Chảy máu chất xám (tiếng Anh: human capital flight hoặc brain drain) là thuật ngữ dùng để chỉ vấn đề di cư quy mô lớn của nguồn nhân lực có kiến thức và kĩ thuật từ một nước qua những nước khác. Mặc dù thuật ngữ ban đầu dùng để chỉ những công nhân kĩ thuật đi qua những nước khác, ý nghĩa của nó đã mở rộng thành: “sự ra đi của những người có kiến thức hoặc có chuyên môn từ một quốc gia, khu vực kinh tế, hoặc các lĩnh vực khác, vì điều kiện sống hoặc tiền lương tốt hơn”.[1]
Chảy máu chất xám là một hiện tượng kỳ lạ mang tính toàn thế giới, tuy xảy ra số lượng lớn ở những nước đang tăng trưởng nhưng tại những nước tăng trưởng cũng diễn ra hiện tượng kỳ lạ này, gây thiệt hại đến quy trình tăng trưởng kinh tế tài chính. Chính quyền những nước đã đề ra những chủ trương nhằm mục đích ngưng trệ hiện tượng kỳ lạ này và lôi cuốn chất xám quay về bằng nhiều giải pháp .
Các nguyên do chính của lực hút chất xám ở những nước có điều kiện kèm theo là :
- Lương cao, mức sống cao
- Nền khoa học – công nghệ cao
- Môi trường học tập và làm việc tốt
- Cơ chế tuyển dụng công bằng
- Có chính sách ưu đãi đối với người tài.[2]
Hiện tượng chảy máu chất xám diễn ra chủ yếu ở các nước đang phát triển còn do tác động của nhu cầu thị trường lao động thế giới: dư thừa lao động phổ thông nhưng khan hiếm nhân lực lao động trí thức cấp cao. Tình trạng này dẫn đến các chính sách cạnh tranh thu hút nhân tài chủ yếu ở châu Âu và Mỹ, bao gồm: sửa đổi luật di dân, cấp visa việc làm, đề mức lương cao, đầu tư các chế độ đãi ngộ, xây dựng các quỹ nghiên cứu hoặc quỹ học bổng,…
Một số nguyên do tạo lực đẩy chất xám là thực trạng lương thấp, thiết bị lỗi thời, tương lai không sáng sủa, ít lựa chọn cho những nhà khoa học nếu thao tác ở những nước thường trực, chính sách đãi ngộ kém, môi trường tự nhiên nghiên cứu và điều tra khoa học không tương thích, giá trị lao động thực sự chưa được tôn vinh. Riêng tại châu Phi còn do những yếu tố bần hàn, chính trị bất ổn định ( cuộc chiến tranh, đại loạn ) và nguồn ngân sách góp vốn đầu tư cho nghành khoa học kỹ thuật quá thấp ( 0,3 % GDP ). [ 3 ]Một số góc nhìn cá thể hoàn toàn có thể kể đến như : sự ảnh hưởng tác động từ mái ấm gia đình ( ví dụ người thân trong gia đình ở quốc tế ) hoặc do sở trường thích nghi cá thể thích tò mò và muốn được cải tổ sự nghiệp, … [ 1 ]
Tình trạng chảy máu chất xám tại những vương quốc nghèo là một nguyên do quan trọng khiến khoảng cách giàu nghèo giữa những vương quốc ngày càng rõ ràng và gây ra những hậu quả khó lường cho những nước đang tăng trưởng. Nguồn chất xám bị chảy máu khiến kinh phí đầu tư huấn luyện và đào tạo của vương quốc không ngừng thất thoát, đồng thời phải bỏ ra một nguồn kinh phí đầu tư lớn để trả lương cho những chuyên viên quốc tế mời về. Tại châu Phi, khoản phí này chiếm 1/3 nguồn viện trợ kêu gọi được từ quốc tế. Bên cạnh đó, nhiều khu công trình nghiên cứu và điều tra khoa học không có nhân lực triển khai, thành tựu khoa học kĩ thuật không được thông dụng và ứng dụng. Việc những nhà khoa học sang thao tác cho quốc tế cũng ảnh hưởng tác động xấu đến người dân và những giới tri thức khác trong nước. Đây là một sự tiêu tốn lãng phí lớn về gia tài vương quốc, làm chậm vận tốc tăng trưởng nền kinh tế tài chính. [ 3 ]
