Thời bao cấp – Wikipedia tiếng Việt

Một căn phòng với những đồ vật tiêu biểu vượt trội của thời bao cấp

Thời bao cấp là tên gọi được sử dụng tại Việt Nam để chỉ một giai đoạn mà hầu hết sinh hoạt kinh tế đều được Nhà nước bao cấp, diễn ra dưới nền kinh tế kế hoạch hóa, một đặc điểm của nền kinh tế các nước thuộc Khối xã hội chủ nghĩa thời kỳ đó. Theo đó thì kinh tế tư nhân bị xóa bỏ, nhường chỗ cho khối kinh tế tập thể và kinh tế do nhà nước chỉ huy.[1] Mặc dù kinh tế chỉ huy đã tồn tại ở miền Bắc thời kỳ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ trước năm 1975,song thời kỳ bao cấp thường được dùng để chỉ sinh hoạt kinh tế cả nước Việt Nam ở giai đoạn từ đầu năm 1976 đến cuối năm 1986 trên toàn quốc, là trước Đổi Mới.

Trong nền kinh tế tài chính kế hoạch, phần nhiều thương nghiệp tư nhân bị vô hiệu, sản phẩm & hàng hóa được phân phối theo tem phiếu do nhà nước nắm toàn quyền điều hành quản lý, hạn chế việc người dân tự do mua và bán trên thị trường hoặc luân chuyển hàng hoá từ địa phương này sang địa phương khác. Nhà nước độc quyền phân phối hầu hết những loại sản phẩm & hàng hóa, hạn chế trao đổi bằng tiền mặt. Chế độ hộ khẩu được thiết lập trong thời kỳ này để phân phối lương thực, thực phẩm theo đầu người, tiêu biểu vượt trội nhất là sổ gạo ấn định bắt buộc và loại sản phẩm mà một mái ấm gia đình nào đó được phép mua .

Bối cảnh lịch sử dân tộc[sửa|sửa mã nguồn]

Trong thời kỳ chiến tranh ở Việt Nam (1945-1975), kinh tế kế hoạch hóa bao cấp đã được áp dụng. Vào thời kỳ đó thì mô hình này có những ưu điểm, đáp ứng nhu cầu thời chiến như sau[2][3]:

• Nhà nước có thể nhanh chóng huy động một lượng lớn tài nguyên, vốn, con người vào các ngành quan trọng.
• Trong các thời kỳ khó khăn (chiến tranh, thiên tai), Nhà nước có thể nhanh chóng huy động các nguồn lực cho các lĩnh vực thiết yếu (sản xuất vũ khí, lương thực, thuốc men y tế), đồng thời cắt giảm tối đa các lĩnh vực không thiết yếu (hàng xa xỉ, mĩ phẩm…) để giành nguồn lực cho các lĩnh vực quan trọng hơn.
• Tình trạng phân hóa giàu nghèo rất ít, người dân sống đoàn kết vì không phải tranh đoạt kinh tế với nhau, không phát sinh mâu thuẫn xã hội giữa người giàu – người nghèo.
• Hạn chế được nạn đầu cơ, tích trữ và tình trạng hỗn loạn về giá cả vốn thường xảy ra trong thời chiến.
• Vì Nhà nước đã bao cấp các nhu cầu thiết yếu nên người lính yên tâm ra trận chiến đấu, không phải lo lắng về sinh kế cho gia đình, vợ con.

Ngày 30 tháng 4 năm 1975, nước Nước Ta thống nhất. Ngày 16 tháng 5 năm 1975, Bí thư thứ nhất Đảng Lao động Nước Ta là Lê Duẩn đã trực tiếp vào miền Nam nắm tình hình, gồm cả tình hình kinh tế tài chính. Ông công nhận những yếu tố tích cực của kinh tế tài chính tư nhân và của kinh tế thị trường ở miền Nam. [ 4 ] Tại cuộc họp trù bị của Hội nghị lần thứ 24 Ban chấp hành Trung ương Đảng Lao động Nước Ta khóa III, ông đã phát biểu [ 5 ] :

“

Ở miền Bắc trước đây phải hợp tác hóa ngay lập tức. Nhưng miền Nam bây giờ không thể làm như vậy… Phải có tư sản, phải cho nó phát triển phần nào đã… Bộ Chính trị sau khi nghiên cứu thấy rằng cần phải để mấy thành phần kinh tế là quy luật cần thiết trong giai đoạn bước đầu này…

”

Tuy nhiên, đa phần Ban Chấp hành Trung ương Đảng lúc ấy muốn liên tục vận dụng quy mô kinh tế tài chính kế hoạch hóa. Vì thế, Hội nghị sau cuối quyết nghị : xóa bỏ tư sản mại bản, tái tạo xã hội chủ nghĩa so với tư sản dân tộc bản địa, kiến thiết xây dựng hợp tác xã, tái tạo xã hội chủ nghĩa so với thủ công nghiệp và thương nghiệp nhỏ. [ 6 ]Theo lời kể của con trai Tổng Bí thư Lê Duẩn, ông từng muốn duy trì kinh tế thị trường tại miền Nam và kinh tế tài chính bao cấp tại miền Bắc để nhìn nhận ưu khuyết điểm, từ đó chọn con đường tốt nhất. Ông cũng cử ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch sang Mỹ để đàm phán thông thường hóa quan hệ. Nhưng toàn cảnh lịch sử vẻ vang lúc đó khiến Lê Duẩn không dễ triển khai mục tiêu của mình. nhà nước Mỹ phủ nhận thông thường hóa quan hệ và thực thi cấm vận Nước Ta, trong khi những nhà chỉ huy trong nước thời đó đều tin vào hiệu suất cao của kinh tế tài chính kế hoạch hóa mô hình Xô viết, bởi khi đó Liên Xô vẫn đang rất hùng mạnh. Khi Nam Tư đưa ra khái niệm kinh tế thị trường, họ đã bị khai trừ ra khỏi mạng lưới hệ thống những nước Xã hội chủ nghĩa vì bị coi là Phục hồi chủ nghĩa tư bản, nếu Nước Ta làm theo thì hoàn toàn có thể sẽ gặp hậu quả tương tự như. Do đó, Lê Duẩn không hề thuyết phục những chỉ huy khác nhất trí với những sáng tạo độc đáo của ông. Nếu cứ cố làm thì sẽ gây chia rẽ trong nội bộ Đảng, mà cần phải làm từ từ để dần thuyết phục những người khác. Cho tới nay, nhiều người vẫn phê phán Lê Duẩn vì việc vận dụng nền kinh tế tài chính bao cấp suốt 10 năm, nhưng toàn cảnh lịch sử vẻ vang lúc đó đã khiến ông không hề làm khác đi được. [ 7 ]Ngoài ra, ở miền Nam thời kỳ đó, Hoa kiều trấn áp gần như hàng loạt những vị trí kinh tế tài chính quan trọng, đặc biệt quan trọng là trấn áp 3 nghành quan trọng : sản xuất, phân phối, và tín dụng thanh toán. Đến cuối năm 1974, họ trấn áp hơn 80 % những cơ sở sản xuất của những ngành công nghiệp thực phẩm, dệt may, hóa chất, luyện kim, điện … và gần như đạt được độc quyền thương mại : 100 % bán sỉ, hơn 50 % kinh doanh bán lẻ, và 90 % xuất nhập khẩu. Hoa kiều ở miền Nam gần như trọn vẹn trấn áp Ngân sách chi tiêu thị trường miền nam [ 8 ]. Xung đột với Khmer Đỏ ( liên minh của Trung Quốc ) nổ ra, Trung Quốc đánh chiếm Hoàng Sa, người Hoa ở Chợ Lớn tổ chức triển khai biểu tình đòi giữ quốc tịch Trung Quốc, những điều này khiến cho cơ quan chính phủ Nước Ta quan ngại rằng Hoa kiều sẽ tiếp tay cho Trung Quốc để phá hoại [ 9 ]. Việc quốc hữu hóa gia tài, triển khai kinh tế tài chính bao cấp đã chấm hết việc người Hoa trấn áp nền kinh tế tài chính tại miền Nam [ 10 ] .Theo tiến sỹ Nguyễn Thị Hương, trong toàn cảnh Nước Ta phải khắc phục từng bước những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh, Phục hồi kinh tế tài chính ở miền Bắc và kiến thiết xây dựng lại miền Nam bị cuộc chiến tranh tàn phá, việc giới chỉ huy Nước Ta muốn liên tục sử dụng quy mô kinh tế tài chính kế hoạch hóa bao cấp là vì nó đã từng phát huy công dụng tốt trong quá trình cuộc chiến tranh trước đó [ 11 ]. Sau năm 1975, thực trạng của Nước Ta rất khó khăn vất vả : Mọi miền quốc gia đều bị cuộc chiến tranh tàn phá, hàng triệu nạn nhân cuộc chiến tranh cần được nuôi sống và tương hỗ, chủ trương cấm vận của Mỹ, rồi lại phải đương đầu với hai cuộc Chiến tranh biên giới Tây Nam và Chiến tranh biên giới phía Bắc nên phải tiêu tốn rất nhiều cho quốc phòng, trong khi đó sự giúp sức của những nước liên minh cũng không còn như trước, do vậy việc phân phối sản phẩm & hàng hóa thiết yếu theo chính sách tem phiếu bao cấp vẫn cần liên tục duy trì trên khoanh vùng phạm vi cả nước [ 12 ]. Ngày nay nhiều người quen sống rất đầy đủ, chưa từng trải qua thời kỳ đó nên nghĩ thời bao cấp là “ bất bình thường, đẩy nhân dân vào đói nghèo ”, nhưng trong toàn cảnh lịch sử dân tộc khi đó, việc hạn chế những nhu yếu tiêu dùng cá thể của hàng triệu người chính là giải pháp thiết yếu để góp phần vì sự nghiệp chung của quốc gia [ 12 ] .

