Nền giáo dục Việt Nam Cộng hòa là nền giáo dục ở các vùng do chế độ Việt Nam Cộng hòa kiểm soát tại miền Nam Việt Nam từ 1955 tới 1975 (các vùng do Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam kiểm soát thì không áp dụng). Hệ thống giáo dục Việt Nam Cộng hòa gồm tiểu học, trung học và đại học, cùng với một mạng lưới các cơ sở giáo dục công lập, dân lập và tư thục ở cả ba bậc học và hệ thống tổ chức quản trị từ trung ương tới địa phương. Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa quy định về việc cố gắng xây dựng nền giáo dục cơ bản mang tính bắt buộc và miễn phí, các trường đại học tự trị, và những người có khả năng mà không có phương tiện sẽ được nâng đỡ để theo đuổi học vấn.[1]
Tuy nhiên, do ngân sách giáo dục eo hẹp, mạng lưới hệ thống trường học thiếu thốn và không có chủ trương khuyến học hiệu quả nên có nhiều trẻ nhỏ nghèo vẫn không hề đến trường. Tới năm 1974 tỷ suất người dân biết đọc và viết của Nước Ta Cộng hòa ước tính vào tầm 70 % dân số, tức là trong 20 năm sống sót, Nước Ta Cộng hòa chưa giao dịch thanh toán xong nạn mù chữ [ 2 ] ( trong khi đó, chính phủ nước nhà Việt Nam Dân chủ Cộng hòa giao dịch thanh toán xong nạn mù chữ ở đồng bằng và trung du miền Bắc ngay từ năm 1958 [ 3 ] ). Sau năm 1975, chính sách Nước Ta Cộng hòa sụp đổ, trước thực trạng nhiều người dân miền Nam vẫn bị mù chữ, chính phủ nước nhà Nước Ta đã thực thi chủ trương Bình dân học vụ và đến cuối tháng 2 năm 1978, hàng loạt 21 tỉnh thành ở miền Nam đã cơ bản giao dịch thanh toán xong nạn mù chữ [ 3 ] [ 4 ] .
Nhìn chung mô hình giáo dục ở miền Nam Việt Nam trong những năm 1960-1970 có khuynh hướng xa dần ảnh hưởng của nền giáo dục Pháp vốn chú trọng đào tạo một số ít phần tử trí thức và có khuynh hướng thiên về lý thuyết, để chuyển sang mô hình giáo dục đại chúng và thực tiễn.
Tổng quan
Sách giáo khoa do Ban Tu thư thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục soạn raTừ năm 1917, chính quyền sở tại thuộc địa Pháp ở Nước Ta đã có một mạng lưới hệ thống giáo dục thống nhất cho cả ba miền Nam, Trung, Bắc, và cả Lào cùng Cao Miên. Hệ thống giáo dục thời Pháp thuộc có ba bậc : tiểu học, trung học, và ĐH. Chương trình học là chương trình của Pháp, với một chút ít sửa đổi nhỏ vận dụng cho những cơ sở giáo dục ở Nước Ta, dùng tiếng Pháp làm ngôn từ chính, tiếng Việt chỉ là ngôn từ phụ. Sau khi chính phủ nước nhà Nước Ta xây dựng vào ngày 17 tháng 4 năm 1945, [ 5 ] chương trình học của Nước Ta – còn gọi là chương trình Hoàng Xuân Hãn phát hành trong khoảng chừng thời hạn từ 20 tháng 4 đến 20 tháng 6 năm 1945 dưới thời chính phủ nước nhà Trần Trọng Kim của Đế quốc Việt Nam – được đem ra vận dụng ở miền Trung và miền Bắc, nhưng chỉ 2 tháng sau thì Đế quốc Việt Nam sụp đổ. Vì sự trở lại của người Pháp nên chương trình Pháp vẫn còn liên tục cho đến giữa thập niên 1950. Đến thời Đệ Nhất Cộng hòa thì chương trình Việt mới được vận dụng ở miền Nam để thay thế sửa chữa cho chương trình cũ của Pháp. Cũng từ đây, những nhà chỉ huy giáo dục người Nước Ta mới có thời cơ đóng vai trò chỉ huy. [ 6 ]Ngay từ những ngày đầu hình thành nền Đệ Nhất Cộng hòa, những người làm công tác làm việc giáo dục ở miền Nam đã mở màn thiết kế xây dựng những nền móng tiên phong cho nền giáo dục. Những yếu tố đó là : triết lý giáo dục, tiềm năng giáo dục, chương trình học, tài liệu giáo khoa và phương tiện đi lại học tập, vai trò của nhà giáo, cơ sở vật chất và trang thiết bị trường học, nhìn nhận hiệu quả học tập, và tổ chức triển khai quản trị. [ 7 ] Nhìn chung, người ta thấy quy mô giáo dục ở miền Nam Nước Ta trong những năm 1970 có khuynh hướng xa dần ảnh hưởng tác động của Pháp vốn chú trọng giảng dạy một số ít ít thành phần xuất sắc ưu tú trong xã hội và có khuynh hướng thiên về triết lý, để gật đầu quy mô giáo dục Hoa Kỳ có tính cách đại chúng và thực tiễn .
Tỷ lệ người đi học
Áp phích tường thuật lễ khánh thành một trường tiểu học ở tỉnh KontumTheo Nguyễn Thanh Liêm ( cựu Thứ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục Nước Ta Cộng hòa ), nền giáo dục VNCH chỉ sống sót trong 20 năm ( từ 1955 đến 1975 ), bị ảnh hưởng tác động nặng nề bởi cuộc chiến tranh và những không ổn định chính trị thường xảy ra, phần thì ngân sách eo hẹp do phần nhiều ngân sách vương quốc phải dành cho quốc phòng và nội vụ ( trên 40 % ngân sách vương quốc dành cho quốc phòng, khoảng chừng 13 % cho nội vụ, chỉ khoảng chừng 7 – 7,5 % cho giáo dục ). Tuy nhiên, cơ sở trường lớp đã tăng trưởng nhanh, phân phối được một phần nhu yếu ngày càng tăng nhanh gọn của dân cư, huấn luyện và đào tạo được một nhóm tri thức có năng lực trình độ để kiến thiết xây dựng vương quốc và tạo được sự nghiệp ở những vương quốc tăng trưởng. Kết quả này là nhờ những nhà giáo có ý thức rõ ràng về sứ mạng, nghĩa vụ và trách nhiệm và dành nhiều tận tâm góp phần cho nghề nghiệp, cũng như nhiều bậc cha mẹ đã góp phần kinh tế tài chính cho việc thiết kế xây dựng cơ sở vật chất, cùng những ý tưởng sáng tạo, ý tưởng sáng tạo, và nỗ lực mang lại sự tân tiến cho nền giáo dục. [ 6 ] Tuy nhiên, giáo dục VNCH vẫn sống sót nhiều khuyết điểm, tiêu biểu vượt trội là mang lưới trường học bị thiếu vắng và mất cân đối, mức độ phổ cập giáo dục khá thấp, số trường trung học và ĐH quá ít so với dân số, tỷ suất trẻ nhỏ thất học cao, tỷ suất người mù chữ vẫn còn khá lớn ( xem số liệu ở dưới ) .Năm học 1973 – 1974, Nước Ta Cộng hòa có 20 % dân số là học viên và sinh viên đang đi học trong những cơ sở giáo dục. Con số này gồm có 3.101.560 học viên tiểu học, 1.091.779 học viên trung học, và 101.454 sinh viên ĐH [ 2 ] Đến năm 1975, tổng số sinh viên trong những viện ĐH ở miền Nam là khoảng chừng 150.000 người ( không tính những sinh viên theo học ở Học viện Quốc gia Hành chánh và ở những trường ĐH hội đồng ), chiếm 0,75 % dân số. [ 8 ]Hệ thống giáo dục Nước Ta Cộng hòa thực thi phổ cập tiểu học, mọi trẻ nhỏ đến 6 tuổi đều có quyền ĐK đi học tại trường công. Tuy nhiên từ cấp 2 trở đi thì không được phổ cập. Học sinh tới lớp 5 ( lớp sau cuối của cấp tiểu học ) sẽ phải trải qua một loạt những kỳ thi được đề ra với tỷ suất đánh trượt cao ở từng quá trình. Cho đến niên học 1967 tổng số có bốn kỳ thi : [ 9 ]
- Thi bằng tiểu học khi xong lớp 6 để vào trung học đệ Nhất cấp. Kỳ thi có tính chọn lọc khá cao, tỷ lệ đậu vào trường công khoảng 62%[10]. Số 38% bị trượt phải vào trường tư và tự trang trải học phí, không được miễn phí như trường công.
- Thi bằng Trung học đệ nhất cấp khi xong lớp 9. Tuy nhiên đây không phải là điều kiện bắt buộc để nhập học lớp 10.[9]
- Thi Tú tài I khi xong lớp 11. Học sinh không đậu không thể nhập học lớp 12.
- Thi Tú tài II cuối năm lớp 12. Không đậu Tú tài II thì không thể ghi danh học đại học.
Nói chung Tú tài I tỷ suất đậu chỉ khoảng chừng 15 – 30 % và Tú tài II khoảng chừng 30 – 45 %. [ 11 ] Nam giới thi hỏng Tú tài I phải trình diện nhập ngũ quân đội [ 12 ] và đi quân dịch hai năm [ 13 ] hoặc vào trường hạ sĩ quan Đồng Đế ở Nha Trang .
Do số thí sinh bị đánh trượt cao, học sinh thời Việt Nam Cộng hòa phải chịu áp lực rất lớn về thi cử nên phải học tập rất vất vả[14], và chỉ khoảng 24% tổng số thiếu niên ở lứa tuổi từ 12 đến 18 là được đi học[15][16]. Nội san AĐS cho biết: “Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”[17] Tới năm 1974, tỷ lệ người dân biết đọc và viết của Việt Nam Cộng hòa ước tính vào khoảng 70% dân số[2], 30% còn lại vẫn mù chữ.
