Sang chấn tâm lý là hệ quả của việc phải trải qua các sự kiện, tình huống gây căng thẳng, ám ảnh hoặc đe dọa đến cuộc sống, tính mạng của con người. Khi một người phải đối diện với sự quá tải của cảm xúc lẫn thể chất sẽ để lại nhiều ảnh hưởng đối với các khía cạnh như tinh thần, cảm xúc, nhận thức, suy nghĩ, tâm lý,….
Sang chấn tâm lý là gì?
Sang chấn tâm lý hay còn được gọi với tên khác là rối loạn stress sau sang chấn. Sang chấn là từ được dịch bởi từ “ trauma ” có nguồn gốc từ chữ “ traûma ” có trong tiếng Hy Lạp cổ. Từ này thường được sử dụng để nói về sự thiệt hại hay tổn thương đã từng xảy ra trong quá khứ. Hiểu theo một cách đơn thuần thì thực trạng sang chấn tâm lý chính là những nỗi ám ảnh về những sự kiện, kí ức được cho là nặng nề và không hề thoát ra được .
Những sự kiện trong quá khứ có thể gây tổn thương hoặc ám ảnh dữ dội đối với tinh thần lẫn thể xác của người bệnh. Đây là kết quả do các sự kiện, tình huống gây khó khăn, căng thẳng khiến cho người bệnh bị mất dần niềm tin và sự an toàn. Điều này gây ảnh hưởng tiêu cực đối với chất lượng cuộc sống, cảm xúc, đời sống tình cảm,…Các sang chấn có thể được tích lũy trong nhiều năm liên tiếp, có một số trường hợp sẽ duy trì và kéo dài từ thời thơ bé cho đến khi trưởng thành hoặc thậm chí là cả cuộc đời.
Khi người bệnh phải đối lập với những yếu tố sang chấn họ sẽ trở nên hoảng sợ, lo ngại, không an tâm và có cảm xúc như đang trở lại quá khứ. Ví dụ như những người đã từng bị tai nạn thương tâm xe, họ sẽ cảm thấy lo ngại và muốn tránh né khi gặp phải những chiếc xe tương tự như đã gây tai nạn đáng tiếc cho mình. Mặt khác, đôi lúc những người mắc phải thực trạng sang chấn tâm lý không thưởng thức trong thực tiễn mà họ là người nhìn thấy, tận mắt chứng kiến tai nạn đáng tiếc, cuộc chiến tranh, đấm đá bạo lực, … .
Dựa vào sự phân loại của Elliot và Eisdorfer thì thực trạng sang chấn tâm lý sẽ được chia thành 5 loại như sau :
- Yếu tố sang chấn tự nhiên ngắn (brief naturalistic stressor) sẽ có liên quan đến một số các thách thức hay tác động tự nhiên một cách ngắn hạn, ví dụ như thi cử không thành công, rớt đại học,….
- Yếu tố sang chấn thời gian giới hạn cấp thời (acute time-limited stressor) loại sang chấn này sẽ liên quan đến một số thực nghiệm như phát biểu, diễn thuyết, nói chuyện trước nơi đông người.
- Yếu tố sang chấn từ xa ( distant stressor) thường sẽ xuất hiện sớm ngày từ thời thơ ấu và duy trì mãi trong tâm trí cho đến lúc trưởng thành. Điều này khiến cho nhận thức của họ có sự thay đổi, cảm xúc cũng sẽ bị tác động khi hồi tưởng về chúng. Chẳng hạn như từng bị lạm dụng tình dục, bạo lực gia đình, đánh đập, bắt cóc,…
- Yếu tố sang chấn kéo dài (chronic stressor) các trải nghiệm, sự kiện sang chấn khiến cho người bệnh phải dần thay đổi về đời sống, nhận thức và hình thành lại vị trí mới trong cuộc sống của mình. Ngoài ra, bản thân người bệnh cũng không thể xác định được cụ thể khi nào các thách thức đó sẽ biến mất. Ví dụ như tai nạn xe, bị bệnh phải nằm liệt giường,…
- Chuỗi sự kiện sang chấn (stressful event sequence) thường sẽ có một vấn đề trọng tâm và kèm theo nhiều sự kiện có liên quan. Ví dụ như thiên tai, lũ lụt, sạt lở khiến cho người bệnh bị mất người thân, mát tài sản, sống trong nghèo khó.
