Trần Đại Nghĩa (13 tháng 9 năm 1913 – 9 tháng 8 năm 1997) là một giáo sư, kỹ sư quân sự, nhà bác học, Tướng lĩnh Quân đội nhân dân Việt Nam, người đã đặt nền móng xây dựng ngành khoa học kỹ thuật quân sự và công nghiệp quốc phòng Việt Nam.[1]
Ông tên thật là Phạm Quang Lễ, sinh ngày 13 tháng 9 năm 1913 trong một gia đình nhà giáo nghèo tại xã Chánh Hiệp, huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long.[2] Mồ côi cha lúc 6 tuổi, ông được mẹ và chị gái đã tần tảo nuôi dưỡng cho ăn học. Giữa 1933, Phạm Quang Lễ đã thi đỗ đầu hai bằng tú tài: Tú tài Việt và Tú tài Tây. Nhưng vì nhà nghèo, không có tiền đi Hà Nội để học tiếp, Phạm Quang Lễ quyết định đi làm giúp mẹ, giúp chị và nuôi chí vươn lên, chờ thời cơ.[cần dẫn nguồn]
Sau 2 năm làm việc tại các Đại sứ quán Mỹ, ông đã gặp nhà báo Dương Quang Ngưu người đã giúp ông có được một học bổng Chasseloup-Laubat du học tại Paris.[3] Năm 1935, ông đi du học Pháp và tốt nghiệp kỹ sư và cử nhân toán học tại các trường: trường Bách khoa Paris (École Polytechnique), Đại học Mỏ (École nationale supérieure des mines de Paris), Đại học Điện, Đại học Sorbonne, Đại học Cầu đường Paris. Sau đó ông ở lại Pháp làm việc tại Trường Quốc gia Hàng không và Vũ trụ (École nationale supérieure de l’aéronautique et de l’espace). Năm 1942, ông sang Đức làm việc trong xưởng chế tạo máy bay và Viện nghiên cứu vũ khí.
Về nước tham gia chính quyền sở tại cách mạng[sửa|sửa mã nguồn]
Tháng 5 năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh qua Pháp thương thuyết với Bộ trưởng Thuộc địa Marius Moutet. Ông cùng với kỹ sư luyện kim Võ Quý Huân, bác sĩ Trần Hữu Tước theo Hồ Chủ tịch về nước, tham gia tổ chức, chế tạo vũ khí cho quân đội tại núi rừng Việt Bắc. Ngày 5 tháng 12 năm đó, Hồ Chí Minh đặt tên mới cho ông là Trần Đại Nghĩa và trực tiếp giao cho ông làm Cục trưởng Cục Quân giới (nay là Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng Việt Nam), năm 1948 phong quân hàm Thiếu tướng [4], Giám đốc Nha nghiên cứu Quân giới[5] (nay là Viện Khoa học và Công nghệ Quân sự), Bộ Tổng tư lệnh Quân đội.