Sau năm 1975, Việt Nam Cộng hòa sụp đổ trong khi vẫn chưa giải quyết được tình trạng mù chữ, ít học trong một bộ phận không nhỏ người dân miền Nam. Trong Chỉ thị 221 CT/TW “Về công tác giáo dục ở miền Nam sau ngày hoàn toàn giải phóng”, ngày 17-6-1975, Ban Bí thư Trung ương Đảng nhấn mạnh “Trước mắt, phải coi đây (nhiệm vụ xoá nạn mù chữ và bổ túc văn hoá) là một nhiệm vụ cấp thiết số một…. Trước hết, phải xoá ngay nạn mù chữ trong cán bộ và thanh niên và tiếp tục bổ túc văn hoá cho họ, đồng thời phát động phong trào sôi nổi trong quần chúng nhằm mau chóng xoá nạn mù chữ trong nhân dân lao động, phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ này trong hai năm”. Tháng 9-1976, trong thư gửi giáo viên và học sinh cả nước nhân dịp khai giảng năm học mới, Chủ tịch nước Tôn Đức Thắng lưu ý “Riêng đối với miền Nam, cần tập trung sức nhanh chóng xoá xong nạn mù chữ và đẩy mạnh công tác bổ túc văn hoá cho cán bộ và thanh niên công nông…”. Phong trào bình dân học vụ nhằm giải quyết tình trạng người dân mù chữ trong chế độ cũ được thực hiện. Cuối tháng 2-1978, tất cả 21 tỉnh và thành phố ở miền Nam đã cơ bản hoàn thành kế hoạch xoá nạn mù chữ[3]
Triết lý giáo dục
Năm 1958, dưới thời Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục Trần Hữu Thế, Bộ đã tổ chức nhóm họp Đại hội Giáo dục Quốc gia (lần I) tại Sài Gòn. Đại hội này quy tụ nhiều phụ huynh học sinh, thân hào nhân sĩ, học giả, đại diện của quân đội, chính quyền và các tổ chức quần chúng, đại diện ngành văn hóa và giáo dục các cấp từ tiểu học đến đại học, từ phổ thông đến kỹ thuật… Ba nguyên tắc giáo dục là “nhân bản”, “dân tộc”, và “khai phóng” được chính thức hóa ở hội nghị này.[18][19][20] Đây là những nguyên tắc làm nền tảng cho triết lý giáo dục của Việt Nam Cộng hòa, được ghi cụ thể trong tài liệu Những nguyên tắc căn bản do Bộ Quốc gia Giáo dục ấn hành năm 1959 và sau đó trong Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa (1967). Tuy nhiên, không có văn bản cụ thể hóa cách hiểu ba nguyên tắc này là như thế nào. Theo Nguyễn Thanh Liêm trong một công trình nghiên cứu xuất bản tại Santa Ana năm 2006, và theo tài liệu Chính sách văn hóa giáo dục của Hội đồng Văn hóa Giáo dục Việt Nam Cộng hòa ấn hành năm 1972, những nguyên tắc trên có thể hiểu như sau[21]:
- Nhân bản: chủ trương con người có địa vị quan trọng trong thế giới; lấy con người làm gốc, lấy cuộc sống của con người trong cuộc đời làm căn bản; xem con người như một động lực của sự phát triển chứ không phải như một phương tiện hay công cụ phục vụ. Đề cao những giá trị thiêng liêng của con người. Chủ trương sự phát triển quân bình và toàn diện của mỗi người và mọi người. Triết lý nhân bản chấp nhận có sự khác biệt giữa các cá nhân, nhưng không sử dụng sự khác biệt đó để đánh giá con người, không chấp nhận sự kỳ thị hay phân biệt giàu nghèo, địa phương, tôn giáo, chủng tộc… Với triết lý nhân bản, mọi người có giá trị như nhau và đều có quyền được hưởng những cơ hội đồng đều về giáo dục.[18][21]
- ‘Dân tộc: tôn trọng giá trị đặc thù, các truyền thống tốt đẹp của dân tộc trong mọi sinh hoạt liên hệ tới gia đình, nghề nghiệp, và quốc gia. Giáo dục phải biểu hiện, bảo tồn và phát huy được những tinh hoa hay những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc để không bị mất đi hay tan biến trong những nền văn hóa khác. Giáo dục còn nhằm bảo đảm sự đoàn kết và trường tồn của dân tộc, sự phát triển điều hòa và toàn diện của quốc gia.[18][21]
- Khai phóng: Tinh thần dân tộc không nhất thiết phải bảo thủ, không nhất thiết phải đóng cửa. Ngược lại, giáo dục phải không ngừng hướng tới sự tiến bộ, tôn trọng tinh thần khoa học, mở rộng tiếp nhận những kiến thức khoa học kỹ thuật tân tiến trên thế giới, tiếp nhận tinh thần dân chủ, phát triển xã hội, tinh hoa văn hóa nhân loại để góp phần vào việc hiện đại hóa quốc gia và xã hội, làm cho xã hội tiến bộ tiếp cận với văn minh thế giới, góp phần phát triển sự cảm thông và hợp tác quốc tế, tích cực đóng góp vào sự phát triển chung của nhân loại.[18][21]
Tuy nhiên, suốt đến khi chấm dứt tồn tại, chính phủ Việt Nam Cộng hòa vẫn chưa có văn bản cụ thể hóa cách hiểu ba nguyên tắc này là như thế nào. Vì vậy, những lý thuyết “nhân bản, dân tộc, khai phóng” tuy nghe thì lý tưởng nhưng khi áp dụng vào thực tế thì bị lúng túng, vá víu. Do không có văn bản quy định chi tiết nên ở mỗi địa phương, mỗi nhà giáo lại hiểu 3 nguyên tắc đó theo hướng khác hẳn nhau, việc đặt ra triết lý giáo dục bị xem là không có tính khả thi.[14]
Tác giả Nguyễn Tử Lộc là một giáo viên ở miền Nam thời kỳ đó, năm 1966 đã nhận xét: 3 triết lý nêu trên nghe thì rất quý báu, cao cả, nhưng chúng vẫn chỉ là khẩu hiệu ở trên giấy, còn số liệu thực tế lại khác hẳn: một nửa số trẻ em không được đi học tiểu học, 50% dân chúng vẫn còn mù chữ, nhiều trường tư chỉ dành cho con em nhà giàu, tổng số học sinh, sinh viên ngành kỹ thuật chỉ là 0,5% tổng số học sinh, sinh viên; sự mê tín dị đoan thì vẫn còn ngự trị trong khắp miền thôn quê chiếm 80% dân số. Khi tình trạng đó chưa được cải thiện, thì “nhân bản, dân tộc, khai phóng” cũng chỉ là khẩu hiệu suông và không có ý nghĩa gì trong thực tế[22]
Mục tiêu giáo dục
Theo Nguyễn Thanh Liêm thì những tiềm năng giáo dục được đề ra là để nhằm mục đích vấn đáp cho câu hỏi : sau khi nhận được sự giáo dục, những người đi học sẽ trở thành người có thái độ như thế nào so với cá thể mình, so với mái ấm gia đình, vương quốc, xã hội, và quả đât, ví dụ như :
- Phát triển toàn diện mỗi cá nhân: Trong tinh thần tôn trọng nhân cách và giá trị của cá nhân học sinh, giáo dục hướng vào việc phát triển toàn diện mỗi cá nhân theo bản tính tự nhiên của mỗi người và theo những quy luật phát triển tự nhiên cả về thể chất lẫn tâm lý. Cung cấp cho học sinh đầy đủ thông tin và dữ kiện để học sinh phán đoán, lựa chọn. Nhân cách và khả năng riêng của học sinh được lưu ý đúng mức[18]
- Phát triển tinh thần quốc gia ở mỗi học sinh: giúp học sinh hiểu biết hoàn cảnh xã hội, môi trường sống, và lối sống của người dân; giúp học sinh hiểu biết lịch sử nước nhà, yêu thương đất nước mình, ca ngợi tinh thần đoàn kết, tranh đấu của người dân trong việc chống ngoại xâm bảo vệ tổ quốc; giúp học sinh học tiếng Việt và sử dụng tiếng Việt một cách có hiệu quả; giúp học sinh nhận biết nét đẹp của quê hương xứ sở, những tài nguyên phong phú của quốc gia, những phẩm hạnh truyền thống của dân tộc; giúp học sinh bảo tồn những truyền thống tốt đẹp, những phong tục giá trị của quốc gia; giúp học sinh có tinh thần tự tin, tự lực, và tự lập.[18]
- Phát triển tinh thần dân chủ và tinh thần khoa học: giúp học sinh tổ chức những nhóm làm việc độc lập qua đó phát triển tinh thần cộng đồng và ý thức tập thể; giúp học sinh phát triển óc phán đoán với tinh thần trách nhiệm và kỷ luật; giúp phát triển tính tò mò và tinh thần khoa học; giúp học sinh có khả năng tiếp nhận những giá trị văn hóa của nhân loại.[18]
Giáo dục đào tạo tiểu học và trung học
| lớp năm | lớp 1 |
| lớp bốn | lớp 2 |
| lớp ba | lớp 3 |
| lớp nhì | lớp 4 |
| lớp nhất | lớp 5 |
| lớp đệ thất | lớp 6 |
| lớp đệ lục | lớp 7 |
| lớp đệ ngũ | lớp 8 |
| lớp đệ tứ | lớp 9 |
| lớp đệ tam | lớp 10 |
| lớp đệ nhị | lớp 11 |
| lớp đệ nhất | lớp 12 |
| Số liệu giáo dục bậc tiểu học[23] | ||
|---|---|---|
| Niên học | Số học sinh | Số lớp học |
| 1955 | 400.865 | 8.191 |
| 1957 | 717.198[24] | |
| 1959 | 1.115.000[25] | |
| 1960 | 1.230.000[24] | |
| 1961 | 1.376.361[26] | |
| 1963 | 1.450.679 | 30.123 |
| 1964 | 1.554.063[27] | |
| 1965 | 1.633.212[28] | |
| 1970 | 2.556.000 | 44.104 |
Giáo dục đào tạo tiểu học
Bậc tiểu học thời Nước Ta Cộng hòa gồm có năm lớp, từ lớp 1 đến lớp 5 ( thời Đệ Nhất Cộng hòa gọi là lớp Năm, lớp Tư, lớp Ba, lớp Nhì, lớp Nhất ). Theo lao lý của Hiến pháp, giáo dục tiểu học là giáo dục phổ cập ( bắt buộc ). [ 29 ] Từ thời Đệ Nhất Cộng hòa đã có luật lao lý trẻ nhỏ phải đi học tối thiểu ba năm tiểu học. [ 30 ] Mỗi năm học viên phải thi để lên lớp. Ai thi trượt phải học ” đúp “, tức học lại lớp đó. Các trường công lập đều trọn vẹn không tính tiền, không thu học phí và những khoản lệ phí khác. Học sinh tiểu học chỉ học một buổi, sáu ngày mỗi tuần. Theo lao lý, một ngày được chia ra 2 ca học ; ca học buổi sáng và ca học buổi chiều. Vào đầu thập niên 1970, Nước Ta Cộng hòa có 2,5 triệu học viên tiểu học, 82 % [ 15 ] tổng số thiếu niên từ 6 đến 11 tuổi [ 16 ] theo học ở 5.208 trường tiểu học ( chưa kể những cơ sở ở Phú Bổn, Vĩnh Long, và Sa Đéc ). [ 31 ]Tất cả trẻ nhỏ từ 6 tuổi đều được nhận vào lớp Một để mở màn bậc tiểu học. Phụ huynh hoàn toàn có thể lựa chọn cho con em của mình vào học không tính tiền cho hết bậc tiểu học trong những trường công lập hay tốn học phí ( tùy trường ) tại những trường tiểu học tư thục. [ 32 ] Lớp 1 ( trước năm 1967 gọi là lớp Năm ) cấp tiểu học mỗi tuần học 25 giờ, trong đó 9,5 giờ môn quốc văn ; 2 giờ bổn phận công dân và đức dục ( còn gọi là lớp Công dân giáo dục ). [ 33 ] Lớp 2 ( trước năm 1967 gọi là lớp Tư ), quốc văn giảm còn 8 tiếng nhưng thêm 2 giờ sử ký và địa lý. Lớp 3 trở lên thì ba môn quốc văn, công dân và sử địa chiếm 12 – 13 tiếng mỗi tuần. [ 34 ] Một năm học lê dài chín tháng, nghỉ ba tháng hè. Trong năm học có khoảng chừng 10 ngày nghỉ lễ ( thường thì vào những ngày áp Tết ). [ 35 ]Đối với những sắc tộc người Thượng, sắc luật 033 ngày 29 Tháng 8, 1967 ấn định việc giảng dạy thổ ngữ cùng với tiếng Việt ở bậc tiểu học nên có bốn bộ sách giáo khoa cho bốn thứ tiếng Jarai, Rhadé, Kaho và Bahnar. Đến năm 1971 thì hoàn thành xong tổng số 12 bộ sách cho 12 ngôn từ Thượng. [ 36 ]
Giáo dục đào tạo trung học
Tính đến đầu những năm 1970, Nước Ta Cộng hòa có hơn 550.000 học viên trung học, tức 24 % [ 15 ] tổng số thanh thiếu niên ở lứa tuổi từ 12 đến 18 ; [ 16 ] có 534 trường trung học ( chưa kể những cơ sở ở Vĩnh Long và Sa Đéc ). [ 31 ] Đến năm 1975 thì có khoảng chừng 900.000 học viên ở những trường trung học công lập. Các trường trung học công lập nổi tiếng thời đó có Pétrus Ký, Đường Chu Văn An, Võ Trường Toản, Trưng Vương, Gia Long, Lê Quý Đôn ( TP HCM ) tiền thân là Trường Chasseloup Laubat, Quốc Học ( Huế ), Trường Trung học Phan Chu Trinh ( Thành Phố Đà Nẵng ), Nguyễn Đình Chiểu ( Mỹ Tho ), Phan Thanh Giản ( Cần Thơ ) … Các trường công lập đều trọn vẹn không lấy phí, không thu học phí và những khoản lệ phí khác. Các trường tư thục thì thu học phí với mức khác nhau ( tùy từng trường và khối lớp ) .
