Thử nghiệm ghế phóng của chiếc F-15 Eagle không quân Hoa Kỳ với một hình nộm .
Đối với đa số máy bay quân sự, ghế phóng là một hệ thống được thiết kế để cứu phi công hay thành viên phi hành đoàn khác trong tình huống khẩn cấp. Ở đa phần mẫu thiết kế, ghế được phóng ra khỏi máy bay nhờ một động cơ tên lửa, mang theo phi công. Ý tưởng về cách thoát hiểm bằng khí cụ phóng cũng đã được thử nghiệm. Khi đã ra khỏi máy bay, ghế thoát hiểm sẽ bung dù, và hạ cánh an toàn xuống mặt đất.
Ý tưởng thoát hiểm khỏi máy bay nhờ một sợi dây đàn hồi đã Open từ năm 1910, chiếc ghế phóng như ta biết lúc bấy giờ được ý tưởng tại Đức năm 1938 và được hoàn thành xong trong Chiến tranh quốc tế thứ hai. Trước thời gian này, giải pháp duy nhất để thoát khỏi một máy bay không còn điều khiển và tinh chỉnh được là nhảy ra ngoài, và trong nhiều trường hợp điều này khó tránh khỏi việc gây thương vong với sự khó khăn vất vả khi nhảy ra khỏi một khoảng trống chật hẹp, dòng khí thổi qua máy bay và những yếu tố khác .
Những chiếc ghế phóng đầu tiên được phát triển độc lập trong chiến tranh thế giới thứ hai là của Heinkel và SAAB. Những mẫu ban đầu dùng động cơ khí nén và máy bay đầu tiên được trang bị hệ thống này là nguyên mẫu chiếc máy bay chiến đấu dùng động cơ phản lực Heinkel He 280 năm 1941. Một trong những phi công thử nghiệm chiếc He 280 là Helmut Schenk đã trở thành người đầu tiên thoát khỏi một chiếc máy bay hỏng bằng ghế phóng ngày 13 tháng 1 năm 1942 khi bề mặt điều khiển ngoài chiếc máy bay của anh ta bị đóng băng không hoạt động được nữa. Tuy nhiên loại He 280 không tiến tới được giai đoạn sản xuất. Vì thế, loại máy bay đầu tiên có hoạt động được trang bị hệ thống ghế phóng cho đội bay là chiếc máy bay chiến đấu ban đêm Heinkel He 219 Uhu năm 1942.
Một bảng hiệu cảnh báo nhắc nhở bên cạnh buồng lái của tổng thể những máy bay có sử dụng mạng lưới hệ thống ghế phóng. Nó có công dụng chính là cảnh báo nhắc nhở cho thợ máy bảo trì .Tại Thuỵ Điển, một mạng lưới hệ thống ghế phóng dùng khí nén cũng được thử nghiệm năm 1941. Một loại ghế phóng dùng thuốc súng do Bofors tăng trưởng được thử nghiệm năm 1943 cho chiếc Saab 21. Cuộc thử nghiệm trên không tiên phong là trên một chiếc Saab 17 ngày 27 tháng 2 năm 1944. [ 1 ]Cuối năm 1944, chiếc Heinkel He 162 có một kiểu ghế phóng mới sử dụng thuốc nổ. Trong mạng lưới hệ thống này, ghế được đặt lên trên những bánh xe đặt giữa hai đường ống hướng lên phía sau buồng lái. Khi hạ xuống vị trí, mũ ở đầu ghế khớp lên trên những ống đóng chặt chúng lại. Ống thuốc súng, tương tự như như loại vỏ đạn thường thì, được đặt dưới đáy những ống, quay mặt lên trên. Khi phát hoả sẽ tạo khí trong ống, ” đẩy bắn ” mũ che phía trên đầu và đẩy ghế chạy trên những bánh xe dọc theo ống, lao ra ngoài. Tới cuối đại chiến, loại Do-335 Pfeil, Me-262 Schwalbe và Me-163 Komet đều được trang bị ghế phóng .Sau cuộc chiến tranh quốc tế thứ hai, nhu yếu về loại ghế này ngày càng khẩn cấp, bởi vận tốc máy bay đã cao hơn rất nhiều và số lượng giới hạn âm thanh cũng sắp bị vượt qua. Những vụ tự thoát ra ngoài trên những máy bay ở vận tốc như vậy phần đông không hề xảy ra. Không lực Hoa Kỳ đã triển khai những cuộc thử nghiệm những mạng lưới hệ thống thoát ra phía dưới bằng một lò xo, dựa theo ý tưởng sáng tạo của công ty Martin-Baker Anh Quốc .
