Kinh Dịch
Kinh DịchThông tin sáchQuốc giaTrung Quốc
Kinh Dịch (giản thể: 易经; phồn thể: 易經, bính âm: Yì Jīng; IPA Quảng Đông: jɪk gɪŋ; Việt bính Quảng Đông: jik ging; các kiểu Latinh hóa khác: I Jing, Yi Ching, Yi King) là bộ sách kinh điển của nước Trung Hoa và văn hóa của quốc gia này. Nó là một hệ thống tư tưởng triết học của người Á Đông cổ đại. Tư tưởng triết học cơ bản dựa trên cơ sở của sự cân bằng thông qua đối kháng và thay đổi (chuyển dịch). Ban đầu, Kinh Dịch được coi là một hệ thống để bói toán, nhưng sau đó được phát triển dần lên bởi các nhà triết học Trung Hoa. Cho tới nay, Kinh Dịch đã được bổ sung các nội dung nhằm diễn giải ý nghĩa cũng như truyền đạt các tư tưởng triết học cổ Á Đông và được coi là một tinh hoa của cổ học Trung Hoa. Nó được vận dụng vào rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống như thiên văn, địa lý, quân sự, nhân mệnh…
Ý nghĩa của tiêu đề[sửa|sửa mã nguồn]
Kinh (經 jīng) có nghĩa là một tác phẩm kinh điển, trong tiếng Hoa có gốc gác từ “quy tắc” hay “bền vững”, hàm ý rằng tác phẩm này miêu tả những quy luật tạo hóa không thay đổi theo thời gian.
Dịch (易 yì) có nghĩa là “thay đổi” của những thành phần bên trong một vật thể nào đó mà trở nên khác đi.
Khái niệm chứa đựng sau tiêu đề này là rất thâm thúy. Nó có ba ý nghĩa cơ bản có quan hệ tương hỗ như sau :
- Bất dịch – bản chất của thực thể. Vạn vật ở tại trong vũ trụ là luôn thay đổi, tuy nhiên trong những thay đổi đó luôn luôn tồn tại nguyên lý bền vững – quy luật trung tâm – là không hề đổi theo không gian và thời gian.
- Biến dịch – hành vi của mọi thực thể. Vạn vật trong vũ trụ là liên tục thay đổi. Nhận thức được điều này con người có thể hiểu được tầm quan trọng của sự mềm dẻo trong cuộc sống và có thể trau dồi những giá trị đích thực để có thể xử sự trong những tình huống khác nhau.
- Giản dịch – thực chất của mọi thực thể. Quy luật nền tảng của mọi thực thể trong vũ trụ là hoàn toàn rõ ràng và đơn giản, không hề cần biết là biểu hiện của nó là khó hiểu hay phức tạp.
Tóm lại :
- Vì biến dịch, cho nên có sự sống.
- Vì bất dịch, cho nên có trật tự của sự sống.
- Vì giản dịch, nên con người có thể qui tụ mọi biến động sai biệt thành những quy luật để tổ chức đời sống xã hội.
Hay: Thiên hạ chi động, trinh phù nhất (Dịch Hệ từ hạ truyện).
Lịch sử sinh ra[sửa|sửa mã nguồn]
Kinh Dịch được cho là có nguồn gốc từ huyền thoại Phục Hy (伏羲 Fú Xī). Theo nghĩa này thì ông là một nhà văn hóa, một trong Tam Hoàng của Trung Hoa thời thượng cổ (khoảng 2852-2738 TCN, theo huyền thoại), được cho người sáng tạo ra bát quái (八卦 bā gùa) là tổ hợp của ba hào. Dưới triều vua Vũ (禹 Yǔ) nhà Hạ, bát quái đã phát triển thành quẻ, có tất cả sáu mươi tư quẻ (六十四卦 lìu shí sì gùa), được ghi chép lại trong kinh Liên Sơn (連山 Lián Shān) còn gọi là Liên Sơn Dịch. Liên Sơn, có nghĩa là “các dãy núi liên tiếp” trong tiếng Hoa, bắt đầu bằng quẻ Thuần Cấn (艮 gèn) (núi), với nội quái và ngoại quái đều là Cấn (tức hai ngọn núi liên tiếp nhau) hay là Tiên Thiên Bát Quái.