Chính sách ngưng trệ[sửa|sửa mã nguồn]
Trung Quốc là nước có các biện pháp ứng phó với chảy máu chất xám. Theo đối sách “Brain Loss -> Brain Gain“, tức là chấp nhận chảy máu chất xám ban đầu thu lại chất xám về sau, chính phủ khuyến khích học sinh du học và làm việc ở nước ngoài, thậm chí nhập quốc tịch hay kết hôn với người nước ngoài. Sau đó, nhờ bản sắc văn hóa độc đáo và tinh thần dân tộc cao của người Hoa, kết hợp với đưa ra những chính sách ưu đãi đặc biệt, chính phủ đã vận động khá thành công lực lượng trí thức, doanh nhân mang tri thức khoa học, công nghệ cao và tư bản về nước.[2] Ngoài một số chính sách như tập trung nâng cấp hệ thống giáo dục bậc đại học, trao giải thưởng nghiên cứu khoa học hàng năm cao, Trung Quốc cũng đã đề ra các quy định về sáu loại đối tượng không được phép ra làm việc ở nước ngoài nếu không được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền, bao gồm: công chức nhà nước, chuyên gia kỹ thuật, các nhà quản lý nhân sự làm việc trong các dự án hoặc chương trình nghiên cứu lớn, những người tham gia chiến lược phát triển khu vực miền tây Trung Quốc, người làm trong các bộ phận cơ mật hoặc công tác liên quan tới pháp luật.[3]
Châu Á Thái Bình Dương và châu Phi cũng đang nỗ lực đưa ra những chủ trương giảm tỉ lệ chảy máu chất xám. [ 3 ]
Xu hướng tích cực[sửa|sửa mã nguồn]
Nền kinh tế tài chính toàn thế giới thay đổi can đảm và mạnh mẽ đang tạo ra ” sự lưu thông chất xám ” hay ” chuỗi chất xám ” thay cho ” chảy máu chất xám “, trong đó nhân tài trở về quê nhà với vốn, kiến thức và kỹ năng và tri thức cùng với nhiều mối quan hệ với doanh nghiệp đa vương quốc cũng như mạng lưới hệ thống công nghệ tiên tiến, đóng vai trò không nhỏ trong sự tăng trưởng của quốc gia. Một số người có trình độ cao chọn ở lại nơi điều kiện kèm theo vẫn góp phần cho vương quốc dưới hình thức gửi kiều hối về nước và tương hỗ kiến thiết xây dựng quan hệ người kinh doanh. [ 4 ] Việc chảy máu chất xám sẽ ngày càng tăng sự cạnh tranh đối đầu giữa những nước đang tăng trưởng, những doanh nghiệp công ty trong nước lẫn những tập đoàn lớn đa vương quốc, tạo thêm nhiều sáng tạo độc đáo mới cho chủ trương tăng trưởng kinh tế tài chính trong nước lẫn quốc tế .
Chảy máu chất xám theo khu vực[sửa|sửa mã nguồn]
Bản báo cáo giải trình chính trị và bảo mật an ninh toàn thế giới năm 2007 của Viện khoa học xã hội Trung Quốc cảnh báo nhắc nhở rằng hiện tượng kỳ lạ chảy máu chất xám ở quốc gia này đang diễn ra nghiêm trọng nhất quốc tế. [ 3 ] Dù rằng GDP Trung Quốc tăng trưởng nhanh gọn và ngày càng cởi mở hơn với phần còn lại của quốc tế, Trung Quốc đã trở thành vương quốc có số người ra quốc tế lớn nhất quốc tế vào năm 2007. [ 5 ] Từ những năm 1980 đến khoảng chừng 2007, 2/3 số lưu học sinh Trung Quốc học tập ở quốc tế không quay về nước