Đại uý Christopher Stricklin thoát khỏi chiếc F-16 với ghế phóng ACES II, ngày 14 tháng 9 năm 2003. Stricklin không bị thương .Cuộc thử nghiệm trên không tiên phong của mạng lưới hệ thống M-B diễn ra ngày 24 tháng 7 năm 1946, khi Bernard Lynch phóng ra khỏi một chiếc Gloster Meteor Mk III. Một thời hạn ngắn sau đó, ngày 17 tháng 8 năm 1946, Trung sĩ hạng nhất Larry Lambert trở thành người Mỹ tiên phong phóng ra trên không. Những ghế phóng loại M-B đã được lắp trên những mẫu thử và những máy bay sản xuất hàng loạt từ cuối thập kỷ 1940, và chiếc ghế này lần tiên phong được sử dụng cứu nạn năm 1949 trong một cuộc bay thử của Armstrong-Whitworth AW. 52 Flying Wing .Những ghế phóng tiên phong sử dụng vật tư nổ rắn để phóng ghế và phi công, bằng cách kích hoạt chất nổ bên trong một ống gắn vào ghế. Vì vậy ghế phóng ra bên ngoài như một viên đạn từ nòng súng. Khi vận tốc máy bay tăng cao nữa, giải pháp này tỏ ra không thích hợp để giúp phi công thoát ra ngoài, cho nên vì thế những cuộc thực nghiệm dùng lực đẩy tên lửa mở màn được thực thi. Chiếc F-102 Delta Dagger là loại máy bay tiên phong có trang bị ghế phóng tên lửa năm 1958. MB tăng trưởng một phong cách thiết kế tựa như sử dụng nhiều đơn vị chức năng tên lửa riêng không liên quan gì đến nhau phun ra ở một mũi thoát duy nhất. Thiết kế này có lợi thế hoàn toàn có thể đẩy phi công lên một độ cao bảo đảm an toàn ngay cả khi máy bay đang ở rất gần mặt đất .
Đầu thập niên 1960, việc sử dụng ghế phóng tên lửa cho các máy bay siêu thanh bắt đầu trở thành tiêu chuẩn, như cho loại F-106 Delta Dart. Sáu phi công đã thoát ra ngoài ở tốc độ vượt quá 700 knots (805 dặm trên giờ) và độ cao lớn nhất khi sử dụng ghế M-B lên tới 57.000ft (từ một chiếc Canberra năm 1958). Đã có lời đồn đại nhưng chưa được xác nhận rằng một phi công lái chiếc SR-71 đã thoát ra ngoài ở tốc độ Mach 3 ở độ cao 80.000 ft. Dù có những kỷ lục như vậy, đa số những vụ thoát ra ngoài đều ở độ cao và tốc độ khá thấp.
An toàn cho phi công[sửa|sửa mã nguồn]
Mục tiêu của ghế phóng là bảo vệ mạng sống phi công, chứ không phải vì sự tiện lợi cho phi công. Nhiều phi công đã bị những loại chấn thương nghề nghiệp sau khi sử dụng ghế phóng, gồm cả chấn thương cột sống. Thông thường phi công phải chịu tần suất khoảng chừng 12 tới 14 g ( 117.72 tới 137.34 m / s² ). Những ghế phóng của phương Tây thường có tải tần suất lên phi công nhỏ hơn ; thập niên 1960 – 70 kỹ thuật Liên Xô cũ thường lên mức 20-22 g ( với những ghế phóng SM-1 và KM-1 kiểu nòng súng ). Những chấn thương nghề nghiệp thường xảy ra, một phần vì những phi công quân sự chiến lược thường liên tục bay tới độ tuổi 40 hay 50, trong khi đa phần những phi công phương Tây nghỉ bay từ cuối độ tuổi 30 .
Shangri-La.Lt. William Belden thoát khỏi một chiếc A-4 Skyhawk trên boong tàuTới tháng 5, 2006, những ghế phóng Martin-Baker đã cứu thoát 7152 phi công. Tổng số phi công được cứu thoát trên toàn bộ những loại ghế phóng không được thống kê, nhưng số lượng này phải khá lớn .
