Việc vận dụng yếu tố cơ bản của triết học – mối quan hệ giữa niềm tin và tự nhiên, giữa ý thức và vật chất vào nghành xã hội không riêng gì làm Open yếu tố mối quan hệ giữa ý thức xãhội và tồn tạixã hội, mà còn làm Open yếu tố mối quan hệ giữa đời sống ý thức xã hộivà đời sống vật chất xã hội …” Đời sống ý thức xã hội ” được chú ý quan tâm xem xét với tư cách là phạm trù triết học mở màn từ cuối nhưng năm 50, đầu những năm 60 trong những tài liệu triết học ở Liên Xô ( cũ ) Từ đó đến nay, thuật ngữ ” đời sống niềm tin xã hội ” được sử dụng tương đối việc vận dụng vấn để cơ bản của triết học – mối quan hệ giữa ý thức và tự nhiên, giữa ý thức và vật chất vào nghành xã hội không riêng gì làmxuất hiện yếu tố mối quan hệ giữa ý thứcxã hộivà sống sót xãhội, mà còn làm Open yếu tố mối quan hệ giữa đời sông niềm tin xã hội và đời sống vật chất xãhội .Phạm trù ý thức xã hội, về cơ bản, mới chỉ nói lên mặt nhận thức luận của nghành nghề dịch vụ ý thức – những giá trị niềm tin với tư cách là hiệu quả của sự phản ánh. Trái lại, phạm trù đời sống ý thức xã hội vừa nói lên mặt nhận thức luận của nghành nghề dịch vụ niềm tin, vừa nói lên mặt xã hội học của nghành đó mặt chực tiễn tinhchần, gồm có tổng thể nhưng hoạt động giải trí và quan hệ niềm tin. Đời sống ý thức xã hội được hiểu gồm có tổng thể những gì tương quan đến nghành nghề dịch vụ ý thức : từ những giá trị, mẫu sản phẩm ý thức đến những hiện tượng kỳ lạ, quy trình ý thức, từ những hoạt động giải trí ý thức ( sản xuất ý thức, phân phôi, tiêu dùng giá trị ý thức … ) đến những quan hệ ý thức ( trong trao đổi, tiếp xúc ý thức … ). Nói đến đời sống ý thức xã hội là nói đến tính liên tục về thời hạn, tính to lớn về khoảng trống của tổng thể những hiện tượng kỳ lạ, những quy trình niềm tin. Với ý nghĩa như vậy, nội dung phạm trù đời sống niềm tin xã hội được chúng tôi hiểu như sau : Đời sống tinh thầnxã hội là tất cảnhững giá trị, sảnphẩm, hiện tượng kỳ lạ, những quy trình, những hoạt động giải trí, những quanhệ niềm tin của con người phản ánh đời sống vật chất xã hội vàđược bộc lộ như thể một phương pháp hoạt động giải trí và sống sót tinhthần của con người trong những quá trình tăng trưởng lịch sử vẻ vang nhất định .
Văn hoá tinh thần cũng là khái niệm có liên quan đến phạm trù đời sống tinh thần xã hội. Tương tự như đời sống tinh thần xã hội, văn hoá tinh thần không chỉ bao gồm những giá trị tinh thần mà còn bao gồm cả những hoạt động và quan hệ tinh thần của con người. Song, khác với đời sống tinh thần xã hội, văn hoá tinh thần chỉ bao gồm một phần chứ không phải tất cả những giá trị, những hoạt động và quan hệ tinh thần nói chung. Văn hoá tinh thần, theo cách hiểu của chúng tôi, là toàn bộ những giá trị, nhưng hoạt động, những quan hệ tinh thần có tính chất bền vững, ổn định và được định hình theo những cách thức, chuẩn mực đặc thù của một dân tộc, quốc gia. Trái lại, đời sống tinh thần xã hội, ngoài những yếu tố của văn hoá tinh thần, nó còn bao hàm một dung lượng, một phạm vi tinh thần rộng lớn khác. Chẳng hạn, nhiều sách báo, tranh ảnh, băng nhạc, băng hình…hay, nói một cách trừu tượng hơn, nhiều quan điểm, lý thuyết, tình cảm…từ nước ngoài đưa vào không liên quan gì đến tính đặc thù dân tộc (không thuộc văn hoá tinh thần), song chúng vẫn được lưu truyền trong cái xã hội mà dân tộc đó tồn tại (vẫn thuộc đời sống tinh thần xã hội).