- Trung học đệ nhất cấp
Trung học đệ nhất cấp bao gồm bốn lớp 6 đến lớp 9 (trước năm 1970 gọi là lớp đệ thất, đệ lục, đệ ngũ, đệ tứ), tương đương trung học cơ sở hiện nay. Từ tiểu học phải thi vào trung học đệ nhất cấp. Đậu vào trường trung học công lập không dễ. Các trường trung học công lập hàng năm đều tổ chức tuyển sinh vào lớp Đệ thất (từ năm 1970 gọi là lớp 6), kỳ thi có tính chọn lọc khá cao (tỷ số chung toàn quốc vào trường công khoảng 62%);[10] tại một số trường danh tiếng tỷ lệ trúng tuyển thấp hơn 10%. Những học sinh không vào được trường công thì có thể nhập học trường tư thục nhưng phải tự trả học phí. Một năm học được chia thành hai “lục cá nguyệt” (hay “học kỳ”). Kể từ lớp 6, học sinh bắt đầu phải học ngoại ngữ, thường là tiếng Anh hay tiếng Pháp. Môn Công dân giáo dục tiếp tục với thời lượng 2 giờ mỗi tuần.[37] Từ năm 1966 trở đi, môn võ Vovinam (tức Việt Võ đạo) cũng được đưa vào giảng dạy ở một số trường.[38] Học xong năm lớp 9 thì thi bằng Trung học đệ nhất cấp (tiếng Pháp: brevet d’etudes du premier cycle). Kỳ thi này thoạt tiên có hai phần: viết và vấn đáp. Năm 1959 bỏ phần vấn đáp[39] rồi đến niên học 1966–67 thì Bộ Quốc gia Giáo dục bãi bỏ hẳn kỳ thi Trung học đệ nhất cấp.[40]
| Số liệu giáo dục bậc trung học[23] | ||
|---|---|---|
| Niên học | Số học sinh | Số lớp học |
| 1955 | 51.465 | 890 |
| 1959 | 132.529[25] | |
| 1960 | 160.500[24] | |
| 1961 | 228.495 [26] | |
| 1963 | 264.866 | 4.831 |
| 1964 | 291.965[27] | |
| 1965 | 323.823[28] | |
| 1967–68 | 471.000[15] | |
| 1968–69 | 554.000[15] | |
| 1969–70 | 632.000[15] | 9.069 |
- Trung học đệ nhị cấp
Trung học đệ nhị cấp là các lớp 10, 11 và 12, trước 1971 gọi là đệ tam, đệ nhị và đệ nhất; tương đương trung học phổ thông hiện nay. Muốn vào thì phải đậu được bằng Trung học đệ nhất cấp, tức bằng Trung học cơ sở. Vào đệ nhị cấp, học sinh phải chọn học theo một trong bốn ban như dự bị vào đại học.[41] Bốn ban thường gọi A, B, C, D theo thứ tự là khoa học thực nghiệm hay còn gọi là ban vạn vật; ban toán; ban văn chương; và ban văn chương cổ ngữ, thường là Hán văn và La Tinh. Ngoài ra học sinh cũng bắt đầu học thêm một ngoại ngữ thứ hai.[42] Vào năm lớp 11 thì học sinh phải thi Tú tài I rồi thi Tú tài II năm lớp 12. Thể lệ này đến năm học 1972–1973 thì bỏ, chỉ thi một đợt tú tài phổ thông. Thí sinh phải thi tất cả các môn học được giảng dạy (trừ môn Thể dục), đề thi gồm các nội dung đã học, không có giới hạn hoặc bỏ bớt. Hình thức thi kể từ năm 1974 cũng bỏ lối viết bài luận (essay) mà theo lối thi trắc nghiệm có tính cách khách quan hơn.[43] Mỗi năm có hai đợt thi Tú tài tổ chức vào khoảng tháng 6 và tháng 8.[44] Tỷ lệ đậu Tú tài I (15–30%) và Tú tài II (30–45%), tại các trường công lập nhìn chung tỷ lệ đậu cao hơn trường tư thục do phần lớn học sinh đã được sàng lọc qua kỳ thi vào lớp 6 rồi.[45]
Do tỷ suất đậu kỳ thi Tú tài khá thấp nên vào được ĐH là một chuyện khó. Thí sinh đậu được xếp thành : Hạng ” tối ưu ” hay ” ưu ban khen ” ( 18/20 điểm trở lên ), thí sinh đậu Tú tài II hạng tối ưu thường hiếm, mỗi năm toàn Nước Ta Cộng hòa chỉ một vài em đậu hạng này, có năm không có ; hạng ” ưu ” ( 16/20 điểm trở lên ) ; ” bình ” ( 14/20 ) ; ” bình thứ ” ( 12/20 ), và ” thứ ” ( 10/20 ). [ 46 ] Một số trường trung học chia theo phái tính như ở Hồ Chí Minh thì có trường Pétrus Ký, Đường Chu Văn An, Võ Trường Toản, Trường Hồ Ngọc Cẩn ( Gia Định ) và những trường Quốc học ( Huế ), Phan Chu Trinh ( TP. Đà Nẵng ), Cường Để ( Quy Nhơn ), Tăng Bạt Hổ ( Bồng Sơn ), Võ Tánh ( Nha Trang ), Trần Hưng Đạo ( Đà Lạt ), Nguyễn Đình Chiểu ( Mỹ Tho ), Phan Thanh Giản ( Cần Thơ ) dành cho nam sinh. Các trường Trưng Vương, Gia Long, Lê Văn Duyệt, Trường Nữ Trung học Đồng Khánh ( Huế ), Trường Nữ Trung học Hồng Đức ( TP. Đà Nẵng ), Trường Nữ Trung học Bùi Thị Xuân ( Đà Lạt ), Trường Nữ Trung học Lê Ngọc Hân ( Mỹ Tho ), Trường Nữ Trung học Đoàn Thị Điểm ( Cần Thơ ) chỉ dành cho nữ sinh. Học sinh trung học lúc bấy giờ phải mặc đồng phục : nữ sinh thì áo dài trắng, quần trắng hay đen ; còn nam sinh thì mặc áo sơ mi trắng, quần màu xanh dương. [ 47 ]
- Trung học tổng hợp
Chương trình giáo dục trung học tổng hợp (tiếng Anh: comprehensive high school) là một chương trình giáo dục thực tiễn phát sinh từ quan niệm giáo dục của triết gia John Dewey, sau này được nhà giáo dục người Mỹ là James B. Connant hệ thống hóa và đem áp dụng cho các trường trung học Hoa Kỳ. Chương trình này chú trọng đến khía cạnh thực tiễn và hướng nghiệp, đặt nặng vào các môn tư vấn, kinh tế gia đình, kinh doanh, công-kỹ nghệ, v.v… nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức thực tiễn, giúp họ có thể mưu sinh sau khi rời trường trung học. Ở từng địa phương, phụ huynh học sinh và các nhà giáo có thể đề nghị những môn học đặc thù khả dĩ có thể đem ra ứng dụng ở nơi mình sinh sống.[48] Từ thời Đệ Nhất Cộng hòa năm 1962 phái đoàn Ohio University do USAID đài trợ đã gửi người sang giúp canh tân giáo trình trung học. Nhưng phải đợi đến năm 1965 chính phủ mới cho thử nghiệm chương trình trung học tổng hợp, nhập đệ nhất và đệ nhị cấp lại với nhau. Tổng cộng có ba trường tiên khởi đặt ở Huế (1965), Thủ Đức (1966) và Cần Thơ (1967) do Bộ Quốc gia Giáo dục điều hành. Tuy nhiên vì chiến cuộc và nhân sự chỉ có Trường Thủ Đức hoạt động thành công áp dụng mô hình tổng hợp.[49] Sau đó chương trình mở rộng thêm ở một số trường như Nguyễn An Ninh (cho nam sinh; 93 đường Trần Nhân Tông, Quận 10) và Sương Nguyệt Anh (cho nữ sinh; góc đường Hòa Hảo và Vĩnh Viễn, gần chùa Ấn Quang) ở Sài Gòn, và Chưởng binh Lễ ở Long Xuyên.[50]
Trường Trung học Kiểu mẫu Huế (nay là một phần của Trường Sư Phạm Huế)
- Trung học kỹ thuật
| Số liệu giáo dục kỹ thuật và chuyên nghiệp[51] | |
|---|---|
| Niên học | Số học sinh |
| 1962 | 6.820 |
| 1965 | 9.165 |
Các trường trung học kỹ thuật nằm trong mạng lưới hệ thống giáo dục kỹ thuật, tích hợp việc dạy nghề với giáo dục phổ thông. Các học viên trúng tuyển vào trung học kỹ thuật thường được cấp học bổng toàn phần hay bán phần. Mỗi tuần học 42 giờ ; hai môn ngoại ngữ bắt buộc là tiếng Anh và tiếng Pháp. [ 52 ] Các trường trung học kỹ thuật xuất hiện hầu hết ở những tỉnh, thành phố ; ví dụ, công lập thì có Trường Trung học Kỹ thuật Cao Thắng ( xây dựng năm 1956 ; tiền thân là Trường Cơ khí Á châu thành lập năm 1906 ở Hồ Chí Minh ; nay là Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng ), [ 53 ], Trường Trung học Nông Lâm Súc Bảo Lộc, Trường Trung học Kỹ thuật Nguyễn Trường Tộ ; tư thục thì có Trường Trung học Kỹ thuật Don Bosco ( do những tu sĩ Dòng Don Bosco xây dựng năm 1956 ở Gia Định ; nay là Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh ). [ 52 ] [ 54 ] Trường Trung học Kỹ thuật Huế ( nay là Trường Công nghiệp Huế ) ; Trường Nông lâm Súc Huế ( nay là Trường Đại học Nông Lâm Huế ) .
Các trường tư thục và Quốc gia Nghĩa tử
| Số liệu giáo dục tư thục[55] | ||
|---|---|---|
| Niên học | Số học sinh tiểu học | Số học sinh trung học |
| 1960–61 | 105.752 | 270.545 |
- Các trường tư thục của các tôn giáo
Ngoài mạng lưới hệ thống trường công lập của chính phủ nước nhà là mạng lưới hệ thống trường tư thục. Vào năm 1964 những trường tư thục giáo dục 28 % trẻ nhỏ tiểu học và 62 % học viên trung học. [ 27 ] Đến niên học 1970 – 1971 thì trường tư thục đảm nhiệm 17,7 % học viên tiểu học và 77,6 % học viên trung học. [ 56 ] số lượng này Tính đến năm 1975, Nước Ta Cộng hòa có khoảng chừng 1,2 triệu học viên ghi danh học ở hơn 1.000 trường tư thục ở cả hai cấp tiểu học và trung học. [ 57 ] Các trường tư thục nổi tiếng như Lasan Taberd dành cho nam sinh ; Couvent des Oiseaux de Dalat, Couvent des Oiseaux de Saigon-Regina Mundi ( Nữ vương Thế giới ), và Regina Pacis ( Nữ vương Hòa bình ) dành cho nữ sinh. Bốn trường này nằm dưới sự quản lý của Giáo hội Công giáo. Tổng cộng Giáo hội Công giáo sở hữu 226 trường trung học, 1030 trường tiểu học. [ 58 ]Giáo hội Phật giáo Nước Ta Thống nhất có mạng lưới hệ thống những trường tiểu học và trung học Bồ đề ở nhiều tỉnh thành, tính đến năm 1970 trên toàn nước có 137 trường Bồ đề, trong đó có 65 trường trung học với tổng số học viên là 58.466. Ngoài ra còn có 1 số ít trường do chính phủ nước nhà Pháp hỗ trợ vốn như Marie-Curie, Colette, Saint-Exupéry, [ 59 ] Lycée Yersin ( Đà Lạt ), College Thành Phố Đà Nẵng, và College Nha Trang. Những trường này theo giáo trình của Pháp để học viên thi tú tài Pháp. [ 60 ] Kể từ năm 1956, toàn bộ những trường học tại Nước Ta, bất kể trường tư hay trường do ngoại bang hỗ trợ vốn, đều phải dạy một số ít giờ nhất định cho những môn quốc văn và lịch sử vẻ vang Nước Ta. [ 61 ] Chương trình học chính trong những trường tư vẫn theo chương trình mà Bộ Quốc gia Giáo dục đã đề ra, dù hoàn toàn có thể thêm một số ít giờ hoặc môn kiến thức và kỹ năng thêm. Sau năm 1975, dưới chính thể Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta, tổng số có 1.087 trường tư thục ở miền Nam bị giải thể và trở thành trường công ( hầu hết mang tên mới ). [ 62 ]
- Các trường người Việt gốc Hoa
Trường Bác ái ( Collège Fraternité ) ở Chợ Quán với hầu hết học viên là người Việt gốc Hoa cũng là một tư thục có tiếng do những thương hội người Hoa bảo trợ. [ 63 ] Theo Quy học chánh phát hành năm 1957 và tu chính năm 1958 so với trường tư thục của người Hoa thì cơ quan chính phủ yên cầu những trường tiểu học phải dùng tiếng Việt làm chuyển ngữ và tiếng Hoa bị liệt vào hàng ngoại ngữ, hạn chế dạy tối đa sáu ( 6 ) giờ / tuần. Những năm tiếp nối pháp luật này cũng vận dụng với cấp trung học. [ 64 ] Vào năm 1962 có 16 trường trung học của hội đồng người Hoa với 5.635 học viên. [ 55 ] Nếu tính cả tiểu và trung học gộp lại thì có khoảng chừng 70.000 học viên trường Hoa vào đầu thập niên 1960. [ 64 ]
- Các trường Quốc gia Nghĩa tử
Ngoài mạng lưới hệ thống những trường công lập và tư thục kể trên, Nước Ta Cộng hòa còn có mạng lưới hệ thống thứ ba là những trường Quốc gia Nghĩa tử. Tuy đây là trường công lập nhưng không đảm nhiệm học viên thông thường mà chỉ dành riêng cho những con em của mình của tử sĩ hoặc thương phế binh của Quân lực Nước Ta Cộng hòa như là một tặng thêm của cơ quan chính phủ giúp sức không chỉ phương tiện đi lại học tập mà cả việc nuôi dưỡng. Hệ thống này mở màn hoạt động giải trí từ năm 1963 ở TP HCM, sau khai triển thêm ở Thành Phố Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế, và Biên Hòa. Tổng cộng có 7 cơ sở với hơn 10.000 học viên. Loại trường này do Bộ Cựu Chiến binh quản trị chứ không phải Bộ Quốc gia Giáo dục, nhưng vẫn dùng giáo trình của Bộ Quốc gia Giáo dục. Chủ đích của những trường Quốc gia Nghĩa tử là giáo dục phổ thông và hướng nghiệp cho học viên chứ không huấn luyện và đào tạo quân sự chiến lược. [ 65 ] [ 66 ] Vì vậy trường Quốc gia Nghĩa tử khác trường thiếu sinh quân. Sau năm 1975, những trường Quốc gia Nghĩa tử cũng bị giải thể .