Những đôi dép cao su đặc làm từ lốp xe xe hơi cũ như thế này đã được sử dụng thông dụng trong thời cuộc chiến tranh và thời bao cấp

Cơ chế quản trị kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Trước Đổi Mới, chính sách quản trị kinh tế tài chính ở Nước Ta là chính sách kế hoạch hoá tập trung chuyên sâu với những đặc thù sau :

• Thứ nhất, Nhà nước quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh chi tiết áp đặt từ trên xuống dưới. Các doanh nghiệp hoạt động trên cơ sở các quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và các chỉ tiêu pháp lệnh được giao. Tất cả phương hướng sản xuất, nguồn vật tư, tiền vốn; định giá sản phẩm, tổ chức bộ máy, nhân sự, tiền lương… đều do các cấp có thẩm quyền quyết định. Nhà nước giao chỉ tiêu kế hoạch cấp phát vốn, vật tư cho doanh nghiệp, doanh nghiệp giao nộp sản phẩm cho Nhà nước. Lỗ thì Nhà nước bù, lãi thì Nhà nước thu.
• Thứ hai, các cơ quan hành chính can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp nhưng lại không chịu trách nhiệm gì về vật chất và pháp lý đối với các quyết định của mình. Những thiệt hại vật chất do các quyết định của cơ quan hành chính gây ra thì ngân sách nhà nước phải gánh chịu. Các doanh nghiệp không có quyền tự chủ sản xuất, kinh doanh, cũng không bị ràng buộc trách nhiệm đối với kết quả sản xuất, kinh doanh.
• Thứ ba, quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ, chỉ là hình thức, quan hệ hiện vật là chủ yếu. Nhà nước quản lý kinh tế thông qua chế độ “cấp phát – giao nộp”. Vì vậy, rất nhiều hàng hóa quan trọng như sức lao động, phát minh sáng chế, tư liệu sản xuất quan trọng không được coi là hàng hóa về mặt pháp lý.
• Thứ tư, bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian vừa kém năng động, vừa sinh ra đội ngũ quản lý kém năng lực, phong cách cửa quyền, quan liêu nhưng lại được hưởng quyền lợi cao hơn người lao động.

Trong 10 năm bao cấp, Nước Ta thực thi hai kế hoạch : 5 năm lần thứ II ( 1976 – 1980 ) và 5 năm lần thứ III ( 1981 – 1985 ). Do chưa thừa nhận sản xuất sản phẩm & hàng hóa và cơ chế thị trường, nhà nước Nước Ta xem kế hoạch hóa là đặc trưng quan trọng nhất của nền kinh tế tài chính xã hội chủ nghĩa, phân chia mọi nguồn lực theo kế hoạch là hầu hết .

Các hình thức bao cấp[sửa|sửa mã nguồn]

Bao cấp qua giá và số lượng sản phẩm & hàng hóa[sửa|sửa mã nguồn]

Nhà nước quyết định hành động giá trị gia tài, thiết bị, vật tư, sản phẩm & hàng hóa, nhưng thường thấp hơn nhiều lần so với giá trị thực với chúng trên thị trường. Do đó, hạch toán kinh tế tài chính chỉ là hình thức .

Số lượng gạo được phép mua theo diện lao động[1]

Diện lao động

gạo (kg)/tháng

cán bộ

13

lao động nặng nhọc

13-19

bộ đội

21

trẻ em 1 tuổi

3

nông dân

11-15

Công nhân lao động nặng được cấp 20 kg gạo mỗi tháng, trong khi cán bộ công chức chỉ được có 13 kg. Do gạo ít nên thường ăn độn thêm ngô, khoai, sắn, bo bo, phần gạo do TW cấp còn phần độn do địa phương đảm nhiệm tăng gia thêm vào, như 13 kg gạo thì có 10 kg là độn khoai, sắn … Cho dù có tiền, sản phẩm & hàng hóa rất khan hiếm, mà dù có tem phiếu người mua hoàn toàn có thể xếp hàng vào mua nhưng đến lượt mình thì không còn hàng, đành về tay không. Hàng hóa thì ngoài phẩm chất kém, lượng hàng rất hạn chế, chỉ đủ dùng một thời hạn ngắn, đến cuối tháng thì đã hết sạch, phải mua ở chợ đen. [ 13 ]Người ngoại bang ở Nước Ta thì có quyền shopping 1 số ít mẫu sản phẩm ở cửa hiệu quốc doanh riêng không liên quan gì đến nhau như Intershop ở TP. Hà Nội, phân phối 1 số ít mẫu sản phẩm đặc biệt quan trọng như đồ hộp, rượu vang .Nguồn thức ăn độn thêm đa phần từ Liên Xô, Ấn Độ cùng 1 số ít nước khác từng viện trợ. Ngoài ra cũng có 1 số ít thực thi theo nghị định thư hàng đổi hàng. [ 14 ] Bên cạnh đó, Nước Ta mượn 300.000 tấn lúa mì của Ấn Độ tuy nhiên do năng lượng xay xát của Nước Ta cũng không hề làm bột kịp phải thương thuyết nhờ Ấn Độ xay xát giúp. Nước Ta nhận 70 % lượng bột, phần còn lại xem như khấu hao xay xát và trả công cho họ cũng như Indonesia đồng ý chấp thuận bán nợ cho Nước Ta 200.000 tấn gạo. Bộ Lương thực nhờ ông Jean-Baptiste Doumeng – giám đốc Công ty Ipitrade, thành viên Đảng Cộng sản Pháp thân thiện với Nước Ta trợ giúp tìm kiếm nguồn cung ứng rồi mua bằng tiền mặt 500.000 tấn gạo của Xứ sở nụ cười Thái Lan để bán nợ lại cho Nước Ta. [ 15 ]Ngoài hàng tiêu dùng, dưới thời bao cấp nhà nước còn nắm cả việc phân phối nhà cửa. Tiêu chuẩn là mỗi người được 4 mét vuông. [ 1 ] Những khu nhà xã hội giống như ở Liên Xô được xây lên trong thành phố và cấp cho cán bộ tầm trung và công nhân nhưng quản trị kém khiến khu đất công cộng bị lấn chiếm khiến khó nhận ra đâu là của chung, đâu là của riêng. Nhà cửa hư hỏng thì có Sở nhà đất lo sửa. [ 16 ] Đời sống trong những khu tập thể này càng tồi tệ với việc chăn nuôi gia súc trong những nhà ở chật hẹp, mất vệ sinh. Đây cũng là một góc nhìn của thời bao cấp trong thành phố. [ 17 ] Giá nhà ở những thành phố tương đối rẻ, nhưng công nhân viên chức vẫn không mua nổi vì thu nhập quá thấp .

Bao cấp qua chính sách tem phiếu[sửa|sửa mã nguồn]

Tem phiếu thời bao cấpNhà nước pháp luật chính sách phân phối vật phẩm tiêu dùng cho cán bộ, công nhân viên theo định mức qua hình thức tem phiếu. Chế độ tem phiếu với mức giá khác xa so với giá thị trường đã biến chế độ tiền lương thành lương hiện vật, thủ tiêu động lực kích thích người lao động và phá vỡ nguyên tắc phân phối theo lao động. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mở màn vận dụng sổ gạo vào khoảng chừng năm 1960, lúc đầu là lương thực, sau thêm tem phiếu cho tổng thể càng loại sản phẩm nhu yếu. [ 18 ] Trọng tâm của thời bao cấp là tem phiếu pháp luật loại hàng và số lượng người dân được phép mua, chiếu theo một số ít tiêu chuẩn như cấp bậc và niên hạn. Có diện được tặng thêm, được cho phép ưu tiên mua dùng ; diện khác thì không. Ví dụ như thịt lợn, người dân thường chỉ được mua 1,5 kg / tháng nhưng cán bộ hạng sang có quyền mua 6 kg / tháng. [ 18 ] Pin, Vải vóc, phụ tùng xe đạp điện, đường cát, sữa đặc, chất đốt, nước mắm, mỡ, muối, tổng thể đều có tem phiếu. [ 19 ]Tùy thuộc vào vị trí việc làm, đặc trưng nghề nghiệp mà cán bộ, công chức nhà nước cũng như người dân lao động được phát tem phiếu mua lương thực, thực phẩm với chính sách riêng .