thao tác, 88 % sinh viên du học tại Mỹ ở lại thao tác lâu bền hơn tối thiểu là 5 năm và góp sức nhiều khu công trình điều tra và nghiên cứu cho Mỹ, khiến Trung Quốc rơi vào cảnh thiếu nhân tài. [ 3 ]Một cây viết nổi tiếng trên internet gần đây đã gây rối loạn dư luận nước này khi chứng minh và khẳng định : ” tổng thể những người Trung Quốc kiếm được hơn 120.000 nhân dân tệ ( 17.650 USD ) một năm đều muốn di cư “. Cho dù quan điểm này là phóng đại thì cũng không hề phủ nhận rằng đang có sự bùng nổ một cuộc di cư của người Trung Quốc đến những vương quốc phương Tây, đặc biệt quan trọng là Hoa Kỳ, Canada và Úc kể từ thập niên tiên phong của thế kỷ 21. Theo những phương tiện đi lại tiếp thị quảng cáo chính thức của Trung Quốc, 65.000 người Trung Quốc đã không thay đổi nhập cư hoặc được thường trú lâu bền hơn tại Hoa Kỳ, 25.000 người tại Canada và 15.000 người tại Úc năm 2010. [ 5 ]
Đợt chảy máu chất xám tiên phong của Nhật diễn ra vào thời gian đầu thập niên 90, khi những công ty Nước Hàn như Samsung và LG lôi cuốn hàng loạt kỹ sư giỏi về nghành bán dẫn và điện lạnh, vươn lên thành những tập đoàn lớn hùng mạnh trải qua con đường chuyển giao công nghệ tiên tiến. Trong khi đó, những hãng công nghệ tiên tiến lớn của Nhật liên tục gặp nhiều thất bại do sức cạnh tranh đối đầu của những đối thủ cạnh tranh này. [ 6 ] [ 7 ]Từ năm 2007, Nhật Bản đương đầu với hiện tượng kỳ lạ chảy máu chất xám khi nhiều nhà máy sản xuất trong nước phải cắt giảm quy mô sản xuất một số ít loại sản phẩm ( như khuôn đúc những linh phụ kiện, thiết bị ), khiến hàng ngàn kỹ sư sang tìm việc ở những nước lân cận như Đài Loan, Nước Hàn và Trung Quốc. [ 8 ] Bên cạnh việc kĩ sư Nhật hoàn toàn có thể nhận được mức lương cao hơn trong nước khi thao tác tại những vương quốc mới nổi đang thiếu nguồn nhân lực chất xám, việc Nhật tăng tuổi lĩnh lương hưu lên 63 đến 65 trong khi tuổi nghỉ hưu của nam là 60 cũng góp thêm phần đẩy những kĩ sư lớn tuổi sang Trung Quốc công tác làm việc. Điều này đồng nghĩa tương quan với việc Trung Quốc đang được tiếp cận với công nghệ tiên tiến và những kiến thức và kỹ năng của Nhật mà từ đó, hoàn toàn có thể ứng dụng để sản xuất hiệu suất cao những mẫu sản phẩm chất lượng cao xét về dài hạn. Một giới chức Nhật Bản cho rằng những nền kinh tế tài chính mới nổi đang tự do hưởng lợi từ những gì mà Nhật đã kiến thiết xây dựng. Thống kê thương mại của Trung Quốc cho thấy rõ sự tân tiến này. Tuy nhiên, việc ngăn ngừa dòng kỹ sư Nhật sang Trung Quốc tìm việc được cho rằng gần như là không hề khi khi ước tính hơn 10 % dân số Nhật khởi đầu đến tuổi về hưu, trong đó có nhiều kỹ sư. [ 6 ]Do lo lắng sẽ mất lợi thế trong ngành kỹ thuật so với những vương quốc mới nổi, cơ quan chính phủ Nhật đã đề ra chủ trương thuyết phục những công ty trong nước đưa ra mức lương cao và nhiều thời cơ thăng quan tiến chức hơn nhằm mục đích ngăn ngừa hiện tượng kỳ lạ này. [ 8 ] Bên cạnh đó, nhiều người lao động Nhật Bản cũng yêu cầu chính phủ nước nhà kiểm soát và điều chỉnh tuổi hưu, một yếu tố được xem là cứng ngắc để họ liên tục thao tác. [ 7 ]