Trong quân đội từng giữ những chức vụ : Cục trưởng Cục pháo binh, Phó chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần ( 1966 ), Phó Chủ nhiệm Tổng cục Kỹ thuật .Vào thời đó, quân đội Nước Ta rất thiếu thốn vũ khí, phải dùng vũ khí cảm tử như bom ba càng để đánh xe tăng Pháp. Với kiến thức và kỹ năng tích góp trong 11 năm học tập ở quốc tế, tháng 11/1946, kỹ sư Trần Đại Nghĩa cùng những tập sự bắt tay nghiên cứu và điều tra sản xuất súng và đạn chống tăng Bazooka để bộ đội Nước Ta có vũ khí chống xe tăng và lô cốt Pháp. Sản phẩm trọn vẹn đạt nhu yếu, tương tự tính năng đạn Bazooka của Mỹ. Bazooka Nước Ta khởi đầu chiến đấu vào ngày 2/3/1947, 10 quả đạn và 3 khẩu súng chuyển về Trung đoàn Thủ đô ( do tướng Vương Thừa Vũ chỉ huy ) đã bắn cháy 2 xe tăng Pháp tại chùa Trầm, Quốc Oai ( TP. Hà Nội ). Đến tháng 4/1947, súng Bazooka khởi đầu sản xuất hàng loạt gửi đi những mặt trận .Sau đó, ông liên tục điều tra và nghiên cứu sản xuất súng không giật ( SKZ ) cỡ 60 mm. Súng SKZ 60 là loại vũ khí công đồn nặng khoảng chừng 26 kg, hoàn toàn có thể tháo rời để mang vác, đầu đạn nặng khoảng chừng 9 kg, hoàn toàn có thể xuyên thủng bê tông dày trên 60 cm. SKZ 60 lần đầu lập chiến công phá tan boong ke vững chắc của Pháp trong thắng lợi phố Ràng, phố Lu của Trung đoàn Thủ Đô – Đại đoàn 308 trong Chiến dịch Lê Hồng Phong cuối năm 1949 .Sau khi độc lập lập lại ở miền bắc ông được chuyển sang nghành nghề dịch vụ dân sự giữ chức : Thứ trưởng Bộ Công thương [ 6 ], Thứ trưởng Bộ Công nghiệp nặng [ 7 ], Ủy viên Ủy ban Khoa học Nhà nước [ 8 ], Chủ nhiệm Ủy ban Kiến thiết Cơ bản Nhà nước [ 9 ], Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước [ 9 ], [ 10 ], Viện trưởng Viện Khoa học Nước Ta ( 1975 ), quản trị tiên phong của Liên hiệp những Hội Khoa học và Kĩ thuật Nước Ta ( nhiệm kỳ 1983 – 1988 ), Đại biểu Quốc hội khoá II, III .Ông được phong quân hàm Thiếu tướng trong đợt tiên phong năm 1948. Ông đã được trao tặng Huân chương Hồ Chí Minh và thương hiệu Anh hùng Lao động ( tại đại hội Anh hùng, chiến sĩ thi đua toàn nước tiên phong năm 1952 ) .
Năm 1996, ông được Nhà nước Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 về Cụm công trình nghiên cứu và chỉ đạo kỹ thuật chế tạo vũ khí (Bazooka, súng không giật, bom bay) trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp 1945-1954. Các công trình nghiên cứu của ông được quốc tế đánh giá cao, được ứng dụng rộng rãi trong Quân đội nhân dân Việt Nam và là nỗi kinh hoàng của quân đội đối phương. Trong tác phẩm Street Without Joy của Bernard B. Fall ở trang 237 có viết về súng SKZ của ông như sau “…and the feared Viet-Minh SKZ recoilless cannon oppened up at minimum range upon the “soft” vehicles…“.[11]
Năm 1966, ông được bầu làm Viện sĩ quốc tế của Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô .Những năm cuối đời, ông cùng mái ấm gia đình trở về quê nhà miền Nam, sinh sống tại Q. Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh .
Ông mất vào 16 giờ 20 phút ngày 9 tháng 8 năm 1997, hưởng thọ 84 tuổi.
Tượng Trần Đại Nghĩa trong Nhà tọa lạc truyền thống lịch sử lịch sử dân tộc – cách mạng Vĩnh Long
Tại Thành phố Hồ Chí Minh, tên ông được đặt cho một con đường tại Q. Bình Tân, đi từ Quốc lộ 1 ( gần vòng xoay An Lạc ) vào khu công nghiệp Lê Minh Xuân .Cuối tháng 8 năm 2007, tại Thành Phố Hà Nội, tên của ông cũng được đặt cho một con đường nối đường Đại Cồ Việt cắt ngang qua phố Lê Thanh Nghị, đường Đại La đến khu tập thể Thành ủy TP.HN ( đầu sông Sét ), song song với phố Tạ Quang Bửu ( trên cơ sở đoạn phía bắc của sông Sét đã được cống hóa ) .Tại TP Thành Phố Đà Nẵng cũng có con đường mang tên ông thông suốt từ Núi Ngũ Hành Sơn ( cuối đường Lê Văn Hiến ) đến địa phận tỉnh Quảng Nam ( đường vào Phố cổ Hội An. Hiện nay ( năm 2009 ) con đường này đang được lan rộng ra 48 m .