Sau khi nhà Hạ bị nhà Thương thay thế, các quẻ sáu hào được suy diễn ra để tạo thành Quy Tàng (歸藏 Gūi Cáng; còn gọi là Quy Tàng Dịch), và quẻ Thuần Khôn (坤 kūn) trở thành quẻ đầu tiên. Trong Quy Tàng, đất (Khôn) được coi như là quẻ đầu tiên. Vào thời kỳ cuối của nhà Thương, vua Văn Vương nhà Chu diễn giải quẻ (gọi là thoán hay soán) và khám phá ra là quẻ Thuần Càn (乾 qián) (trời) biểu lộ sự ra đời của nhà Chu. Sau đó ông miêu tả lại các quẻ theo bản chất tự nhiên của chúng trong Thoán Từ (卦辭 guà cí) và quẻ Thuần Càn trở thành quẻ đầu tiên. Hậu Thiên Bát Quái ra đời.
Khi vua Chu Vũ Vương (con vua Văn Vương) tiêu diệt nhà Thương, em ông là Chu Công Đán tạo ra Hào Từ (爻辭 yáo cí), để giải thích dễ hiểu hơn ý nghĩa của mỗi hào trong mỗi quẻ. Tính triết học của nó ảnh hưởng mạnh đến chính quyền và văn học thời nhà Chu (khoảng 1122-256 TCN).
Muộn hơn, trong thời kỳ Xuân Thu (khoảng 722-481 TCN), Khổng Tử đã viết Thập Dực (十翼 shí yì), để chú giải Kinh Dịch. Ông nói “Nếu trời để cho ta sống thêm mươi năm nữa thì ta sẽ đọc thông Kinh Dịch. Năm mươi tuổi mới học Kinh Dịch cũng có thể không mắc phải sai lầm lớn.“.[1] Vào thời Hán Vũ Đế (漢武帝 Hàn Wǔ Dì) của nhà Tây Hán (khoảng 200 TCN), Thập Dực được gọi là Dịch truyện (易傳 yì zhùan), và cùng với Kinh Dịch nó tạo thành Chu Dịch (周易 zhōu yì).
Trong hơn 50 năm qua, lịch sử “hiện đại” của Kinh Dịch đã trỗi dậy, dựa trên cơ sở các phê phán và tìm kiếm bản khắc mai rùa thời Thương và Chu cũng như bản khắc trên đồ đồng thời Chu và các nguồn khác (xem dưới đây). Việc xây dựng lại nguồn gốc của Kinh Dịch này có quan hệ với một loạt các cuốn sách như The Mandate of Heaven: Hidden History in the I Ching của tác giả: S. J. Marshall và Zhouyi: The Book of Changes của Richard Rutt, (xem Tham khảo dưới đây). Các nghiên cứu khoa học có liên quan đến cách hiểu mới về Kinh Dịch bao gồm các luận án tiến sĩ của Richard Kunst và Edward Shaughnessy. Các công trình khoa học này được giúp đỡ rất nhiều bởi phát hiện trong những năm 1970 của các nhà khảo cổ học Trung Quốc về các ngôi mộ cổ còn gần như nguyên vẹn từ thời nhà Hán ở Mã Vương Đôi (馬王堆) gần Trường Sa, tỉnh Hồ Nam. Một trong các ngôi mộ chứa bản Kinh Dịch gần như còn hoàn hảo vào khoảng thế kỷ II TCN, Đạo Đức Kinh và các tác phẩm khác, nói chung rất giống với những bản còn tồn tại đến ngày nay tuy có một số sai biệt nhỏ.
