TINH – KHÍ – THẦN – HUYẾT – TÂN DỊCH
TINH
Là vật chất cơ bản để cấu trúc nên khung hình và Tạng Phủ, gồm :
Tinh tiên thiên
Là tinh do cha mẹ truyền lại cho con, được hiểu là những đặc tính về di truyền. Chức năng của Tinh tiên thiên sẽ quyết định hành động sự hoàn thành xong về mặt cấu trúc, hình thái của khung hình cũng như cấu trúc và tính năng của những bộ phận khác trong khung hình .
Do đó, khi khiếm khuyết sẽ đưa đến những bệnh lý di truyền hoặc bẩm sinh .
Tinh hậu thiên
Có nguồn gốc từ thức ăn. Thức ăn sau khi được tiêu hóa, hấp thu sẽ đi khắp châu thân để dinh dưỡng những Tạng Phủ đồng thời được chuyển hóa thành Khí để duy trì những hoạt động giải trí của khung hình và Tạng Phủ .
Do đó, khi rối loạn Tinh hậu thiên sẽ đưa đến những rối lọan về dinh dưỡng ( denutrition ) .
Tinh sinh dục
Là tinh của Thận, có tính năng điều hòa những hoạt động giải trí của Tạng Phủ đặc biệt quan trọng là sự phát dục và sinh dục ở nam nữ .
Do đó, khi rối loạn Tinh sinh dục sẽ đưa đến rối loạn tăng trưởng sức khỏe thể chất đặc biệt quan trọng là những bệnh lý bẩm sinh về giới tính .
Tinh Tạng Phủ
Là vật chất cơ bản để cấu trúc nên cơ quan Tạng Phủ đó. Nguồn gốc của nó là Tinh tiên thiên được khí hóa mà thành đồng thời, không ngừng được bổ trợ bởi Tinh hậu thiên .
Do đó, khi rối loạn Tinh của Tạng Phủ sẽ đưa đến rối loạn tính năng của chính Tạng Phủ đó .
Ví duù: Khi tạng Tỳ thổ bị hư thì sẽ có biểu hiện của Tỳ khí hư như:
Chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy ( Tỳ bất kiện vận ) .
Chướng bụng, phù chân ( Tỳ không vận hóa thủy thấp ) .
Chảy máu tự nhiên ( Tỳ bất thống nhiếp huyết ) .
KHÍ
Là chất dinh dưỡng ( có nguồn gốc từ thức ăn ) quản lý và vận hành trong khung hình
Là sự hoạt động giải trí của những tạng phủ, khí quan trong khung hình. Khí gồm có :
Nguyên khí
Còn gọi là Khí tiên thiên do Tinh tiên thiên hóa sinh mà thành, có công dụng thôi thúc mọi hoạt động giải trí của khung hình và của Tạng Phủ. Do đó, khi khiếm khuyết Tinh tiên thiên sẽ đưa đến thiếu vắng Nguyên khí .
2.1.1. Khí hậu thiên
Là Khí hóa sinh từ đồ ăn thức uống kết hợp với khí trời hít vào.a. Tông khí:
Là khí cần cho sự hoạt động giải trí của Phế ( Hô hấp ) và Tâm ( Vận hành huyết dịch ) .
Do đó, khi Tông khí kém sẽ có bộc lộ của :
Mệt mỏi .
Tiếng nói thấp, nhỏ, hụt hơi .
Gắng sức thì vã mồ hôi .
Mặt trắng nhợt .
Mạch yếu, nhỏ .
Dinh khí:
Có nguồn gốc từ thức ăn uống qua khí hóa của Tỳ Vị mà sinh ra, có công dụng dinh dưỡng tòan thân .
Do đó, khi thiếu vắng Dinh khí bệnh nhân thường có trạng thái suy kiệt ( Cachexia ) .
Vệ khí :
Có nguồn gốc từ thức ăn uống qua khí hóa của Tỳ Vị mà thành nhưng được phân bổ bởi Thượng tiêu, nó có tính năng ôn dưỡng Tạng Phủ và bảo vệ bì mao tấu lý .
Do đó, khi suy giảm Vệ khí thì khung hình dễ bị mắc những bệnh thời khí, truyền nhiễm .
THẦN
Thần được sinh ra bởi Tinh tiên thiên và nuôi dưỡng bởi Tinh hậu thiên. Thần là khái niệm chung về hoạt động giải trí ý thức của con người .
Do đó khi Thần bị rối loạn sẽ có biểu lộ :
Hôn mê .
Cuồng sảng .
Trầm uất .
Mất trí nhớ .
Rối loạn hành vi, ngôn từ .
HUYẾT
Là chất dịch màu đỏ có nguồn gốc từ đồ ăn thức uống được Tỳ Vị khí hóa mà thành. Chúng luân chuyển khắp khung hình qua những mạch máu để dinh dưỡng body toàn thân. Thông thường Huyết được tạo thành từ :
Thận chủ cốt tủy, tủy hóa sinh thành Huyết .
Tỳ khí hóa tinh hoa thủy cốc rồi qua công dụng khí hóa của Tâm Phế mà thành .
Do đó, khi bị suy kém sẽ có bộc lộ Huyết hư như :
Người căng thẳng mệt mỏi .
Sắc mặt, môi, móng nhợt nhạt .
Da, lông thưa khô .
Hoa mắt .
Chóng mặt .
trái lại, khi Huyết bị ứ trệ không lưu thông được sẽ sinh tím tái body toàn thân hoặc cục bộ hoặc sưng, nóng đỏ, đau .
5. TÂN DỊCH
Tân là một loại thể dịch của khung hình sinh ra từ đồ ăn thức uống do Tỳ vận hóa thăng phần thanh lên Phế, qua tính năng tuyên phát của Phế mà phân chia khắp khung hình phân bổ đến cơ nhục, bì phu để ôn dưỡng cơ nhục và tươi nhuận da lông. Sau đó, trở thành trọc theo Tam tiêu ( dưới sự túc giáng của Phế ) xuống Bàng quang. ở đây dưới công dụng của Thận Khí sẽ trở thành 2 phần, phần thanh đưa trở lại Phế để phục nguyên thành tân dịch mới, phần trọc thành nước tiểu thải ra ngòai theo khí của Tam tiêu. Trong YHCT, Tân gồm có nước bọt, dịch vị, dịch trường, mồ hôi, nước tiểu …
Dịch cũng có từ nguồn gốc từ đồ ăn thức uống hóa sinh mà thành. Thường Open trong những lổ tự nhiên ( Khiếu ), dịch não tủy, khớp có đặc thù trơn nhớt đậm đặc hơn Tân .
Sự thiếu vắng Tân dịch thường đưa tới những triệu chứng :
Khô khát .
Ho khan .
Mất tiếng .
Tiểu ít .
Da lông khô thưa .
Các khớp xương đau nhức, hoạt động khó khăn vất vả .
Ngược lại khi Tân dịch bị ứ đọng sẽ có những biểu hiện:
Đàm ẩm .
Huyền ẩm .
Thủy thũng, cổ trướng .