Giáo dục đào tạo ĐH
| Số liệu giáo dục bậc đại học | |
|---|---|
| Niên học | Số sinh viên |
| 1959 | 7.500[25] |
| 1960–61 | 11.708[67] |
| 1961 | 15.621[26] |
| 1962 | 16.835[27] |
| 1964 | 20.834[27] |
| 1965 | 26.560[51] |
| 1967-68 | 36.000[68] |
| 1970 | 50.000[15] |
| 1974-75 | 166.475[69] |
Học sinh đậu được Tú tài II thì hoàn toàn có thể ghi danh vào học ở một trong những viện ĐH, trường ĐH, và học viện chuyên nghành trong nước. Tuy nhiên, ở một số ít nơi vì số lượng tuyển sinh rất có số lượng giới hạn nên học viên phải dự một kỳ thi tuyển có tính tinh lọc rất cao ; những trường này thường là Y, Dược, Nha, Kỹ thuật, Quốc gia Hành chánh, và Sư phạm. Việc tuyển chọn dựa trên năng lực của thí sinh, trọn vẹn không xét đến lý lịch mái ấm gia đình. Sinh viên học trong những cơ sở giáo dục công lập thì không phải đóng tiền học phí. Chỉ ở một vài trường hay phân khoa ĐH thì sinh viên mới đóng lệ phí thi vào cuối năm học. Ngoài ra, chính phủ nước nhà còn có những chương trình học bổng cho sinh viên. [ 32 ]
Chương trình học trong các cơ sở giáo dục đại học được chia làm ba cấp. Cấp 1 (học 4 năm): Nếu theo hướng các ngành nhân văn, khoa học, v.v.. thì lấy bằng cử nhân (ví dụ: cử nhân Triết, cử nhân Toán…); nếu theo hướng các ngành chuyên nghiệp thì lấy bằng tốt nghiệp (ví dụ: bằng tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm, bằng tốt nghiệp Học viện Quốc gia Hành chánh…) hay bằng kỹ sư (ví dụ: kỹ sư Điện, kỹ sư Canh nông…). Cấp 2: học thêm 1–2 năm và thi lấy bằng cao học hay tiến sĩ đệ tam cấp (tiếng Pháp: docteur de troisième cycle; tương đương thạc sĩ ngày nay). Cấp 3: học thêm 2–3 năm và làm luận án thì lấy bằng tiến sĩ (tương đương với bằng Ph.D. của Hoa Kỳ). Riêng ngành y, vì phải có thời gian thực tập ở bệnh viện nên sau khi học xong chương trình dự bị y khoa phải học thêm 6 năm hay lâu hơn mới xong chương trình đại học.[70]
Mô hình những cơ sở giáo dục ĐH
Phần lớn các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam thời Việt Nam Cộng hòa được tổ chức theo mô hình viện đại học. Đây là mô hình tương tự như university của Hoa Kỳ và Tây Âu, cùng với nó là hệ thống đào tạo theo tín chỉ. Mỗi viện đại học bao gồm nhiều phân khoa đại học (thường gọi tắt là phân khoa, ví dụ: Phân khoa Y, Phân khoa Sư phạm, Phân khoa Khoa học, v.v…) hoặc trường đại học trực thuộc (ví dụ: Trường Đại học Nông nghiệp, Trường Đại học Kỹ thuật, v.v…). Trong mỗi phân khoa đại học hay trường đại học trực thuộc lại chia ra các ngành (ví dụ: ngành Điện tử, ngành Công chánh, v.v…); về mặt tổ chức, mỗi ngành tương ứng với một ban (tương đương với đơn vị khoa hiện nay).[71]
Trong thập niên 1960 và 1970, lúc hội nghị tự do diễn ra ở Paris, Nước Ta Cộng hòa ráo riết lên kế hoạch tái thiết hậu chiến, với viễn cảnh là độc lập sẽ lập lại ở Nước Ta, một chính phủ nước nhà liên hiệp sẽ được xây dựng, người lính từ những bên quay trở lại cần được giảng dạy để tái hòa nhập vào xã hội. Trong khuôn khổ kế hoạch đó, có hai quy mô cơ sở giáo dục ĐH mới và mang tính thực tiễn được hình thành : trường ĐH hội đồng và viện ĐH bách khoa. [ 72 ]
Trường đại học cộng đồng là một cơ sở giáo dục đại học sơ cấp và đa ngành. Sinh viên học ở đây để chuyển tiếp lên học ở các viện đại học lớn, hoặc mở mang kiến thức, hoặc học nghề để ra làm việc. Các trường đại học cộng đồng được thành lập với sự tham gia đóng góp, xây dựng, và quản trị của địa phương nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển ở địa phương trong các mặt văn hóa, xã hội, và kinh tế. Khởi điểm của mô hình giáo dục này là một nghiên cứu của ông Đỗ Bá Khê tiến hành vào năm 1969 mà các kết quả sau đó được đưa vào một luận án tiến sĩ trình ở Viện Đại học Nam California vào năm 1970 với tựa đề The Community College Concept: A Study of its Relevance to Postwar Reconstruction in Vietnam (Khái niệm trường đại học cộng đồng: Nghiên cứu sự phù hợp của nó với công cuộc tái thiết hậu chiến ở Việt Nam). Cơ sở đầu tiên được hình thành là Trường Đại học Cộng đồng Tiền Giang, thành lập vào năm 1971 ở Định Tường sau khi mô hình giáo dục mới này được mang đi trình bày sâu rộng trong dân chúng.[72]
Vào năm 1973, Viện Đại học Bách khoa Quận Thủ Đức được xây dựng. Đây là một cơ sở giáo dục ĐH đa ngành, đa nghành, và chú trọng đến những ngành thực tiễn. Trong thời hạn đầu, Viện Đại học Bách khoa Quận Thủ Đức có những trường ĐH chuyên về nông nghiệp, kỹ thuật, giáo dục, khoa học và nhân văn, kinh tế tài chính và quản trị, và phong cách thiết kế đô thị ; ngoài những còn có trường sau đại học. Theo kế hoạch, những cơ sở giáo dục đều có một khuôn viên to lớn, tạo thiên nhiên và môi trường gợi cảm hứng cho suy luận, cảnh trí được phong cách thiết kế nhằm mục đích nâng cao óc phát minh sáng tạo ; quản trị hành chính tập trung chuyên sâu để tăng hiệu năng và giảm ngân sách. [ 72 ]Theo như Hiến pháp pháp luật thì nền giáo dục ĐH được tự trị [ 73 ]. Tuy nhiên, Tổng thống chỉ định viện trưởng những viện ĐH [ 74 ]. Về học vụ, sự xây dựng những khoa, trường, ngành học, văn bằng, chứng từ vẫn phải do Bộ Giáo dục đào tạo chấp thuận đồng ý, về nhân viên cấp dưới, việc tuyển dụng, lương bổng, thăng thưởng, sa thải phải do Bộ Giáo dục và Tổng Nha Công vụ đồng ý chấp thuận, về Chi tiêu : Quyền chuẩn chi được ủy nhiệm cho Viện trưởng “. Như vậy, về hành chính, Viện Đại học thường trực Bộ Giáo dục đào tạo, và hoàn toàn có thể bị chi phối bởi Bộ Giáo dục và Tổng Nha Công vụ chứ không hẳn là tự trị. Chính quyền TP HCM chỉ muốn kiến thiết xây dựng Viện Đại học trọn vẹn chịu ràng buộc vào chính quyền sở tại hoặc đảng phái hay cá thể người chỉ huy, vì thế, trong hội đồng sinh viên ĐH miền Nam từng dấy lên nhiều trào lưu đấu tranh đòi thực thi tự trị ĐH [ 75 ]. Các Viện trưởng Đại học và Viện trưởng Học viện Quốc gia Hành chánh được xếp ngang Thứ trưởng một bộ. Ngoài những trường giảng dạy công chức chính ngạch như Đại học Sư phạm, Học viện Quốc gia Hành chánh, phải thi tuyển vào và sinh viên được hưởng một khoản học bổng đáng kể hàng tháng, hầu hết những phân khoa của những Viện Đại học công lập khác đều theo thể thức ghi danh, những sinh viên không phải thi tuyển mà chỉ ghi danh nhập học và không phải đóng một khoản học phí nào trong suốt những năm học. [ 76 ]Sau năm 1975, dưới chính thể Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta, hàng loạt những cơ sở giáo dục ĐH thời Nước Ta Cộng hòa bị đổi tên và bị phân tán theo khuôn mẫu giáo dục của Liên Xô nên không còn quy mô theo đó những trường hay phân khoa ĐH cấu thành viện ĐH, mà mỗi trường trở nên khác biệt. [ 77 ] Giáo dục đào tạo ĐH Nước Ta dưới những chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta theo quy mô phân tán ngành học. [ 78 ] Các ” trường ĐH bách khoa ” được xây dựng dưới hai chính thể này không giống như quy mô viện ĐH bách khoa vì chỉ tập trung chuyên sâu vào những ngành kỹ thuật. Tương tự, quy mô ” trường ĐH tổng hợp ” cũng chỉ tập trung chuyên sâu vào những ngành khoa học cơ bản, chứ không mang đặc thù tổng lực. Đến đầu thập niên 1990, chính phủ nước nhà Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Nước Ta mới xây dựng hai ” ĐH ” cấp vương quốc và ba ” ĐH ” cấp vùng theo quy mô gần giống như quy mô viện ĐH. Vào tháng 10 năm 2009, một số ít đại biểu Quốc hội đưa ra đề xuất gọi tên những ” ĐH ” cấp vương quốc và cấp vùng là ” viện ĐH “. [ 79 ]
Các viện ĐH công lập
- Viện Đại học Sài Gòn: Tiền thân là Viện Đại học Đông Dương (1906), rồi Viện Đại học Quốc gia Việt Nam (1955) – còn có tên là Viện Đại học Quốc gia Sài Gòn. Năm 1957, Viện Đại học Quốc gia Việt Nam đổi tên thành Viện Đại học Sài Gòn. Đây là viện đại học lớn nhất miền Nam. Trước năm 1964, tiếng Việt lẫn tiếng Pháp được dùng để giảng dạy ở bậc đại học, nhưng sau đó thì chỉ dùng tiếng Việt theo chính sách ngôn ngữ theo đuổi từ năm 1955.[80] Riêng Trường Đại học Y khoa dùng cả tiếng Anh. Vào thời điểm năm 1970, hơn 70% sinh viên đại học dưới chính thể Việt Nam Cộng hòa ghi danh học ở Viện Đại học Sài Gòn.[81]
- Viện Đại học Huế: Thành lập vào tháng 3 năm 1957 với 5 phân khoa đại học: Khoa học, Luật, Sư phạm, Văn khoa, và Y khoa.[82]
- Viện Đại học Cần Thơ: Thành lập năm 1966 với 4 phân khoa đại học: Khoa học, Luật khoa & Khoa học Xã hội, Sư phạm, và Văn khoa.
- Viện Đại học Bách khoa Thủ Đức: Thành lập năm 1974. Tiền thân là Trung tâm Quốc gia Kỹ thuật (1957), Học viện Quốc gia Kỹ thuật (1972).
Các viện ĐH tư thục
Các học viện chuyên nghành và viện nghiên cứu và điều tra
Các trường ĐH hội đồng
Bắt đầu từ năm 1971 chính phủ mở một số trường đại học cộng đồng (theo mô hình community college của Hoa Kỳ) như Trường Đại học Cộng đồng Tiền Giang ở Mỹ Tho,[95] Duyên Hải ở Nha Trang,[96] Quảng Đà ở Đà Nẵng (1974),[97] và Long Hồ ở Vĩnh Long.[72] Trường Đại học Cộng đồng Tiền Giang đặt trọng tâm vào nông nghiệp; Trường Đại học Cộng đồng Duyên Hải hướng về ngư nghiệp.[96] Riêng Trường Long Hồ còn đang dang dở chưa hoàn tất thì chính thể Việt Nam Cộng hòa bị giải tán.[98] Ở Sài Gòn thì có Trường Đại học Regina Pacis (khai giảng vào năm 1973) dành riêng cho nữ sinh do Công giáo thành lập, và theo triết lý đại học cộng đồng.[96]
Các trường kỹ thuật và dạy nghề
Ngoài những trường ĐH còn có mạng lưới hệ thống trường cao đẳng như Trường Bách khoa Phú Thọ và Trường Nông lâm súc. Một số những trường này sang thập niên 1970 được nâng lên tương tự với cấp ĐH .
Các trường nghệ thuật và thẩm mỹ
Các trường giáo dục tầm trung
Ngoài những cơ sở giáo dục chính quy, chính phủ nước nhà còn hợp tác với những đoàn thể tư nhân tổ chức triển khai những lớp giáo dục tầm trung, giúp xóa nạn mù chữ, nhắm lớp người 16 tuổi trở lên. Giáo trình là những lớp tập đọc, tập viết, toán, sử ký, địa lý, vệ sinh, nhạc lý, và công dân. Lớp học thường là buổi sáng hay buổi chiều, lê dài hai giờ đồng hồ đeo tay, nhóm họp ở đình, chùa, nhà thời thánh … Sách, vở, bút, giấy đều phát không tính tiền. Sĩ số toàn nước lên đến một triệu người vào năm 1960. [ 106 ] Trường Bách khoa Bình dân là một thí dụ .
Sinh viên du học ngoại bang
Một số sinh viên bậc ĐH được cấp giấy phép đi du học ở quốc tế. Hai vương quốc thu nhận nhiều sinh viên Nước Ta vào năm là Pháp ( 2.059 năm 1959, 1.522 năm 1964 ) và Hoa Kỳ ( 102 năm 1959, 399 năm 1964 ), đa phần theo học những ngành khoa học xã hội và kỹ sư. [ 27 ] [ 107 ]
Tài liệu và dụng cụ giáo khoa
Thời gian đầu, giáo dục tiểu học Việt Nam Cộng hòa tiếp tục sử dụng bộ sách giáo khoa Việt Nam Tiểu học Tùng thư do Nha Học chính Đông Pháp soạn thảo trong giai đoạn 1920-1930. Các trường học còn sử dụng loại sách Tập Đọc Vui được soạn thảo và phát hành song song với sách giáo khoa.[108] Năm 1958, chính phủ Đệ Nhất Cộng hòa cho lập Ban Tu thư thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục để soạn, dịch, và in sách giáo khoa cho hệ thống giáo dục toàn quốc. Tính đến năm 1962, Bộ Quốc gia Giáo dục đã ấn hành xong 39 đầu sách tiểu học, 83 sách trung học, và 9 sách đại học.[109] Các giáo chức và họa sĩ làm việc trong Ban Tu thư đã soạn thảo trọn bộ sách cho bậc tiểu học. Bộ sách này được đánh giá cao cả về nội dung lẫn hình thức. Có nhiều sách đã được viết, dịch, và phát hành để học sinh và sinh viên có tài liệu tham khảo. Phần lớn sách giáo khoa và trang thiết bị dụng cụ học tập do Trung tâm Học liệu của Bộ Giáo dục sản xuất và cung cấp với sự giúp đỡ của một số cơ quan nước ngoài. Trung tâm này còn hợp tác với UNESCO để viết và dịch sách dành cho thiếu nhi để giúp các em hiểu biết về các nền văn hóa khác nhau và tạo sự đoàn kết giữa các nhi đồng trên thế giới. Bộ Giáo dục cũng dành riêng ngân quỹ để in sách giáo khoa bậc tiểu học cho gần 30 sắc tộc thiểu số khác nhau ở Việt Nam. Hầu hết sách giáo khoa các bậc học Tiểu học, Trung học và Đại học đều theo khuynh hướng phi chính trị hóa, chú trọng chủ yếu đến việc giáo dục con người. Người viết sách giáo khoa không bị một áp lực nào hay phải tuân theo một sự chỉ đạo nào.[108]
Ở bậc Trung học, không có một bộ sách giáo khoa nào do cơ quan giáo dục chính thống biên soạn và phát hành để thầy và trò dạy và học theo. Giáo viên tự chọn sách giáo khoa để dạy cho tương thích với thực trạng và quan điểm giáo dục của mình miễn sao tôn trọng đúng nội dung chương trình giáo dục do Bộ Quốc gia Giáo dục soạn thảo, giúp học viên đạt được hiệu quả tốt trong những kỳ thi. Trên thị trường cũng Open rất nhiều loại sách giáo khoa do những nhà giáo biên soạn. Sự tinh lọc, đào thải của thị trường sách giáo khoa giúp những giáo chức, học viên tìm được những sách đứng đắn, có chất lượng để dạy và học. Ở bậc Đại học, với chủ trương một nền ĐH tự trị, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa dành cho những viện Đại học quyền hạn thoáng đãng trong việc sắp xếp chương trình giảng dạy, sắp xếp một đội ngũ giáo sư ĐH tương thích. Thông thường sách giáo khoa ở bậc học này do chính giáo sư những bộ môn soạn thảo và giảng dạy. [ 108 ]Ngoài ra, để có sự thống nhất trong việc sử dụng những danh từ trình độ, Bộ Giáo dục đào tạo cũng đã thiết lập Ủy ban Quốc gia Soạn thảo Danh từ Chuyên môn gồm có nhiều giáo sư ĐH. Ủy ban đã soạn thảo và, trải qua Trung tâm Học liệu, ấn hành những tập tiên phong trong nghành nghề dịch vụ văn học và khoa học. [ 110 ] Trong những dự án Bất Động Sản đó Bộ cho in lại nguyên bản Truyện Kiều bằng chữ Nôm .
