TP – Danh từ tiếng Việt xem ra không phân loại theo giống. Động từ, tính từ cũng không biến hóa theo giống theo số như ở vài ngôn từ khác. Nhưng cũng có những từ mặc nhiên có giới tính .Người đàn ông lấy vợ mới, không gọi là đi bước nữa, mà là tục huyền. Coi như cái đàn đã một lần đứt dây, giờ nối lại. Tục huyền. Còn đi bước nữa là chỉ người đàn bà tái giá. Một lần chồng chết, chồng chê, chồng chạy, giờ đây đi lấy chồng khác. Ngày xưa, lấy chồng là chắc như đinh ra khỏi nhà cha mẹ đẻ về nhà người, là đi một bước. Người đời gọi là ván đã đóng thuyền. Đi lấy chồng xa thì coi như đò đã sang sông, con sáo sang sông. Chiều chiều ra đứng bờ sông / Muốn về quê mẹ mà không có đò. Gần hay xa thì cũng đã đi một bước. Vậy lấy chồng lần nữa được coi là đi thêm một bước. Đi bước nữa. Đàn bà đi bước nữa. Đàn ông tục huyền.
Đàn ông lấy vợ không hề ra khỏi nhà mình, trừ trường hợp ở rể chó chui gầm chạn, cho nên đàn ông không bước một bước nào cả, càng không phải là đi bước nữa. Để chỉ tình trạng tái hôn của cả hai người, dân gian nói: rổ rá cạp lại. Cái rổ cái rá đã cũ, bị bung bị tuột, bây giờ người ta cạp lại, dùng lại.
Tập quán Ấn Độ, một cô gái phải có của hồi môn mang về nhà chồng. Không có hồi môn khó lấy chồng. Nhà trai có quyền thách cưới, tùy theo gia cảnh nhà trai, tùy theo trình độ của người con trai, ví dụ anh này mái ấm gia đình khá giả, bằng cấp cao, công ăn việc làm tốt, thì càng có quyền thách cưới cao, tương thích với vị thế. Như vậy là người con gái Ấn Độ phải cưới chồng. Còn tập quán Nước Ta hầu hết đàn ông phải cưới vợ. Một cô gái Nước Ta mà phải cưới chồng, thì chắc là theo cách nói dân gian, phải những thêm vàng mới được người ta rước đi cho. Một người đàn ông đa tình, đưa đẩy, dền dứ, người ta gọi là trai lơ. Phụ nữ mà đong đưa như vậy, gọi là lẳng lơ. Cô Thị Mầu trong chèo Quan Âm Thị Kính hát : Thế mà Mầu tôi mang tiếng lẳng lơ … Thành ra cứ thấy vướng mắc khi có người dùng chữ lẳng lơ … để chỉ một người đàn ông. Cũng như có người viết vẫn cứ viết rằng nhân vật đàn ông nọ là người đanh đá, nanh nọc.
Trong quân ngũ, người lính khi đứng nghiêm dưới cờ thường được nhắc : quân dung tươi tỉnh. Dung mạo trong hàng quân phải tươi tỉnh. Đám lính nghĩa vụ và trách nhiệm chúng tôi thời ấy đùa, đổi thành : dung nhan tươi tỉnh. Cứ như cả đám lính đã hóa thành nữ quân nhân hết lượt. Dung nhan. Nhan sắc cũng là từ để nói về phụ nữ, ai mà lại nói là chàng trai ấy có nhan sắc khi nào. Còn nói về vẻ bên ngoài của đàn ông, từ ngữ cũng chẳng thiếu : hình dáng, dung mạo, dung tướng, tướng mạo. Đi viếng một người vừa qua đời, người ta hay viết vào sổ tang hoặc băng tang trên vòng hoa : kính viếng hương hồn. Dùng mãi thành quen đến mức nhiều từ điển đã phải đồng ý mà định nghĩa chữ hương hồn không phân biệt giới tính. Nói cho đúng, hương hồn là dành cho người phụ nữ quá cố. Người đàn ông mới lìa trần, người ta sẽ viết : kính viếng linh hồn, kính viếng vong hồn.
Dạo còn bé, tôi nghe một bà láng giềng kể chuyện: Cái hồi tôi còn con gái… Buồn cười mãi. Chẳng nhẽ bây giờ bà ấy đã thành con trai? Nhưng mà lớn lên mới hiểu dùng từ như thế là đúng. Thời còn con gái được hiểu là khi chưa lấy chồng. Người phụ nữ chưa chồng được gọi là con gái, lấy chồng rồi thì trở thành đàn bà.
Tạm quy ước : một thiếu nữ chưa chồng, coi như còn trinh tiết thì không gọi là đàn bà, mà là con gái. Còn nghe phải câu : Cô này đã thành đàn bà rồi, thì hoàn toàn có thể hiểu đang nói về thực trạng trinh tiết của cô ta đấy. Cũng như vậy là câu : chàng trai ấy đã trở thành đàn ông.
Hồ Anh Thái