Có thể chứng minh và khẳng định rằng phạm trù đời sống ý thức xã hội là một phạm trù rộng, nó gồm có ý thức xã hội, văn hoá ý thức và nhiều hoạt động giải trí và quan hệ niềm tin khác nữa. Mối quan hệ giữa chúng là mối quan hệ phụ thuộc vào. Điều đó có nghĩa là ý thức xã hội và văn hoá niềm tin chỉ là một bộ phận của đời sống niềm tin xã hội .Liên quan đến phạm trù đời sống ý thức xã hội còn phải kể đến phạm trù ” kiến trúc thượng tầng “. Phạm trù kiến trúc thượng tầng cũng tương tự như như khái niệm văn hoá ý thức, mới chỉ nói lên phần nào mặt nhận thức luận và mặt thực tiễn niềm tin. Trong nội dung phạm trù kiến trúc thượng tầng gồm có tư tưởng, tổ chức triển khai và thiết chế. Tư tưởng ở đây được hiểu là gồm có tết cả những hình thái ý thức xã hội. Về mặt nhận thức luận, những hình thái ý thức xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng chưa phản ánh hết nội dung phạm trù ý thức xã hội. Nói cách khác, ngoài những hình thái ý thức xã hội, ý thức xã hội còn gồm có những yếu tố khác nữa như tâm ý xã hội, tâm ý dân tộc bản địa, tâm ý cá thể, ý thức cá thể … Về mặt thực tiễn niềm tin, những hoạt động giải trí và quan hệ ý thức thuộc kiến trúc thượng tầng chỉ là một phần ( hoàn toàn có thể là phần quan trọng ) trong mạng lưới hệ thống hoạt động giải trí và quan hệ ý thức to lớn của xã hội. Bởi vì ngoài những tổ chức triển khai, cơ quan nhà nước ( kể cả những tổ chức triển khai phi chính phủ ) về văn hoá, tư tưởng, khoa học, những hoạt động giải trí và quan hệ niềm tin còn được triển khai bởi phần đông quần chúng nhân dân ( bộc lộ rõ nhất trong văn hoá dân gian, văn học dân gian ). Như vậy, mối quan hệ giữa đời sống niềm tin xã hội và kiến trúc thượng tầng là mối quan hệ giao nhau chứ không phải là mối quan hệ phụ thuộc vào. Nói tóm lại, với mạng lưới hệ thống những phạm trù, khái niệm của chủ nghĩa duy vật lịch sử dân tộc mà tất cả chúng ta đã biết, mặc dầu những phạm trù ý thức xã hội, kiến trúc thượng tầng và khái niệm văn hoá ý thức đã phản ánh được những đặc trưng rất cơ bản của đời sống ý thức xã hội loài người, tuy nhiên tổng số những phạm trù, khái niệm đó cũng không trọn vẹn sửa chữa thay thế được phạm trù đời sống niềm tin xã hội .Việc Open phạm trù đời sống ý thức xã hội trước hết là do nhu yếu phát triền của chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang, do nhu yếu hoàn thành xong cỗ máy phạm trù của nó – nhằm mục đích phản ánh khá đầy đủ hơn những nghành, những hiện tượng kỳ lạ những quy trình và những quy luật tăng trưởng chung nhất của xã hội. Với tư cách là phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang, phạm trù đời sống ý thức xã hội có vị trí và ý nghĩa to lớn trong mạng lưới hệ thống phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang. Nó vừa biểu lộ được sự vận dụng triệt để yếu tố cơ bản của triết học vào việc xử lý nghành niềm tin của xã hội, vừa biểu lộ được tính thực tiễn xã hội của nghành đó. Cần chú ý quan tâm rằng, trong nhiều trường hợp, nó không chỉ thay thế sửa chữa được phạm trù ý thức xã hội, khái niệm văn hoá niềm tin, mà còn nói lên được đặc thù bao quát, toàn vẹn của nghành ý thức .Với tư cách là đối tượng người tiêu dùng của nghiên cứu và điều tra triết học, đời sống ý thức xã hội vừa được nghiên cứu và điều tra ở Lever chung nhất, lại vừa được điều tra và nghiên cứu ở Lever tương