Cán bộ cao cấp hưởng tiêu chuẩn đặc biệt A1; phiếu A dành cho bộ trưởng; thứ trưởng phiếu B; trưởng các cục, vụ, viện được hưởng phiếu C và có các cửa hàng phục vụ riêng tại phố Tông Đản, Nhà thờ, Vân Hồ (Hà Nội)… Lúc bấy giờ dân gian có câu Tông Đản là của vua quan/ Nhà thờ là của trung gian nịnh thần/ Đồng Xuân là của thương nhân/ Vỉa hè là của nhân dân anh hùng.[20]

Bao cấp theo chính sách cấp phép vốn của ngân sách[sửa|sửa mã nguồn]

Không có chế tài ràng buộc nghĩa vụ và trách nhiệm vật chất so với những đơn vị chức năng được cấp vốn. Điều đó vừa làm tăng gánh nặng so với ngân sách, vừa làm cho việc sử dụng vốn kém hiệu suất cao, nảy sinh cơ chế ” xin – cho ” .

Vai trò của tiền tệ[sửa|sửa mã nguồn]

Số lượng hàng nhu yếu được phép mua qua mậu dịch quốc doanh cho cán bộ trung bình[1]

mặt hàng

số lượng/tháng

thịt lợn hoặc mỡ lợn

3 lạng

nước mắm

1,5 lít

rau

3–5 kg

dầu hỏa

4 lít

Dưới thời bao cấp, do thiếu sản phẩm & hàng hóa nên việc phân phối sản phẩm & hàng hóa đa phần dựa vào mạng lưới hệ thống tem phiếu. Thị trường chợ đen vẫn sống sót nhưng không phải kênh phân phối sản phẩm & hàng hóa chính. Mua hàng gì thì có tem phiếu hàng đó. Một phần tiêu biểu vượt trội của thời kỳ bao cấp là đồng xu tiền Nước Ta bị mất giá. Lương công nhân đôi lúc cũng được trả bằng hiện vật vì giá trị đồng xu tiền cứ sụt dần. Nếu lấy đồng lương năm 1978 làm chuẩn thì số tiền đó năm 1980 chỉ là 51,1 %. Đến năm 1984 thì còn 32,7 %. [ 21 ]thị trường tự do bị xem là phạm pháp và bị hạn chế nên sản phẩm & hàng hóa lưu thông trên thị trường chợ đen ít và giá rất cao. Người dân, cán bộ công nhân viên thường bán hàng tiêu dùng mà họ không sử dụng ra thị trường chợ đen .

Sau năm 1975, với tiêu chuẩn phân phối trung bình 9 kg gạo / người / tháng thì 4 triệu dân thành thị mỗi năm phải cần 530.000 tấn gạo. Nhưng số lượng này không được bảo vệ khi Nhà nước chỉ hoàn toàn có thể kêu gọi nổi hơn 1 triệu tấn mỗi năm trên toàn nước trong khi số gạo đó phải dùng để nuôi một quân đội thường trực lớn và phân phối cho dân thành thị. Chính do đó nhà nước chỉ hoàn toàn có thể cung ứng cho người dân thành thị một lượng lương thực và thực phẩm tối thiểu vừa đủ để họ duy trì đời sống. Trong thời bao cấp xảy ra một nghịch lý người dân thành thị có khẩu phần ăn còn kém chất lượng hơn người dân nông thôn trong khi ở những vương quốc khác thành thị luôn có mức sống cao hơn nông thôn .

Sau khi Việt Nam thống nhất, nông nghiệp ở miền Bắc đã được hợp tác hóa, đa số nông dân đã gia nhập các hợp tác xã còn ở miền Nam phong trào hợp tác hóa phát triển nhanh nhưng không bền vững[22]. Năm 1976, Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam ra Chỉ thị số 43 có nội dung “Xóa bỏ bóc lột ở nông thôn, đưa nông dân đi vào con đường hợp tác hóa nông nghiệp, tiến lên chủ nghĩa xã hội, phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động“. Sau khi chỉ thị này được ban hành, phong trào thành lập hợp tác xã nông nghiệp tại nông thôn được triển khai trên toàn miền Nam Việt Nam. Phần lớn nông dân được đưa vào các hợp tác xã và tập đoàn sản xuất. Đến năm 1978, Hội đồng Chính phủ có quyết định về việc “xóa bỏ triệt để các hình thức bóc lột tư bản chủ nghĩa về ruộng đất và xúc tiến điều chỉnh ruộng đất ở nông thôn miền Nam” theo đó hộ nông dân nào có trên 0,5 ha sẽ bị nhà nước trưng mua với giá bằng hai năm giá trị sản lượng thường niên của vụ chính trên diện tích trưng mua. Sau khi bị trưng mua ruộng đất hộ nông dân có thể tham gia hợp tác xã. Các hộ nông dân không có ruộng có thể được cấp ruộng ở mức không quá 3000 m2/người, sau đó những người nhận đất được vận động vào hợp tác xã. Đến cuối năm 1979, ở Nam Trung Bộ có 91,6% số hộ nông dân vào hợp tác xã; ở Nam Bộ có 13246 tập đoàn sản xuất, trong đó có trên 4000 tập đoàn sản xuất khó khăn và dần tan rã[23]. Nhà nước cũng tập thể hóa các loại máy cày, máy kéo dưới 26 mã lực, tổ chức thành các đội công cụ cơ giới trong hợp tác xã; những loại máy có công suất 26 mã lực trở lên được tổ chức thành tập đoàn máy nông nghiệp do Ủy ban Nhân dân huyện quản lý, quyền sở hữu máy thuộc tập thể và tổ viên được trả công theo lao động.[24] Nhà nước còn tổ chức khai hoang được gọi là “mở vùng kinh tế mới” với sự tham gia của nhân dân và quân đội[25]. Nhà nước Việt Nam vận động 1,5 triệu người dân thành thị đi xây dựng các vùng kinh tế mới nhằm giảm áp lực dân số tại các đô thị[26].

Tuy có nhiều nỗ lực nhưng quá trình này đã không đạt được những chỉ tiêu đã đề ra. Sản lượng lúa năm 1976 đạt 11,827 triệu tấn, giảm dần đến năm 1978 chỉ còn 9,79 triệu tấn. Năm 1976, sản lượng lúa trung bình trên một người dân là 211 kg thì đến năm 1980 chỉ còn 157 kg. Kế hoạch năm năm 1976 – 1980 nâng tổng sản lượng lúa lên gần gấp đôi vào tầm 21 triệu tấn, nhưng đến năm 1980 chỉ đạt 14,4 triệu tấn, tức đạt 68,5 % kế hoạch. [ 27 ] [ 28 ] Còn sản lượng của cả vựa lúa miền Nam từ mức 1,9 triệu tấn năm 1976 cứ tụt dần xuống còn 0,99 triệu tấn năm 1977 và 0,64 triệu tấn năm 1979. [ 29 ] Chăn nuôi heo đạt 58,5 % kế hoạch, thủy hải sản đạt gần 40 %, khai thác gỗ tròn đạt 45 %, trồng rừng đạt 48 % [ 28 ]. Nước Ta rơi vào thực trạng thiếu lương thực, phải nhập khẩu và nhận viện trợ lương thực từ những nước cộng sản liên minh, từ Liên hiệp quốc cũng như từ phương Tây [ 30 ] [ 31 ]. Nước Ta đứng bên bờ vực của nạn đói và sẽ chết đói nếu mất mùa trên diện rộng .

Đến cuối năm 1985, Nam Bộ đã thiết kế xây dựng được 363 hợp tác xã và 36.220 tập đoàn lớn sản xuất, lôi cuốn 74 % hộ nông dân [ 23 ]. Phong trào hợp tác xã cưỡng ép, thực thi một cách vội vã dẫn đến 70 % số hợp tác xã nông nghiệp thuộc loại trung bình và yếu kém, nhiều hợp tác xã tan rã, nông dân bỏ ruộng, không thiết tha với sản xuất nông nghiệp. Ở 1 số ít địa phương, có hợp tác xã đã khoán đến hộ mái ấm gia đình với những hình thức khác nhau. [ 32 ] Cuối thập niên 1970, nông nghiệp Nước Ta sa sút nghiêm trọng : hiệu suất, sản lượng cây cối, vật nuôi giảm, sản xuất không đủ tiêu dùng. Thu nhập và đời sống nông dân giảm sút. Trước tình hình nông nghiệp không đủ sức cung ứng nhu yếu lương thực của vương quốc, từ những thử nghiệm hình thức khoán trong nông nghiệp ở TP. Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Nghệ Tĩnh năm 1981 Đảng Cộng sản Việt Nam phát hành Chỉ thị 100 – CT / TW – lan rộng ra hình thức khoán trong nông nghiệp trong hợp tác xã nông nghiệp, tạo đà cho tăng trưởng và đem lại hiệu suất cao rõ ràng, góp thêm phần cải tổ đời sống nhân dân [ 33 ]. Năm 1985 đạt 18,2 triệu tấn lương thực [ 34 ]. Nhà nước hoạt động 1,3 triệu người dân thành thị đi thiết kế xây dựng những vùng kinh tế tài chính mới [ 26 ] .

