Chứng cứ trong vụ án hình sự là những gì có thật, được tích lũy theo trình tự, thủ tục do BLTTHS pháp luật mà cơ quan thực thi tố tụng dùng làm địa thế căn cứ để xác lập có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội cũng như những diễn biến khác thiết yếu cho việc xử lý đúng đắn vụ án. Việc công nhận dữ liệu điện tử có giá trị làm chứng cứ trong hoạt động giải trí tố tụng nhưng chúng không phải trọn vẹn đáng an toàn và đáng tin cậy. Để xem xét dữ liệu điện tử có giá trị làm chứng cứ hay không, cơ quan triển khai tố tụng sẽ phải xem xét rất nhiều những yếu tố khác nhau như : Cách thức khởi tạo, tàng trữ hoặc truyền gửi dữ liệu điện tử ; phương pháp bảo vệ và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử ; phương pháp xác lập người khởi tạo và những yếu tố tương thích khác ( Khoản 3 Điều 99 BLTTHS ). Bên cạnh đó, dữ liệu điện tử cũng như những loại nguồn chứng cứ khác, giá trị của chứng cứ ở mức độ nào là do cơ quan thực thi tố tụng nhìn nhận, quyết định hành động trong từng trường hợp đơn cử .
BLTTHS đã ghi nhận dữ liệu điện tử là nguồn chứng cứ tại điểm c khoản 1 Điều 87. Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự như được tạo ra, tàng trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện đi lại điện tử ( Khoản 1 Điều 99 BLTTHS ). Về thực chất, dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự như được tạo ra, tàng trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện đi lại điện tử, hoàn toàn có thể hồi sinh, nghiên cứu và phân tích, tìm được dữ liệu, kể cả trong trường hợp dữ liệu đó đã bị xóa, bị ghi đè, dưới dạng ẩn, đã mã hóa và làm cho hoàn toàn có thể đọc được, nhìn thấy được, ghi lại, sử dụng làm chứng cứ .
1. Cơ sở pháp lý
Căn cứ Điều 99 Bộ luật tố tụng hình sự năm năm ngoái ( BLTTHS ) dữ liệu điện tử được pháp luật như sau :
“Điều 99. Dữ liệu điện tử
1. Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự như được tạo ra, tàng trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện đi lại điện tử .
2. Dữ liệu điện tử được tích lũy từ phương tiện đi lại điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và những nguồn điện tử khác .
3. Giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử được xác lập địa thế căn cứ vào phương pháp khởi tạo, tàng trữ hoặc truyền gửi dữ liệu điện tử ; phương pháp bảo vệ và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử ; phương pháp xác lập người khởi tạo và những yếu tố tương thích khác. ”
2. Quy định của BLTTHS về dữ liệu điện tử
Đây là điều luật mới được quy định trong BLTTHS 2015. Thành tựu của cuộc các mạng khoa học công nghệ được áp dụng rộng rãi trong mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là công nghệ thông tin; tội phạm cũng lời dụng để gây án, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cũng đã khai thác thông tin, tài liệu trong lĩnh vực này. BLTTHS 2015 đã bổ sung nguồn chứng cứ là tài liệu.
Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tựa như được tạo ra, tàng trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện đi lại điện tử .
Dữ liệu điện tử tương quan đến nghành nghề dịch vụ trình độ sâu được tích lũy theo đúng lao lý từ phương tiện đi lại điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông trên đường truyền hoặc những nguồn điện tử khác .
BLTTHS đã cụ thể hóa hoạt động thu thập phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử tại Điều 107, cụ thể như sau: (1) Phương tiện điện tử phải được thu giữ kịp thời, đầy đủ, mô tả đúng thực trạng và niêm phong ngay sau khi thu giữ. Việc niêm phong, mở niêm phong được tiến hành theo quy định của pháp luật. Trường hợp không thể thu giữ phương tiện lưu trữ dữ liệu điện tử thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng sao lưu dữ liệu điện tử đó vào phương tiện điện tử và bảo quản như đối với vật chứng, đồng thời yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan lưu trữ, bảo toàn nguyên vẹn dữ liệu điện tử mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã sao lưu và cơ quan, tổ chức, cá nhân này phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. (2) Khi thu thập, chặn thu, sao lưu dữ liệu điện tử từ phương tiện điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông hoặc trên đường truyền, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng tiến hành phải lập biên bản và đưa vào hồ sơ vụ án. (3) Khi nhận được quyết định trưng cầu giám định của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thì cá nhân, tổ chức có trách nhiệm thực hiện phục hồi, tìm kiếm, giám định dữ liệu điện tử. (4) Việc phục hồi, tìm kiếm, giám định dữ liệu điện tử chỉ được thực hiện trên bản sao; kết quả phục hồi, tìm kiếm, giám định phải chuyển sang dạng có thể đọc, nghe hoặc nhìn được. (5) Phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử được bảo quản như vật chứng theo quy định của Bộ luật này. Khi xuất trình chứng cứ là dữ liệu điện tử phải kèm theo phương tiện lưu trữ dữ liệu hoặc bản sao dữ liệu điện tử.
Giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử phải được trải qua giám định kỹ thuật số và điện tử, được xác lập địa thế căn cứ vào phương pháp khởi tạo, tàng trữ hoặc đường truyền gửi dữ liệu điện tử ; phương pháp bảo vệ và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử ; phương pháp xác lập người khởi tạo và những yếu tố tương thích khác .
Việc tích lũy, dữ gìn và bảo vệ, giám định phải triển khai theo đúng lao lý của tố tụng hình sự và Luật Giám định tư pháp. Đây là pháp luật mới, tân tiến bởi khoa học công nghệ tiên tiến ngày càng tăng trưởng, nên phương tiện đi lại, dữ liệu điện tử cần thu giữ ngày càng phong phú ; Dữ liệu điện tử là nguồn chứng cứ mới được pháp luật trong tố tụng hình sự và là tài liệu chứng cứ khoa học có giá trị cao trong chứng tỏ tội phạm, nên phải được thu giữ, niêm phong ngặt nghèo, tránh xấu đi xảy ra .
Luật Hoàng Anh
