I. Khái niệm Di sản văn hóa phi vật thể
1. Di sản văn hóa phi vật thể là gì ?
Theo Công ước Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO trải qua ngày 17 tháng 10 năm 2003 và Nước Ta cam kết thực thi từ ngày 20 tháng 9 năm 2005, di sản văn hóa phi vật thể được hiểu là “ những tập quán, những hình thức biểu lộ, diễn đạt, tri thức, kiến thức và kỹ năng và kèm theo đó là những công cụ, vật phẩm, đồ tạo tác và những khoảng trống văn hóa có tương quan mà những hội đồng, những nhóm người và trong 1 số ít trường hợp là những cá thể công nhận là một phần di sản văn hóa của họ. Được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khá, di sản văn hóa phi vật thể được những hội đồng và những nhóm người không ngừng tái tạo để thích nghi với môi trường tự nhiên và mối quan hệ qua lại giữa hội đồng với tự nhiên và lịch sử dân tộc của họ, đồng thời hình thành quan hệ qua lại giữa hội đồng với tự nhiên và lịch sử dân tộc của họ, đồng thời hình thành trong họ một ý thức về truyền thống và sự kế tục, qua đó khuyến khích thêm sự tôn trọng so với sự phong phú văn hóa và tính phát minh sáng tạo của con người ” .Tại Điều 4, Mục 1, Văn bản hợp nhất số 10 / VBHN-VPQH, ngày 23 tháng 7 năm 2013, Luật Di sản văn hóa do Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phát hành, di sản văn hóa phi vật thể là “ loại sản phẩm niềm tin gắn với hội đồng hoặc cá thể, vật thể và khoảng trống văn hóa tương quan, có giá trị lịch sử dân tộc, văn hóa, khoa học, biểu lộ truyền thống của hội đồng, không ngừng được tái tạo và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và những hình thức khác ” .
2. Các hình thức bộc lộ của di sản văn hóa phi vật thể
- Các truyền thống và biểu đạt truyền khẩu, trong đó ngôn ngữ là phương tiện của di sản văn hóa phi vật thể;
- Nghệ thuật trình diễn;
- Tập quán xã hội, tín người và các lễ hội;
- Tri thức và tập quán liên quan đến tự nhiên và vũ trụ;
- Nghề thủ công truyền thống.
3. Các đặc trưng chung của di sản văn hóa phi vật thể
Các yếu tố truyền thống cuội nguồn và đương đại cùng sống sót song song : Di sản văn hóa phi vật thể không chỉ đại diện thay mặt cho những truyền thống cuội nguồn thừa kế từ quá khứ mà gồm có cả những thực hành thực tế đương đại, ở cả vùng nông thôn và đô thị, nơi mà những nhóm văn hóa phong phú tham gia ;Tính hàng loạt : Các hình thức của di sản văn hóa phi vật thể, mặc dầu đến từ vùng quê lân cận, hay từ một thành phố ở bên kia toàn cầu, mặc dầu được đảm nhiệm bởi những hội đồng di cư và định cư ở một vùng đất khác, đều san sẻ đặc tính chung là được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, được tăng trưởng để thích ứng với môi trường tự nhiên, góp thêm phần tạo cho tất cả chúng ta nhận thức về truyền thống và sự kế tục, liên kết quá khứ với hiện tại và tương Di sản văn hóa phi vật thể không hướng tới câu hỏi như liệu 1 số ít thực hành thực tế đơn cử chỉ thuộc riêng về một nền văn hóa hay không, mà nó góp thêm phần gắn kết xã hội, khuyến khích ý thức về truyền thống và nghĩa vụ và trách nhiệm mà nhờ đó những cá thể cảm thấy mình là một phần của một hoặc nhiều hội đồng khác nhau, và của toàn xã hội ;Tính đại diện thay mặt : Di sản văn hóa phi vật thể không chỉ được coi là một mẫu sản phẩm văn hóa, trên cơ sở so sánh, vì tính độc quyền hoặc giá trị đặc biệt quan trọng của nó, mà tăng trưởng mạnh trên cơ sở hội đồng, do những người có kiến thức và kỹ năng về truyền thống lịch sử, kiến thức và kỹ năng và phong tục truyền cho những thành viên khác trong hội đồng, từ thế hệ này sang thế hệ khác, hoặc cho những hội đồng khác ;Tính dựa vào hội đồng : Di sản văn hóa phi vật thể chỉ hoàn toàn có thể được coi là di sản khi được thừa nhận bởi chính hội đồng, nhóm người hoặc những cá thể – những người đã phát minh sáng tạo, duy trì và trao truyền di sản đó .Tôn trọng những quyền con người .