Văn bản trong ngôi mộ cổ gồm có cả những chú giải bổ trợ của Kinh Dịch mà trước đây người ta không được biết và có vẻ như như được viết ra ( như người ta vẫn gán cho ) bởi Khổng Tử. Mọi văn bản trong ngôi mộ ở Mã Vương Đôi là sớm hơn vài thế kỷ so với những bản sớm nhất được công nhận. Khi nói về sự tiến hóa của Kinh Dịch những nhà khoa học nghiêng về khuynh hướng tân tiến cho rằng đây là điều quan trọng để phân biệt giữa văn bản của Kinh Dịch truyền thống cuội nguồn và văn bản giống như Kinh Dịch ( mà theo họ là sai niên đại ), nằm trong những chú giải được thần thánh hóa suốt hàng thế kỷ cùng với chủ thể của chúng, và những nghiên cứu và điều tra lịch sử vẻ vang gần đây nhất còn nhận được tương hỗ bởi những phê phán của những nhà ngôn ngữ học văn minh và khảo cổ học. Nhiều người cho rằng những văn bản này không nhất thiết phải loại trừ lẫn nhau .Tuy đa số những văn bản và học giả lâu nay đều cho rằng Kinh Dịch là mẫu sản phẩm của nền văn hóa truyền thống Hoa Hạ tại Trung Quốc, gần đây một số ít tác giả Nước Ta như Kim Định, Nguyễn Thiếu Dũng và Thích Viên Như [ 2 ] lại cho rằng Kinh Dịch do người Việt cổ sáng tạo, dựa trên việc có một số ít khái niệm giống như Kinh Dịch được mã hóa trên những họa tiết trống đồng và tranh Đông Hồ. Tuy nhiên, những giả thuyết này mang tính suy diễn chủ quan, vẫn chưa thoát khỏi sự ràng buộc của thần thoại cổ xưa và cũng chưa tìm được những vật chứng khảo cổ để chứng tỏ, nên chưa đủ sức thuyết phục ngay cả so với giới học giả trong nước Nước Ta. Mặt khác, so sánh niên đại thì những giả thuyết này biểu lộ sự vô lý : trống đồng của người Việt có niên đại cổ nhất là khoảng chừng gần 2.800 năm trước, tranh Đông Hồ thì chỉ mới Open vài trăm năm trước, trong khi những yếu tố của Kinh Dịch đã được người Trung Quốc ghi lại trên giáp cốt văn từ thời nhà Thương cách đây 3.500 năm rồi, nên càng không có địa thế căn cứ để nói rằng Kinh Dịch là phát minh sáng tạo của người Việt .
Những điều cơ bản nhất[sửa|sửa mã nguồn]
- Truyền thuyết nói rằng Kinh Dịch bắt đầu ra đời từ vua Phục Hy, lúc ấy Hoàng Hà có con long mã hiện hình lưng nó có khoáy thành đám, từ một đến chín, vua Phục Hy coi những khoáy đó, mà hiểu được lẽ biến hóa của vũ trụ, mới đem lẽ đó vạch ra thành nét. Đầu tiên vạch một nét liền (tức là vạch lẻ), để làm phù hiệu (tượng trưng) cho khí Dương, và một nét đứt (tức là vạch chẵn), để làm phù hiệu (tượng trưng) cho khí Âm. Hai cái vạch đó gọi là hai Nghi. Trên mỗi nghi thêm một nét nữa, thành ra bốn cái hai vạch, gọi là bốn Tượng. Trên mỗi Tượng lại vạch thêm một vạch nữa, thành ra tám cái ba vạch, gọi là tám Quẻ (tức là quẻ đơn). Sau cùng Phục Hy lại đem quẻ nọ chồng lên quẻ kia, thành ra sáu mươi tư cái sáu vạch, gọi là sáu mươi tư Quẻ (tức là quẻ kép). Từ thời Phục Hy đến cuối nhà Thương Kinh Dịch vẫn chỉ là những vạch liền, vạch đứt, chưa có tên hiệu chữ nghĩa gì cả.
- Sang tới đầu nhà Chu, Chu Văn Vương mới đem những Quẻ của Phục Hy mà đặt từng tên và diễn thêm lời ở dưới mỗi quẻ để nói về sự lành dữ của cả quẻ, như chữ nguyên hanh lợi tẫn mã chi trinh ở quẻ Khôn v.v… Lời đó gọi là Lời Quẻ (quái từ), hay lời thoán (thoán từ).