Nhà giáo
Đào tạo giáo chức
| Số liệu giáo viên[51] | |
|---|---|
| Niên học | Số giáo viên |
| 1965 | 2.443 |
| 1966 | 2.998 |
Trường Đại học Sư phạm Hồ Chí Minh thuộc Viện Đại học TP HCM ( xây dựng vào năm 1957 ) là cơ sở sư phạm tiên phong, mở màn khai giảng năm 1958. [ 111 ] Sau có thêm những trường cao đẳng sư phạm ở Ban Mê Thuột, Huế, Vĩnh Long, Long An, và Quy Nhơn [ 112 ] Nha Trang, Mỹ Tho, Cần Thơ, Long Xuyên. [ 13 ] Ngoài ra còn có Trường Đại học Sư phạm Huế thuộc Viện Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm Đà Lạt thuộc Viện Đại học Đà Lạt [ 113 ] và Trường Quốc gia Sư phạm Hồ Chí Minh sau được gọi là Trường Sư phạm Hồ Chí Minh [ 114 ]. Vào thời gian năm 1974, cả nước có 16 cơ sở huấn luyện và đào tạo giáo viên tiểu học với chương trình hai năm còn gọi là chương trình sư phạm cấp tốc. Chương trình này nhận những ai đã đậu được bằng Trung học Đệ nhất cấp. [ 115 ] Hằng năm chương trình này giảng dạy khoảng chừng 2 nghìn giáo viên tiểu học. [ 116 ] Giáo viên trung học thì phải theo học chương trình của trường ĐH sư phạm ( 2 hoặc 4 năm ). [ 117 ] Đối với giáo sư ĐH thì đa phần xuất thân từ Viện Đại học Đông Dương ở Thành Phố Hà Nội từ trước năm 1954. Số khác được đào tạo và giảng dạy ở Pháp, Đức và Mỹ. Vào năm 1970 tổng số có 941 giáo sư giảng dạy ở những trường ĐH của Nước Ta Cộng hòa. [ 81 ] Sinh viên những trường sư phạm được cấp học bổng nếu ký hợp đồng 10 năm thao tác cho nhà nước ở những trường công lập sau khi tốt nghiệp. [ 118 ] Giáo viên tiểu học và trung học tại những trường công được vào biên chế nhà nước, được xem là công chức còn giáo sư ĐH thao tác tại những Viện ĐH công lập theo hợp đồng do qui chế tự trị của bậc ĐH [ 114 ] .
Nha Sư phạm ( thuộc Bộ Văn hóa, Giáo dục đào tạo và Thanh niên ) và những trường sư phạm tiếp tục tổ chức triển khai những chương trình tu nghiệp và những buổi hội thảo chiến lược giáo dục để những giáo chức có dịp học hỏi và tăng trưởng nghề nghiệp. Bộ Văn hóa, Giáo dục đào tạo và Thanh niên cũng đã gửi nhiều giáo chức đi tu nghiệp ở những nước như Anh, Pháp, Hoa Kỳ, Nhật, Đức … [ 113 ]
Tình trạng thiếu trường lớp, thiếu giáo viên phổ thông phổ biến trên toàn miền Nam Việt Nam ngoại trừ một số thành phố lớn. Thời Đệ nhất Cộng hòa, số trường tư chiếm tỉ lệ áp đảo. Thường mỗi tỉnh có một trường trung học công lập chính nằm ở tỉnh lỵ dạy đến hết bậc Trung học Đệ nhị cấp. Ở mỗi quận trong các tỉnh lớn, có một trường Tiểu học công lập và/hoặc trường Trung học Đệ nhất cấp. Bên cạnh những trường dạy thuần túy chương trình bằng tiếng Việt do chính quyền hay tư nhân quản lý, còn một số trường được thành lập từ thời Pháp thuộc dạy chủ yếu bằng tiếng Pháp.[76] Thời kỳ 1954-1963, số giáo sư Trung học Đệ nhị cấp rất thiếu. Không phải tỉnh nào cũng có trường công lập Trung học Đệ nhất cấp. Một số học sinh Trung học Đệ nhị cấp ở các tỉnh nhỏ phải đi qua tỉnh lớn để học Trung học Đệ nhất cấp vì thiếu trường lớp. Sinh viên tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm ở các thành phố lớn thường được đưa về các tỉnh để bổ sung cho lực lượng giáo viên tại địa phương. Giáo viên Tiểu học tốt nghiệp trường Quốc gia Sư phạm được phân bổ xuống các trường Tiểu học cấp quận huyện trên cả nước. Sang nửa sau thập niên 1960, các trường Tiểu học cấp xã được bồ sung thêm “giáo viên ấp tân sinh”. Các trường tư thục thường xuyên bị thiếu giáo viên được đào tạo chính quy. Thời đó quy định giáo viên bậc Tiểu học phải có ít nhất bằng Tiểu học, dạy bậc Trung học Đệ nhất cấp phải có tối thiểu bằng Trung học Đệ nhất cấp, dạy bậc Trung học Đệ nhị cấp phải có bằng Tú Tài II trở lên. Có trường tư thục vì thiếu giáo viên đã tuyển người có khả năng giảng dạy nhưng không có điều kiện về bằng cấp theo quy định, đến cuối niên khóa, khi làm sổ Học bạ cho học sinh, phải thay tên người dạy thực sự bằng tên người khác có đủ điều kiện về văn bằng. Ở bậc Trung học Đệ nhị cấp, các trường tư thục còn sử dụng cả sinh viên đang học mấy năm cuối cùng bậc Đại học, nhất là sinh viên Đại học Sư phạm và Đại học Khoa học.[114]
Đời sống và niềm tin giáo chức
Chỉ số lương của giáo viên tiểu học mới ra trường là 250, giáo học bổ túc hạng 5 là 320, giáo sư trung học đệ nhất cấp hạng 4 là 400, giáo sư trung học đệ nhị cấp hạng 5 là 430, hạng 4 là 470, giáo sư ĐH là 640 trở lên. Với mức lương cơ bản như vậy, cộng thêm phụ cấp sư phạm, nhà giáo ở những thành phố thời Đệ Nhất Cộng hòa có đời sống khá tự do, hoàn toàn có thể thuê được người giúp việc trong nhà. Sang thời Đệ Nhị Cộng hòa, đời sống khởi đầu đắt đỏ, vật giá leo thang, nhà giáo cảm thấy đời sống chật vật hơn, nhất là ở những thành phố lớn như Hồ Chí Minh và Thành Phố Đà Nẵng. Tuy vậy, hầu hết những nhà giáo vẫn giữ vững niềm tin và tư cách của nhà mô phạm ( người mẫu mực, người đóng vai trò hình mẫu ), từ cách ăn mặc thật đứng đắn đến cách ăn nói, tiếp xúc với cha mẹ và học viên, và với cả giới chức chính quyền sở tại địa phương. [ 113 ]Các giáo sư ĐH là một thành phần xã hội ở trên cao, cách biệt rất lớn với hàng ngũ giáo chức trung, tiểu học và sinh viên ĐH. Hầu hết những giáo sư đại học sinh trưởng trong những mái ấm gia đình thượng lưu. Đa số đều đi dạy bằng xe hơi. Các giáo sư ĐH lúc bấy giờ toàn tâm toàn ý cho công cuộc giáo dục, huấn luyện và đào tạo thế hệ tri thức tương lai, mà không hề chịu một sức ép nào, về kinh tế tài chính cũng như về chính trị. Nhiều giáo sư ĐH được mời tham gia cơ quan chính phủ trong cương vị Tổng trưởng, Bộ trưởng như Vũ Quốc Thông ( Bộ trưởng Y tế ), Vũ Văn Mẫu ( Bộ trưởng Ngoại giao ), Nguyễn Quang Trình ( Bộ trưởng Giáo dục đào tạo ), Nguyễn Văn Tương ( Phủ Đặc ủy Hành chánh, tương tự Bộ trưởng Nội vụ ), Trần Văn Kiện ( Ủy viên Tài chánh, tương tự Bộ trưởng Tài chánh ), Nguyễn Duy Xuân ( Bộ trưởng Kinh Tế ), Vương Văn Bắc ( Bộ trưởng Ngoại giao ) … [ 114 ]
Thi cử và nhìn nhận hiệu quả học tập
Đề thi trắc nghiệm đã được sử dụng cho môn Công dân, Sử, Địa trong những kỳ thi Tú tài I và Tú tài II từ niên khóa 1965 – 1966. Đến năm 1974, hàng loạt những môn thi trong kỳ thi tú tài gồm toàn những câu trắc nghiệm. Các thanh tra viên trong ban soạn đề thi đều phải đi dự lớp huấn luyện và đào tạo về phương pháp soạn câu hỏi, thử nghiệm những câu hỏi với trên 1.800 học viên ở nhiều nơi, nghiên cứu và phân tích câu vấn đáp của học viên để tính độ khó của câu hỏi và vấn đáp để lựa chọn hoặc kiểm soát và điều chỉnh câu hỏi trắc nghiệm cho thích hợp. [ 43 ]
Đầu những năm 1970, Nha Khảo thí của Bộ Quốc gia Giáo dục đã ký hợp đồng với công ty IBM để điện toán hóa toàn bộ hồ sơ thí vụ, từ việc ghi danh, làm phiếu báo danh, chứng chỉ trúng tuyển… đến các con số thống kê cần thiết. Bảng trả lời cho đề thi trắc nghiệm được đặt từ Hoa Kỳ, và bài làm của thí sinh được chấm bằng máy IBM 1230. Điểm chấm xong từ máy chấm được chuyển sang máy IBM 534 để đục lỗ. Những phiếu đục lỗ này được đưa vào máy IBM 360 để đọc điểm, nhân hệ số, cộng điểm, tính điểm trung bình, độ lệch chuẩn, chuyển điểm thô ra điểm tiêu chuẩn, tính thứ hạng trúng tuyển… Nhóm mẫu (sample) và nhóm định chuẩn (norm group) được lựa chọn kỹ càng theo đúng phương pháp của khoa học thống kê để tính điểm trung bình và độ lệch tiêu chuẩn.[43]
Tổ chức quản trị
Hệ thống quản trị giáo dục
Bản đồ hành chính với địa giới những tỉnh của Nước Ta Cộng hòa và bốn khu học chánh ( cũng tương ứng với bốn vùng giải phápDưới thời Đệ Nhất Cộng hòa, Bộ Quốc gia Giáo dục có Tổng Nha Trung Tiểu học và Bình dân Giáo dục đào tạo đảm nhiệm giáo dục tiểu học và trung học ; đứng đầu là một Tổng Giám đốc. Tổng Nha này ( văn phòng đặt tại số 7 đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Chí Minh ) gồm có Nha Trung học, Nha Tiểu học, Nha Tư thục, Sở Khảo thí, và Ban Thanh tra và Soạn Đề thi. Ở địa phương, mỗi tỉnh có một Ty Tiểu học để quản trị toàn bộ những trường tiểu học trong tỉnh. Nhưng những trường trung học ở Hồ Chí Minh và ở những tỉnh lỵ và Q. lỵ đều thao tác thẳng với Nha Trung học ở Tổng Nha. Khi số trường trung học ngày càng tăng quá nhiều thi Nha Trung học hoạt động giải trí không còn hữu hiệu nữa. Ở tại những tỉnh, hiệu trưởng trường trung học tỉnh lỵ kiêm luôn việc trấn áp những trường bán công và tư thục khiến vị trí việc làm này rất nặng nề. [ 119 ] Năm 1958 lập Ban Tu thư để soạn sách giáo khoa, hầu hết in ở ngoại bang với viện trợ của Mỹ. [ 120 ]Tháng 6 năm 1971, dưới thời Đệ Nhị Cộng hòa, Bộ Quốc gia Giáo dục lan rộng ra thành Bộ Văn hóa, Giáo dục đào tạo và Thanh niên ( VH – GD – TN ). Cơ quan đầu não của Bộ bào gồm : Một Tổng trưởng ( ngày này gọi là Bộ trưởng ), một Thứ trưởng, và bốn Phụ tá đặc biệt quan trọng ( ngang hàng thứ trưởng ) đặc trách Trung Tiểu học và Bình dân Giáo dục đào tạo, Văn hóa, Thanh niên, và Kế hoạch. Điều hành văn phòng cơ quan đầu não có Đổng lý văn phòng ( chức vụ này bị bãi bỏ từ năm 1974 ), Chánh văn phòng của Tổng trưởng, Chánh văn phòng của Thứ trưởng, Bí thư của Tổng trưởng, Bí thư của Thứ trưởng, Tham chánh Văn phòng của Tổng trưởng, những Công cán Ủy viên của Tổng trưởng, Thứ trưởng, Phụ tá đặc biệt quan trọng, và một số ít Thanh tra đặc biệt quan trọng tại Bộ. [ 119 ]Tổng thư ký và Phó tổng thư ký của Bộ trông coi khối quản lý ở TW với 13 nha, 1 sở, và 1 TT : ( 1 ) Nha Sưu tầm và Nghiên cứu Giáo dục đào tạo, ( 2 ) Nha Kế hoạch và Pháp chế, ( 3 ) Nha Học chánh ( tức là Quản trị Giáo dục đào tạo ), ( 4 ) Nha Sinh hoạt Học đường, ( 5 ) Nha Sinh hoạt Văn hóa, ( 6 ) Nha Sinh hoạt Thanh niên, ( 7 ) Nha Công tác Quốc tế, ( 8 ) Nha Sư phạm và Tu nghiệp, ( 9 ) Nha Khảo thí, ( 10 ) Nha Y tế Học đường, ( 11 ) Nha Nhân viên, ( 12 ) Nha Tài chính, ( 13 ) Nha Tạo tác ( tức là Kiến thiết và Hậu cần ), ( 14 ) Sở Văn thư, và ( 15 ) Trung tâm Học liệu. Thanh tra Đoàn được lập ở TW, bên cạnh khối điều hành quản lý của Tổng thư ký. Tổng Nha Trung Tiểu học và Bình Dân Giáo dục đào tạo được giải tán và toàn bộ những việc làm thuộc Tổng Nha được đưa về Bộ và nằm dưới sự điều hành quản lý trực tiếp của Phụ tá đặc biệt quan trọng đặc trách Trung Tiểu học và Bình Dân Giáo dục đào tạo. [ 119 ]Vào năm 1972, Bộ VH – GD – TN thiết lập 4 Khu Học chánh để đại diện thay mặt cho Bộ ở 4 vùng giải pháp ( quân khu ) để đôn đốc, trấn áp và giúp sức việc làm văn hóa truyền thống, giáo dục, và người trẻ tuổi ở những tỉnh thuộc khoanh vùng phạm vi quân khu của mình. Đây là một cơ quan hoạt động giải trí rất hữu hiệu, tuy nhiên vì ngân sách eo hẹp và vì nhu yếu cải tổ công vụ trên toàn nước nên Khu Học chánh bị giải tán sau hơn một năm hoạt động giải trí. Tại mỗi tỉnh, Bộ VH – GD – TN cho thiết lập một Sở Học chánh để đảm nhiệm tổng thể những việc làm tương quan đến văn hóa truyền thống và giáo dục trong tỉnh ; Ty Tiểu học được sáp nhập vào Sở Học chánh. Bộ VH – GD – TN mong ước rằng cơ quan học chánh ở mỗi tỉnh phải có vị thế quan trọng và càng ít bị áp lực đè nén của địa phương càng tốt do đó đã nâng cơ quan này lên thành Sở. Tuy vậy, do tình hình quốc gia, điều này không hề triển khai được, và công cuộc cải tổ công vụ toàn nước đã đưa đến quyết định hành động chuyển Sở Học chánh thành Ty Văn hóa Giáo dục đào tạo tại địa phương từ năm 1974. Trên toàn chủ quyền lãnh thổ Nước Ta Cộng hòa lúc này có 50 Ty Văn hóa Giáo dục đào tạo đặt tại 48 tỉnh lỵ và 2 thị xã. [ 119 ]Về mặt ngân sách vào thời gian năm 1961 thời Đệ Nhất Cộng hòa với ngân sách vương quốc là 15.276 triệu đồng, chính phủ nước nhà đã chi 811,4 triệu đồng cho ngân sách giáo dục ; chính quyền sở tại địa phương góp 563,3 triệu đồng tính tổng số là 8,99 % ngân sách vương quốc. [ 94 ]Bộ Quốc gia Giáo dục còn quản lý Viện Khảo cổ và quản trị những viện kho lưu trữ bảo tàng vương quốc như Viện Bảo tàng Quốc gia Nước Ta ở TP HCM, Viện Bảo tàng Huế và Viện Bảo tàng Chàm .