II. Các di sản văn hóa phi vật thể của Nước Ta
Cho đến nay, Nước Ta đã có 12 DSVHPVT được UNESCO công nhận là di sản quốc tế. Để làm rõ quy trình giáo dục về DSVHPVT trong trường học hướng tới tiềm năng tăng trưởng vững chắc, cuốn tài liệu sử dụng thông tin về 12 di sản này trong những ví dụ minh họa xuyên suốt tài liệu bởi 12 di sản này :
- Là những di sản nổi tiếng, là niềm tự hào của người Việt Nam;
- Có lượng thông tin, tài liệu phong phú làm cơ sở để giáo viên, học sinh tra cứu, tham khảo trong quá trình tìm hiểu và ứng dụng trong giảng dạy và học tập (Đây là lý do quan trọng bởi việc xây dựng bài giảng kết hợp giữa kiến thức và kỹ năng môn học với giáo dục về DSVNPVT cần có quá trình tìm hiểu về di sản trên thực địa. Trong khuôn khổ chương trình biên soạn tài liệu này, các tác giả không có điều kiện tiến hành nghiên cứu thực địa về di sản để xây dựng bài giảng minh họa. Do đó, các tư liệu nghiên cứu về 12 di sản này, vốn được thu thập trong quá trình đệ trình hồ sơ cho UNESCO, đảm bảo tính khoa học làm cơ sở cho việc biên soạn bài giảng tích hợp DSVHPVT hướng đến mục tiêu PTBV);
- Dễ thu hút học sinh, giúp học sinh hứng thú, chủ động, tích cực trong học tập;
- Là những ví dụ cụ thể mang tính tiêu biểu, tạo điều kiện để tài liệu có thể dễ dàng được tiếp cận không chỉ ở phạm vi quốc gia mà còn trên toàn cầu;
1. Nhã nhạc cung đình Huế
Địa phương : Loại âm nhạc trong cung đình Huế .Nội dung tóm tắt : Nhã nhạc là một mô hình âm nhạc chính thống trong cung đình thời phong kiến với quy mô tổ chức triển khai ngặt nghèo. Dàn nhạc dựa trên thang ngũ âm với sự phong phú của những loại nhạc cụ : trống, phách, sáo, đàn huyền tử, đàn hồ cầm, đàn song vân, đàn tỳ bà, tam âm với những ca công và vũ công tạo nên một sân khấu thiêng liêng và mang tính bác học khó có dàn nhạc nào sánh nổi .Nhã nhạc được trình diễn trong những dịp triều hội, tế lễ hoặc những sự kiện trọng đại như lễ đăng quan của nhà vua, tiếp đón sứ thần … tạo nên sự sang trọng và quý phái cho những nghi lễ .Theo sử sách Nhã nhạc sinh ra vào triều Lý ( 1010 – 1225 ) và hoạt động giải trí một cách quy củ vào thời Lê ( 1427 – 1788 ). Đến thời nhà Nguyễn nhã nhạc cung đình Huế tăng trưởng bùng cháy rực rỡ và đạt đến trình độ hoàn hảo nhất .Giá trị cơ bản : Loại hình âm nhạc này rất đa dạng và phong phú về nội dung và niềm tin, được xem như một phương tiện đi lại liên lạc, hình thức bộc lộ sự tôn kính đến những vị thần linh và bậc đế vương, trở thành một hình tượng cho vương quyền về sự vĩnh cửu, hưng thịnh của triều đại .Ngoài ra, nhã nhạc còn ship hàng như một phương tiện đi lại cho việc truyền đạt những ý nghĩa mang tính triết lý và những góc nhìn về ngoài hành tinh của người Nước Ta .Thời gian được công nhận : Ngày 07/11/2003, nhã nhạc cung đình Huế được UNESCO công nhận là siêu phẩm di sản truyền khẩu và phi vật thể của trái đất .
2. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên
Địa phương : Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trải rộng trên địa phận 5 tỉnh : Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Đắc Nông và Lâm Đồng và gia chủ của mô hình văn hóa rực rỡ này là cư 17 dân tộc bản địa ít người ở Tây Nguyên .Nội dung tóm tắt : Cồng chiêng gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Tây Nguyên, như một phần không hề thiếu trong suốt vòng đời mỗi con người và trong phần nhiều tổng thể những sự kiện quan trọng của hội đồng : từ lễ thổi tai cho trẻ sơ sinh, lễ cưới xin, lễ tiễn đưa người chết, lễ đâm trâu trong ngày bỏ mả cho đến lễ cúng máng nước, lễ mừng lúa mới, lễ đóng cửa kho, lễ mừng nhà rông mới …Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên gồm có những bộ phận cấu : cồng chiêng, những bản nhạc tấu bằng cồng chiêng, những người chơi cồng chiêng, những tiệc tùng có sử dụng cồng chiêng, những khu vực tổ chức triển khai những tiệc tùng đó. Cồng chiêng hoàn toàn có thể dùng đơn lẻ hoặc theo dàn, mỗi dàn thường có từ 2 đến 12 chiếc, đường kính xê dịch từ 25 đến 120 cm. Tùy theo từng nhóm dân tộc bản địa, cồng chiêng được đánh bằng dùi hoặc bằng tay, mỗi nhạc công đánh một chiếc. Từng thành viên trong dàn nhạc nhớ rõ từng tiết tấu của từng bài chiêng trong mỗi nghi lễ và phối hợp hòa giải với những nhạc công khác cùng chơi .Giá trị cơ bản : Âm nhạc của cồng chiêng Tây Nguyên bộc lộ trình độ điêu luyện của người chơi trong việc vận dụng những kỹ năng và kiến thức đánh chiêng và kiến thức và kỹ năng chế tác .Cồng chiêng gắn bó mật thiết với đời sống của người Tây Nguyên, để diễn đạt niềm vui, nỗi buồn trong đời sống, trong lao động và hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của họ ; là cầu nối giữa con người, thần linh và quốc tế siêu nhiên, tiềm ẩn bên trong mỗi chiếc chiêng, chiếc cồng là một vị thần .Thời gian được công nhận : Ngày 25/11/2005, khoảng trống văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác Di sản truyền khẩu và phi vật thể của trái đất .
3. Dân ca quan họ TP Bắc Ninh
Địa phương : Dân ca quan họ có nguồn gốc từ xứ Kinh Bắc, đa phần ở tỉnh TP Bắc Ninh và Bắc Giang thời nay .Nội dung tóm tắt : Dân ca quan họ là một hình thức hát giao duyên, sống sót trong môi trường tự nhiên văn hóa với những tập quán xã hội đặc trưng, tập trung chuyên sâu hầu hết ở tỉnh TP Bắc Ninh. Những liền anh trong phục trang truyền thống lịch sử khăn xếp, áo the ; những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bẩy, đầu đội nón quai thao. Họ cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống cuội nguồn không cần nhạc đệm. Hệ thống làn điệu và lời ca của dân ca Quan họ là vô cùng nhiều mẫu mã và chuyên nghiệp và bài bản, phản ánh những trạng thái tình cảm của người quan họ ở những Lever xa, gần, nông, sâu khác nhau. Những làn điệu dân ca quan họ được lưu truyền từ đời này sang đời khác và đã tăng trưởng đến đỉnh điểm vào khoảng chừng giữa thế kỷ XVIII .Giá trị cơ bản : Dân ca quan họ luôn được thực hành thực tế trong những hoạt động giải trí văn hóa, xã hội của hội đồng được hội đồng lưu giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ, trở thành truyền thống của địa phương và lan tỏa trở thành khoảng trống văn hóa đặc trưng .Giá trị của dân ca quan họ truyền thống không chỉ ở những giai điệu rực rỡ, lời ca tinh xảo, giàu triết lý, mà còn ở phong thái, phục trang nhã nhặn, nhã nhặn và những lề lối, tập quán rực rỡ kèm theo nó .Thời gian được công nhận : Ngày 30/9/2009, dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất .
4. Ca trù
Địa phương : Ca trù hiện có ở 14 tinh, thành trong nước : TP. Hà Nội, Thành Phố Bắc Ninh, Thành Phố Hải Dương, Hải Phòng Đất Cảng, Hưng Yên, Tỉnh Nam Định, Tỉnh Thái Bình, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thanh Hóa, Nghệ An, thành phố Hà Tĩnh, Quảng Bình và Thành phố Hồ Chí Minh .Nội dung tóm tắt : Ca Trù là mô hình diễn xướng bằng âm giai nhạc thính phòng, dùng nhiều thể văn chương như thể phú, thể truyện, thể ngâm nhưng thể văn chương phổ cập nhất là hát nói. Ca trù là sự phối hợp thuần thục đỉnh điểm giữa thi ca và âm nhạc, từng là loại ca trong cung đình được giới quý tộc và tri thức yêu quý .Hát ca trù diễn ra trong 5 khoảng trống chính : đình làng, đền thờ thần, nhà thời thánh tổ nghề, dinh thự và ca quán thính phòng. Cùng với đó là những hình thức riêng : hát thờ, hát chúc hỗ, hát tế tiên sư, hát thi và hát chơi. Tham gia màn biểu diễn ca trù có tối thiểu 3 người : một đào nương hát theo lối nói và gõ phách lấy nhịp. Khi hát, đào nương không cần há to miệng, không tăng nhanh hơi từ buồng phổi mà ém hơi trong cổ, ậm ự mà lời ca vẫn rõ ràng, tròn vành rõ chữ ; một kép nam đệm đàn đáy cho người hát và một quan viên điểm trống chầu .Giá trị cơ bản : Ca trù là một mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ có từ truyền kiếp, độc lạ và có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong kho tàng âm nhạc Nước Ta, gắn liền với liên hoan, phong tục, tín ngưỡng, văn chương, âm nhạc, tư tưởng, triết lý sống của người Việt .Lời lẽ, ca từ của ca trù mang tính uyên bác, ít lời mà nhiều nghĩa, giàu chất thơ, mang nhiều cảm hứng, trầm ngâm, sâu lắng. Kỹ thuật hát rất tinh xảo, công phu, yên cầu phải nắn nót, chau chuốt từng chữ .Thời gian được công nhận : Ngày 01/10/2009, ca trù đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của trái đất .
5. Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc
Địa phương : Hội Gióng có ở nhiều nơi vùng châu thổ Bắc Bộ, tuy nhiên có 2 hội Gióng tiêu biểu vượt trội ở TP.HN : hội Gióng ở đền Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm và hội Gióng ở đền Sóc xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn .Nội dung tóm tắt : Hội Gióng là tiệc tùng truyền thống lịch sử tưởng niệm và ca tụng chiến công của người anh hùng Thánh Gióng, một trong tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Nước Ta. Hội Gióng ở đền Phù Đổng ( xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm – nơi Thánh Gióng sinh ra ) diễn ra từ ngày 7-9 tháng Tư Âm lịch. Hội Gióng ở đền Sóc ( xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn nơi Thánh hóa, cưỡi ngựa về trời ) diễn ra từ ngày 6-8 tháng Giêng Âm lịch. Các nghi lễ và hoạt động giải trí trong hội Gióng mô phỏng một cách sinh động và khoa học diễn biến những trận đấu của thánh Gióng và nhân dân Văn Lang với giặc Ân cùng việc sau khi dẹp tan quân giặc, ngài về núi Sóc rồi cưỡi ngựa bay lên trời, hóa thành một vị Thánh bất tử bảo lãnh mùa màng, độc lập cho quốc gia, thịnh vượng cho muôn dân .Giá trị cơ bản : Hội Gióng là một trong những tiệc tùng lớn nhất vùng châu thổ Bắc Bộ, tổ chức triển khai theo một nghi thức được pháp luật ngặt nghèo, chuẩn bị sẵn sàng rất là công phu, không riêng gì có sự tham gia phần đông của dân làng quanh khu vực hai đền mà của nhân dân trên cả nước .
Giá trị nổi bật toàn cầu của hội Gióng chính là một hiện tượng văn hóa được bảo lưu, trao truyền khá liên tục và toàn vẹn qua nhiều thế hệ dù ở gần trung tâm thủ đô và trải qua nhiều biến động như chiến tranh hay sự xâm nhập và tiếp biến văn hóa.
Thời gian được công nhận : Ngày 16/11/2010, Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất .
6. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương
Địa phương : tại khu di tích lịch sử lịch sử dân tộc đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .Nội dung tóm tắt : Theo thần thoại cổ xưa, Hùng Vương là con của cha Lạc Long Quân – ( giống Rồng ) và mẹ Âu Cơ ( giống Tiên ), đã có công dựng lên nhà nước Văn Lang cổ đại, thuộc vùng đất Phú Thọ ngày Đối với hội đồng những làng xung quanh đền Hùng, Hùng Vương còn là thần tổ gắn với nghề nông, dạy dân cày ruộng, cấy lúa, ban linh khí cho đất đai, nhà cửa, cây xanh, vật nuôi sinh sôi nảy nở, mùa màng bội thu. Với niềm tin tôn kính này, từ hàng nghìn năm qua, hết thế hệ này qua thế hệ khác, người Việt ở vùng đất Tổ Phú Thọ, nơi có Đền Hùng rất thiêng và nhân dân trên khắp mọi miền của quốc gia, cùng phần đông người Nước Ta ở quốc tế, đã phát minh sáng tạo, thực hành thực tế, vun đắp và lưu truyền Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương để bộc lộ sự biết ơn với vị thủy tổ, mong Ngài phù hộ cho quốc thái dân an, vật thịnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu .Giá trị cơ bản : Biểu hiện tiêu biểu vượt trội nhất cho Tín ngưỡng thờ cúng Hùng vương ở Phú Thọ là lễ Giỗ Tổ Hùng Vương, được thực thi vào ngày 10 tháng 3 Âm lịch hằng năm tại Khu di tích lịch sử lịch sử vẻ vang Đền Hùng. Lễ giỗ Tổ Hùng Vương cũng được tổ chức triển khai trên khắp mọi miền của quốc gia Nước Ta ( Theo thống kê, trên cả nước hiện có 1.417 di tích lịch sử có thờ cúng Hùng Vương và những nhân vật thời Vua Hùng ) .Thời gian được công nhận : Ngày 06/12/2012, tín ngưỡng thờ cúng Hùng vương được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
7. Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ
Địa phương : Thực hành ở 21 tỉnh ở miền Nam Nước Ta, gồm : An Giang, Bà Rịa-Vũng Tàu, Bạc Liêu, Bến Tre, Tỉnh Bình Dương, Bình Phước, Bình Thuận, Cà Mau, Cần Thơ, Đồng Nai, Đồng Tháp, Hậu Giang, Thành phố Hồ Chí Minh, Kiên Giang, Long An, Ninh Thuận, Sóc Trăng, Tây Ninh, Tiền Giang, Trà Vinh và Vĩnh Long ; tập trung chuyên sâu nhiều nhất ở Bạc Liêu, Tỉnh Bình Dương, Thành phố Hồ Chí Minh và Tiền Giang .Nội dung tóm tắt : Bằng điệu đàn, tiếng hát, mô hình hoạt động và sinh hoạt văn hóa này kết nối hội đồng trải qua thực hành thực tế và phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ, trên cơ sở nhạc Lễ, nhạc Cung đình triều Nguyễn và âm nhạc dân gian miền Trung, miền Nam, nên vừa có tính tầm trung, vừa mang tính bác học. Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ không ngừng được phát minh sáng tạo nhờ tính ngẫu hứng và sự biến hóa theo xúc cảm của người thực hành thực tế trên cơ sở của 20 bài gốc ( bài Tổ ) và 72 bản nhạc cổ. Nhạc cụ tham gia trình diễn gồm có : đàn kìm, đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn bầu, đàn cò, sáo, tiêu, song loan và hai nhạc cụ của phương Tây ( violon và guitar đã được “ nâng cấp cải tiến : violon được lên dây quãng 4, còn guitar được khoét phím lõm, để tăng sự nhấn nhá trong điệu đàn ) .Giá trị cơ bản : Những người thực hành thực tế Đờn ca tài tử Nam Bộ luôn tôn troṇ g, quý mến, học hỏi nhau tài nghệ, văn hóa ứng xử, đạo đức …, góp thêm phần kết nối hội đồng, xã hội, cùng hướng tới giá trị “ chân, thiện, mỹ ”. Thông qua việc thực hành thực tế Đờn ca tài tử Nam Bộ, hội đồng còn góp thêm phần ra mắt, bảo tồn và phát huy những tập quán xã hội khác tương quan, như : liên hoan, văn hóa truyền khẩu, nghề thủ công bằng tay … Đối với người phương Nam, Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ là một mô hình hoạt động và sinh hoạt văn hóa ý thức không hề thiếu và là di sản văn hóa phi vật thể quý giá của hội đồng .Thời gian được công nhận : Ngày 05/12/2013, UNESCO chính thức công nhận Đờn ca tài tử Nam Bộ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất .
8. Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh
Địa phương : Dân ca của người Việt ở hai tỉnh Nghệ An và TP Hà Tĩnh, thuộc Bắc Trung bộ Nước Ta .Nội dung tóm tắt : Ví, Giặm là hai lối hát dân ca không nhạc đệm được thực hành thực tế trong lao động và đời sống thường nhật : lúc ru con, khi làm ruộng, chèo thuyền, lúc dệt vải, xay lúa. Ví, Giặm có đặc tính địa phương về thang điệu, điệu thức, tiết tấu, giai điệu và giọng hát. Các kiến thức và kỹ năng hát đúng tiết tấu, cao độ, trường độ, luyến láy hầu hết được trao truyền giữa những thế hệ bằng truyền khẩu, trực tiếp từ những nghệ nhân, bảo vệ biểu lộ được giọng hát, ngôn từ của phương ngữ Nghệ Tĩnh. Ca từ của Dân ca Ví, Giặm có nội dung phong phú, miêu tả đời sống, phản ánh tập quán xã hội, lịch sử dân tộc, tình yêu quê nhà, quốc gia, con người, tình yêu đôi lứa. Nhiều bài hát mang tính giáo dục thâm thúy : kính trọng cha mẹ, chung thủy, nghĩa tình, trung thực, góp thêm phần gìn giữ những tập tục, truyền thống cuội nguồn tốt đẹp trong ứng xử xã hội ở làng xã .Giá trị cơ bản : Dân ca Ví, Giặm có đặc tính địa phương về thang điệu, điệu thức, tiết gắn bó mật thiết với đời sống người dân và mang ý nghĩa nhân văn thâm thúy. Về giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật, dân ca Ví, Giặm là mô hình độc lạ, phản ánh nhiều nét truyền thống văn hóa của địa phương, biểu lộ năng lực, cốt cách của con người xứ Nghệ .Thời gian được công nhận : Ngày 27/11/2014, Dân ca Ví, Giặm Nghệ tĩnh được UNESCO chính thức ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
9. Nghi lễ và game show kéo co ( Hồ sơ đa vương quốc )
Địa phương : Nước Ta, Nước Hàn, Campuchia và Tại Nước Ta, nghi lễ và game show kéo co tập trung chuyên sâu ở vùng trung du, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung bộ với TT là những tỉnh Vĩnh Phúc, TP Bắc Ninh, thành phố Thành Phố Hà Nội và khu vực miền núi phía Bắc .Nội dung tóm tắt : Nghi lễ và game show kéo co được thực hành thực tế thoáng đãng trong văn hóa trồng lúa ở nhiều nước Đông Á với ý nghĩa cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu hay những tiên đoán tương quan đến sự thành công xuất sắc hay thất bại của nỗ lực trồng cấy. Kéo co phổ cập trong hoạt động và sinh hoạt của người Việt, cạnh bên đó cũng được thực hành thực tế liên tục trong văn hóa người Tày, Thái và Giáy ( Tỉnh Lào Cai ) – vốn là những dân cư trồng lúa sớm trong lịch sử vẻ vang .Kéo co thời nay được biết đến thoáng đãng là một game show cạnh tranh đối đầu, nhưng thực chất là một phần của nghi thức cầu nguyện cho thu hoạch dồi dào và thôi thúc sự thịnh vượng của hội đồng trải qua sự hòa giải và đoàn kết giữa những thành viên. Nhìn chung, nghi lễ và game show kéo co được triển khai bởi hai đội, thường là phụ nữ chống lại phái mạnh, trong một khoảng trống mở tại một TT làng. Một đường thẳng được vẽ ở giữa khu vực cạnh tranh đối đầu. Mỗi đội nắm giữ dây thừng có dải lụa buộc ở giữa, và trọng tài tinh chỉnh và điều khiển game show bằng cách hô to. Hai đội khởi đầu kéo sợi dây theo nhịp. Đội nào kéo được phần buộc dải lụa về phía mình là đội thắng cuộc .Giá trị cơ bản : Ở Nước Ta, nghi lễ và game show kéo co thường được tổ chức triển khai trong dịp tiệc tùng mùa xuân, ghi lại sự khởi đầu của một chu kỳ luân hồi nông nghiệp và bày tỏ mong ước cho cây xanh bội thu. Đây là di sản mang dấu ấn đậm nét của nghi thức nông nghiệp, tượng trưng cho sức mạnh của những lực lượng tự nhiên tác động ảnh hưởng đến sự ấm no của đời sống con người .Thời gian được công nhận : Ngày 02 tháng 12 năm năm ngoái, UNESCO đã chính thức ghi danh Nghi lễ và game show Kéo co ở Nước Ta, Campuchia, Nước Hàn, Philippines vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
10. Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt
Địa phương : Phân bố ở nhiều địa phương như TP. Hà Nội, Thanh Hóa, Thành Phố Lạng Sơn, Hà Nam, Hưng Yên, Thành Phố Hải Dương, Hải Phòng Đất Cảng, Tỉnh Thái Bình, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Yên Bái, Tuyên Quang, Hòa Bình, Thành Phố Bắc Ninh, Bắc Giang, Nghệ An, TP Hà Tĩnh, Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh …Nội dung tóm tắt : Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ là một hình thức thờ cúng người Mẹ hóa thân ở những miền trời, sông nước, rừng núi, được hình thành trên nền tảng của tín ngưỡng thờ Nữ thần. Người dân thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh cùng với những vị Thánh Mẫu quản lý miền trời, rừng, nước, những nhân vật lịch sử dân tộc hoặc lịch sử