- Rồi sau đó Chu Công tức Cơ Đán (con trai thứ Văn Vương), lại theo số vạch của các quẻ mà chia mỗi quẻ ra làm sáu phần, mỗi phần gọi là một Hào, và dưới mỗi hào đều có thêm một hoặc vài câu, để nói về sự lành dữ của từng hào, như câu Sơ Cửu: tiềm long vật dụng hay câu Cửu Nhị: hiện long tại điền trong quẻ Kiền và câu Sơ Lục lý sương kiên băng chí hay câu Lục Tam: Hàm chương khả trinh trong quẻ Khôn… Lời đó gọi là lời hào (Hào từ) vì phần nhiều nó căn cứ vào hình tượng của các hào, cho nên nó còn gọi là (Lời tượng).
- Tiếp đến Khổng Tử lại soạn ra bảy thứ nữa, là Thoán truyện, Tượng truyện, Văn ngôn, Hệ từ truyện, Thuyết quái, Tự quái, Tạp quái. Thoán truyện có hai thiên: Thượng Thoán và Hạ Thoán; Tượng truyện có hai thiên: Thượng và Hạ Tượng; Hệ từ cũng có hai thiên: Thượng Hệ và Hạ Hệ; tất cả mười thiên, thường gọi là Thập dực (mười cánh). Sáu thứ đó tuy đều tán cho ý nghĩa Kinh Dịch rộng thêm, nhưng mỗi thứ có một tính cách.
Bát quái và Kinh dịch đại diện thay mặt cho quy trình diễn tiến nhận thức của người Trung Quốc cổ đại so với những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên, hiện tượng kỳ lạ xã hội. Đầu tiên có những hào dương và hào âm với phù hiệu đơn thuần nhất, sau đó tăng trưởng thành 8 quẻ ( Bát quái ) hoàn toàn có thể đại diện thay mặt được cho tám loại hiện tượng kỳ lạ của quốc tế tự nhiên. Rồi lại tăng trưởng tiếp tám tám sáu mươi tư quẻ, hoàn toàn có thể thuyết minh cho nhiều hiện tượng kỳ lạ tự nhiên và hiện tượng kỳ lạ xã hội hơn. Cuối cùng mới có ” Kinh dịch ” với những lời quẻ là chính, cấu thành một tác phẩm triết học hoàn toàn có thể đại diện thay mặt cho ngoài hành tinh quan, nhân sinh quan … của người Trung Quốc cổ đại. Mỗi một tiến trình tăng trưởng đều không hề chỉ là sự phát minh sáng tạo ý tưởng của một cá thể nào đó, mà là một quy trình diễn tiến có sự thừa kế và tăng trưởng trước sau, liên tục không ngừng. Nói Phục Hy phát minh sáng tạo ra Bát quái dựa trên ” con long mã hiện hình ” thực ra chỉ là truyền thuyết thần thoại đơn giản hóa yếu tố mà thôi .
Trình Di nói: Rất huyền vi là Lý, rất tỏ rõ là Tượng, thể chất và công dụng vẫn là một nguồn, huyền vi và tỏ rõ không hề cách nhau, xem sự hội thông, để thi hành điển lễ của nó, thì Lời không có cái gì không đủ. Cho nên kẻ khéo học dịch, tìm kiếm về Lời, phải tự chỗ gần trước đã. Nếu mà khinh rẻ chỗ gần thì không phải là kẻ biết nói Kinh Dịch. Còn sự do Lời mà biết được Ý thì cốt ở người.
Lưỡng Nghi là khởi nguồn của Kinh Dịch, đó là Âm và Dương, Dương được ghi lại bằng vạch liền ( – ) còn Âm vạch cách đoạn ( — )
Tượng là dùng hai Nghi chồng lên nhau và đảo chỗ, vì thế được Tứ Tượng. Tứ tượng là 4 tượng, bao gồm: thái dương, thiếu dương, thái âm và thiếu âm.