Năm 2006, Quỹ Tiền tệ Quốc tế xếp hạng Iran ” đứng số 1 về chảy máu chất xám trong 61 nước đang tăng trưởng và kém tăng trưởng ( LDC ) ” [ 9 ] [ 10 ] [ 11 ] Trong đầu thập niên 1990, hơn 150.000 người Iran di cư, và khoảng chừng 25 % người Iran có trình độ trên trung học đang sống ở những nước tăng trưởng thuộc OECD. Năm 2009, Quỹ Tiền tệ Quốc tế tường thuật rằng 150.000 – 180.000 người Iran di dân mỗi năm, trong đó tới 62 % thuộc giới hàn lâm xuất sắc ưu tú, và việc di dân hàng năm tương tự với việc lỗ lã mỗi năm là USD 50 tỉ. [ 12 ] Những thời cơ tốt hơn trong thị trường lao động được xem là hầu hết của việc chảy máu chất xám trong khi một thiểu số vì muốn được tự do xã hội và chính trị. [ 13 ] [ 14 ]
Di trú đang là một hiện tượng kỳ lạ đáng lưu tâm ở Malaysia. Hiện đang có tới hơn một triệu người Malaysia sinh sống ở quốc tế. Việc chảy máu chất xám được cho rằng do những yếu tố quản lý của cơ quan chính phủ, thiếu chủ trương đãi ngộ người tài và bất bình đẳng xã hội, gồm có chủ trương khuyễn mãi thêm so với người Hồi giáo địa phương .Theo hiệu quả tìm hiểu dân số của Nước Singapore năm 2010, tới 47 % lực lượng lao động quốc tế có học vấn tại nước này là người Malaysia, trong đó, số người gốc Hoa chiếm gần 90 %. Trước tình hình tăng trưởng kinh tế tài chính giảm, chính quyền sở tại Malaysia đã thả lỏng một số ít chủ trương để hút vốn quốc tế, công bố chương trình quy đổi kinh tế tài chính và bỏ vốn góp vốn đầu tư. [ 15 ]
Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới, so với các nước lân cận như Thái Lan, Indonesia, Trung Quốc và Malaysia, Việt Nam có chỉ số phần trăm lao động trình độ cao các ngành kỹ thuật và công nghệ làm việc tại Hoa Kỳ cao nhất.[16] Nguồn chi phí trong nước chuyển ra nước ngoài mỗi năm dành cho việc du học là 4 tỷ USD. Trong năm 2017, Việt Nam đã nhận ước tính hơn 13 tỷ USD kiều hối, và luôn nằm trong top 10 quốc gia có kiều hối lớn nhất trên toàn cầu.[17]
Ở Nước Ta, ngoài thực trạng nguồn nhân lực tri thức chuyển sang sinh sống tại những vương quốc có điều kiện kèm theo hoạt động giải trí khoa học và chính sách đãi ngộ cao hơn, còn có hiện tượng kỳ lạ nguồn chất xám chất lượng cao trong nước bị tiêu tốn lãng phí. [ 18 ] Tỷ lệ nghỉ việc trong những doanh nghiệp Nước Ta đang tăng cao. [ 19 ]
Các cầu thủ bóng đá giỏi nhất Nam Mỹ thường di cư sang châu Âu để có một mức lương cao hơn, nơi những giải đấu được chăm sóc nhiều hơn ở những vương quốc quê nhà của những danh thủ bóng đá như Brazil hoặc Argentina. [ 20 ]Theo một cuộc khảo sát, những nước có tỷ suất người lao động chuẩn bị sẵn sàng ra quốc tế thao tác ở mức cao tại khu vực này gồm México ( 57 % ), Colombia ( 52 % ), Brasil ( 41 % ) và Peru ( 38 % ). [ 21 ]