một thời có công với nước, với dân. Thông qua những yếu tố văn hóa dân gian như phục trang, âm nhạc, hát chầu văn, múa, diễn xướng dân gian trong lên đồng và tiệc tùng, người Việt biểu lộ ý niệm của mình về lịch sử dân tộc, di sản văn hóa, vai trò của giới và bản sắc tộc người .Nghi lễ chính, TT của Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ là nghi lễ Lên đồng – được hiểu là một hình thức diễn xướng dân gian, biểu lộ đức tin về sự giáng / nhập của những vị thần trong điện thần của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ. Các giá đồng gồm có hát văn, phục trang, múa thiêng được kế hợp một cách hòa giải, bộc lộ sự giáng đồng của những vị thánh mang tính tâm linh và hình tượng. Những người thực hành thực tế tin rằng, bằng hình thức diễn xướng này, họ hoàn toàn có thể tiếp xúc được với những đấng thần linh để gửi gắm, miêu tả những mong ước, khát vọng của mình trải qua những thầy đồng – người đóng vai trò trung gian giữa con người và thần linh .Giá trị cơ bản : Di sản này góp thêm phần quan trọng vào việc tạo ra sợi dây niềm tin link những hội đồng thực hành thực tế. Di sản này tôn vinh những điểm tương đồng văn hóa giữa những hội đồng và những nhóm người tham gia vào việc thờ Mẫu, là sự phối hợp của Đạo giáo, Phật giáo và những tôn giáo khác. Khi di sản này này được san sẻ bởi những nhóm dân tộc bản địa khác nhau ở Nước Ta, việc thực hành thực tế sẽ tăng cường đối thoại và thôi thúc tôn trọng phong phú văn hóa. ; giúp cho việc phát minh sáng tạo, làm giàu vốn văn hóa trải qua những yếu tố thẩm mỹ và nghệ thuật như phục trang, vũ đạo và âm nhạc đóng vai trò quan trọng ;Thời gian được công nhận : Ngày 01 tháng 12 năm năm nay, di sản Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất .
11. Hát Xoan Phú Thọ
Địa phương : Hát Xoan hầu hết được thực hành thực tế ở tỉnh Phú Thọ và một phần tỉnh Vĩnh Phúc. Ở tỉnh Phú Thọ, hát Xoan tập trung chuyên sâu ở xã Kim Đức và Phượng Lâu và 1 số ít phường xã khác ở thành phố Việt Trì ; ngoài những còn phổ cập ở những huyện, thị : Cẩm Khê, Đoan Hùng, Lâm Thao, Phù Ninh, Tam Nông, Tân Sơn, Thanh Ba, Thanh Sơn, Thanh Thủy, và thị xã Phú Thọ .Nội dung tóm tắt : Là di sản thuộc mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn, Hát Xoan của tỉnh Phú Thọ gồm có hát, múa, gõ trống và phách. Hát Xoan gắn liền với việc thờ cúng thần linh, thành hoàng và những vua Hùng, một tín ngưỡng bắt nguồn từ việc thực hành thực tế thờ cúng tổ tiên của người Việt. Những người lưu giữ và thực hành hình thành nên bốn phường Xoan, trong đó, Trùm nam và nữ đóng vai trò quan trọng nhất : họ giữ gìn những bài hát, lựa chọn đệ tử, truyền dạy phong thái hát, những tiết mục và tổ chức triển khai thực hành thực tế. Họ cũng tích cực ra mắt và giảng dạy hát Xoan tại những phường Xoan và trong những câu lạc bộ. Là một thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn hội đồng, Hát Xoan nuôi dưỡng sự hiểu biết văn hoá, sự kết nối hội đồng và tôn trọng lẫnNghệ thuật trình diễn của Hát Xoan rất đơn thuần, mộc mạc với sự tích hợp hài hòa giữa âm nhạc, thơ, vè và giọng điệu mang đậm dấu ấn thổ ngữ của địa phương vùng trung du Phú Thọ ( dân ca ). Lời ca trong Hát Xoan còn có sự tích hợp với những điệu múa đơn thuần hầu hết bằng đôi tay của những đào, kép đưa ra, thu vào, ngửa bàn tay, úp bàn tay, phối hợp với việc sử dụng những đạo cụ, như quạt, phách tre, nậm rượu … Di chuyển trong Hát Xoan bằng đôi chân hầu hết theo hàng dọc hoặc hàng ngang và vòng tròn .Giá tri cơ bản : Là một mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ màn biểu diễn dân gian phối hợp những yếu tố văn hóa, lịch sử vẻ vang và nghệ thuật và thẩm mỹ độc lạ ở lời ca, giai điệu tiềm ẩn nhiều giá trị văn hóa được hội đồng gìn giữ qua nhiều thế kỷ. Hình thức và nội dung Hát Xoan gắn với vạn vật thiên nhiên, con người, đời sống sản xuất của tỉnh Phú Thọ và phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt. Qua bài hát và điệu nhảy, người dân bày tỏ long biết ơn đến những tổ tiên, những vị vua Hùng và cầu mong niềm hạnh phúc, thịnh vượng, thời tiết thuận tiện và mùa màng bội Lời hát Xoan cũng tiềm ẩn tính giáo dục đạo đức, lối sống dành cho giới trẻ .– Thời gian được công nhân : Hát Xoan Phú Thọ được công nhận thương hiệu Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp năm 2011. Ngày 08 tháng 12 năm 2017, di sản hát Xoan Phú Thọ đã chính thức được UNESCO đưa ra khỏi Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp và ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât .
12. Nghệ thuật Bài chòi Trung bộ
Địa phương : Khu vực Trung bộ, gồm những tỉnh : Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Tỉnh Quảng Ngãi, Tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa và TP. Đà Nẵng .Nội dung tóm tắt : Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Nước Ta ( ở những tỉnh ) là một mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật phong phú, phối hợp âm nhạc, thơ ca, diễn xuất, hội họa và văn học. Bài chòi có hai hình thức chính : “ Chơi Bài chòi ” và “ Trình diễn Bài chòi ”. Chơi Bài chòi tương quan đến một game show thẻ bài trong chòi tre vào Tết Nguyên đán. Trong những buổi trình diễn của Bài chòi, anh chị Hiệu trình diễn trên chiếu cói, hoặc vận động và di chuyển từ nơi này đến nơi khác hoặc trong những dịp riêng tư của những mái ấm gia đình. Những người lưu giữ và thực hành thực tế thẩm mỹ và nghệ thuật Bài chòi là những anh chị Hiệu, những nghệ nhân trình diễn Bài chòi đơn lẻ và những nghệ nhân làm thẻ bài. Người trình diễn và mái ấm gia đình họ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ những hình thức thực hành thực tế bằng cách giảng dạy những chuyên nghiệp, kiến thức và kỹ năng ca hát, kỹ thuật trình diễn và giải pháp làm thẻ bài cho những thế hệ trẻ. Cùng với hội đồng, những người này đã xây dựng gần 90 đội, nhóm và câu lạc bộ để rèn luyện và truyền dạy Nghệ thuật Bài chòi, lôi cuốn sự tham gia thoáng rộng của hội đồng. Hầu hết, nghệ nhân đều được học kỹ năng và kiến thức, kỹ thuật hô, hát Bài chòi trong mái ấm gia đình, hầu hết trải qua giải pháp truyền miệng. Tuy nhiên, một số ít nghệ nhân Bài chòi thời nay cũng truyền dạy kiến thức và kỹ năng và kỹ năng và kiến thức trong những hội, những câu lạc bộ và trường học .Giá trị cơ bản : Nghệ thuật Bài chòi là một hình thức hoạt động và sinh hoạt văn hóa và vui chơi trong hội đồng làng xã. Các thành tố văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật : thơ ca, âm nhạc, hội họa, ngôn từ, tập tục … trong thẩm mỹ và nghệ thuật Bài chòi được chuyển tải một cách đơn giản và giản dị, tự nhiên, tạo sức mê hoặc với công chúng, trở thành hoạt động và sinh hoạt văn hóa thiết yếu và phổ cập khắp miền Trung. Vì thế mà hoạt động và sinh hoạt Bài chòi trở thành thiên nhiên và môi trường thực hành thực tế và phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ, đồng thời cũng là nơi bảo tồn vốn văn nghệ dân gian, phong thái trình diễn và những giá trị văn hóa vùng miền .Thời gian được công nhận : Ngày 07 tháng 12 năm 2017, di sản Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Nước Ta đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất .
Nguồn tài liệu: “Giáo dục di sản văn hóa phi vật thể trong trường phổ thông hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững”, là kết quả hợp tác giữa Trung tâm nghiên cứu quốc tế về di sản văn hóa phi vật thể ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương (IRCI), Bảo tàng dân tộc học Việt Nam (VME) và Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (VNIES)
