháng 6-2004 và trở lại Mỹ với một tin điển hình nổi bật tương quan tới việc việt nam được cho phép phía Mỹ tiếp cận với những hồ sơ tàng trữ vương quốc. Ông công bố : “ Tôi rất hài lòng với tác dụng những cuộc đàm đạo tại VN. Cam kết từ những quan chức cơ quan chính phủ cấp cao nhất mang tới cho tất cả chúng ta thời cơ đạt được những hiệu quả quan trọng ” .Những ví dụ này minh họa cho tiến triển thật sự trong tăng trưởng quan hệ với VN. Với tư cách là những đồng quản trị của nhóm nghị sĩ Mỹ – Việt được xây dựng để thôi thúc mối quan hệ đang thăng quan tiến chức này, chúng tôi ý kiến đề nghị quí vị hãy cùng chúng tôi bỏ phiếu “ Chống ” cho nghị quyết HR 1587 ″ .Đoạn văn trên đây là một suy luận, trong đó, từ những tiền đề là những ví dụ về sự tăng trưởng trong quan hệ giữa hai nước Nước Ta và Mỹ, những tác giả rút ra Kết luận rằng mối quan hệ đó đang có tiến triển tích cực ( và vì vậy không nên phá hoại nó, hãy bỏ phiếu “ Chống ” cho nghị quyết HR 1587 ). Ở đây đoạn văn nhỏ ở đầu cuối là Tóm lại của suy luận, hàng loạt phần trên đó là những tiền đề, cụm từ “ những ví dụ này minh họa cho ” là phần thông tư cả tiền đề và Tóm lại của suy luận .
4. Suy luận hợp logic ( đúng logic ) và suy luận đúng
Không phải suy luận nào cũng được đồng ý. Chỉ có những suy luận thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu nhất định mới được gật đầu mà thôi. Những nhu yếu như vậy nhờ vào vào những loại suy luận đơn cử và sẽ được điều tra và nghiên cứu trong những chương tiếp theo của sách này. Ở đây chúng tôi chỉ nêu những khái niệm suy luận hợp logic ( còn gọi là suy luận đúng về logic ) và suy luận đúng mà thôi .Suy luận hợp logic ( valid ) là suy luận tuân thủ những quy tắc logic. Ngay cả khi suy luận có những tiền đề và Kết luận sai thì nó vẫn hợp logic, nếu nó tuân thủ những quy tắc logic. Chẳng hạn, suy luận :Mọi loài chim đều biết bay ,Đà điểu là loài chim, Vậy đà điểu biết bay ;có tiền đề tiên phong sai, Tóm lại cũng sai, nhưng vì tuân thủ toàn bộ những quy tắc logic nên nó là suy luận hợp logic .trái lại, dù suy luận có toàn bộ những tiền đề và Tóm lại đều đúng, nhưng vi phạm những quy tắc logic thì suy luận đó không hợp logic. Chẳng hạn, suy luận :Trong thời đại toàn thế giới hóa, những nước đang tăng trưởng cần phải tham gia tích cực vào những forum đa phương để bảo vệ quyền hạn của mình ,Nước Ta đang tham gia tích cực vào những forum đa phương, Như vậy Nước Ta là một nước đang tăng trưởng ;
có các tiền đề và kết luận đều đúng, nhưng không thỏa mãn các quy tắc logic, nên là suy luận không hợp logic.
