Tổ nghề (hay Đức Thánh Tổ, Tổ sư) là một hoặc nhiều người có công lớn đối với việc sáng lập và truyền bá một nghề nào đó. Do đó được các thế hệ sau tôn trọng và suy tôn là người sáng lập vì đã có công tạo ra nghề, gọi là tổ nghề. Tổ nghề thường là những người có thật, nhưng lại được người đời sau tôn thờ vì đã có công sáng tạo ra nghề, truyền lại cho các thế hệ sau.
Các nghề đều có tổ nghề, có khi nhiều người là tổ cùng một nghề ( như nghề sân khấu tôn thờ những vị tổ ở nhiều thời gian khác nhau là Phạm Thị Trân, Đào Tấn, Cao Văn Lầu … hoặc cùng một nghề nhưng mỗi nơi thờ một vị tổ khác nhau như nghề đá Non Nước ở Q. Ngũ Hành Sơn TP. Đà Nẵng thờ vị tổ là Huỳnh Bá Quát trong khi ở làng đá Bửu Long ở Biên Hòa Đồng Nai thì là tổ nghề là Ngũ Đinh còn làng nghề chạm khắc đá Ninh Vân, Hoa Lư, ( Tỉnh Ninh Bình ) thì lại là Hoàng Sùng ) nhưng cũng có khi một người là vị tổ của nhiều nghề khác nhau .
khuôn thạch cao để tạo hình đồ gốm của Làng nghề gốm Bát Tràng
Theo Vụ Quản lý nghề – Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Việt Nam), Cả nước có hơn 2.000 làng nghề, 60% số làng nghề có tổ nghề được nhân dân thờ phụng nhiều đời. Hiện có 427 Hiệp hội ngành nghề Trung ương và hàng nghìn hiệp hội nghề địa phương.
Tín ngưỡng thờ tổ nghề Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Thờ tổ nghề được coi là một truyền thống cuội nguồn tốt đẹp của dân tộc bản địa Nước Ta, bộc lộ sự biết ơn những vị sáng lập, mở mang tri thức ngành nghề cho nhân dân, di dưỡng đạo lý ” uống nước nhớ nguồn “, ” ăn quả nhớ kẻ trồng cây “. Những người làm nghề thường sinh sống quần tụ với nhau thành nhóm nghề, phường nghề, làng nghề. Biết ơn những vị sáng lập truyền nghề cho mình, họ thờ phụng những vị tổ của nghề mình đang làm. Có thể lập bàn thờ cúng tổ nghề tại gia, vào ngày tuần tiết, sóc, vọng, giỗ tết, đều có cúng cấp. Nhưng thông dụng hơn cả là những phường nghề, làng nghề lập miếu, đền, đình riêng để thờ tổ nghề riêng của nghề mà phường, làng mình đang làm. Đặc biệt, nhiều vị tổ nghề còn được thờ làm thành hoàng làng .
Trong một năm, lễ cúng tổ nghề quan trọng nhất là nhằm vào ngày kỵ nhật của vị tổ nghề, đối với những vị mọi người đều biết hoặc là một ngày nhất định mà mọi người trong phường, trong làng cùng theo một nghề kể là ngày kỵ nhật của tổ nghề mình. Thờ phụng tổ nghề, người ta cầu mong Ngài phù hộ cho công việc được suôn sẻ, buôn may bán đắt hoặc lúc đi xa tránh được mọi sự rủi ro. Sau khi công việc có kết quả, người ta làm lễ tạ ơn. Ngày kỵ nhật tổ nghề tại các phường còn gọi là ngày giỗ phường.
Theo quan niệm của những người tin vào tín ngưỡng thờ tổ nghề, nếu họ được may mắn, thành công trong nghề nghiệp nghĩa là họ được “tổ đãi” (tổ nghề ưu đãi); ngược lại nếu họ bị xui rủi, thất bại thì nghĩa là họ bị “tổ trát” (tổ nghề trát phạt, trách phạt; đôi khi nói chệch thành “tổ trác”).
Một số tổ nghề nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]
Các tổ ngành sân khấu Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Các tổ nghề bằng tay thủ công mỹ nghệ[sửa|sửa mã nguồn]
Các tổ ngành khác[sửa|sửa mã nguồn]
Tôn vinh những tổ nghề ở Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Ở Nước Ta hiện đang có một chương trình truyền thông online mang tên ” Hành trình tìm kiếm tổ nghề Nước Ta ” được VietBook, Nhà xuất bản Thông tấn xã Nước Ta và Đài Truyền hình Nước Ta phối hợp thực thi ( từ 1/1/2010 ), nhằm mục đích tôn vinh những ngành nghề và tưởng niệm, tri ân những vị tổ nghề, người có công sáng lập và truyền bá một nghề truyền thống lịch sử của Nước Ta và quốc tế .Chương trình này dự kiến sẽ thiết kế xây dựng một đình thờ những tổ nghề Nước Ta tại cố đô Hoa Lư ( Tỉnh Ninh Bình ) vào cuối hành trình dài. Đây sẽ nơi thờ những vị tổ nghề, những vị sáng lập phường nghề, làng nghề truyền thống cuội nguồn của 63 tỉnh, thành phố. Đình thờ những tổ nghề sẽ như một kho lưu trữ bảo tàng nghề nghiệp tiên phong tại Nước Ta, tập hợp những hình ảnh, thông tin tư liệu, ra mắt mẫu sản phẩm và lịch sử dân tộc những ngành nghề, đúc rút hàng loạt quy trình hướng nghiệp, khởi nghiệp, lập nghiệp và tăng trưởng của những ngành nghề ..