Mỹ là vương quốc lôi cuốn nguồn chất xám chảy về cao do mức lương đưa ra thuộc hàng cao nhất và đưa ra thời cơ lớn nhất cho những nhân tài số 1. Nhiều lao động công nghệ cao số 1 từ Ấn Độ và Trung Quốc tới Mỹ để thao tác cho những công ty thường trực. [ 20 ] Hiện nay, khoảng chừng 20.000 visa đang được cấp theo diện được cho phép sinh viên quốc tế tốt nghiệp ĐH ở Mỹ với tấm bằng giỏi nhận được visa thao tác. Theo nhìn nhận của một giới chức chuyên viên, nước Mỹ duy trì được thế nổi trội như lúc bấy giờ nhờ sự góp phần không nhỏ của nhóm kỹ sư công nghệ tiên tiến và sinh viên quốc tế, mặc dầu Mỹ có những chủ trương hạn chế tiếp cận với nguồn nhân lực này. [ 4 ]Riêng về ngành y, với thế mạnh về mức lương cao và sự cải cách công nghệ tiên tiến, Mỹ hiện là nơi lôi cuốn số 1 những bác sĩ, nhiều hơn hẳn Anh, Canada và Úc. Theo thống kê vào thời gian đầu 2012, cứ 4 bác sĩ thao tác ở Mỹ thì có một người được đào tạo và giảng dạy tại một trường y ở quốc tế. Mức lương cho bác sĩ phẫu thuật tại một vương quốc đang tăng trưởng như Zambia chỉ vào khoảng chừng 1/10 lương tại New Jersey. [ 20 ]Tuy nhiên, Mỹ cũng chịu thực trạng chảy máu chất xám do tác động ảnh hưởng của Khủng hoảng kinh tế tài chính từ năm 2007, khiến một số lượng lớn chuyên viên giỏi trong nghành khoa học và công nghệ tiên tiến là dân nhập cư ( hầu hết là người người Trung Quốc và Ấn Độ ) rời khỏi nước này. Theo thống kê cuộc thăm dò dư luận của Đại học Harvard, 72 % chuyên viên Trung Quốc và 56 % chuyên viên Ấn Độ đã từng đến Mỹ sau đó trở về nước vì điều kiện kèm theo thao tác ở quốc gia họ mê hoặc hơn. [ 22 ]Mặt khác, từ sau thập niên 90, tuy những nhà khoa học và kỹ sư Mỹ đã có nhiều ý tưởng mới nhưng quyền lợi về việc làm và kinh tế tài chính từ những ý tưởng đó lại đa phần rơi vào tay những nước khác. Một báo cáo giải trình cho biết trong thời kỳ suy thoái và khủng hoảng, những công ty Mỹ đã tăng cường góp vốn đầu tư vào những nhà máy sản xuất, thuê lao động mới và góp vốn đầu tư nghiên cứu và điều tra tăng trưởng ở quốc tế nhưng đồng thời cắt giảm những hoạt động giải trí này ở trong nước, góp thêm phần tăng tỷ suất thất nghiệp. Việc cắt giảm này một phần do chính quyền sở tại Mỹ trong thời hạn dài đã không can thiệp và trải qua những chủ trương hài hòa và hợp lý. Điều này được cho là nguyên do dẫn đến những doanh nghiệp chuyển hoạt động giải trí sản xuất và kinh doanh thương mại ra quốc tế. Trong khi đó, những cường quốc xuất khẩu như Đức, Nhật Bản và Nước Hàn lại triển khai những chủ trương buộc những doanh nghiệp duy trì hoạt động giải trí trong nước. Hậu quả là góp vốn đầu tư cho điều tra và nghiên cứu tăng trưởng trong nghành tư nhân ở Mỹ đã giảm từ vị trí đứng đầu xuống vị trí thứ 8 trong số những nước tăng trưởng .Một hậu quả lâu bền hơn khác là dù ngân sách tương hỗ nghiên cứu và điều tra có được tăng cường, Mỹ vẫn gặp khó khăn vất vả trong việc biến những sáng tạo độc đáo thành loại sản phẩm và doanh thu đơn cử ngay trong nước. Lý do của việc này là trong suốt thời hạn dài, những doanh nghiệp đã cắt giảm việc sản xuất tại Mỹ tới mức những dây chuyền sản xuất phân phối mất sự hoàn hảo, thiếu lao động có kỹ năng và kiến thức và đơn vị sản xuất linh phụ kiện để biến ý tưởng khoa học thành mẫu sản phẩm đưa ra thị trường .