Các mạng lưới hệ thống ghế phóng phi chuẩn[sửa|sửa mã nguồn]
Những chiếc F-104 Starfighter tiên phong được trang bị ghế phóng xuống phía dưới vì sự máy bay này có đuôi cánh chữ T. Để làm được như vậy, phi công được trang bị ” những cựa ” gắn với những sợi dây sẽ kéo chân vào trong nhờ thế phi công sẽ được phóng ra. Cần nhớ rằng mạng lưới hệ thống này không hề sử dụng khi máy bay ở gần hay đỗ dưới mặt đất. Những máy bay được phong cách thiết kế sử dụng ở tầm thấp nhiều lúc sử dụng ghế phóng xuyên vòm kính buồng lái, bởi thời hạn chờ đón phóng vòm quá chậm. Nhiều kiểu máy bay ( như BAe Hawk và những biến thể Harrier ) có một sợi dây chất nổ ( MDC – Dây chất nổ nhỏ ) lắp bên trong dây cao su đặc chèn vòm kính, nó được kích nổ hủy hoại vòm kính cùng lúc khi ghế phóng phát hoả. Các máy bay chiến đấu cất cánh thẳng đứng của Hải quân Sô viết như loại Yakovlev Yak-38 VTOL đã được trang bị những ghế phóng hoạt động giải trí tự động hóa, loại máy bay này vốn nổi tiếng về sự kém không thay đổi khi cất cánh thẳng .Một số phong cách thiết kế máy bay, như loại General Dynamics F-111, không có ghế phóng cá thể mà thay vào đó là cả một khung phóng có chứa đội bay. Trong mạng lưới hệ thống này, những tên lửa rất mạnh sẽ được sử dụng và nhiều dù lớn sẽ bung ra để đưa thiết bị hạ cánh, theo cách tựa như với Hệ thống thoát khi phóng của tàu ngoài hành tinh Apollo. Khi hạ cánh, một mạng lưới hệ thống túi khí được dùng để làm đệm hạ, và nó cũng được dùng làm thiết bị nổi khi hạ cánh trên mặt nước .
Ghế phóng trên những máy bay khác[sửa|sửa mã nguồn]
Kamov Ka-50 là loại trực thăng tiên phong được tích hợp ghế phóng. Hệ thống này rất giống với mạng lưới hệ thống cứu hộ cứu nạn của một máy bay cánh cứng thường thì ; rotor chính được trang bị những khoá chất nổ và được phong cách thiết kế để được kích hoạt trước khi ghế phóng hoạt động giải trí .
Những chuyến bay đầu tiên của chương trình tàu con thoi vũ trụ Mỹ thường có đội bay hai người, cả hai đều được trang bị ghế phóng, nhưng dần dần ghế phóng bị bỏ đi khi số lượng phi hành đoàn tăng lên.
Tàu con thoi ” Buran ” Sô viết được dự tính trang bị những ghế phóng K-36RB ( K-36M-11F35 ), nhưng mới chỉ có một chuyến bay không người lái của tàu con thoi này diễn ra ; cho nên vì thế những ghế phóng không khi nào được lắp ráp .Tàu ngoài hành tinh duy nhất từng bay với những ghế phóng được lắp ráp trên khoang là chiếc Vostok và loạt Gemini của Hoa Kỳ. Trong chương trình Vostok, tổng thể những nhà du hành quay về Trái Đất đều phóng ra ngoài khi khí cụ của họ hạ bằng dù xuống độ cao khoảng chừng 7.000 m ( 23.000 ft ). Việc này đã được giữ bí hiểm trong nhiều năm bởi những pháp luật của Liên đoàn Hàng không Vũ trụ Quốc tế ( FAI ) ở thời gian ấy buộc toàn bộ phi công phải hạ cánh xuống đất trên tàu thiên hà của mình mới được ghi danh vào cuốn sách kỷ lục của FAI .Những máy bay chở khách không thích hợp để được lắp ghế phóng bởi khối lượng, sự phức tạp và giá thành cho nó được cho là vượt quá mức doanh thu thu được. Tuy nhiên, một số máy bay siêu nhẹ và máy bay một động cơ gần đây đã được tái trang bị mạng lưới hệ thống dù. Chúng là mạng lưới hệ thống trọn bộ giúp giảm khối lượng máy bay khi tiếp đất cho nên vì thế cũng được coi là một thiết bị dựa trên nguyên tắc phóng .
