Lễ khai ấn đền Trần là một tập tục của triều đại nhà Trần – triều đại phong kiến kéo dài và hùng mạnh nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam với chiến công hiển hách ba lần đánh tan quân Nguyên Mông – đạo quân xâm lược, được mệnh danh là “bách chiến bách thắng”.
Sau khi đánh thắng quân Nguyên Mông lần thứ nhất, ngày 14 tháng Giêng, tại phủ Thiên Trường ( nơi phát tích của nhà Trần ), vua Trần Thái Tông đã mở tiệc chiêu đãi và thưởng công, phong tước cho những quan, quân có công trong việc đánh giặc .Kể từ đó, cứ vào ngày này, những vua Trần lại tổ chức triển khai nghi thức khai ấn để tế lễ trời đất, tổ tiên ; phong chức tước cho những người có công, đồng thời mở màn cho một năm thao tác mới của cỗ máy chính quyền sở tại nhà Trần .
Lễ hội khai ấn đền Trần diễn ra từ đêm 14 và kết thúc vào ngày 15 tháng Giêng. (Ảnh: VietNamNet)
Sau này trên nền phủ Thiên Trường, nhân dân đã thiết kế xây dựng khu di tích lịch sử đền Trần để thờ 14 vị vua nhà Trần, Trần Hưng Đạo cùng những quan văn, võ, đồng thời duy trì nghi thức khai ấn để tưởng niệm công đức của những vua Trần, giáo dục con cháu truyền thống cuội nguồn yêu nước chống giặc ngoại xâm, bảo vệ tổ quốc xã tắc .Nghi lễ khai ấn với ý nghĩa nhân văn lớn lao là cầu mong cho thiên hạ thái bình, thịnh trị, mọi nhà chung hưởng lộc ấn đền Trần “ Tích phúc vô cương ” ; cầu mong mọi người bước sang năm mới mạnh khoẻ, lao động, sản xuất hăng say, học tập, công tác làm việc tốt .Năm 2011, trong đề án ” Khôi phục liên hoan đền Trần “, những chuyên viên lịch sử dân tộc, ấn tín cùng những nhà văn hóa dân gian đã xác lập, chiếc ấn dùng trong lễ khai ấn đền Trần lúc bấy giờ không tương quan gì đến triều chính mà chỉ là chiếc ấn thông thường của phủ đền xưa, làm bằng gỗ. Do vậy, ấn không mang lại lợi lộc trong thăng quan tiến chức như nhiều người lầm tưởng .Theo PGS.TS Lương Hồng Quang ( người trực tiếp triển khai đề án ) cho biết : ” Phủ Thiên Trường xưa – nơi những thái thượng hoàng nhà Trần về nghỉ ngơi được coi như một phần của triều chính .Trong thiết triều nhà Trần có việc đóng ấn, khai ấn, tượng trưng cho kết thúc năm cũ và mở màn năm thao tác mới. Vì khu vực được coi là thiết triều nên người ta coi đây là ấn triều chính. Điều này không đúng ” .PGS Quang lý giải, theo truyền thống cuội nguồn, nhất là đạo giáo thường có những hình thức bùa chú dùng để trấn yểm, phù trợ cho con người khi khoa học chưa tăng trưởng .Trong đền, phủ luôn có những ấn mang đặc thù hộ mệnh và chiếc ấn đền Trần cũng có ý nghĩa như vậy. Chữ ” Phúc ” trong bốn chữ ” Tích phúc vô cương ” khắc trên viền bản ấn được những giáo sư Hán học và chuyên viên ấn tín diễn nôm ra là phúc đức vĩnh viễn, tiếp nối đuôi nhau, lê dài chứ không hề hiểu đơn thuần là phúc lộc .Ông cho rằng đang có một cuộc khủng hoảng cục bộ về giá trị của ấn đền Trần, lá ấn cũng như lễ khai ấn. Xưa kia, khai ấn đền Trần là liên hoan mang đặc thù vùng miền của tỉnh Tỉnh Nam Định, nhưng hiện giờ có xu thế lan rộng ra với sự tham gia của nhiều người, thậm chí còn là quan chức .
Lễ hội tạo ra tiềm năng phát triển kinh tế của địa phương, nơi người ta kiếm ra tiền, làm du lịch… Do vậy, người ta gán ghép cho nó các ý nghĩa mới để thu hút người tham dự. Quy luật lan truyền mạnh của văn hóa dân gian cùng với tác động của truyền thông cũng góp phần rất lớn vào câu chuyện này.
” Những điều trên đang diễn tiến rất mạnh trong xã hội lúc bấy giờ. Nó làm cho không chỉ lễ khai ấn đền Trần mà còn nhiều tiệc tùng khác trở thành nơi thờ, nghi thức thờ, thổi cho thần linh giá trị, ý nghĩa mới, khác xa so với mục tiêu bắt đầu “, PGS.TS Lương Hồng Quang nói .Nói về việc vo tiền ném kiệu rước ấn, trèo rào, cướp lộc, vặt hoa, thậm chí còn trèo cả lên ban thờ của người đi lễ, ông Quang cho rằng bản thân họ không được giáo dục về di sản, về truyền thống cuội nguồn nên mới có những hành vi trên .Ngày xưa, ông bà dạy con cháu những khuôn mẫu, thế nào là 3 lạy, 5 lạy và có ý nghĩa gì. Có thể con cháu không hiểu hết nhưng thực hành thực tế rất tốt .
Ấn đền Trần không có giá trị phù trợ đường quan lộc. ( Ảnh : Internet )” Trong mấy chục năm qua, tất cả chúng ta không giáo dục di sản, rất nhiều khuôn mẫu truyền thống cuội nguồn không trao truyền lại. Ngay như tôi gọi là có nghiên cứu và điều tra nhưng nhiều khuôn mẫu truyền thống cuội nguồn cũng không biết .Xưa, người ta tới đình chùa với lòng tôn kính, không mang ý niệm về sự trao đổi. Nhưng giờ thì khác, con cúng thần thánh thế này thì ngài phù hộ cho con đạt được cái kia “, PGS.TS Lương Hồng Quang phân tích .Có thể nói rằng, thực chất của bốn chữ “ Tích phúc vô cương ” trên ấn là Nhà Trần ban cho con cháu cái phúc, dạy con cháu, bách gia trăm họ phải biết giữ gìn phẩm chất đạo đức, tích phúc thật tốt, phúc đức càng dày thì được hưởng lộc càng bền vững và kiên cố. Đấy là ý nghĩa giáo dục thâm thúy nhất của việc ban ấn .Ý nghĩa của ấn chỉ đơn thuần như vậy nhưng không phải ai cũng hiểu mà vẫn còn một số ít lầm tưởng rằng, xin ấn để cầu “ thăng quan, tiến chức ”. Vì vậy, những ai cầm ấn trong tay mà không hiểu thực chất ý nghĩa thâm thúy đó thì ấn cũng chẳng có giá trị gì .
Video: Đủ ấn để phát cho du khách tại lễ khai ấn đền Trần 2018