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng Cộng sản Việt Nam tháng 12-1976 đã xác định “Đẩy mạnh công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, đưa nước ta từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý, trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, kết hợp xây dựng công nghiệp và nông nghiệp cả nước thành một cơ cấu công – nông nghiệp; kết hợp phát triển lực lượng sản xuất với xác lập và hoàn thiện quan hệ sản xuất mới, kết hợp kinh tế với quốc phòng”.[35]

Trong 10 năm 1975 – 1986, Nhà nước đã góp vốn đầu tư vào ngành công nghiệp 65 tỷ đồng ( tính theo giá 1982 ) trong đó, góp vốn đầu tư cho công nghiệp nặng là trên 70 % và công nghiệp nhẹ gần 30 %. Đầu tư công nghiệp chiếm trên 40 % tổng vốn góp vốn đầu tư vào khu vực sản xuất với vận tốc tăng góp vốn đầu tư cao hơn mức trung bình của hàng loạt khu vực sản xuất. Trong thời kỳ này, nhiều khu công trình tương đối lớn được thiết kế xây dựng. Đến năm 1985, toàn ngành công nghiệp có 3.220 xí nghiệp sản xuất quốc doanh, 36.630 cơ sở tiểu thủ công nghiệp với 2,653 triệu lao động, đã sản xuất được 105 tỷ đồng giá trị tổng sản lượng, làm ra 30 % thu nhập quốc dân, 40 % tổng sản phẩm xã hội và trên 50 % giá trị sản lượng công – nông nghiệp. [ 35 ]

Sau khi thống nhất[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1976, toàn ngành công nghiệp Nước Ta có khoảng chừng 520.000 cán bộ, công nhân. Trong đó, miền Bắc có 1.279 xí nghiệp sản xuất, miền Nam có 634 xí nghiệp sản xuất, Trung ương quản trị 540 xí nghiệp sản xuất, địa phương quản trị 1.373 xí nghiệp sản xuất. Miền Bắc có 3.000 cơ sở tiểu thủ công nghiệp với trên 600.000 lao động. Miền Nam có hàng trăm ngàn cơ sở tư nhân với 800.000 – 900.000 lao động. Tổng sản phẩm công nghiệp năm 1976 đạt giá trị tương tự 48 tỷ đồng ( theo giá cố định và thắt chặt năm 1982 ). Trong đó, công nghiệp nặng chiếm 34,1 % và công nghiệp nhẹ chiếm 65,9 % ; quốc doanh chiếm 62,7 %, tiểu thủ công nghiệp 37,3 % và công nghiệp TW 44,2 %, công nghiệp địa phương 55,8 %. Công nghiệp nặng chiếm tỷ trọng không lớn : nguồn năng lượng : 5,6 %, luyện kim : 3,3 %, cơ khí : 12,3 %, hoá chất phân bón : 9,4 %, vật tư thiết kế xây dựng : 6 %. Công nghiệp nhẹ gồm lương thực và thực phẩm chiếm 33,6 %, dệt da may nhuộm chiếm 14,5 %. Trong cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính quốc dân, công nghiệp chiếm tỷ trọng 10,6 % lao động xã hội, 37 % giá trị gia tài cố định và thắt chặt, làm ra 38,4 % tổng sản phẩm xã hội, 25,3 % GDP và 53 % giá trị sản lượng công nông nghiệp. Công nghiệp Nước Ta phụ thuộc vào vào nguồn nguyên vật liệu nhập khẩu từ quốc tế, những ngành phụ thuộc trọn vẹn là cơ khí, hoá chất, dệt … Thiết bị nhập từ nhiều nguồn, trong đó của 13 nước tư bản, chiếm 41 %, của Liên Xô và Đông Âu 20 %, trong nước sản xuất chỉ khoảng chừng 13 %. Hiệu quả sản xuất thấp, không sử dụng hết hiệu suất ( công nghiệp quốc doanh chỉ đạt 62 % hiệu suất ) với mức tích luỹ trên 1 đồng vốn gia tài cố định và thắt chặt của công nghiệp TW là 0,25 đồng, thông số tích luỹ của 100 đồng vốn sản xuất là 33 %, tuy nhiên chưa đạt mức không thay đổi của thời kỳ 1964 – 1965 của miền Bắc và năm 1970 của miền Nam. Ngày 12/5/1975, Nước Ta và Liên Xô ký hiệp định về việc Liên Xô viện trợ khẩn cấp không hoàn trả cho Nước Ta gồm xăng dầu, phân bón, lương thực, xe vận tải đường bộ và nhiều loại hàng hoá tiêu dùng khác. [ 35 ]

Tại miền Bắc, sản lượng công nghiệp năm 1975 đã gấp 16,2 lần năm 1955, trong đó quốc doanh gấp 44,8 lần và tiểu thủ công nghiệp gấp 5,6 lần; công nghiệp nặng gấp 27,1 lần và công nghiệp nhẹ gấp 12,3 lần; công nghiệp trung ương gấp 76 lần và công nghiệp địa phương gấp 9,2 lần. Tuy vậy, miền Bắc có các ngành công nghiệp nặng còn non kém, chưa đủ khả năng phục vụ cho các ngành kinh tế quốc dân. Công nghiệp chưa gắn với nông nghiệp; sản xuất chưa ổn định, chưa có cơ sở nguyên liệu trong nước; chưa tạo được tích luỹ và chưa có thị trường cho các sản phẩm của mình, nhất là công nghiệp nặng; trình độ quản lý còn thấp và năng suất thấp. Tại miền Nam, công nghiệp chỉ chiếm 8 – 10% tổng sản phẩm xã hội; phần lớn là các doanh nghiệp vừa và nhỏ: 175 ngàn doanh nghiệp với 1,4 triệu lao động và 800 triệu USD giá trị tài sản cố định, khoảng 1% doanh nghiệp có quy mô từ 10 công nhân trở lên, còn lại là dưới 10 công nhân; công nghiệp nhẹ chiếm 90% giá trị sản lượng công nghiệp. Công nghiệp miền Nam hoàn toàn phụ thuộc vào nước ngoài về trang thiết bị thay thế và nguyên liệu, khoảng 70 – 100% nguyên liệu là nhập khẩu. Từ sau 1970, hàng năm, công nghiệp miền Nam phải nhập 300 triệu USD nguyên liệu và 65 triệu USD thiết bị.[35]