Sang chấn tâm lý hoàn toàn có thể khởi phát và xảy ra so với bất kỳ đối tượng người tiêu dùng và lứa tuổi nào. Tuy vậy theo số liệu thống kê nhận thấy tỉ lệ mắc bệnh sẽ cao hơn so với những người trưởng thành trẻ tuổi. Hiện nay, thực trạng này chiếm từ 1 đến 3 % dân số chung toàn quốc tế .
Nguyên nhân gây sang chấn tâm lý
Sang chấn tâm lý thường sẽ xuất phát từ những sự kiện căng thẳng mệt mỏi, gây ám ảnh, stress lê dài trong đời sống khiến người bệnh cảm thấy lo ngại và không an tâm. Tùy vào năng lực chịu đựng của mỗi người mà những sự kiện ảnh hưởng tác động hoàn toàn có thể ở nhiều mức độ khác nhau. Chẳng hạn như có những người đã từng gặp tai nạn đáng tiếc xe nghiêm trọng nhưng vẫn hoàn toàn có thể liên tục tinh chỉnh và điều khiển chiêu thức đó một cách thông thường nhưng cũng có những người tâm lý yếu thì trở nên ám ảnh và sợ sệt .
Một số sự kiện chấn thương hoàn toàn có thể gây sang chấn tâm lý
- Những sự kiện liên tục xảy ra
- Sự kiện đã từng xuất hiện trong những năm thời thơ ấu
- Sự kiện xuất hiện một cách bất ngờ không thể đoán trước được.
- Sự kiện có liên quan đến các hành vi tàn ác dữ dội.
- Không có khả năng ngăn chặn các sự kiện xảy ra.
Nhìn chung, những sự kiện đều có tương quan đến những mối rình rập đe dọa đến sức khỏe thể chất sức khỏe thể chất lẫn ý thức của đối tượng người dùng. Những sự kiện chấn thương tiềm tàng hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng và rình rập đe dọa đến cả tính mạng con người của con người, đời sống của chính họ hoặc những người thân trong gia đình bên cạnh cũng bị tác động ảnh hưởng xấu đi. Các sự kiện này hoàn toàn có thể ít gây ảnh hưởng tác động đến một cá thể nhưng có năng lực làm tổn thương, đau khổ so với một người khác .
Những ảnh hưởng tác động của sự kiện chấn thương hoàn toàn có thể tương quan đến sức khỏe thể chất sức khỏe thể chất hoặc niềm tin của con người. Chẳng hạn như những trường hợp như :
- Bạo lực, lạm dụng trẻ em, bị cưỡng hiếp, người thân tự sát.
- Thiên tai như động đất, lũ lụt, sạt lở, hỏa hoạn, bão, lốc xoáy,….
- Các hành vi bạo lực như khủng bố, chiến tranh, cướp có vũ trang,…
- Các vụ tai nạn nghiêm trọng như tai nạn xe, tai nạn lao động,…
Bên cạnh đó, những chuyên viên cho biết rằng, hầu hết những chấn thương tâm lý đều xuất phát từ sự căng thẳng mệt mỏi, stress lê dài. Việc tiếp tục rơi vào trạng thái căng thẳng mệt mỏi, lo ngại sẽ khiến cho sức khỏe thể chất tinh thần bị ảnh hưởng tác động nghiêm trọng. Nếu không hề kịp thời xử lý sẽ làm ngày càng tăng rủi ro tiềm ẩn mắc phải những rối loạn tính năng sinh lý như tăng huyết áp, ức chế mạng lưới hệ thống miễn dịch .
Một số yếu tố hoàn toàn có thể làm tổn thương tâm lý tiềm ẩn như :
- Phẫu thuật
- Sự ra đi của những người thân yêu
- Tan vỡ trong tình yêu, hôn nhân, xảy ra mâu thuẫn, xung đột với những người thân thiết.
- Bị chấn thương do hoạt động thể thao và không thể vận động tốt như bình thường.
- Được chẩn đoán mắc phải các chứng bệnh nguy hiểm và đe dọa đến tính mạng.