Gương bát quái
Tứ Tượng chỉ có hai vạch chồng lên nhau, người ta chồng tiếp một vạch nữa lên (là có ba vạch). Được tám hình thái khác nhau gọi là Bát Quái (quẻ đơn) {xem chi tiết phần sau}
Quẻ kép (còn gọi là trùng quái) là đem những quẻ đơn chồng lên nhau, được sáu mươi tư hình thái khác nhau, đó là Sáu mươi tư quẻ.{xem chi tiết phần sau}
Nếu hoàn toàn có thể người ta chồng hai quẻ kép lên nhau sẽ được 64 x 64 quẻ nữa. Nhưng có lẽ rằng trí tuệ của con người chưa thể hiểu được những Quẻ đó, vì thế tạm dừng lại ở 64 quẻ kép. Tiêu Diên Thọ có ý tưởng sáng tạo chồng 64 thẻ lên nhau tạo thành 64×64 = 4096 quái ( mỗi quẻ mới gồm 12 hào ), như vậy quá nhiều nên ít ai theo. [ 3 ]
Các biểu tượng của Kinh Dịch là nằm trong tập hợp của 64 tổ hợp của các đường trừu tượng gọi là quẻ (卦 guà). Mỗi quẻ bao gồm 6 hào (爻 yáo) được biểu diễn dưới dạng các đoạn thẳng nằm ngang; mỗi hào này có thể là Dương (đường liền nét) hay Âm (đường đứt nét bao gồm hai đoạn thẳng cách nhau một khe nhỏ). Với sáu đoạn thẳng này được đặt lên nhau từ dưới lên trên trong mỗi quẻ suy ra có 26 hay 64 tổ hợp của hào và như vậy có 64 quẻ.
Mỗi quẻ được cho là tổ hợp của hai tập hợp con, mỗi tập con gồm ba đường gọi là quái (卦 guà). Như vậy có 23 hay 8 quái khác nhau.
Mỗi quẻ đại diện cho một trạng thái, tiến trình hay sự thay đổi có thể xảy ra. Khi quẻ được gieo bằng một trong những phương thức của bói toán bằng Kinh Dịch thì mỗi một đường (hào) có thể là tĩnh hoặc động. Hào động có thể có sự thay đổi từ Âm sang Dương hay ngược lại để tạo thành một quẻ khác, việc giải nghĩa của quẻ được gieo ban đầu dựa trên sự cân nhắc và xem xét các thay đổi đó.
Các giải pháp truyền thống lịch sử để gieo quẻ sử dụng số ngẫu nhiên để sinh ra quẻ, do đó 64 quẻ này là không như nhau xét về Tỷ Lệ .
Có một số hình thức khác nhau sắp xếp quái và quẻ. Bát quái (八卦 bā gùa) là sự sắp xếp của các quái, thông thường là trên gương hoặc đĩa. Truyền thuyết cho rằng Phục Hi đã tìm thấy bát quái được viết trên mai rùa (Xem Hà Đồ). Kiểu sắp xếp tám quái dựa trên suy diễn này gọi là Tiên thiên bát quái.
Sự sắp xếp của vua Văn Vương được gọi là Hậu thiên bát quái. ( Xem Lạc Thư )
Thành phần hợp thành của quẻ[sửa|sửa mã nguồn]
Vạch liền là Dương, tượng của mặt trời. Vạch đứt là Âm, tượng của mặt trăng. Mỗi một vạch (liền hoặc đứt) là một hào. Các thành phần này được biểu diễn trong một biểu tượng hình tròn chung (☯), được biết đến như Thái Cực đồ (☯) (太極圖 taijitu), nhưng nói chung người ta gọi tắt là đồ Âm-Dương (陰陽 yin-yang), miêu tả quan hệ giữa hai trạng thái của mọi thay đổi, chuyển dịch: khi Dương đạt tới cực đỉnh thì Âm bắt đầu phát sinh và ngược lại. Thái Cực đồ cũng là nguyên lý phát sinh Âm-Dương.
- Vô Cực sinh Thái Cực
- Thái Cực sinh Lưỡng Nghi
- Lưỡng Nghi sinh Tứ tượng
- Tứ Tượng sinh Bát Quái
- Bát Quái sinh vô lượng
Trong đó :
- Vô Cực tương đương trong Lão giáo là Vô Vi – có thể coi là hư vô.
- Thái Cực có thể tạm coi như trạng thái cân bằng khi vũ trụ hình thành.
- Lưỡng Nghi là hai thành phần Âm và Dương.
- Tứ Tượng là Thái Dương, Thiếu Dương, Thái Âm, Thiếu Âm.