Suy luận hợp logic, tức là suy luận tuân thủ những quy tắc logic, chính là loại suy luận trong đó những tiền đề tạo thành cơ sở khá đầy đủ cho Tóm lại. Những suy luận không hợp logic là những suy luận mà tiền đề hoặc không tương quan đến Kết luận ( xét về mặt logic ) ; hoặc có tương quan đến, nhưng chưa đủ cơ sở để rút ra Kết luận ; hoặc là tổng hợp của cả hai trường hợp đó .Suy luận “ Mọi sự vật và hiện tượng kỳ lạ xảy ra và sống sót trong quốc tế của tất cả chúng ta đều tuân theo những quy luật nhất định và tạo nên một sự hòa giải tuyệt diệu. Như vậy chắc như đinh có Chúa Trời ” rõ ràng có tiền đề đúng, tuy nhiên tiền đó chưa phải là cơ sở không thiếu để hoàn toàn có thể rút ra được Tóm lại. Vì thế đây là suy luận không hợp logic .Suy luận đúng ( sound ) là suy luận hợp logic và có những tiền đề và Tóm lại đều đúng. Suy luận về đà điểu trên đây là suy luận không đúng, vì nó có một tiền đề và Kết luận sai. Khái niệm suy luận đúng có mức độ trừu tượng hóa thấp hơn khái niệm suy luận hài hòa và hợp lý. Nếu để xác lập xem một suy luận là hợp logic hay không ta chỉ cần có tri thức logic thôi thì để xác lập một suy luận có đúng hay không ngoài tri thức logic ra, ta cần phải có tri thức về nghành nghề dịch vụ mà suy luận đó nói tới. Chẳng hạn, phải có tri thức vật lý nguyên tử và hạt nhân mới hoàn toàn có thể xác lập tính đúng sai của suy luận : “ Tất cả những trường vật lý đều có hạt truyền tương tác. Trường mê hoặc cũng là một trường vật lý. Như vậy trường mê hoặc cũng có hạt truyền tương tác ”. Chính điều này làm cho khái niệm suy luận đúng có số lượng giới hạn ứng dụng hẹp hơn nhiều so với số lượng giới hạn ứng dụng của khái niệm suy luận hợp logic .
Logic hình thức không quan tâm đến nội dung cụ thể của các hạn từ, khái niệm, phán đoán, … nên, đối với nó, khái niệm hợp logic (đúng logic) có vai trò quan trọng hơn khái niệm đúng của suy luận. Trong sách này chúng tôi dùng từ suy luận đúng để nói đến suy luận hợp logic, tức suy luận đúng logic.
5. Các loại suy luận
a. Phân loại căn cứ vào số lượng tiền đề
Căn cứ vào số lượng tiền đề của suy luận, người ta chia chúng ra thành suy luận trực tiếp – suy luận có một tiền đề, và suy luận gián tiếp – suy luận có từ hai tiền đề trở lên .Ví dụ 3 :
- Vì có một số người ủng hộ việc áp dụng kỹ thuật sinh sản vô tính với con người, nên không thể nói rằng mọi người đều phản đối điều này.
- Khi hiệp định thương mại với Mỹ được ký kết, cơ hội xuất khẩu hàng hoá của các công ty nước ta trở nên lớn hơn nhiều nhờ có được một thị trường rộng lớn. Ngày 14/7/2000 Hiệp định Thương mại Việt Nam – Mỹ đã được ký kết. Như vậy các công ty nước ta có được cơ hội lớn hơn nhiều để xuất khẩu hàng hoá.
Trong ví dụ 3, ( a ) là suy luận trực tiếp, còn ( b ) là suy luận có hai tiền đề, là suy luận gián tiếp .
b. Phân loại căn cứ vào việc sử dụng thông tin chứa trong cấu trúc chủ từ- thuộc từ của các phán đoán thuộc tính đơn.
Suy luận trong đó không tính đến thông tin chứa trong cấu trúc chủ từ – thuộc từ xuất hiện trong những tiền đề được gọi là suy luận với tiền đề phức, hay là suy luận trong logic mệnh đề. Suy luận trong đó có tính đến loại thông tin nêu trên gọi là suy luận trong logic vị từ. Một dạng của loại suy luận này mà tất cả chúng ta sẽ xét đến gọi là tam đoạn luận đơn .Ví dụ 4 :
- Nếu thị trường vốn ngắn hạn của nước X hoàn toàn bị thả lỏng, không kiểm soát, thì nền kinh tế của nước X có thể gặp phải những chao đảo dữ dội. Thị trường vốn ngắn hạn của nước X bị thả lỏng, không kiểm soát. Vì thế nền kinh tế của nước X có thể gặp phải những chao đảo dữ dội.
- Mọi sinh viên hiện nay đều phải biết sử dụng thành thạo máy vi tính. Minh là một sinh viên. Vậy Minh phải biết sử dụng thành thạo máy vi tính.