Biểu hiện của sang chấn tâm lý
Những người bị sang chấn tâm lý thường sẽ có những biểu lộ đặc trưng như sợ hãi, lo âu, căng thẳng mệt mỏi khi tận mắt chứng kiến hoặc liên tưởng đến những vấn đề gây sang chấn trước đó. Người bệnh sẽ trở nên nhạy cảm với những thứ xung quanh, đặc biệt quan trọng là những trường hợp, sự vật, hình ảnh có tương quan đến những sự kiện ám ảnh trong quá khứ. Bản chất của những chấn thương trong tâm lý đó chính là sự lê dài dai dẳng với sự ngày càng tăng mức độ càng trầm trọng hơn .
Các bộc lộ thường gặp so với những người bị sang chấn tâm lý như :
- Luôn trong trạng thái lo lắng, bất an và nghi ngờ mọi thứ xung quanh.
- Tìm cách tránh né các sự kiện, hoạt động có liên quan hoặc gợi nhớ các các tình huống, hình ảnh gây chấn thương tâm lý.
- Có xu hướng sống tách biệt và muốn xa lánh với cuộc sống.
- Thường xuyên khó ngủ, ngủ không sâu giấc, thức giấc nhiều lần trong đêm, hay mơ gặp ác mộng hoặc các kí ức xưa cũ.
- Cơ thể luôn cảm thấy kiệt sức, mệt mỏi, tim đập không ổn định.
- Nhạy cảm, rất dễ giật mình.
- Giảm ham muốn tình dục, mất dần các hứng thú đối với những điều xung quanh.
- Khi gặp những sự việc gây ám ảnh sẽ trở nên hoảng loạn, sợ hãi, tay chân run rẩy, ra nhiều mồ hôi, tim đập nhanh.
- Giảm sự tập trung, có thể bị lú lẫn, hay quên.
- Mất phương hướng, dễ bị nhầm lẫn
- Có các hành vi cưỡng chế, ám ảnh
- Cảnh giác một cách cao độ, luôn luôn có sự đề phòng trước những sự kiện có nguy cơ tiềm ẩn.
- Có xu hướng muốn tìm đến bia rượu, thuốc lá, các chất gây nghiện, chất kích thích để giải tỏa bớt những nỗi lo lắng, căng thẳng.
- Nếu nguyên nhân gây sang chấn tâm lý có liên quan đến các sự việc không thể ngăn chặn thì người bệnh sẽ có cảm giác tội lỗi, luôn tự trách móc bản thân.
- Nếu các sang chấn tâm lý gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống thì người bệnh có xu hướng muốn tìm đến cái chết.
Hậu quả sau sang chấn tâm lý
Tình trạng sang chấn tâm lý sẽ khiến cho những kí ức xấu đi cứ liên tục trỗi dậy và xâm lấn đến hàng loạt tâm lý của người bệnh. Họ sẽ phải rơi vào trạng thái ám ảnh, không an tâm, lo ngại. Sau những cơn sang chấn hoàn toàn có thể để lại rất nhiều hậu quả nghiêm trọng. Cụ thể như :
- Khó khăn trong việc tự kiểm soát bản thân: Người bệnh thường luôn trong trạng thái cảnh giác một cách quá mức, họ thường muốn rút lui về mặt xã hội, luôn nghi ngờ, dè dặt và có những cảm xúc bộc phát không thể tự kiềm chế.
- Rối loạn cảm xúc: Sau các cơn sang chấn tâm lý, người bệnh sẽ có xu hướng muốn che giấu và trốn tránh cảm xúc, những sự kiện, hình ảnh gợi nhớ về quá khứ. Họ luôn cố gắng tỏ ra rằng bản thân đang rất bình thường vì thế họ luôn phải sống với những cảm xúc không thật.
- Thụ động: Những đối tượng bị sang chấn tâm lý hầu như không muốn thực hiện bất kì công việc gì. Họ nghĩ rằng dù cho làm gì đi nữa cũng không thể chôn vùi được quá khứ và thay đổi được hiện tại.
- Ám ảnh quá khứ: Người bệnh sẽ luôn sống cùng với những kí ức xưa cũ, họ không thể thoát ra được những ám ảnh và luôn tự giày vò bản thân.