Những người làm giáo dục
Ở Nước Ta, ngay từ thời quân chủ, giáo dục là của những người làm giáo dục. Các vương triều của Nước Ta thường chỉ vạch ra những đường nét chung và những tiềm năng chung, kèm theo đó là tổ chức triển khai những kỳ thi để tuyển chọn người tài mà không trực tiếp can dự vào hoạt động giải trí giảng dạy của những cơ sở giáo dục. Sang thời Pháp thuộc, người Pháp lập ra một nền giáo dục mới, nhưng việc điều hành quản lý và soạn thảo chương trình vẫn được giao cho những nhà giáo được đào tạo và giảng dạy trình độ, dù là người Pháp hay người Việt. [ 121 ]Đặc điểm trên được tôn trọng trong suốt thời Quốc gia Nước Ta của Cựu hoàng Bảo Đại và cả thời Nước Ta Cộng hòa. Các chức vụ bộ trưởng liên nghành hay tổng trưởng giáo dục hoàn toàn có thể là do những chính trị gia hay những người thuộc những ngành khác đảm nhiệm, nhưng những chức vụ khác trong Bộ Giáo dục đào tạo đều là những nhà giáo chuyên nghiệp đảm trách ( ngoài trừ một số ít chức vụ có đặc thù chính trị như đổng lý văn phòng, bí thư … ). Họ là những người có kinh nghiệm tay nghề giảng dạy, giàu tận tâm, và coi trình độ quan trọng hơn kinh nghiệm tay nghề chính trị. Trong những cơ quan lập pháp, những người đứng đầu những ủy ban hay tiểu ban giáo dục của Thượng viện và Hạ viện ( của Quốc hội Nước Ta Cộng hòa ) đều là những nghị sĩ QH xuất thân từ nhà giáo. Ngoại trừ ở những vùng mất bảo mật an ninh, những yếu tố chính trị nhất thời đều ít tác động ảnh hưởng đến những nhà trường [ 121 ]
Riêng trong lĩnh vực giáo dục đại học, Điều 10 của Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa (1967) nêu rõ: Nền giáo dục đại học được tự trị.[1] Ở miền Nam trước 1975 không có “Bộ Đại học” cũng không có cơ quan chủ quản kiểu như Bộ Y tế quản lý các trường đại học Y–Dược. Trong ban lãnh đạo của Bộ Quốc gia Giáo dục của Việt Nam Cộng hòa có một thứ trưởng đặc trách giáo dục đại học. Công việc của vị này chủ yếu là lo về chính sách chung vì các viện đại học là cơ quan ngoại vi đối với Bộ ở trung ương. Về học vụ và điều hành, các cơ sở giáo dục đại học được tự trị. Các hội đồng ở cấp viện đại học và cấp trường đại học (hay phân khoa đại học) có quyền thảo luận và quyết định các vấn đề không trọng yếu mà không phải trình báo hay xin chỉ thị từ cấp trên.[71] Các hiệu trưởng hay khoa trưởng của các trường đại học hay phân khoa đại học khong do Bộ Quốc gia Giáo dục bổ nhiệm mà do các giáo sư của Hội đồng Khoa bầu lên.[122]
Về mặt kinh tế tài chính, tuy những viện ĐH công lập có ngân sách riêng nhưng đây là một phần của ngân sách chung thuộc ngân sách vương quốc và phải được Quốc hội đồng ý chấp thuận. Tất cả những tiêu tốn phải qua thủ tục ” chiếu hội ngân sách ” ( ” chiếu hội ” = kiểm nhận ) do Bộ Tài chính trấn áp và triển khai. Ngoài ra, giảng viên và nhân viên cấp dưới là công chức vương quốc. Việc tuyển mới, chuyển ngạch, chỉ định, thăng chức, v.v… phải qua thủ tục ” chiếu hội công vụ ” do Phủ Tổng ủy Công vụ thực thi để trấn áp. Trong thực tiễn, thủ tục này được triển khai một cách khá thuận tiện và nhanh gọn. Như vậy, về mặt kinh tế tài chính những viện ĐH công lập ở miền Nam không được nhiều quyền tự trị như những viện ĐH ở Hoa Kỳ. Lý do của việc này là do những viện ĐH này không thu học phí của sinh viên, không có nguồn thu riêng. [ 71 ]
Các kỳ đại hội giáo dục vương quốc
- Đại hội Giáo dục Quốc gia lần I: tổ chức ở Sài Gòn vào năm 1958. Triết lý giáo dục nhân bản – dân tộc – khai phóng được chính thức hóa ở hội nghị này.[123]
- Đại hội Giáo dục Quốc gia lần II: tổ chức ở Sài Gòn vào năm 1964. Đại hội này tái xác nhận ba nguyên tắc căn bản nhân bản – dân tộc – khai phóng và tổ chức lại hệ thống học đường nhấn mạnh đến sự học tập liên tục từ lớp 1 đến lớp 12.[123]
Một số nhà lãnh đạo giáo dục tiêu biểu vượt trội
Trong suốt thời hạn 20 năm sống sót, những vị tổng trưởng ( tức bộ trưởng liên nghành ) và thứ trưởng giáo dục của Nước Ta Cộng hòa đã có những sáng tạo độc đáo, ý tưởng sáng tạo, và nỗ lực mang lại sự tân tiến cho nền giáo dục ở miền Nam Nước Ta. Sau đây là vài nhà chỉ huy tiêu biểu vượt trội : [ 124 ]
Trợ giúp của quốc tế
Cuốn tập đọc song ngữ Việt – Kơho do Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản năm 1959 với sự hợp tác của Phái bộ Kinh tế Hoa KỳNhững nỗ lực tăng trưởng giáo dục của Nước Ta Cộng hòa nhận được sự trợ giúp của những tổ chức triển khai quốc tế và nhiều nước trên quốc tế. Một vài ví dụ hoàn toàn có thể kể đến : UNESCO giúp thiết lập một mạng lưới hệ thống những trường tiểu học hội đồng. UNDP trợ giúp trang thiết bị cho Trung tâm Quốc gia Kỹ thuật Phú Thọ. New Zealand thiết kế xây dựng những tòa nhà cho Trường Đại học Khoa học thuộc Viện Đại học Hồ Chí Minh. Pháp cung ứng nhiều giáo sư, trang thiết bị, khoản tài trợ giúp tăng trưởng nhân sự, đặc biệt quan trọng là trong nghành toán học tân tiến. Cộng hòa Liên bang Đức ( Tây Đức ) giúp kiến thiết xây dựng và phân phối trang thiết bị cho một trường trung học kỹ thuật, ngoài những còn tương hỗ Trường Đại học Y khoa của Viện Đại học Huế … [ 129 ]Phần lớn sự trợ giúp đến từ Hoa Kỳ. Trong đó có sự giúp sức trong việc ấn loát sách giáo khoa, kiến thiết xây dựng Trường Đại học Sư phạm của Viện Đại học Hồ Chí Minh và những trường sư phạm khác ở những tỉnh, 11 Nghìn phòng học trong những ấp kế hoạch, 18 trường trung học kỹ thuật, một TT y khoa cho Viện Đại học TP HCM, một trường sư phạm và cùng với nó là một trường trung học kiểu mẫu, một trường sư phạm kỹ thuật, một trường ĐH nông nghiệp, một trường ĐH kỹ thuật, một TT hành chính cho viện ĐH … Tất cả những chương trình này được triển khai trải qua những nhóm chuyên viên gồm những giáo sư, nhà quản trị, và sinh viên của những viện ĐH Hoa Kỳ. [ 129 ]
Chữ viết
Vào thời đó, chính tả tiếng Việt khác với giờ đây không ít. Điểm độc lạ gồm có việc dùng gạch nối ” – ” giữa những từ trong một từ kép, ví dụ như ” ngân-hàng “, ” Việt-Nam “. Cách viết tên riêng thì có khi viết thành ” Nguyễn-văn-Mỗ ” thay vì viết hoa mỗi chữ ( Nguyễn Văn Mỗ ). Những độc lạ này không phải do chính quyền sở tại tạo ra hay chỉ mới Open vào thời đại đó mà đúng ra là tiếp nối cách viết từ thời tiền chiến .
Các thành tựu và khuyết điểm
Thành tựu
Giáo dục đào tạo Nước Ta Cộng hoà tuy còn những hạn chế nhất định nhưng đã thiết kế xây dựng được cho mình một số ít nền tảng khởi đầu của một nền giáo dục mới, tạo cơ sở cho những bước tăng trưởng thêm về sau [ 14 ] :
- Thực hiện giáo dục miễn phí đối với những trường công lập: Người đi học từ bậc tiểu học đến khi tốt nghiệp đại học gần như không phải đóng học phí, trừ vài khoản lệ phí đóng góp (tuy nhiên nếu học trường tư thì vẫn phải đóng học phí tùy theo quy định từng trường).
- Nền giáo dục vận hành trên cơ sở tự chủ cao: Các viện đại học cả công lẫn tư được hoạt động khá độc lập và tự chủ trong cơ cấu bộ máy, hoạt động, tự do thiết lập chương trình giảng dạy và học tập theo cơ chế “tự trị đại học” (tương đương với “tự chủ” đại học hiện nay), ít bị lệ thuộc bởi chỉ đạo từ chính phủ (tất nhiên vẫn có những giới hạn không được vi phạm, như không được dùng giảng đường để tuyên truyền chống Mỹ, hoặc ca ngợi quân Giải phóng miền Nam và chủ nghĩa cộng sản).
- Nền giáo dục mang tính xã hội hóa cao: mọi cá nhân hoặc đoàn thể/tổ chức hợp pháp đều có quyền mở trường dạy học từ mẫu giáo đến đại học theo quy định của luật, nhờ vậy hệ thống giáo dục tư nhân phát triển mạnh và khá đa dạng về loại hình, đã bước đầu thiết lập được một số mô hình giáo dục đặc biệt, thích nghi với hoàn cảnh của từng địa phương và của đất nước. Hình thức tổ chức các lớp học đa dạng, tạo điều kiện cho mọi người được học, không giới hạn tuổi tác.
- Giáo dục ít bị ảnh hưởng bởi chính trị và tôn giáo: ở cả ba cấp tiểu, trung và đại học (phổ thông lẫn chuyên nghiệp), nội dung sách giáo khoa ít bị chính trị chi phối (trừ các môn đặc thù như lịch sử, địa lý, văn học). Ở các môn xã hội như văn học, lịch sử, triết học, các sự kiện, nhân vật được giảng dạy, phản ánh khá đầy đủ và bao quát (trừ những nội dung về lịch sử hiện đại phải viết lệch đi, ví dụ như tránh nói tới việc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chống Pháp trong khi Việt Nam Cộng hòa lại hợp tác với Pháp, khi nói về việc lật đổ Ngô Đình Diệm thì không được nói đó là “đảo chính” mà nói tránh là “cách mạng 1-11”). Giáo dục cũng tách khỏi tôn giáo, nội dung giảng dạy không phụng sự riêng cho một tôn giáo nào (trừ những trường do các tổ chức tôn giáo thành lập và điều hành).
- Nề nếp thi cử tương đối ổn định, khá công bằng và bình đẳng cho mọi người đi học.
- Trình độ nghiệp vụ, lương tâm, trách nhiệm, thể diện, tư cách mô phạm … của các giáo viên vẫn giữ được một cách căn bản nhờ được đào tạo tương đối tốt. Ít xảy ra những hiện tượng tiêu cực như tham ô, móc ngoặc, lãng phí của công một cách tràn lan[14].