Trong quá trình này, Nước Ta triển khai kế hoạch 5 năm lần thứ II ( 1976 – 1980 ) tiến hành kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội và công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa trên khoanh vùng phạm vi cả nước. Nhiệm vụ của công nghiệp trong kế hoạch này là liên tục thực thi đường lối công nghiệp hoá và thiết kế xây dựng một bước cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế tài chính, hình thành cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính mới công – nông nghiệp ; Phục hồi và tăng trưởng sản xuất công nghiệp nhằm mục đích phân phối nhu yếu trang thiết bị và những hàng hoá tiêu dùng cho nhân dân ; thực thi tái tạo xã hội chủ nghĩa so với công nghiệp miền Nam, thống nhất quản trị và tổ chức triển khai công nghiệp trong cả nước. Kế hoạch đặt tiềm năng đến năm 1980 phải đạt : 1 triệu tấn cá biển, 10 triệu tấn than sạch, 5 tỷ kWh điện, 2 triệu tấn xi-măng, 1,3 triệu tấn phân hoá học, 250 – 300 nghìn tấn thép, 3,5 triệu m3 gỗ, 450 triệu mét vải, 130 nghìn tấn giấy, sản lượng cơ khí tăng 2,5 lần so với năm 1975. [ 35 ]Ngày 04/9/1975, nhà nước Việt Nam tiến hành Chiến dịch tái tạo tư sản miền Nam lần I. Ngày 15/7/1976, Bộ Chính trị ra Nghị quyết 254 / NQ / TW về những công tác làm việc trước mắt ở miền Nam, hoàn thành xong việc xoá bỏ giai cấp tư sản mại bản, triển khai tái tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh. Tháng 12/1976, nhà nước thực thi Chiến dịch tái tạo tư sản lần II. Tiếp theo, Hội nghị Bộ Chính trị tháng 3/1977 quyết định hành động hoàn thành xong về cơ bản trách nhiệm tái tạo xã hội chủ nghĩa so với công thương nghiệp tư bản tư doanh miền Nam trong 2 năm 1977 – 1978. Trong năm 1976, tư sản mại bản và tư sản lớn trong công nghiệp miền Nam bị xoá bỏ. Năm 1978, nhà nước hoàn thành xong cơ bản tái tạo tư sản công nghiệp loại vừa và nhỏ ở miền Nam, trong đó có việc xoá bỏ sự trấn áp kinh tế tài chính của tư sản người Hoa. Đến tháng 5/1979, toàn bộ những nhà máy sản xuất công quản lúc đầu ở miền Nam đều đã được chuyển thành xí nghiệp sản xuất quốc doanh. Kết quả của những Chiến dịch tái tạo tư sản miền Nam là : có 1.354 cơ sở với 13 vạn công nhân được quốc hữu hoá, bằng 34 % số cơ sở và 55 % số công nhân ; xây dựng 498 nhà máy sản xuất công tư hợp doanh với 13.000 công nhân, chiếm 14,5 % số cơ sở và 5,5 % số công nhân ; xây dựng 1.600 xí nghiệp sản xuất hợp tác xã, gia công, đặt hàng với trên 7 vạn công nhân, chiếm 45 % số doanh nghiệp và khoảng chừng 30 % công nhân. Số cơ sở công nghiệp tư bản tư doanh còn lại chiếm khoảng chừng 6 % về cơ sở và 5 % về công nhân, trong tổng số nhà máy sản xuất công nghiệp tư doanh. Thành lập trên 500 hợp tác xã và 5.000 tổ hợp tác với trên 250 nghìn lao động. Riêng thành phố Hồ Chí Minh có 144 hợp tác xã với 27.634 lao động và 1.964 tổ hợp tác với 75.284 lao động, chiếm 71 % tổng số lao động thủ công nghiệp của Thành phố. Các tỉnh khác có số thợ thủ công được tổ chức triển khai lại chiếm khoảng chừng 40 %. Tới cuối năm 1985, số cơ sở tiểu thủ công nghiệp miền Nam đã có 2.937 hợp tác xã chuyên nghiệp, 10.124 tổ sản xuất chuyên nghiệp, 3.162 hợp tác xã nông nghiệp – tiểu thủ công nghiệp, 529 hợp tác xã kiêm và 920 hộ tư nhân thành viên. Nhà nước Nước Ta nhìn nhận họ mới chỉ xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ trong công nghiệp mà chưa xác lập được quan hệ sản xuất mới. [ 35 ]Nhờ những nỗ lực góp vốn đầu tư vào nền công nghiệp của nhà nước nên tổng tài sản của ngành này tiến trình 1976 – 1980 tăng thêm 13 tỷ đồng, bằng 35 % giá trị gia tài cố định và thắt chặt mới tăng thêm thuộc khu vực sản xuất. Tuy nhiên hiệu suất cao sử dụng vốn thấp. Sản xuất công nghiệp tăng trưởng đều trong 3 năm đầu sau đó tụt xuống và có những năm giảm sút tuyệt đối. Trong đó, công nghiệp TW giảm sút nhiều nhất, hàng năm giảm 4 %, do thiếu nguyên, vật tư. Trong khi đó, công nghiệp địa phương, nhất là tiểu thủ công nghiệp vẫn liên tục tăng trưởng, hàng năm tăng 6,7 %, nhờ có chính sách linh động và khai thác được những tiềm năng nguyên vật liệu tại chỗ. Tính cả thời kỳ, vận tốc tăng trung bình chỉ có 0,6 % / năm do đó toàn bộ những tiềm năng do Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV đề ra đều không đạt. Kết quả triển khai 1 số ít chỉ tiêu công nghiệp của kế hoạch 5 lần II ( 1976 – 1980 ) : giá trị sản lượng cơ khí đạt 80 % ; sản lượng điện là 3.680 triệu kWh, đạt 73,6 % ; than đạt 52 % ; khai thác gỗ tròn là 1,577 triệu m3, đạt 45 % ; vải mặc là 182 triệu mét, đạt 40,4 % ; đánh bắt cá cá biển là 399 ngàn tấn, đạt 39,9 % ; giấy, bìa là 48,3 ngàn tấn, đạt 37 % ; xi-măng đạt 641 ngàn tấn, đạt 32 % ; phân bón hoá học 367 ngàn tấn, đạt 28 % ; sản lượng thép là 62,5 ngàn tấn, đạt 25 %. [ 35 ]Sau những nỗ lực tăng trưởng kinh tế tài chính theo đường lối công nghiệp hoá trên, nền kinh tế tài chính Nước Ta tăng trưởng chậm, thậm chí còn vào cuối thời kỳ kế hoạch 5 năm lần thứ II những năm 1979 – 1980, sản xuất công nghiệp lâm vào ngưng trệ, suy thoái và khủng hoảng do sản xuất nhỏ, hiệu suất thấp, nền kinh tế tài chính không có năng lực tích góp, trong khi nguồn lực viện trợ giảm dần, gặp khó khăn vất vả về đáp ứng vật tư, nguyên vật liệu nguồn vào cũng như quy đổi chính sách hành chính quan liêu bao cấp, lại thêm cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam, cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc và sự cấm vận bên ngoài. Ngoài ra sự thất bại trong việc tăng trưởng công nghiệp thời kỳ này còn do quản trị kế hoạch hoá tập trung chuyên sâu bao cấp, chưa tích hợp kế hoạch với thị trường, chưa khai thác sử dụng những thành phần kinh tế tài chính tư sản dân tộc bản địa và thành viên ở miền Nam, chậm khắc phục ngưng trệ, bảo thủ trong kiến thiết xây dựng những chủ trương đơn cử, trong đó có chủ trương tăng trưởng công nghiệp, có biểu lộ giản đơn trong tái tạo hội chủ nghĩa ở miền Nam. [ 35 ]

Trong quá trình này, Nước Ta thực thi kế hoạch 5 năm lần thứ III ( 1981 – 1985 ). Nhà nước kiểm soát và điều chỉnh mối quan hệ giữa công nghiệp và nông nghiệp, giữa công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ ; trong tái tạo xã hội chủ nghĩa so với công nghiệp đã chú ý quan tâm hơn tới những hình thức thích hợp ; trong nâng cấp cải tiến quản trị công nghiệp đã có những nâng cấp cải tiến theo hướng lan rộng ra quyền tự chủ cho nhà máy sản xuất và những hợp tác xã. Tuy nhiên, nhà nước vẫn giữ nguyên chính sách quản trị kế hoạch hoá tập trung chuyên sâu quan liêu bao cấp do đó mặc dầu có 1 số ít kiểm soát và điều chỉnh trong đường lối và chủ trương, một số ít nâng cấp cải tiến về quản trị kinh tế tài chính, tuy nhiên về cơ bản, quy mô kinh tế tài chính và công nghiệp hoá của Nước Ta vẫn chưa biến hóa. [ 35 ]

Hội nghị trung ương lần thứ 6 khoá IV Ngày 26/9/1979 đề cập sự cần thiết quan tâm tới lợi ích vật chất của người lao động, tạo bước chuyển động trong sản xuất và đời sống, để tạo động lực cho sản xuất phát triển. Sau đó, ngày 21/1/1981, Hội đồng Chính phủ đã ban hành Quyết định 25/CP về “Một số chủ trương và biện pháp nhằm phát huy quyền chủ động sản xuất kinh doanh và quyền tự chủ về tài chính cho các xí nghiệp quốc doanh” nhằm cải tiến công tác kế hoạch hoá của xí nghiệp quốc doanh theo hướng ngoài việc hoàn thành nhiệm vụ kế hoạch nhà nước giao, xí nghiệp được phép bán sản phẩm trên thị trường tự do, đa dạng hoá sản xuất, phát triển thêm sản phẩm và dịch vụ công nghiệp. Theo quyết định này, xí nghiệp có 3 kế hoạch gồm: kế hoạch A là chỉ tiêu pháp lệnh do Nhà nước quyết định và được Nhà nước đảm bảo cung cấp các yếu tố đầu vào, sản phẩm làm ra phải bán cho nhà nước theo giá quy định; kế hoạch B là kế hoạch do xí nghiệp tự lo vật tư để tận dụng khai thác các năng lực sản xuất của mình, sản phẩm làm ra phải bán cho nhà nước nhưng giá thành được tính theo giá mua vật tư; kế hoạch C là kế hoạch sản xuất phụ, do xí nghiệp tự tổ chức làm thêm để tận dụng lao động và cải thiện thu nhập cho công nhân, không nằm trong nhiệm vụ sản xuất được giao, sản phẩm làm ra được quyền tiêu thụ trên thị trường. Sau đó nhà nước ban hành Quyết định 26/CP ngày 21/1/1981 về việc mở rộng hình thức trả lương khoán, lương sản phẩm và vận dụng các hình thức tiền thưởng trong các đơn vị kinh doanh của nhà nước. Sau đó, Hội đồng Bộ trưởng đã ra Quyết định số 146/HĐBT ngày 25/8/1982, nhằm sửa đổi và bổ sung Quyết định 25/CP để phát huy mặt tích cực và kịp thời uốn nắn những lệch lạc phát sinh hay sự phát triển không đúng hướng. Các quyết định trên đã góp phần làm giảm bớt sự tập trung quan liêu bao cấp trong cơ chế quản lý nhà nước đối với các xí nghiệp công nghiệp quốc doanh, tăng tính tự chủ của xí nghiệp và tạo thêm động lực cho xí nghiệp phát triển. Nhà nước cũng thành lập nhiều công ty và liên hiệp xí nghiệp trong công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, công nghiệp thực phẩm, công nghiệp vật liệu xây dựng. Việc ban hành Điều lệ xí nghiệp mới có tác dụng mở rộng trách nhiệm, quyền hạn tự chủ sản xuất kinh doanh cho các đơn vị cơ sở. Nhiều địa phương cũng đã giới thiệu mặt hàng mới và nơi giao dịch để các xí nghiệp có thể trao đổi vật tư, thiết bị thừa không dùng đến và biết được các khả năng hợp tác sản xuất của nhau.[35]