Trong list sau, quái và quẻ được màn biểu diễn bằng cách sử dụng những quy ước thường thì trong soạn thảo văn bản theo chiều ngang từ trái qua phải, với ký hiệu ‘ | ‘ cho Dương và ‘ : ‘ cho Âm. Lưu ý rằng, trình diễn trong thực tiễn của quái và quẻ là những đường theo chiều đứng từ thấp lên cao ( có nghĩa là để tưởng tượng ra quái hay quẻ trong trong thực tiễn, ta cần phải quay đoạn văn bản trình diễn chúng ngược chiều kim đồng hồ đeo tay một góc 90 ° ) .
Có tám quái hay bát quái (八卦 bāguà) tạo thành do tổ hợp chập ba của Âm và/hoặc Dương:
Số
Quái
Tên
Bản chất tự nhiên
Ngũ hành
Độ số theo Hà đồ, Lạc thư
Hướng theo Tiên Thiên/Hậu Thiên Bát Quái
1||| (☰)
Càn (乾 qián)Trời (天)dương kim6nam/tây bắc
2||: (☱)Đoài (兌 duì)
Đầm (hồ) (澤)âm kim4đông nam/tây
3|:| (☲)Ly (離 lý)
Hỏa (lửa) (火)âm hỏa7đông/nam
4|:: (☳)Chấn (震 zhèn)
Sấm (雷)dương mộc9đông bắc/đông
5:|| (☴)Tốn (巽 xùn)
Gió (風)âm mộc3tây nam/đông nam
6:|: (☵)Khảm (坎 kǎn)Nước (水)dương thủy1tây/bắc
7::| (☶)Cấn (艮 gèn)
Núi (山)dương thổ8tây bắc/đông bắc
8::: (☷)Khôn (坤 kūn)Đất (地)âm thổ2bắc/tây nam
Ba hào dưới của quẻ, được gọi là nội quái, được coi như xu hướng thay đổi bên trong. Ba hào trên của quẻ, được gọi là ngoại quái, được coi như xu hướng thay đổi bên ngoài (bề mặt). Sự thay đổi chung của quẻ là liên kết động của những thay đổi bên trong và bên ngoài. Vì vậy, quẻ số 13 (|:||||) Thiên Hỏa đồng nhân, bao gồm nội quái |:| (Ly hay Hỏa), liên kết với ngoại quái ||| (Càn/Trời).
Bát quái nạp vào Hà Đồ và 8 đường kinh nạp vào Hà Đồ theo đặc thù ngũ hành tương ứng được minh họa như sau :
Chu kỳ dòng khí luân phiên trong 8 đường kinh .
Chu kỳ dòng khí luân phiên trong 12 đường kinh .
Hệ 64 quẻ Tiên thiên và Hà đồ
Hệ 64 quẻ Tiên thiên và Hà đồ
Tượng Số Tiên Thiên Bán Cầu Bắc
Tượng Số Tiên Thiên Bán Cầu Nam
Tượng Số Tiên Thiên Địa Cầu Phân Cực Bắc Nam
Ngũ hành khắc chế trong Hà đồ và Bát quái Hậu thiên
Biểu đồ những quái[sửa|sửa mã nguồn]
Ngoại quái
Nội quái
|||
Càn
Trời
|::
Chấn
Sấm
:|:
Khảm
Nước
::|
Cấn
Núi
:::
Khôn
Đất
:||
Tốn
Gió
|:|
Ly
Hỏa
||:
Đoài
Đầm
|||
Càn
1
34
5
26
11
9
14
43
|::
Chấn
25
51
3
27
24
42
21
17
:|:
Khảm
6
40
29
4
7
59
64
47
::|
Cấn
33
62
39
52
15
53
56
31
:::
Khôn
12
16
8
23
2
20
35
45
:||
Tốn
44
32
48
18
46
57
50
28
|:|
Ly
13
55
63
22
36
37
30
49
||:
Đoài
10
54
60
41
19
61
38
58
Dưới đây là sáu mươi tư quẻ của Kinh Dịch .
Các quẻ từ số 01 đến số 30 được gọi là Thượng Kinh, bắt đầu với hai quẻ Càn (trời), Khôn (đất) nên phần này đôi khi gọi là “đạo của Trời Đất”.