Tên Trường ĐH và đại trà phổ thông[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 23 tháng 12 năm 2010, Thủ tướng nhà nước đã ký Quyết định số 2345 / QĐ-TTg xây dựng Trường Đại học Trần Đại Nghĩa trên cơ sở tăng cấp Trường Sĩ quan Kỹ thuật quân sự chiến lược ( Vin-hem-Pích ) có trụ sở chính tại 189 Nguyễn Oanh, phường 10, Q. Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh. [ 12 ]Ngoài ra tên của ông còn được đặt cho 1 số ít trường học trên cả nước, trong đó có Trường trung học phổ thông chuyên Trần Đại Nghĩa ở Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Trung học đại trà phổ thông Trần Đại Nghĩa ở huyện Tam Bình, Trường Trung học đại trà phổ thông Trần Đại Nghĩa ở huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam, Trường Trung học đại trà phổ thông Trần Đại Nghĩa ở Thành phố Cần Thơ …
Tên tàu biển[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 10 tháng 10 năm 2010, công ty đóng tàu Sông Thu – Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng cũng hạ thuỷ tàu khảo sát tiên phong của Nước Ta có ký hiệu HSV-6613 mang tên Trần Đại Nghĩa sau hơn 2 năm đóng theo đặt hàng của Đoàn đo đạc biên vẽ hải đồ và nghiên cứu và điều tra biển ( thuộc Quân chủng Hải quân Nước Ta ), chuyên sử dụng phân phối nhu yếu của công tác làm việc khảo sát, đo đạc biển .
Khu lưu niệm Giáo sư – Viện sĩ Trần Đại Nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 24 tháng 11 năm 2013, Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Long tổ chức khởi công xây dựng Khu lưu niệm Giáo sư – Viện sĩ Trần Đại Nghĩa tại ấp Mỹ Phú 1, xã Tường Lộc, huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long. Khu lưu niệm được xây dựng trên diện tích khoảng 16.000 m², gồm các hạng mục chính như: Nhà tưởng niệm, nhà trưng bày, phòng hội thảo, chiếu phim, sinh hoạt truyền thống, quảng trường, các hạn mục phụ trợ và cảnh quan.[13] Có tổng kinh phí là 2,6 đồng và thu nhập hơn 868 tài liệu, tư liệu của Trần Đại Nghĩa.[14] Theo báo cáo của ban quản lý khu lưu niệm, từ sau ngày khánh thành (tức 18 tháng 5 năm 2015) đến nay, khu lưu niệm đã đón 28,377 khách tham quan trong và ngoài tỉnh cùng nhiều khách nước ngoài.[15]
Tên phần thưởng[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 16 tháng 11 năm năm ngoái, quản trị Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Nước Ta ra Quyết định số 1883 / QĐ-VHL về việc Ban hành Quy chế Trao Giải Trần Đại Nghĩa nhằm mục đích tôn vinh tác giả của những khu công trình điều tra và nghiên cứu có giá trị khoa học xuất sắc và đã trực tiếp tổ chức triển khai tiến hành ứng dụng để góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế tài chính, xã hội và bảo vệ bảo mật an ninh quốc phòng của quốc gia. Trao Giải được trao lần tiên phong vào năm năm nay [ 16 ]
- Ba nhà khoa học kiệt xuất (Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Lê Văn Thiêm), Nguyễn Văn Đạo chủ biên, Nhà xuất bản Lao động, năm 2006.