Trong thời kỳ này sản xuất công nghiệp đã vượt qua suy thoái và khủng hoảng và khủng hoảng cục bộ, mở màn tăng trưởng nhờ những nâng cấp cải tiến quản trị theo niềm tin Quyết định 25 / CP, và Quyết định 146 / HĐBT và do một số ít khu công trình thiết kế xây dựng quy mô trong quy trình tiến độ 1976 – 1980 đã đi vào sản xuất, cung ứng những mẫu sản phẩm cho nền kinh tế tài chính. Đến năm 1985, toàn ngành công nghiệp đã sản xuất được 105 tỷ đồng, tăng trên 61,3 % so với năm 1976 và 57,4 % so với năm 1980. Trong thời kỳ 1981 – 1985, vận tốc tăng trung bình hàng năm đạt 9,5 %, trong đó công nghiệp nặng tăng 6,4 % và công nghiệp nhẹ tăng 11,2 %, công nghiệp TW tăng 7,8 % và địa phương tăng 10,4 %, tiểu thủ công nghiệp tăng 11,4 %. Cơ cấu công nghiệp đổi khác như sau : công nghiệp nặng / công nghiệp nhẹ năm 1980 là 37,8 % / 62,2 % và năm 1985 là 31,4 % / 68,6 % ; công nghiệp quốc doanh / ngoài quốc doanh năm 1980 là 60,2 % / 39,8 % và năm 1985 là 56,3 % / 43,7 %. Vào năm 1985, 1 số ít chỉ tiêu mẫu sản phẩm công nghiệp hầu hết tính trung bình đầu người đạt : điện phát ra 87,2 kWh, so với 62,7 kWh ( 1976 ) ; than sạch đạt 93,9 kg, so với 115 kg ( 1976 ) ; xi-măng đạt 25,1 kg, so với 15,1 kg ( 1976 ) ; gạch đạt 49 viên, so với 75 viên ( 1976 ) ; gỗ tròn đạt 0,024 m3, so với 0,031 m3 ( 1976 ) ; giấy đạt 1,31 kg, so với 1,53 kg ( 1976 ) ; muối ăn đạt 11,2 kg, so với 11,9 kg ( 1976 ) ; cá biển đạt 10,5 kg, so với 12,3 kg ( 1976 ) ; vải đạt 6,2 mét, so với 4,5 mét ( 1976 ). Sản lượng của nhiều loại sản phẩm giảm so với năm 1976, những mẫu sản phẩm khác tăng nhẹ trong khi dân số tăng mạnh khiến chất lượng sống của nhân dân đi xuống. [ 35 ]

Sau khi thống nhất[sửa|sửa mã nguồn]

Tại miền Nam, thương nghiệp tư doanh khá tăng trưởng. Nhà nước Nước Ta chủ trương tái tạo thương nghiệp tại miền Nam để hủy hoại giai cấp tư sản mại bản, chấm hết sự trấn áp của người Hoa trong ngành bán sỉ và kinh doanh bán lẻ ; chống đầu tư mạnh, làm ăn phạm pháp, làm mất không thay đổi đời sống kinh tế tài chính – xã hội ; thiết kế xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhà nước cũng chú trọng thiết kế xây dựng mạng lưới hệ thống thương nghiệp quốc doanh bằng cách điều động hàng vạn cán bộ ngành Thương mại vào miền Nam kiến thiết xây dựng những cơ quan quản trị cấp Sở, Ty đồng thời thiết kế xây dựng mạng lưới thương mại ở những địa phương phía Nam. Tháng 5/1975, Tổng Nha Nội thương sinh ra và ngày 26/5/1975 xây dựng Sở Thương nghiệp thành phố TP HCM mới giải phóng. Tiếp sau đó là những Sở Thương nghiệp của những tỉnh, thành phố khác cũng được xây dựng. Đến cuối năm 1976, đã xây dựng được 2 tổng công ty và 10 công ty thương nghiệp bán sỉ toàn miền Nam, gần 60 công ty thương nghiệp tỉnh với trên 500 shop. [ 35 ]Sau khi Nước Ta thống nhất, tại miền Nam lưu hành ba loại tiền khác nhau : tiền của chính sách Nước Ta Cộng hòa, tiền của nhà nước cách mạng lâm thời và tiền của Ngân hàng Nhà nước Nước Ta. Ban đầu, nhà nước chủ trương tạm thời hạn chế việc kinh doanh giữa hai miền. Đến năm 1976, những hạn chế kinh doanh được nhà nước xoá bỏ dần. [ 35 ]

Trong thời kỳ này, công tác làm việc phân phối lưu thông gặp nhiều khó khăn vất vả. Thương nghiệp quốc doanh tuy tăng trưởng nhanh, nhưng còn yếu, chưa có nhiều hàng hoá. Hoạt động thu mua và phân phối sản phẩm & hàng hóa gặp nhiều khó khăn vất vả. Các hợp tác xã thương nghiệp mới được kiến thiết xây dựng, chưa đủ sức tương hỗ cho thương nghiệp quốc doanh thu mua, nắm nguồn hàng, phân phối kinh doanh nhỏ và chi phối thị trường. Thương nghiệp tư nhân chưa được quản trị tốt, công tác làm việc quản trị thị trường tự do còn yếu. [ 35 ]Đầu năm 1978, nhà nước thực thi việc đổi tiền lần thứ 2 để thống nhất tiền tệ trong cả nước, thống nhất thị trường hai miền và thống nhất công tác làm việc chỉ huy thương mại trong cả nước. Thương nghiệp quốc doanh giữ vai trò chủ yếu. Lưu thông sản phẩm & hàng hóa giữa hai miền tăng lên. Ngoại thương tăng nhờ nhà nước tăng cường xuất nhập khẩu. Từ cuối năm 1978 trở về sau do Nước Ta đưa quân vào Campuchia, Mỹ và 1 số ít nước khác thực thi chủ trương cấm vận, phân biệt đối xử. Họ ngừng viện trợ và góp vốn đầu tư vào Nước Ta, ngừng những khoản tín dụng thanh toán đã cam kết, thậm chí còn phá hoại nền kinh tế tài chính Nước Ta. Trong lúc đó lại xảy ra cuộc chiến tranh ở biên giới Tây – Nam và phía Bắc gây khó khăn vất vả và mất cân đối nhiều mặt cho nền kinh tế tài chính. Thị trường dịch chuyển, Ngân sách chi tiêu hàng hoá tăng nhanh. Quản lý thương mại vẫn mang nặng đặc thù quan liêu bao cấp, tỏ ra kém hiệu suất cao. [ 35 ]Năm 1977 – 1978, do nông nghiệp chịu tác động ảnh hưởng của thiên tai, công tác làm việc thu mua nông sản không đạt nhu yếu. Công nghiệp thiếu nguyên vật liệu, vật tư, nguyên vật liệu. Kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ 2 ( 1976 – 1980 ) đạt mức thấp, quỹ hàng hoá của nhà nước không cung ứng nhu yếu, nhiều loại sản phẩm thiết yếu chỉ bảo vệ phân phối được khoảng chừng 50 % tiêu chuẩn định lượng được phân phối bằng tem phiếu. Ở miền Nam, số người làm nghề bán sỉ và dịch vụ tăng nhanh. Tư thương nắm quyền chi phối nhiều loại hàng hoá tiêu dùng. Thương nghiệp quốc doanh không làm chủ được thị trường hàng nông sản – thực phẩm. Đối với hàng tiêu dùng kinh doanh bán lẻ phân phối, thương nghiệp quốc doanh đã trở thành kho hàng phân phối theo định lượng, ngân sách phải bù lỗ nặng nề. Giá hàng công nghiệp không kiểm soát và điều chỉnh theo cung và cầu, nhất là hàng tiêu dùng thiết yếu và hàng nhập khẩu Giao hàng sản xuất. [ 35 ]Hoạt động xuất nhập khẩu theo chính sách kế hoạch tập trung chuyên sâu, Nhà nước độc quyền ngoại thương, đối tác chiến lược thương mại hầu hết là những nước xã hội chủ nghĩa với chính sách nghị định thư. Cả nước chỉ có khoảng chừng 30 đơn vị chức năng, công ty nhà nước hoạt động giải trí xuất, nhập khẩu, với tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu rất thấp ( trung bình xuất khẩu theo đầu người chỉ ở mức dưới 10 rúp / người, trong đó 70 % kim ngạch xuất khẩu thuộc khu vực đồng rúp ). Hoạt động xuất nhập khẩu ngưng trệ, cán cân thương mại bị thâm hụt nặng nề lê dài. Cơ chế thu bù chênh lệch ngoại thương đã làm cho ngân sách nhà nước bù lỗ xuất khẩu ngày một tăng lên. Mức giá trong nước so với hàng nhập khẩu thấp hơn giá vốn thế cho nên nhà nước phải hạn chế những nhu yếu nhập khẩu thiết bị, vật tư nguyên vật liệu, hàng tiêu dùng thiết yếu cho tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội, cải tổ đời sống nhân dân, mà ở thời kỳ này, hầu hết những mẫu sản phẩm đáp ứng cho thị trường trong nước phải trải qua nhập khẩu. Cân đối tiền – hàng và cung – cầu một số ít loại sản phẩm thiết yếu bị mất cân đối nghiêm trọng. Hoạt động xuất nhập khẩu còn bị ảnh hưởng tác động xấu đi bởi chính sách tỷ giá ngoại tệ được thực thi theo giá kết toán nội bộ với giá trị của đồng Việt Nam cao gấp nhiều lần so với giá trị thực ; sự xơ cứng trong việc định giá vật tư, nguyên vật liệu, hàng hoá xuất, nhập khẩu ; những tổng công ty xuất nhập khẩu được phân công theo ngành hàng không gắn nhập khẩu với xuất khẩu ; ngân sách hàng năm phải chi ra một khoản tiền lớn để bù lỗ cho hoạt động giải trí xuất, nhập khẩu. [ 35 ]