Ở ví dụ 4 này ( a ) là suy luận với tiền đề phức, còn ( b ) là một suy luận trong logic vị từ .
c. Phân loại theo độ tin cậy của kết luận
Nếu suy luận bảo vệ từ những tiền đề đúng Tóm lại sẽ chắc như đinh đúng thì loại suy luận đó là suy luận diễn dịch. Còn nếu những tiền đề đúng, nhưng suy luận không bảo vệ Kết luận là chắc như đinh đúng thì loại suy luận đó là suy luận quy nạp. Đây là cách hiểu văn minh của những thuật ngữ suy luận diễn dịch và suy luận quy nạp. Còn trong logic truyền thống lịch sử người ta cho rằng suy luận, trong đó từ tiền đề là tri thức khái quát rút ra Tóm lại là tri thức riêng không liên quan gì đến nhau, thì gọi là suy luận diễn dịch. Suy luận trong đó từ những tiền đề là những tri thức riêng không liên quan gì đến nhau ta khái quát hoá lên thành Tóm lại là tri thức chung, khái quát, thì gọi là suy luận quy nạp. Ngoài hai loại này còncó dạng suy luận thứ ba là tựa như, hay còn gọi là loại suy, là loại suy luận, trong đó từ tri thức về một đối tượng người tiêu dùng hay một mối quan hệ nào đó, dựa trên sự tương đương của đối tượng người tiêu dùng hay quan hệ này với một đối tượng người dùng hay quan hệ khác nhận được tri thức về đối tượng người tiêu dùng hay quan hệ thứ hai này .Các tam đoạn luận đơn đã dẫn trên đây là những ví dụ suy luận diễn dịch. Nếu trong ví dụ 4 ( b ) ta thấy có tiền đề là quy luật chung, khái quát “ Mọi sinh viên lúc bấy giờ đều phải biết sử dụng thành thạo máy vi tính ”, từ đó người ta rút ra Tóm lại là tri thức về một đối tượng người dùng sinh viên riêng không liên quan gì đến nhau “ Minh phải biết sử dụng thành thạo máy vi tính ” theo đúng như quan điểm truyền thống lịch sử về diễn dịch, thì ở ví dụ 4 ( b ) khó nói rằng tri thức trong những tiền đề khái quát hơn so với tri thức có trong Kết luận, vì cũng đều nói về cùng một đối tượng người tiêu dùng ( nước X ). Rõ ràng là ở đây quan điểm văn minh về diễn dịch hài hòa và hợp lý hơn .Sau đây là một suy luận quy nạp ( theo cả hai quan điểm truyền thống lịch sử và văn minh ” .Ví dụ 5 :Aristote, Descartes, Newton, Leibniz, Poincaré, Einstein, Bohr, Heizenberg đều là những nhà khoa học tự nhiên vĩ đại và đều là những nhà triết học lớn. Vậy những nhà khoa học tự nhiên vĩ đại đều là những nhà triết học lớn .Trong ví dụ này ta thấy từ những trường hợp riêng Aristote, Descartes, Newton, Leibniz, Poincaré, Einstein, Bohr, Heizenberg nêu trong tiền đề, người ta đã khái quát hóa thành quy luật chung về tổng thể những nhà khoa học tự nhiên vĩ đại trong Tóm lại .Ví dụ 6 sau đây là suy luận tương tự như .Ví dụ 6 :Những giọt nước lớn không bền, chúng bị phân rã thành những giọt nước nhỏ hơn. Các nguyên tử lớn cũng giống như giọt nước. Vậy những nguyên tử có nguyên tử lượng lớn, tức là có kích cỡ lớn, cũng không bền, sẽ bị phân rã thành những nguyên tử nhẹ hơn .Trong ví dụ trên đây địa thế căn cứ vào sự giống nhau của giọt nước và nguyên tử mà từ sự phân rã của những giọt nước lớn người ta đi đến Kết luận về sự phân rã của những nguyên tử có nguyên tử lượng lớn .Trong sách này tất cả chúng ta sử dụng ý niệm văn minh về diễn dịch và ý niệm truyền thống lịch sử về quy nạp và loại suy. Ta sẽ xét một số ít dạng suy luận diễn dịch và suy luận quy nạp, suy luận tựa như .
(Nguồn tài liệu: Phạm Đình Nghiêm, Nhập môn logic học)