Khiếm khuyết, hạn chế của nền giáo dục
Bên cạnh những thành tự kể trên, nền giáo dục Nước Ta Cộng hoà cũng sống sót những khuyết điểm. Thời gian đầu, trong quy trình góp ý và cải tổ giáo dục, nhiều nhà giáo, giảng viên Nước Ta Cộng hòa đương thời đã nêu ra những khiếm khuyết, hạn chế của nền giáo dục Nước Ta Cộng hòa : [ 14 ] :
- Nền giáo dục vay mượn ngoại lai, là di sản của thực dân phong kiến, chịu ảnh hưởng sâu đậm của chương trình giáo dục cũ của Pháp suốt 1 thế kỷ mà họ cai trị, thiếu tính tự chủ, thiếu sự sáng tạo…
- Thiếu một chính sách rõ rệt, chưa có kế hoạch mang tính lâu dài.
- Chương trình nặng về lý thuyết và thi cử, xa thực tế, thiếu thực hành. Chương trình nặng và dài, nhưng chỉ trọng trí dục mà xem nhẹ phần đức dục và thể dục.
- Thiếu trường ốc, giáo chức không đủ, thiếu cơ sở vật chất giáo dục…
- Nền giáo dục thiếu tính cách thuần nhất trong cơ cấu tổ chức và trong sự phân phối chương trình giữa ba cấp học, thiếu sự phối hợp và liên thông giữa các cấp.
- Thiếu quan niệm và tổ chức hướng học và hướng nghiệp, tâm lý trọng văn kinh nghề… Ngay tại các trường chuyên môn và kỹ thuật, chương trình học cũng nặng phần lý thuyết, kém phần thực hành.
- Nền giáo dục thiếu một chính sách hướng dẫn, kế hoạch tổ chức để thích ứng với nhu cầu quốc gia.
Đã có nhiều bài báo nghiên cứu và phân tích những khuyết điểm của nền giáo dục, tựu trung như sau : ( 1 ) Thiếu một kế hoạch dài hạn và quy mô ; ( 2 ) Thiếu một cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai hữu hiệu ; không đủ trường ốc và một đội ngũ sư phạm được giảng dạy chu đáo ; ( 3 ) Giáo dục đào tạo thiếu thực dụng, đặc biệt quan trọng về phương diện kinh tế tài chính ; ( 4 ) Áp dụng một chương trình học sai lầm đáng tiếc, lỗi thời [ 14 ]Sinh viên học viên Nước Ta Cộng hòa phải chịu áp lực đè nén rất lớn về thi tuyển ( do tỷ suất xét đậu khá thấp ). Một tỷ suất khá lớn ( 40 % ) bị trượt thi tuyển lớp Đệ thất trường công, rồi lại phải chịu áp lực đè nén nặng nề trong những kỳ thi Trung học Đệ nhất cấp, Tú tài I ( mỗi kỳ chỉ xét đậu khoảng chừng 15 – 30 % ). Học sinh sinh viên phải học rất khó khăn vất vả vì lo thi rớt, nếu đậu lại lo ra trường bị thất nghiệp. [ 14 ]
Hệ thống trường học của Việt Nam Cộng hòa rất mất cân đối về cơ cấu và thiếu hụt về số lượng, chỉ có những vùng đô thị, các loại trường trung học mới phát triển. Đến năm học 1970 – 1971, riêng vùng Sài Gòn – Gia Định đã chiếm 13% trường tiểu học) và 24 % (trường trung học), sự mất cân đối này cho thấy khẩu hiệu “giáo dục đại chúng”, “giáo dục cho mọi người” là không thể thực hiện được. Cố vấn Mỹ Donald M. Knox, Trưởng phái đoàn cố vấn Mỹ tại miền Nam Việt Nam đã nhận xét: toàn miền Nam có khoảng 2,6 triệu các em tuổi từ 12 – 18 nhưng chỉ có 60 vạn em có chỗ học trong các trường trung học. Nội san AĐS cho biết: “Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”[17]
Hoàn cảnh kinh tế, đời sống của giáo viên bị sa sút khiến nhiều người đã bỏ nghề hoặc phải tìm việc làm thêm để nuôi sống gia đình. Đã vậy, lại không có Luật Giáo dục hoặc Quy chế Giáo chức để đảm bảo quyền lợi của giáo viên, nên họ chịu nhiều hậu quả như: sự bất bình đẳng trong hàng ngũ giáo chức; trường tư thục bị biến thành cơ sở thương mại và giáo chức tư thục bị chủ trường bóc lột; giáo chức tiểu học bị nhiều thiệt thòi; giáo chức bị hiệu trưởng và người ngoài hiếp đáp (phê điểm, hành hung…) và rất nhiều hậu quả khác”[14]
Nguyên nhân khuyết điểm, hạn chế
Trong quy trình góp ý và cải tổ giáo dục, những nguyên do gây ra những khuyết điểm này được những nhà nghiên cứu kể ra như [ 14 ] :
- Về mặt khách quan: do chiến tranh kéo dài, liên tục bất ổn về chính trị, ngân sách giáo dục thiếu thốn (chỉ khoảng 5–6% trên tổng ngân sách quốc gia);
- Về mặt chủ quan:
- Chưa có chính sách lâu dài về giáo dục. Những lý thuyết “giáo dục nhân bản, khai phóng”, “giáo dục tiến bộ”… nghe thì lý tưởng nhưng khi áp dụng vào thực tế thì bị lúng túng, vá víu. Do thiếu thực hành cho nên đặt tiêu chuẩn như vậy không có tính khả thi.
- Các ý niệm “giáo dục Nhân bản, Khoa học, Dân tộc và Khai phóng” khá mơ hồ, khiến sự phát triển không định hướng, lộn xộn và chắp vá.
- Chính sách giáo dục thay đổi liên tục: chỉ trong vòng 5 năm (1964–1969) đã thay tới 14 vị Tổng trưởng ngành giáo dục. Mỗi vị có một chủ trương, một đường lối khác nhau, không chịu tiếp nối công trình của vị tiền nhiệm.
- Có ý kiến cho rằng chính phủ Việt Nam Cộng hòa chưa bao giờ đặt vấn đề giáo dục lên đúng tầm quan trọng của nó.
- Ngoài ra, còn có những cản trở khác: căn bệnh kỳ thị xuất thân Nam, Bắc và tình trạng tranh chấp ngấm ngầm giữa lớp giáo viên Cũ (ảnh hưởng từ Pháp) và lớp Mới (ảnh hưởng từ Mỹ)
- Ngoài ra, hiện tượng tham nhũng đã bắt đầu len lỏi vào ngành giáo dục với một số trường hợp được đưa ra ánh sáng, càng làm mất thêm niềm tin chung của người dân về tính lành mạnh và thiện chí của bộ máy giáo dục[14]
Các đề xuất kiến nghị, dự án Bất Động Sản cải tổ
Từ những khuyết điểm, những nhà giáo đương thời ý kiến đề nghị phải có những vị am hiểu về giáo dục cùng điều tra và nghiên cứu chương trình cải tổ đơn cử. nhà nước phải đặt yếu tố giáo dục lên hàng quốc sách mới kỳ vọng nền giáo dục thoát ra khỏi cảnh bế tắc … Phải lưu tâm đến mấy điểm dưới đây : Xem xét tình hình của nền giáo dục ; Tìm hiểu nguyên do đã dẫn đến cuộc khủng hoảng cục bộ và bế tắc hiện tại ; Tìm biết về nhu yếu của vương quốc hiện tại ; Soạn thảo và vạch khuynh hướng cùng chương trình của một nền giáo dục văn minh ; Có kế hoạch triển khai, cải tổ tổng lực nền giáo dục từ Mẫu giáo, Tiểu học, Trung học đến Đại học .Nhà giáo Trần Ngọc Ninh ý kiến đề nghị một chương trình khẩn trương gồm bốn điểm chính [ 14 ] : Tạo lại lòng tin : hãy tránh sự đổi khác vụn vặt về chương trình học, hợp lý hóa và bỏ bớt những kỳ thi tuyển ; Phải có một chủ trương tổng lực hài hòa và hợp lý và hợp với thực trạng xã hội Nước Ta, tránh rập khuôn ; Phải coi giáo dục là trọng tâm của niềm tin dân chủ ; Phải hiểu giáo dục là một việc góp vốn đầu tư chắc như đinh và hài hòa và hợp lý nhất trong những việc góp vốn đầu tư của một vương quốc .
Một số đề án cải tổ tiêu biểu:
- Hệ thống dự án giáo dục mới 1964: Dự án này đề ra 6 mục tiêu cơ bản: Gia tăng tính thuần nhất của hệ thống giáo dục; Đi sát thực trạng với nhu cầu địa phương, Thiết lập tổ chức hướng học và hướng nghiệp theo các nước tiền tiến; Tăng cường nền học chuyên nghiệp và kỹ thuật ở Trung học; Thích ứng với nhu cầu quốc gia; Tăng gia hiệu năng của trường đại học.
- Hệ thống giáo dục cải tổ theo Chính sách Văn hóa Giáo dục (1972) của Hội đồng Văn hóa Giáo dục’
- “Kế hoạch phát triển giáo dục bốn năm (1971–1975)” của Bộ Giáo dục: Với 3 mục tiêu: Phát huy năng khiếu cá nhân; Thích ứng cá nhân với xã hội; Phát huy tinh thần quốc gia.
- Kế hoạch Giáo dục quốc gia của Nhóm Nghiên cứu hậu chiến
- Hệ thống giáo dục theo một đề xuất cải tổ của tư nhân[14].
Các yêu cầu cải tổ ý kiến đề nghị vận dụng phát minh sáng tạo nhiều hình thức huấn luyện và đào tạo, quy mô trường đào tạo và giảng dạy từ tiểu học đến ĐH : như tiểu học hội đồng, ĐH hội đồng, trung học tổng hợp, trường cao đẳng và chuyên nghiệp, những viện, ĐH bách khoa … ; chú trọng đến việc huấn luyện và đào tạo cán bộ trình độ kỹ thuật thuộc nhiều ngành nghề khác nhau. Việc thi tuyển cũng được đơn thuần bớt : Bãi bỏ kỳ thi Trung học Đệ nhất cấp ( niên khóa 1965 – 1966 ) và Tú tài phần I ( vào năm 1972 – 1973 ) [ 14 ] .Tập dự thảo ” Kế hoạch tăng trưởng giáo dục bốn năm ( 1971 – 1975 ) ” của Bộ Giáo dục đào tạo đã đưa ra 3 tiềm năng cải tổ giáo dục : ( 1 ) Phát huy năng khiếu sở trường cá thể ; ( 2 ) Thích ứng cá thể với xã hội ; ( 3 ) Phát huy niềm tin vương quốc. Phải lo tăng trưởng : ( 1 ) Giáo dục đào tạo cộng đồng cấp I ; ( 2 ) Giáo dục đào tạo kỹ thuật và chuyên nghiệp cấp II ; ( 3 ) Đại học bách khoa. Tuy nhiên, bản dự thảo này bị một số ít nhà giáo như Trần Nho Mai chê là thiếu trong thực tiễn, không có tính khả thi, vì những tiềm năng đặt ra vượt quá năng lực về điều kiện kèm theo vật chất để thi hành. Do vậy, kế hoạch bị bãi bỏ .Vì vậy, năm 1974, Hội đồng cải tổ giáo dục đã từng nêu yêu cầu là sẽ soạn một chương trình cải cách mới với tiềm năng dài hạn, tuy nhiên năm 1975 Nước Ta Cộng hòa sụp đổ nên vẫn chỉ dừng ở mức ý tưởng sáng tạo [ 14 ]
Đánh giá
Đánh giá của nhà phê bình văn học Thụy Khuê: “Có thể nói, trong suốt thời gian chia đôi đất nước, mặc dù với những tệ nạn của xã hội chiến tranh, tham nhũng; miền Nam vẫn có một hệ thống giáo dục đứng đắn. Trong chương trình giáo khoa, các giai đoạn lịch sử và văn học đều được giảng dạy đầy đủ, không thiên hướng. Ở bậc trung học học sinh gặt hái những kiến thức đại cương về sử, về văn, và tới trình độ tú tài, thu thập những khái niệm đầu tiên về triết học. Lên đại học, sinh viên văn khoa có dịp học hỏi và đào sâu thêm về những trào lưu tư tưởng Đông Tây, đồng thời đọc và hiểu được văn học nước ngoài qua một nền dịch thuật đáng tin cậy, dịch được những sách cơ bản. Nguyễn Văn Trung trong hồi ký đã nhấn mạnh đến sự tự trị của đại học, nhờ sự tự trị này mà các giáo sư có quyền giảng dạy tự do, không bị áp lực chính trị của chính quyền. Chính điều kiện giáo dục này, đã cho phép miền Nam xây dựng được một tầng lớp trí thức, một tầng lớp văn nghệ sĩ và một quần chúng độc giả; giúp cho nhiều nhà văn có thể sống bằng nghề nghiệp của mình. Và cũng chính tầng lớp trí thức và sinh viên này đã là đối trọng, chống lại chính quyền, khi có những biến cố chính trị lớn như việc đàn áp Phật giáo thời ông Diệm và việc đấu tranh chống tham nhũng (như vụ báo Sóng Thần) thời ông Thiệu.“[130]
Từ ngày 7 đến ngày 28 tháng 6 năm 1975 (tức là sáu tuần sau sự kiện ngày 30 tháng 4), Arthur W. Galston, giáo sư sinh học ở Viện Đại học Yale, viếng thăm miền Bắc Việt Nam (lúc đó vẫn là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa). Theo tường trình của Galston cho tạp chí Science số ra ngày 29 tháng 8 năm 1975 thì một trong những chủ đề khiến các nhà lãnh đạo miền Bắc bận tâm vào lúc đó là vấn đề thống nhất với miền Nam. Theo tạp chí Science thì “Việc thống nhất trong lĩnh vực khoa học và giáo dục có lẽ sẽ có nhiều khó khăn vì hai miền đã phát triển theo hai chiều hướng khác nhau trong nhiều thập niên. Nhưng dù cho có nhiều khó khăn, Galston nhận thấy các nhà lãnh đạo miền Bắc công khai bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với nhiều đặc điểm của nền khoa học và giáo dục ở miền Nam; họ dự định kết hợp những đặc điểm này vào miền Bắc khi quá trình thống nhất đang được thảo luận sôi nổi vào lúc đó thực sự diễn ra.” Theo Galston, các nhà lãnh đạo miền Bắc, cụ thể được nhắc đến trong bài là Nguyễn Văn Hiệu (Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam) và Phạm Văn Đồng (Thủ tướng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa), đặc biệt quan tâm đến hệ thống giáo dục nhấn mạnh đến các ngành kỹ thuật và điện tử cùng hệ thống các trường đại học cộng đồng hệ hai năm đã được thiết lập ở miền Nam.[131]