Hội nghị TW 6 khoá IV ( tháng 8/1979 ) đã được cho phép xí nghiệp sản xuất bán phần loại sản phẩm vượt kế hoạch cho Nhà nước hoặc bán trên thị trường tự do. Nhà nước kiểm soát và điều chỉnh thuế lương thực, giá lương thực để khuyến khích sản xuất ; sửa lại mạng lưới hệ thống phân phối trong mạng lưới hệ thống hợp tác xã nông nghiệp, bỏ phân phối theo định suất, định lượng để khuyến khích tính tích cực của người lao động … Đầu những năm 80 của thế kỷ XX, có địa phương đã triển khai thử nghiệm quy mô theo chính sách : “ mua cao, bán cao ” thay cho “ mua cung, bán cấp ” ; bù giá vào lương. Tuy nhiên, vẫn có khuynh hướng muốn quay lại với ý niệm và cách làm cũ. Hội nghị Trung ương 5 khoá V ( 12/1983 ) vẫn xem sự chậm rãi trong tái tạo xã hội chủ nghĩa là một trong những nguyên do của thực trạng khó khăn vất vả về kinh tế tài chính – xã hội, và chủ trương phải tăng nhanh hơn nữa việc tái tạo xã hội chủ nghĩa. Nhà nước phải nắm hàng, nắm tiền, xoá bỏ thị trường tự do về lương thực và những nông, món ăn hải sản quan trọng ; thống nhất quản trị giá ; bảo vệ phân phối đủ 9 mẫu sản phẩm theo đúng định lượng cho người ăn lương ; lập những shop phân phối … [ 35 ]

Hội nghị trung ương 8 khoá V (6/1985) chủ trương dứt khoát xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp, thực hiện cơ chế một giá; xoá bỏ chế độ cung cấp hiện vật theo giá thấp; chuyển mọi hoạt động sản xuất kinh doanh sang cơ chế hạch toán kinh tế. Tháng 9/1985, cuộc tổng điều chỉnh giá, lương, tiền được thực hiện làm cho “giá cả thị trường có nhiều diễn biến phức tạp, ảnh hưởng không tốt đến nhiều hoạt động kinh tế – xã hội”. Lạm phát bị đẩy lên tốc độ phi mã ở mức ba con số trong nhiều năm, đỉnh cao là 774,7% năm 1986. Sự chênh lệch giữa giá và lương, giữa lương danh nghĩa và lương thực tế quá lớn nên đầu năm 1986, lại phải lùi một bước: thực hiện chính sách 2 giá. Lưu thông tiền tệ cuối năm 1984 bằng 8,4 lần cuối năm 1980.[35]

Văn hóa, xã hội, giáo dục và y tế[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh đường phố TP. Hà Nội năm 1973, với xe đạp điện là phương tiện đi lại đi lại đa phần

Người dân ít được tiếp xúc văn hóa truyền thống phương Tây, văn học, phim, nhạc … đều được trấn áp, được xem là thân thiện quần chúng và có giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ. Văn học được lưu hành đa phần là văn học cổ xưa, văn học Nga, văn học xã hội chủ nghĩa, văn học cánh tả, văn học hiện thực phê phán, hiện thực xã hội chủ nghĩa và lãng mạn tích cực ; những phe phái được xem là ” xấu đi “, ” rẻ tiền ” không được phép lưu hành. Văn chương đa phần tuyên truyền cho chủ nghĩa xã hội – cộng sản, ý thức yêu nước, niềm tin tập thể, yêu lao động, ý thức quốc tế .Âm nhạc được được cho phép gồm có nhạc cổ xưa phương Tây như giao hưởng, opera ; dân ca và nhạc đỏ. Nhạc tiền chiến, nhạc vàng, nhạc trẻ, ca trù, chầu văn, nhã nhạc và âm nhạc từ những nước ” tư bản đều bị cấm. Cuối bao cấp, nhạc nhẹ được được cho phép .Phim chỉ có phim nhựa, chưa có phim truyền hình, đa phần chiếu rạp, lưu động và phát 1 số ít buổi nhất định trên truyền hình. Cuối thời bao cấp, phim thương mại được đồng ý ở mức độ nhất định. Các phim quốc tế được trình chiếu đa phần là phim Liên Xô và những phim những nước xã hội chủ nghĩa ( phim Trung Quốc bị cấm sau cuộc chiến tranh biên giới năm 1979 ), ngoài những còn có phim những nước Pháp, Mỹ, Anh, Ấn Độ, … Các phim Nước Ta hầu hết tuyên truyền chiến đấu, sản xuất, 1 số ít tác phẩm văn học hiện thực phê phán trước 1945 được chuyển thể .Nhà nước chú trọng chống mê tín dị đoan dị đoan, thông dụng khoa học. Báo chí không có quảng cáo thương mại. Các tờ báo rất giống nhau về quan điểm, tư tưởng, chỉ khác là ship hàng cho những đối tượng người dùng khác nhau, không chạy theo doanh thu, được bao cấp. Các văn nghệ sĩ hoạt động và sinh hoạt trong những cơ quan tổ chức triển khai của nhà nước, được nhà nước trả lương như công chức .

Thời bao cấp tại Nước Ta cũng là thời kỳ khép kín và nghi kị về mặt xã hội và chính trị so với người quốc tế. Mặc dù không có luật chính thức, nhưng nhà nước khá thận trọng với người phương Tây, người quốc tế vì độc lạ tư tưởng và những yếu tố bảo mật an ninh. Người Việt hầu hết không được tiếp xúc với người ngoại bang, ai vi phạm sẽ bị công an tra hỏi. [ 13 ] Du lịch không được chăm sóc, xuất nhập cảnh rất gắt gao. Sự thiếu thốn thời bao cấp khiến nạn ăn cắp vặt phát sinh. [ 18 ] Phân hóa giàu nghèo rất thấp. Giáo dục đào tạo, y tế được bao cấp dù khá nghèo nàn về trang thiết bị. Học sinh được đi học không lấy phí, sinh viên ra trường đều có việc làm nhưng chịu sự phân công của nhà nước, không được tự lựa chọn việc làm, không bị thất nghiệp. Thi ĐH rất khó, yên cầu tiêu chuẩn học lực cao. Tính hội đồng trong xã hội cao. Không có nhiều mô hình vui chơi, nhưng con người ít chịu áp lực đè nén của việc làm và nhu yếu vật chất hơn so với thời kỳ Đổi Mới .

Thành tựu giáo dục trong thời kỳ này là tăng trưởng mạng lưới hệ thống giáo dục phổ thông đại trà phổ thông đến tận cấp xã ; mỗi xã, phường đều có trường đại trà phổ thông cấp I hoặc trường đại trà phổ thông cấp I-II ; tập trung chuyên sâu cho công tác làm việc bổ túc văn hóa và xóa mù chữ trong độ tuổi đi học ; mỗi Q., huyện và thị xã có trường bổ túc văn hóa cho cán bộ cơ sở. Tuy nhiên đi kèm với sự tăng trưởng mạnh về mặt số lượng, chất lượng mạng lưới hệ thống giáo dục lại đi xuống vì thực trạng thiếu trường học, thiếu giáo viên được huấn luyện và đào tạo tốt, lương giáo viên bị hạ thấp, việc thi tuyển bị buông lỏng, bệnh thành tích tăng trưởng .Khi hai miền Nam và Bắc thống nhất năm 1976 thì khuôn mẫu giáo dục ở miền Bắc tiếp cận với mạng lưới hệ thống giáo dục đã được thiết lập ở miền Nam ; đơn cử nhất là học trình 10 năm tiểu học và trung học ở miền Bắc phải tương thích với học trình 12 năm ở trong Nam. Hai mạng lưới hệ thống này song hành ; Miền Bắc liên tục hệ 10 năm và miền Nam giữ hệ 12 năm từ năm 1976 đến năm 1981 .Đến năm 1981, thì cho vận dụng hệ 11 năm cho miền Bắc ( thêm lớp 5 ). [ 36 ] Năm 1992 – 1993, mạng lưới hệ thống 11 năm đại trà phổ thông của miền Bắc được biến hóa từ 11 năm sang 12 năm ( thêm lớp 9 ). Từ đó đến nay hàng loạt mạng lưới hệ thống là 12 năm thống nhất cả nước. Cuộc cải cách giáo dục khởi đầu từ năm 1981 : Hệ thống giáo dục chuyển từ 10 năm sang 12 năm ( bỏ lớp vỡ lòng ), kéo theo sự thay đổi chương trình sách giáo khoa và nâng cấp cải tiến chữ viết. Do dư luận xã hội phản ứng mạnh, ngành giáo dục dần quay lại chữ viết cũ. Do niềm tin chỉ huy mạng lưới hệ thống giáo dục Nước Ta phải bắt kịp trình độ Liên Xô và những nước Đông Âu, khiến chương trình giảng dạy của cuộc cải cách giáo dục năm 1981 bị chính những nhà trường kêu quá tải. Với ý nghĩa nội dung khi nào cũng quyết định hành động chiêu thức, nếu sách giáo khoa bị quá tải thì không có một chiêu thức nào ngoài giải pháp truyền thụ một chiều cho kịp với nội dung sách giáo khoa. Ngoại ngữ hầu hết là tiếng Nga, còn tiếng Anh một thời bỏ, đến 1985 lại được cho học .