đối đơn cử ( điều tra và nghiên cứu theo thành phần, nghành nghề dịch vụ ). Xuất phát từ sự điều tra và nghiên cứu, ngoài cách phân loại theo hình thái, thành phần, nghành, yếu tố như cách phân loại theo ý thức xã hội ( ý thức chính trị, pháp lý, nghệ thuật và thẩm mỹ … hoặc, hệ tư tưởng chính trị, tâm ý xã hội, khoa học, hay, ý thức lý luận, ý thức thường thì … ), đời sống ý thức xã hội còn bao hàm cách phân loại có đặc thù thực tiễn – đời sống. Cách phân loại này hoàn toàn có thể địa thế căn cứ vào những tiêu chuẩn khác nhau. Chẳng hạn, A.K.Uleđốp chia đời sống niềm tin thành bốn nghành nghề dịch vụ : đời sống tư tưởng, đời sống khoa học, đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật – thẩm mỹ và nghệ thuật và đời sống văn hóa truyền thống ). Còn A.I.Iaxenkô lại chia đời sống niềm tin ( ” quốc tế ý thức ” ) thành ba nghành nghề dịch vụ : quốc tế tình cảm, quốc tế lý trí và quốc tế tư tưởng. Theo chúng tôi, cách phân loại của Uleđốp có phần hài hòa và hợp lý hơn – nó phản ánh hầu hết những mặt ý thức mạng lưới hệ thống như mặt thực tiễn ( đời sống ) của đời sống niềm tin xã hội. Còn cách phân loại của Iaxenkô, có lẽ rằng tác giả đã quá nhấn mạnh vấn đề đến mặt ý thức hệ và do vậy, xem nhẹ mặt thực tiễn của đối tượng người dùng điều tra và nghiên cứu. Dẫu sao, hoàn toàn có thể nhận thấy ngay cả cách phân loại của Uleđốp vẫn chưa bao quát hết những mặt, những góc nhìn của đời sống niềm tin. Ngoài bốn nghành mà Uleđốp nêu ra, theo chúng tôi, còn hoàn toàn có thể chia thêm 1 số ít nghành nghề dịch vụ khác nữa như đời sống dư luận – đạo đức, đời sống tâm ý xã hội, đời sống tâm linh – tín ngưỡng. Ba nghành nghề dịch vụ này không riêng gì nói lên đặc thù vững chắc, đã trở thành thói quen, tập quán, lối ứng xử … của con người ( tức là đã trở thành văn hoá niềm tin và thuộc đời sống văn hoá niềm tin ), mà còn bao hàm trạng thái sinh động, tiếp tục biến hóa của những thái độ, ý niệm sống, tâm trạng, ý chí, tình cảm, nguyện vọng của con người .Sự thật thì, những nghành nghề dịch vụ của đời sống ý thức nằm trong chỉnh thể thống nhất, liên tục ảnh hưởng tác động lẫn nhau và xen kẽ vào nhau. Ranh giới giữa những nghành đó mang ý nghĩa rất tương đối. Trên trong thực tiễn, có những yếu tố vừa thuộc nghành nghề dịch vụ này lại vừa thuộc nghành kia. Chẳng hạn, không có một hành vi, một thái độ, một ý niệm sống nào ( thuộc đời sống dư luận – đạo đức ) lại không thấm nhuần tâm ý cá thể, tâm ý hội đồng hay tâm ý xã hội ( thuộc đời sống tâm ý xã hội ). Tâm lý xã hội, nhất là tâm ý hội đồng, chính là chất keo kết nối những hành vi đạo đức cá thể, nhằm mục đích hướng tới một mục tiêu, một lý tưởng chung nào đó mang ý nghĩa hội đồng và ý nghĩa xã hội. Tương tự như vậy, không cỏ một giáo lý một nghi thức, một hoạt động giải trí tín ngưỡng – tôn giáo nào ( thuộc đời sống tâm linh – tín ngưỡng ) lại không bị chi phối bởi những sắc thái tâm ý của hội đồng, dân tộc bản địa ( thuộc đời sống tâm ý xã hội ), hoặc bởi những quy tắc, quy phạm đạo đức của hội đồng, dân tộc bản địa ( thuộc đời sống dư luận – đạo đức ) .Cũng cần chú ý quan tâm rằng, chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang điều tra và nghiên cứu đời sống ý thức xã hội ở Lever chung nhất. Theo chúng tôi, Lever chung nhất trong sự điều tra và nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang về đời sống ý thức xã hội được bộc lộ ở những góc nhìn cơ bản sau đây :Thứ nhất, chủ nghĩa duy vật lịch sử dân tộc nghiên cứu và điều tra mối quan hệ biện chứng giữa đời sống niềm tin xã hội và đời sống vật chất xã hội. Đời sống ý thức xã hội phản ánh đời sống vật chất xã hội, chịu sự lao lý, chi phối của đời sống vật chất xã hội. Khi đời sống vật chất đổi khác thì cũng kéo theo sự đổi khác của đời sống ý thức. Nói một cách đơn cử hơn – như C.Mác và Ph. Ăngghen đã viết trong ” Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ” khi sản xuất vật chất biến hóa thì nó sẽ kéo theo sự biến hóa của sản xuất niềm tin. Nhu cầu và quyền lợi ý thức, xét cho cùng, liên tục chịu sự chi phối của nhu yếu và quyền lợi vật chất. Xéttheo mặt phẳng xã hội, con người thường có ” mức sống ” ý thức tương ứng với mức sống kinh tế tài chính. Mặt khác, chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang còn vạch ra sự thống nhất giữa đời sống vật chất và đời sống ý thức. Sự thống nhất đó biểu lộ ở chỗ, đờisống ý thức sống sót trải qua đời sống vật chất. Đời sống vật chất là phương tiện đi lại, phương pháp bộc lộ của đời sống ý thức. Nói cách khác, đời sống vật chất là phương tiện đi lại biểu lộ mặt bản thể luận của đời sống ý thức. Chẳng hạn, những giá trị ý thức khi nào cũng phải được sống sót, tăng trưởng trải qua một số ít cơ sở, phương tiện đi lại vật chất như nhà in, đài phát thanh, đài truyền hình, thư viện, viện kho lưu trữ bảo tàng … và được vật chất hoá dưới nhiều hình thức như sách báo, tranh vẽ, băng hình, băng nhạc, tượng đài, đình chùa …
Thứhai, chủ nghĩa duy vật lịch sử nghiên cứu đời sống tinh thần xã hội với tư cách là một chỉnh thể toàn vẹn, với tư cách là một hệ thống đang hoạt động. Đó là một chỉnh thể, một hệ thống bao gồm những hoạt động và quan hệ tinh thần được tiến hành trong cả một quá trình – từ sản xuất tinh thần đến trao đổi, phân phối, tiêu dùng và cất giữ những giá trị tinh thần. Cần phải nghiên cứu những yếu tố đó trong sự tác động qua lại của chúng. Chẳng hạn, hoạt động và quan hệ sản xuất tinh thần quyết định các hoạt động và quan hệ tinh thần khác (trong trao đổi, phân phối…những giá trị tinh thần), song các hoạt động và quan hệ tinh thần khác lại tác động trở lại hoạt động và quan hệ sản xuất tinh thần. Nhu cầu và lợi ích tinh thần là động lực thúc đẩy hoạt động và quan hệ sản xuất tinh thần cũng như các hoạt động và quan hệ tinh thần khác. Trái lại, hoạt động và quan hệ sản xuất tinh thần cũng như các hoạt động và quan hệ tinh thần khác lại là nhân tố quyết định, chế định nhu cầu và lợi ích tinh thần. Cũng cần phải đi sâu nghiên cứu bản chất và đặc trưng của hoạt động và quan hệ tinh thần. Trong quá trình nghiên cứu này, cần phân biệt được sự đồng nhất và khác biệt giữa hoạt động và quan hệ tinh thần với các hoạt động và quan hệ khác như hoạt động và quan hệ sản xuất vật chất, hoạt động và quan hệ chính trị – xã hội…