- Tâm thế bi quan: Những suy nghĩ tiêu cực luôn xuất hiện trong tâm trí của họ. Người bệnh luôn cho rằng bản thân phải sống trong sự cam chịu và phải tự chịu đựng tất cả mọi thứ. Bên cạnh đó, đôi lúc họ còn xuất hiện tâm lý không chấp nhận và muốn phủ nhận mọi thứ, cảm thấy bản thân không thể hoàn thành hoặc vượt qua được tình trạng này.
Bên cạnh đó, một vài nghiên cứu còn nhận thấy sang chấn tâm lý có thể làm biến đổi hệ thống nội tiết tố bên trong cơ thể và hệ thống thần kinh dựa vào các phản ứng tâm lý – thể lý. Các chuyên gia cho biết rằng, chấn thương tâm lý sẽ tác động trực tiếp đối với vùng não giữa làm suy giảm khả năng chi phối cảm xúc, tư duy logic và ghi nhớ.
Việc tiếp tục phải sống trong nỗi lo ngại, ám ảnh sẽ khiến cho chất lượng đời sống bị giảm sút đáng kể. Bệnh nhân sẽ rất khó tìm thấy hoặc cảm nhận toàn vẹn cảm xúc niềm hạnh phúc, vui tươi. Ngoài ra, những người bị sang chấn tâm lý lê dài sẽ bị hạn chế trong việc thiết kế xây dựng và duy trì những mối quan hệ xã hội, mái ấm gia đình. Không dừng lại ở đó, sang chấn tâm lý còn gây tác động ảnh hưởng lớn so với quy trình học tập, lựa chọn nghề nghiệp và yếu tố tình cảm .
Cách chữa trị sang chấn tâm lý
Để xác lập đơn cử về thực trạng bệnh cũng như mức độ sang chấn thì những bác sĩ chuyên khoa sẽ nhu yếu người bệnh thực thi 1 số ít bài kiểm tra. Sau khi đã có được chẩn đoán đúng chuẩn thì mới mở màn đưa ra phác đồ điều trị tương thích nhất cho từng đối tượng người dùng bệnh khác nhau. Thông thường, quy trình điều trị sang chấn tâm lý sẽ phải kiên trì trong một khoảng chừng thời hạn dài mới hoàn toàn có thể bảo vệ vô hiệu được hết những ám ảnh và triệu chứng thường gặp .
Trong thực tiễn, những đối tượng người tiêu dùng bị sang chấn tâm lý vẫn hoàn toàn có thể hoạt động và sinh hoạt và thao tác như thông thường bởi không phải khi nào những triệu chứng lo ngại, hoảng sợ cũng sống sót. Thế nhưng họ sẽ gặp nhiều khó khăn vất vả trong việc tìm kiếm và lựa chọn việc làm tương thích, đồng thời cũng có lê dài và không thay đổi .
Thông thường so với quy trình cải tổ thực trạng sang chấn tâm lý thì người bệnh sẽ được khuyến khích vận dụng biện pháp trị liệu tâm lý thay vì phải sử dụng thuốc. Đối với những trường hợp sang chấn nghiêm trọng, người bệnh liên tục mất ngủ, hay mơ gặp ác mộng, cảm hứng không ổn định thì bác sĩ hoàn toàn có thể xem xét để chỉ định 1 số ít loại thuốc kèm theo .
Một số giải pháp giúp cải tổ thực trạng sang chấn tâm lý như :
1. Tâm lý trị liệu
Tâm lý trị liệu là giải pháp được ưu tiên và nhìn nhận rất cao trong quy trình cải tổ những chứng bệnh tinh thần, trong đó có sang chấn tâm lý. Cũng bởi nhiều người bệnh thường có xu thế muốn che giấu và cố gắng nỗ lực tránh né những trường hợp gây tổn thương, ám ảnh khiến họ luôn phủ nhận việc điều trị và khiến cho thực trạng bệnh càng trở nên nghiêm trọng .
Vì thế, khi được vận dụng trị liệu tâm lý, bệnh nhân sẽ dần cởi mở, thả lỏng và hoàn toàn có thể tự do san sẻ về những yếu tố mà bản thân đang gặp phải. Thông thường những chuyên viên tâm lý sẽ sử dụng ngôn từ là phương tiện đi lại đa phần để liên kết và trò chuyện với bệnh nhân .