Các quẻ từ số 31 đến số 64 được gọi là Hạ Kinh, bắt đầu với hai quẻ Hàm (tình yêu), Hằng (vợ chồng) nên phần này đôi khi gọi là “đạo của vợ chồng”.
Tên gọi các quẻ: tên gọi của mỗi quẻ gồm 3 phần, bắt đầu với tên của các quẻ đơn tạo nên nó, đầu tiên là ngoại quái rồi đến nội quái, phần cuối của tên chỉ ý nghĩa của quẻ. Ví dụ quẻ Thủy Hỏa Ký Tế:
- thủy chỉ ngoại quái: Khảm (nước);
- hỏa chỉ nội quái: Li (lửa);
- ký tế chỉ ý nghĩa của quẻ: đã xong, đã hoàn thành, đã qua sông;
ví dụ khác là quẻ Địa Sơn Khiêm :
- địa chỉ ngoại quái: Khôn (đất);
- sơn chỉ nội quái: Cấn (núi);
- khiêm chỉ ý nghĩa của quẻ: khiêm nhường.
Trong bảng mã Unicode những ký hiệu cho những quẻ của Kinh Dịch nằm trong khoảng chừng từ 4DC0 đến 4DFF ( 19904 – 19967 ). Có thể tìm hiểu thêm những mã Unicode ở Yijing Hexagram Symbols Lưu trữ 2008 – 10-11 tại Wayback Machine
Sự phát triển của hình thức biểu diễn nhị phân dựa trên Âm và Dương (Thái Dương, Thái Âm; Thiếu Dương hay Thiếu Âm) (xem mục #Bói toán dưới đây) là những nền tảng để quẻ được xây dựng nên từ đó. Âm và Dương có liên quan đến nhiều trường phái khác nhau của văn minh Trung Hoa cổ đại, đặc biệt là liên quan đến Lão giáo.
Một cách nhìn nhận khác cho rằng Kinh Dịch là những văn bản đạo đức hay triết học khởi thủy của đạo Khổng. Cách nhìn nhận này dựa trên những yếu tố sau :
- Thập Dực hay các chú giải bổ sung là do Khổng Tử viết.
- Việc nghiên cứu Kinh Dịch là một phần bắt buộc của các sĩ tử trước khi đi thi trong chế độ phong kiến. Các kỳ thi này chỉ hỏi về các tài liệu liên quan đến Khổng giáo.
- Nó là một trong Ngũ Kinh của đạo Khổng.
- Nó không xuất hiện trong bất kỳ thư tịch nào còn sót lại của Đạo tạng (道藏).
- Phần lớn các chú giải chính được viết bởi những người theo Khổng giáo hay tân Khổng giáo.
Cả hai cách nhìn nhận này đã chứng tỏ rằng Kinh Dịch là nền tảng của những triết lý Nước Trung Hoa, là nền tảng cho cả hai phe phái Khổng – Lão. Từng bị quên béng khi đạo Phật tăng trưởng ở Trung Quốc thời nhà Đường, Kinh Dịch đã nhận được nhiều sự chú ý quan tâm hơn từ những phe phái trong thời kỳ nhà Tống. Nó đi kèm theo với sự nhìn nhận lại đạo Khổng bởi những người theo Khổng giáo trong sự tích hợp với những triết lý trừu tượng của đạo Lão và đạo Phật, và được biết đến ở phương Tây như là tân Khổng giáo. Kinh Dịch đã giúp cho những triết gia Khổng giáo thời Tống tổng hợp những thuyết thiên hà học của đạo Lão và đạo Phật cùng với những luân lý của đạo Khổng và đạo Lão. Sản phẩm sau cuối là một thuyết thiên hà học mới, hoàn toàn có thể tương quan đến cái gọi là ” Đạo đã mất ” của Khổng Tử và Mạnh Tử .
Chuỗi nhị phân[sửa|sửa mã nguồn]
Trong bài báo của mình Explication de l’Arithmétique Binaire (1703) Gottfried Leibniz viết rằng ông tìm thấy trong quẻ nền tảng của tính vũ trụ trong hệ thống đếm cơ số nhị phân. Ông lấy hình dạng tổ hợp tìm thấy trong quẻ để biểu diễn trật tự nhị phân, vì thế ¦¦¦¦¦¦ tương đương với trật tự nhị phân 000000 và ¦¦¦¦¦| sẽ là 000001 v.v.