Thứ ba, chủ nghĩa duy vật lịch sứ vạch ra tính độc lập tương đối của đời sốngtinh thần xã hội. Tính độc lập tương đối này vừa bộc lộ trong việc phản ánh đời sống vật chất, lại vừa bộc lộ trong bản thân những hoạt động giải trí và quan hệ ý thức. Chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang không nhưng chứng tỏ rằng hoạt động giải trí và quan hệ ý thức, nhu yếu và quyền lợi niềm tin, xét cho cùng, chịu sự chi phối của hoạt động giải trí và quan hệ sản xuất vật chất, của nhu yếu và quyền lợi vật chất, mà còn chỉ ra rằng những cái thuộc về ý thức đôi lúc sống sót và tăng trưởng một cách thuần tuý theo quy luật nội tại của chúng ( tương đối độc lập ). Điếu đó biểu lộ ở chỗ, nhiều lúc những hoạt động giải trí và quan hệ niềm tin, những nhu yếu và quyền lợi ý thức lại ” vượt trước ” hoặc ” tụt hậu ” so với những hoạt động giải trí và quan hệ sản xuất vật chất, với những nhu yếu và lợiích vật chất. Thực tế lịch sử dân tộc đã chứng tỏ rằng trong những quá trình lịch sứ nhất định, những hoạt động giải trí tư tưởng ráo riết ( chăng hạn, sự tuyên truyền, truyền bá những tư tưởng cách mạng ) khi nào cũng là sự mở màn cho một cuộc cách mạng xã hội. Nói cách khác, trong nhưng thời gian nhất định, hoạt động giải trí tư tưởng diễn ra trước hoạt động giải trí chính trị – xã hội và hoạt động vật chất – xã hội ( sự đổi khác quan hệ sản xuất vật chất ) .Thứ tưchủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang không chỉ nghiên cứu và điều tra mối liên hệ, sự tác động ảnh hưởng qua lại giữa những thành phần, nghành, yếu tố của đời sống ý thức xã hội với tư cách là những trình độ, những phương pháp, phương pháp phản ánh đời sống vật chất, mà còn chỉ ra mối liên hệ, sự tác động ảnh hưởng qua lại giữa chúng trong một mạng lưới hệ thống những hoạt động giải trí và quan hệ đặc biệt quan trọng của quốc tế ý thức. Chẳng hạn, điều tra và nghiên cứu sự tác động ảnh hưởng qua lại giữa hoạt động giải trí tư tưởng và hoạt động giải trí nghệ thuật và thẩm mỹ, giữa hoạt động giải trí văn hoá hoạt động giải trí khoa học …Như vậy, việc nghiên cứu và điều tra những góc nhìn khác nhau của đời sống niềm tin xã hội ở Lever chung nhất cần có sự phối hợp cả ba góc nhìn nghiên cứu và điều tra là nhận thức luận, bản thể luận và xã hội học. Chỉ có sự phối hợp như vậy thì mới hiểu được đời sống ý thức xã hội là cái vừa trái chiều lại vừa thống nhất với đời sống vật chất xã hội, vừa có đặc thù trừu tượng – thuần tuý niềm tin, lại vừa có đặc thù hiện thực – thực tiễn niềm tin .Cần chú ý quan tâm rằng, việc vạch ra nội dung phạm trù đời sống niềm tin xã hội còn được cho phép điều tra và nghiên cứu đời sống niềm tin xã hội ở Lever kém chung hơn. Đó thường là những phân ngành của triết học như đạo đức học, mỹ học, triết học nghệ thuật và thẩm mỹ, triết học tôn giáo, triết học văn hoá, hoặc một số ít bộ môn thân thiện với triết học như tâm lý học, tâm lý học xã hội, văn hóa học, xã hội học văn hoá, thẩm mỹ và nghệ thuật học … Các khoa học này chính là sự điều tra và nghiên cứu những nghành nghề dịch vụ đơn cử của đời sống ý thức xã hội. Chúng nghiên cứu và điều tra những nghành niềm tin không chỉ có góc nhìn nhận thức luận mà còn ớ nhưng góc nhìn khác nữa .
Để nghiên cứu đời sống tinh thần một cách có hiệu quả, thông thường người ta phải chú trọng sứ dụng những nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, về các quy luật của lý luận nhận thức, đồng thời người ta cũng phải tiếp thu những thành quả nghiên cứu trong các lĩnh vực khác như đạo đức học, mỹ học, triết học nghệ thuật, triết học văn hoá… Trong một tương quan đó, có thể thấy những kết quả nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật lịch sứ về đời sống tinh thần xã hội lại là cơ sở phương pháp luận quan trọng cho các khoa học khác.