Thông qua những buổi trao đổi và trò chuyện, người bệnh sẽ dần hiểu rõ hơn về bản thân cũng như biết được những triệu chứng và nỗi sợ hãi của mình. Từ đó những nhà trị liệu sẽ giúp họ dần thoát ra khỏi những chấn thương tâm lý và giúp họ đối lập với nó một cách tốt hơn .
Việc hoàn toàn có thể can đảm và mạnh mẽ đối lập với những sự kiện gây sang chấn sẽ giúp cho người bệnh dần vượt qua được những nỗi sợ hãi, lo ngại và quay lại với đời sống hiện tại. Tuy nhiên, tùy vào từng thực trạng bệnh khác nhau mà những chuyên viên sẽ xem xét để vận dụng những liệu pháp tâm lý riêng việt và tương thích nhất .
Ngoài ra, sau khi kết thúc quy trình trị liệu tâm lý, người bệnh còn được hướng dẫn cách trấn áp tốt xúc cảm của bản thân. Đồng thời những nhà trị liệu còn dạy cho họ cách đương đầu và giải quyết và xử lý với những khó khăn vất vả, vướng mắc và thử thách trong đời sống, nâng cao những kỹ năng và kiến thức thiết yếu để dần hòa nhập tốt với đời sống .
2. Học cách kiểm soát cảm xúc của bản thân
Các triệu chứng lo ngại, sợ hãi, hoảng sợ sẽ liên tục Open nếu người bệnh gặp phải hoặc liên tưởng đến những sự kiện gây ám ảnh trong quá khứ. Do đó, nếu bạn cứ nỗ lực tránh né và không biết cách khống chế cảm hứng của bản thân thì những triệu chứng này sẽ ngày càng ngày càng tăng và theo bạn đến suốt cuộc sống .
Tuy nhiên, bạn cần có cách tiếp xúc và đối lập với những xúc cảm xấu đi của bản thân. Việc cố ép chính mình liên tục phải tâm lý hoặc thưởng thức lại những cảm xúc đó cũng không phải là cách hiệu suất cao. Tốt nhất bạn cần lên kế hoạch đơn cử cho quy trình trấn áp và kiểm soát và điều chỉnh cảm hứng của chính mình, mở màn với những mức độ nhẹ, sau đó tăng dần từng Lever lên theo thời hạn .
Người bệnh phải thử nhiều biện pháp thư giãn để biết được bản thân phù hợp với cách nào. Khi gặp phải căng thẳng, lo sợ bạn có thể hít thở sâu, ngồi thiền, uống nước ấm,….Bên cạnh đó, mỗi ngày hãy dành ra khoảng 30 phút để tập yoga, thiền định hoặc thực hiện các hoạt động thư giãn như nghe nhạc, đọc sách, chăm sóc cây cảnh, nấu ăn,….để tinh thần được thoải mái hơn.
Hãy luôn tự trấn an bản thân và tự động viên chính mình để có thêm động lực vượt qua được tiến trình khó khăn vất vả này. Nếu nhận thấy xúc cảm không được không thay đổi bạn cũng nên cởi mở san sẻ và tâm sự nhiều hơn với bè bạn, người thân trong gia đình của mình để giải tỏa, tránh thực trạng cố gắng nỗ lực chịu đựng một mình. Điều này không chỉ giúp bạn cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn mà nhiều lúc bạn cũng sẽ nhận được nhiều lời khuyên hữu dụng và tích cực .
Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần thiết kế xây dựng và duy trì lối sống lành mạnh. Chú ý đến chính sách ẩm thực ăn uống, chất lượng giấc ngủ, liên tục tập luyện thể dục thể thao, duy trì những hoạt động giải trí tích cực và hạn chế việc sử dụng những chất kích thích, chất gây nghiện. Người thân trong mái ấm gia đình hoặc bè bạn thân thiện cũng cần dành nhiều thời hạn để tương hỗ họ, cố gắng nỗ lực động viên và khuyến khích để họ hoàn toàn có thể mau chóng thoát khỏi những trạng thái ám ảnh .
Sang chấn tâm lý hoàn toàn có thể Open ở bất kể đối tượng người tiêu dùng nào, không phân biệt giới tính, độ tuổi, những tầng lớp, … Để hạn chế tối đa được những hệ lụy nguy hại của thực trạng này bạn nên dữ thế chủ động hơn trong việc thăm khám và điều trị ngay khi nhận thấy những triệu chứng nhận biết của bệnh .