Kinh Dịch đã có một lịch sử lâu dài trong việc sử dụng để xem bói và có nhiều phương thức khác nhau để lấy và diễn giải một quẻ trong mối quan hệ tương hỗ của nó với những quẻ khác. Dưới thời Nhà Tần với chủ trương Đốt sách chôn nho thì Tần Thủy Hoàng coi Kinh Dịch, Chu Dịch chỉ là sách bói đơn thuần (vô hại) nên bộ sách này đã không bị đốt.
Hiện nay, Kinh Dịch trong bói toán được chia ra làm: Kinh Dịch Lục Hào và Mai Hoa Dịch Số.
Kinh Dịch Lục Hào : Sử dụng 3 đồng tiền xu để gieo quẻ, luận đoán sự việc dựa trên nguyên lý âm dương ngũ hành.
Mai Hoa Dịch Số : Cách gieo quẻ đa dạng, luận đoán dựa trên tượng quẻ và hào từ của quẻ dịch.
Bàn cờ Dịch lúc mở màn với 18 quânCờ Dịch [ 4 ] là game show trên bàn dành cho hai người, được tạo ra dựa vào Lạc Thư. Cờ Dịch tiềm ẩn tư tưởng cốt lõi của Kinh Dịch cũng như Vương Đạo – đường lối dùng đức, tài để trị vì thiên hạ của người quân tử. Nếu như trong cờ vây, cờ tướng hay cờ vua, người chơi tập trung chuyên sâu tìm cách chiếm đất hay hủy hoại quân đối phương, thì trong cờ Dịch, người chơi chỉ cần biến hóa vị trí những quân cờ để xoay chuyển cục diện .
Quốc kỳ của Nước Hàn có chứa Thái Cực đồ ( được cho là nguồn gốc phát sinh vạn vật trong ngoài hành tinh ). Thái Cực đồ được bao quanh bởi bốn trong tám quái là Càn ( Trời ), Khôn ( Đất ), Ly ( Lửa ) và Khảm ( Nước ). Quốc kỳ Đế quốc Việt Nam có nền vàng và quẻ Ly ở giữa, quốc kỳ Quốc gia Nước Ta và Nước Ta Cộng hòa có nền vàng và quẻ Càn ở giữa .
Ảnh hưởng tới văn hóa truyền thống châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]
Kinh Dịch có ảnh hưởng tác động không số lượng giới hạn trong giới học giả Trung Quốc cũng như trong những hoạt động giải trí kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống, xã hội khác trong suốt lịch sử vẻ vang tăng trưởng của dân tộc bản địa này. Người châu Âu biết đến Kinh Dịch tương đối muộn và sự hiểu biết về nó gần như còn rất sơ khai. Tuy nhiên gần đây một số ít văn, nghệ sĩ cũng như những ban nhạc châu Âu đã sử dụng nó trong những tác phẩm của mình như John Cage, Philip K. Dick, Dead Prez, George Harrison của nhóm Beatles, …
- ^
Lỗi chú thích: Thẻ
sai; không có nội dung trong thẻ ref có tênjing
- Kinh Dịch, Ngô Tất Tố dịch và chú giải, Nhà xuất bản Văn học, 2003
- Nguyễn Hiến Lê, Kinh Dịch – Đạo của người quân tử, Nhà xuất bản Văn học 1992.
- Khổng Tử, Kinh thư, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 2002]
- Nguyễn Vũ Tuấn Anh, Tìm về cội nguồn Kinh Dịch, Nhà xuất bản ĐH Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2001
- Phan Bội Châu, Quốc Văn Chu Dịch Diễn Giải, Nhà xuất bản văn học, 2010
- Kim Định, Dịch Kinh Linh Thể, Nhà xuất bản Ra Khơi, 1970
- Marshall S. 2001. The Mandate of Heaven: Hidden History in the I Ching. Nhà in Đại học Columbia.
- Rutt R. 1996. Zhouyi: The Book of Changes. Nhà in Curzon.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
(tiếng Việt)
(tiếng Anh)