Mặc dù thành công xuất sắc trong việc lôi cuốn chất xám từ những nước đang tăng trưởng, Anh cũng gặp yếu tố chảy máu chất xám. Một cuộc tìm hiểu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế ( OECD ) cho thấy, thực trạng này đang tiến triển ở mức trầm trọng. 1/3 trong số 3,3 triệu người Anh di cư ra quốc tế có bằng ĐH, gần 30 % trong số đó nằm trong nghành nghề dịch vụ y dược và giáo dục, gần 30 % khác trong nghành công nghệ tiên tiến kỹ thuật và nghiên cứu và điều tra khoa học. [ 3 ]Theo khảo sát năm 2011 của tập đoàn lớn GfK, cứ 4 người Anh thì có một người mong ước ra quốc tế thao tác để thoát khỏi đời sống đắt đỏ và mức lương được cho là chưa hài hòa và hợp lý. 36 % người có bằng cử nhân và 38 % người có bằng thạc sĩ hoặc tiến sỹ cho bày tỏ việc xem xét việc chuyển ra quốc tế. [ 21 ]
Làn sóng chảy máu chất xám từ Pháp sang Mỹ đang tăng dần. Trong gần 3.000 công dân Pháp lấy bằng tiến sĩ ở Mỹ, có tới 70% chọn ở lại Mỹ. Tổ chức nghiên cứu độc lập Institut Montaigne ra báo cáo cho biết tỷ lệ trí thức Pháp di cư sang Mỹ đã tăng đáng kể trong vòng 30 năm, đồng thời đánh giá rất cao trình độ, tên tuổi và khả năng của những người rời Pháp. Nhiều trong số những nhà kinh tế học và sinh học giỏi nhất của Pháp hiện công tác tại Mỹ. Theo một báo cáo năm 2007, trong số 6 nhà nghiên cứu kinh tế hàng đầu của Pháp thì 4 người đã đi Mỹ.[23]
Mặc dù chính phủ nước nhà Đức và những tổ chức triển khai khoa học bỏ ra hàng triệu Euro để hấp dẫn những khoa học gia quay trở lại, từ 1996 cho tới 2011 khoảng chừng 4000 khoa học gia bỏ nước Đức ra đi hơn là vào nước Đức. Theo hiệu quả cuộc điều tra và nghiên cứu của ủy ban trình độ về điều tra và nghiên cứu và phát minh sáng tạo ( Expertenkommission Forschung und Innovation ( EFI ) ) thì nguyên do chính là vì mạng lưới hệ thống điều tra và nghiên cứu ở Đức không đủ mê hoặc để giữ những khoa học gia ở lại. Khoảng 50 % những nghiên cứu và điều tra gia người Đức mà đã di dân, sang sống ở Thụy Sĩ hay Hoa Kỳ. [ 24 ]
Trong vòng 10 năm kể từ khi chủ nghĩa xã hội ở Nga tan rã, ước tính có khoảng chừng từ 500.000 tới 800.000 chuyên viên người Nga sang những nước phương Tây lập nghiệp. Lý do hầu hết là do lương thấp, điều kiện kèm theo thao tác nghèo nàn và không có tương lai tăng trưởng nghề nghiệp. [ 25 ] Trong khi đó, nhiều nước phương Tây dành nhiều ưu tiên cho những nhà khoa học vật lý, toán học và sinh học của Nga. Tình trạng ” chảy máu chất xám ” khiến Nga thiệt hại hơn 30 tỉ USD / năm. [ 3 ]Tháng 10 năm 2011, hàng trăm nhà khoa học Nga đã biểu tình ở thủ đô hà nội nhu yếu cơ quan chính phủ biến hóa phương pháp tương hỗ điều tra và nghiên cứu khoa học trước xu thế tăng mạnh số lượng những người sẵn sàng chuẩn bị ra đi. Một nhà khoa học nghiên cứu và phân tích rằng ” 100 % những người trẻ khi nhận được thời cơ thao tác ở quốc tế sẽ bỏ ra đi ” do sự chênh lệch lớn về lương bổng giữa một nhà nghiên cứu mới vào nghề và một nhà nghiên cứu lâu năm, do những khoản khoản góp vốn đầu tư cho điều tra và nghiên cứu cơ bản quá thấp và 1 số ít quan liêu xã hội .
“ Nếu có nhà khoa học đề xuất một ý tưởng thiên tài, các quan chức của chúng ta sẽ nhét nó vào một cái quan tài. ”
— Ginzburg – nhà vật lý học người Nga đoạt giải Nobel năm 2003
nhà nước Nga đã có những chủ trương như giảm thuế thu nhập, tương hỗ nhà ở và tinh giảm những thủ tục hành chính, … cho những chuyên viên quốc tế nhằm mục đích lôi cuốn chất xám nhưng hiệu suất cao không cao. Nga đứng thứ 32 trong 35 nước là điểm đến tiềm năng cho việc làm. [ 25 ]
Trong thời kỳ hậu thực dân, có khoảng chừng 40 % tri thức chuyên nghiệp của châu Phi đã rời quê nhà tìm việc làm. [ 3 ]