Tác giả Trần Văn Chánh thì cho rằng: “Việt Nam Cộng hòa chết yểu, chỉ sống 20 năm (1955-1975), nên lý thuyết/dự tính/kế hoạch giáo dục cao siêu thì nhiều nhưng sự thể hiện trên thực tế lại chưa được trọn vẹn, vẫn còn bị nhiều bậc thức giả đương thời chỉ trích nặng nề. Có những kế hoạch được soạn thảo nhưng vẫn chỉ nằm trên giấy, chưa có thời gian, điều kiện thực hiện, hoặc chỉ thực hiện được một phần nhỏ. Vài kế hoạch đôi khi chỉ phản ảnh sáng kiến của một vài cá nhân hay tập thể, giai đoạn đầu vẫn còn lúng túng chưa có một chính sách giáo dục rõ rệt và nhất quán từ trên xuống, sự phát triển có lúc còn thiếu định hướng, lộn xộn và chắp vá.”[132]
Tác giả Võ Quang Phúc thì cho rằng nên giáo dục Việt Nam Cộng hòa tuy tự coi mình là “phi chính trị”, nhưng thực chất vẫn phục vụ theo phương châm “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt” của Mỹ[133] Chỉ có những vùng đô thị, các loại trường trung học mới phát triển. Đến năm học 1970 – 1971, riêng vùng Sài Gòn – Gia Định đã chiếm 13% trường tiểu học) và 24 % (trường trung học), sự mất cân đối này cho thấy khẩu hiệu “giáo dục đại chúng”, “giáo dục cho mọi người” của chính quyền Sài Gòn chỉ là giả tạo. Chính cố vấn Mỹ Donald M. Knox, Trưởng phái đoàn cố vấn Mỹ tại miền Nam Việt Nam đã nhận xét: toàn miền Nam có khoảng 2,6 triệu trẻ em tuổi từ 12 – 18 nhưng chỉ có 60 vạn trẻ em có chỗ học trong các trường trung học. Nội san AĐS cho biết: “Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”[17] Tác giả Nguyễn Tử Lộc là một giáo viên ở miền Nam thời kỳ đó nhận xét[22]:
- “Giáo dục Việt Nam Cộng hòa vẫn ca tụng những lý tưởng nhân bản, dân tộc, khoa học, khai phóng: Còn gì quý báu, cao cả hơn. Nhưng nhân bản ở chỗ nào khi một nửa số trẻ em trai gái không được đi học tiểu học; khi 50% dân chúng còn mù chữ? Nhân bản chỗ nào khi nó chỉ nhằm phục vụ cho một thiểu số trưởng giả ở thành thị; khi đại đa số nhân dân nông thôn và thành thị nghèo hèn bị lãng quên và khinh bỉ? Dân tộc ở chỗ nào khi chính tiếng quốc ngữ bị các nhà đại trí thức khinh bỉ, chà đạp; khi giai cấp thượng lưu của xã hội cho con cái đi học trường Tây, trường Mỹ…? Khoa học ở chỗ nào khi có cái học từ chương, buôn bằng bán chữ; khi tổng số học sinh, sinh viên kỹ thuật chỉ là 0,5% tổng số học sinh, sinh viên; khi sự mê tín dị đoan còn ngự trị trong khắp miền thôn quê 80% dân số? Khai phóng ở đâu khi chung quanh toàn những cảnh ngông cuồng, ăn cướp, ăn cắp… đưa lên làm mẫu mực;…khi những bộ mặt to lớn chường ra đầy dơ bẩn và độc hại? Khi xã hội dành cho đại đa số thế hệ đang lên số phận bi đát của bần cùng, nhục nhã, lầm than, tuyệt vọng?”
Các yếu tố khác
Ảnh hưởng của chính trị và tôn giáo
Điều 7 Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1956 quy định “Những hành vi có mục đích phổ biến hoặc thực hiện một cách trực tiếp hay gián tiếp chủ nghĩa cộng sản dưới mọi hình thái đều trái với các nguyên tắc ghi trong Hiến pháp”. Điều 4 Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1967 (Chương I – Điều khoản căn bản) tiếp tục quy định rằng “Việt Nam Cộng Hòa chống lại chủ nghĩa Cộng sản dưới mọi hình thức. Mọi hành vi nhằm mục đích tuyên truyền hay thực hiện chủ nghĩa Cộng sản đều bị cấm chỉ”. Do đó, các nội dung giáo dục của Việt Nam Cộng hòa cũng phải tuân theo các quy định này.
Do chính sách chống Cộng của Hoa Kỳ và Việt Nam Cộng hòa, những nội dung liên quan đến chủ nghĩa xã hội, việc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lãnh đạo chiến tranh chống Pháp và việc Việt Nam Cộng hòa hợp tác với Pháp thì vẫn bị cấm giảng dạy, hoặc phải dạy sai sự thật. Sách giáo khoa lịch sử của Việt Nam Cộng hòa không viết gì về sự ra đời của Quốc gia Việt Nam (chính là tiền thân của Việt Nam Cộng Hòa) và sự cộng tác của họ với quân Pháp trong suốt giai đoạn 1949–1954 (chỉ ghi chung chung là “Pháp rước Bảo Đại về lập Chính phủ, mong lôi kéo người Quốc gia”). Sách có nhắc tới Cách mạng Tháng Tám và Chiến thắng Điện Biên Phủ, nhưng không nói về việc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã lãnh đạo nhân dân làm nên hai sự kiện đó (chỉ ghi mơ hồ là “dân chúng kéo nhau giành chính quyền”, “người Việt yêu nước trường kỳ kháng chiến và thắng lợi”). Thay vào đó, sách mô tả ngược lại, rằng Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã “2 lần cấu kết với Pháp phản bội dân tộc”[134]
Phần lớn các học bổng đi học nước ngoài đều rơi vào tay các linh mục hoặc sinh viên Thiên Chúa giáo.[135] Có nơi Linh mục dùng uy thế của mình để phụ huynh không cho con học trường công mà phải vào học trường của Giáo hội, nên trường tư thục của Giáo hội làm tê liệt cả trường công vì không tuyển được học sinh[136][cần nguồn tốt hơn]
Sự tương hỗ của Hoa Kỳ
Theo bác sĩ nhi khoa, nhà nghiên cứu và điều tra văn hóa truyền thống và tâm ý – y học – giáo dục Nguyễn Khắc Viện, vì hoạt động giải trí cho Đảng Cộng sản Pháp nên bị trục xuất về Nước Ta vào năm 1963, rồi trở thành Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam [ 137 ], thì trong suốt quy trình sống sót, giáo dục Nước Ta Cộng hòa có sự tương hỗ lớn cả về kinh tế tài chính và nhân sự của Mỹ. Trong quy trình tiến độ 1954 – 1960, đã có 729 chuyên viên được cử sang Mỹ giảng dạy : 222 trong nghành nghề dịch vụ nghiên cứu và điều tra giáo dục, 114 học về quản trị công cộng, nhưng chỉ có 55 người học về nông nghiệp và 7 người học về công nghiệp. Điều này nhấn mạnh vấn đề tiềm năng của Mỹ trong việc tương hỗ những cơ sở giáo dục của Nước Ta Cộng hòa, đó là giảng dạy nên đội ngũ cán bộ chính phủ nước nhà chịu ảnh hưởng tác động bởi tư tưởng và văn hóa truyền thống Mỹ, nhằm mục đích tạo ra những quan chức chính phủ nước nhà thân Mỹ trong tương lai. Trong khoảng chừng 1958 tới 1973, đã có 1778 quan chức cấp cao của Nước Ta Cộng hòa được đào tạo và giảng dạy chỉ riêng bởi nhóm công tác làm việc của Đại học Michigan ( Mỹ ) [ 138 ]
Tính từ năm 1956 tới 1974, Mỹ đã chi tổng cộng 76 triệu USD (tương đương 450 triệu USD theo thời giá năm 2012) để viện trợ cho giáo dục Việt Nam Cộng hòa. Phần lớn sách giáo khoa của Việt Nam Cộng hòa được in ấn tại Mỹ, Hàn Quốc và Philipine[139] Nhiều bộ sách giáo khoa được biên soạn với sự cố vấn từ Hoa Kỳ, trong đó lồng ghép nhiều tư tưởng chống Cộng của chính phủ Mỹ, ví dụ sách giáo khoa giáo dục công dân lớp 4 của Bộ giáo dục năm 1960 có ghi “Cộng sản là những kẻ phản bội gia đình, đất nước và tôn giáo. Tại các nước cộng sản con người bị coi như súc vật“[140]. Sự can dự sâu của các trường đại học Mỹ vào chương trình đào tạo và chính sách chiến tranh tại Việt Nam đã gây ra nhiều phản đối từ phía học sinh và giáo viên người Việt[141].
Tác giả Ngô Đăng Tri cho rằng giáo dục Nước Ta Cộng hòa thực tiễn không hề thoát khỏi quỹ đạo ảnh hưởng tác động từ Pháp, Mỹ, vì chính Pháp, Mỹ đã thiết kế xây dựng và hỗ trợ vốn cho nền giáo dục đó. Ngoài những môn tự nhiên kỹ thuật, những môn học khác thường nặng về ca tụng sự viện trợ của Pháp, Mỹ, ca tụng nền độc lập giả hiệu của chính sách tay sai cho ngoại bang. Nhà trường đã trở thành nơi tuyên truyền cho hành vi xâm lược của ngoại bang, gây ra sự chia rẽ khối đoàn kết dân tộc bản địa, tôn giáo, gây hận thù trong những những tầng lớp nhân dân [ 142 ] .
Các trào lưu phản chiến và chống Mỹ
Trong thời cuộc chiến tranh Nước Ta, những trào lưu sinh viên đã nổi lên với mục tiêu là : đòi độc lập, chống sự can thiệp của Mỹ, chống quân sự chiến lược hóa học đường, đòi thả tù chính trị, ủng hộ cơ quan chính phủ liên hiệp hòa giải dân tộc bản địa, ủng hộ tổng tuyển cử thống nhất quốc gia [ 143 ] .
Các hoạt động nổi bật:
- Tháng 8–1964, sinh viên họp ở tổng hội, kéo đến phủ thủ tướng phản đối hiến chương mới của chính phủ Nguyễn Khánh. Khi có báo đăng sai lệch về cuộc gặp này, tổ chức biểu tình rầm rộ từ Trường J.J.Rousseau (tức Trường Chasseloup Laubat, nay là Trường THPT Lê Quý Đôn) kéo đến Bộ thông tin đòi đính chính.[144]
- Năm 1970: phong trào đòi trả tự do cho Huỳnh Tấn Mẫm (chủ tịch hội) và 30 thành viên khác bị chính quyền bắt giữ, được sự ủng hộ của các phong trào sinh viên quốc tế. Đây còn gọi là ‘Vụ mồng 10 tháng 3′, ngày Huỳnh Tấn Mẫm và các sinh viên bị bắt.[145]
- Năm 1970, Đại hội thanh sinh viên thế giới cùng hội thảo với chủ đề “Sinh viên thế giới và Hòa bình Việt Nam” được Tổng hội sinh viên Sài Gòn kết nối tổ chức tại chùa Ấn Quang và Đại học Nông Lâm Súc. Sự kiện diễn ra trong hai ngày 10 và ngày 11 tháng 7 năm 1970, thu hút hàng ngàn sinh viên học sinh và các tầng lớp nhân dân, tôn giáo. Chủ tịch Tổng hội sinh viên Hoa Kỳ Charles Palmer dẫn đầu phái đoàn Hoa Kỳ, trong đó có Sam Brown, Ronald Young, những người trước đó từng tổ chức các cuộc biểu tình lớn nhất tại Washington đòi Tổng thống Nixon chấm dứt chiến tranh tại Việt Nam. Tham dự còn có Chủ tịch Tổng hội sinh viên các nước Úc, Hà Lan, New Zealand, các linh mục đại diện Liên tôn thế giới… Đặc biệt là sự có mặt của GS. George Wald (Đại học Harvard, Mỹ) – người đạt giải thưởng Nobel Y khoa về sinh học năm 1967. Đại hội kết thúc bằng một cuộc xuống đường diễu hành rầm rộ trên đường phố, chính quyền Sài Gòn đã dùng vòi rồng, lựu đạn cay, dùng cả trực thăng bắn lựu đạn lửa để dẹp đám đông. Nhiều sinh viên bị thương, đại diện các phái đoàn quốc tế thì bị bắt và trục xuất về nước[146].
- Năm 1971 nổ ra phong trào chống bầu cử tổng thống độc diễn (vì chỉ có đương kim tổng thống Nguyễn Văn Thiệu là ứng cử viên duy nhất).[147].
- Chiến dịch đốt xe Mỹ: tháng 12–1970, nhân sự kiện em học sinh Nguyễn Văn Minh ở Quy Nhơn bị hai lính Mỹ bắn chết ngay trước cổng trường trong trò chơi “bắn người uống bia”, nối theo những vụ giết hại dân thường như Thảm sát Sơn Mỹ, tổng hội liền phát động phong trào đốt xe Mỹ để bày tỏ sự phẫn uất. Rất nhiều nhóm hành động mang tên Sao băng, Sao chổi, Sao xẹt… đã được lập. Chiếc xe đầu tiên bị đốt để mở đầu chiến dịch ở ngã tư Hồng Thập Tự – Cường Để (Nguyễn Thị Minh Khai bây giờ).[145]