Thời bao cấp, người dân đi khám chữa bệnh hay mua thuốc rồi mang hóa đơn về cơ quan hay bệnh viện giao dịch thanh toán mà không mất tiền, tuy nhiên điều kiện kèm theo chữa trị vô cùng thiếu thốn. [ 37 ] Bao cấp nhưng trong toàn cảnh Nhà nước thiếu kinh phí đầu tư, sản xuất không tăng trưởng nên bệnh viện gặp vô vàn khó khăn vất vả. Các loại thuốc men, trang thiết bị y tế … đa phần được viện trợ. Bộ Y tế có cả Vụ kế hoạch, Cục Vật tư làm trách nhiệm phân chỉ tiêu cho những bệnh viện. Ví dụ : Bệnh viện Bạch Mai một năm được cấp bao nhiêu chiếu, chăn, đường, sữa, xăng dầu, thuốc men … Các bệnh viện thời bao cấp có quy mô nhỏ, đa phần kiểu nhà một tầng đến ba tầng. Thuốc men, thiết bị y tế không đủ cung ứng nhu yếu một phần nhập khẩu, một phần được viện trợ từ những nước cộng sản .

Trì trệ và Đổi mới[sửa|sửa mã nguồn]

Trước năm 1975, mỗi năm Kinh tế Nước Ta Cộng hòa được Mỹ viện trợ khoảng chừng một tỷ USD. Miền Bắc cũng được chi viện của những nước xã hội chủ nghĩa một lượng khoảng chừng 200 triệu USD. [ 38 ] Sau ngày thống nhất không lâu, Mỹ vây hãm cấm vận, đặc biệt quan trọng là tại miền Nam, những nhà xưởng vốn đã sử dụng phương tiện đi lại, máy móc sản xuất của Mỹ và phương Tây nên không có phụ tùng để liên tục hoạt động giải trí. Quy mô viện trợ của những nước xã hội chủ nghĩa cũng giảm đi nhanh gọn, Liên Xô và Đông Âu dù vẫn còn trợ giúp vài năm nữa, nhưng do trượt giá đồng tiền của họ nên lượng sản phẩm & hàng hóa, nguyên vật liệu thực về nước chỉ còn phân nửa trước kia. Tất cả đã tác động ảnh hưởng rất mạnh vào nền kinh tế tài chính của quốc gia. Quy mô xuất khẩu của miền Bắc ( than, thiếc, đồ bằng tay thủ công … ) lúc này chỉ độ 200 triệu rúp mỗi năm. [ 39 ] Lúc đó, trao đổi thương mại đa phần là với những nước trong Hội đồng Tương trợ Kinh tế do Nhà nước độc quyền. Do bị Mỹ cấm vận kinh tế tài chính nên quan hệ mậu dịch với bên ngoài bị hạn chế, trong khi Liên Xô và Đông Âu lúc đó cũng gặp khó khăn vất vả nên không tương hỗ được nhiều .Nhà nước chú trọng tăng trưởng công nghiệp nặng để thiết kế xây dựng nền tảng kỹ thuật cho nền kinh tế tài chính trong khi công nghiệp nhẹ và nông nghiệp không được góp vốn đầu tư đúng mức nên đã gây ra tiêu tốn lãng phí lớn những nguồn lực góp vốn đầu tư vốn đã khan hiếm [ 35 ]. Hệ quả là công nghiệp nặng không tăng trưởng như mong ước để trở thành đòn kích bẩy cho nền kinh tế tài chính, 1 số ít loại sản phẩm công nghiệp nặng không có nơi tiêu thụ, xí nghiệp sản xuất hoạt động giải trí không hết hiệu suất còn công nghiệp nhẹ và nông nghiệp không đủ sức phân phối nhu yếu tiêu dùng của nhân dân. Chính sách chú trọng cào bằng và thiết kế xây dựng những địa phương thành những đơn vị chức năng kinh tế tài chính tự chủ [ 40 ] cùng việc ngăn cấm thị trường tự do dẫn đến sản phẩm & hàng hóa không hề lưu thông, trong khi đó mạng lưới hệ thống thương nghiệp quốc doanh vốn nhỏ bé nên không cung ứng nổi nhu yếu phân phối sản phẩm & hàng hóa của nền kinh tế tài chính. Việc biến những địa phương thành những đơn vị chức năng kinh tế tài chính tự chủ cũng khiến nhà nước không hề link những địa phương với nhau, phối hợp thế mạnh của những địa phương vào kế hoạch chung của vương quốc và tập trung chuyên sâu những nguồn lực cho tiềm năng công nghiệp hóa, văn minh hóa. Nhà nước chú trọng bảo vệ việc làm, nhưng số nhân khẩu lại vượt quá năng lực đáp ứng việc làm của nền kinh tế tài chính, do đó về sau phải có chủ trương xuất khẩu lao động đi Đông Âu. Năng suất lao động của hàng loạt nền kinh tế tài chính rất thấp, hiệu suất cao sử dụng vốn thấp. Nhiều chỉ tiêu trung bình đầu người năm 1985 vẫn thấp hơn năm 1976. Thu nhập quốc dân hàng năm tăng 3,7 % trong khi dân số tăng 2,3 %, tức là thu nhập trung bình đầu người chỉ tăng 1,4 % mỗi năm. Nền kinh tế tài chính không đủ sức phân phối nhu yếu trong nước, thu nhập hàng năm chỉ cung ứng được 80-90 % nhu yếu, còn lại phải dựa vào viện trợ và vốn vay quốc tế .Nước Ta không có năng lực tiết kiệm ngân sách và chi phí do thu nhập quá thấp nên thiếu vốn để tăng trưởng sản xuất. Đầu tư tăng trưởng trọn vẹn dựa vào vốn vay và vốn viện trợ. [ 41 ] [ 42 ] Thu chi ngân sách phải dựa vào vốn vay và viện trợ quốc tế. Trong tiến trình 1976 – 1980, vay nợ và viện trợ quốc tế chiếm đến 38,2 % tổng thu ngân sách và bằng 61,9 % tổng thu trong nước, 37,3 % tổng chi ngân sách [ 41 ]. Bội chi ngân sách năm 1980 là 18,1 % và năm 1985 là 36,6 % phải bù đắp bằng phát hành giấy bạc dẫn đến siêu lạm phát kinh tế vào năm 1986 với vận tốc tăng giá 774,7 %. [ 35 ] Công nghiệp đình đốn do thiếu nguyên vật liệu sản xuất vì bị vây hãm cấm vận và thiếu ngoại tệ để nhập khẩu nguyên vật liệu, thiếu điện để quản lý và vận hành máy móc, mạng lưới hệ thống máy móc lỗi thời và không có phụ tùng để thay thế sửa chữa khi bị hư hỏng. Hầu hết những loại hàng tiêu dùng đều phải nhập khẩu hàng loạt hay một phần do sản xuất trong nước không bảo vệ được cho tiêu dùng. Trong tiến trình 1976 – 1985 đã nhập 60 triệu mét vải và 1,5 triệu tấn lương thực [ 41 ]. Hiệu quả góp vốn đầu tư cho công nghiệp thời kỳ này thấp nên sản xuất tăng trưởng chậm và không không thay đổi. [ 35 ] Nông nghiệp không đủ sức cung ứng nhu yếu trong nước. Bộ máy nhà nước cồng kềnh và thiếu hiệu suất cao, tệ quan liêu bàn giấy phổ cập. Toàn bộ xã hội rơi vào thực trạng ngưng trệ, kém tăng trưởng. Liên Xô, Trung Quốc, Bắc Triều Tiên và nhiều nước khác đã sử dụng quy mô kinh tế tài chính chỉ huy để hiện đại hóa vương quốc, thiết kế xây dựng nền tảng công nghiệp, nhưng Nước Ta không hề làm được điều đó vì Nước Ta không có nguồn lực để phát huy được thế mạnh của quy mô kinh tế tài chính này, mà còn phải hứng chịu những điểm yếu kém của nó .Giữa thập niên 1980, tình hình kinh tế tài chính xã hội liên tục khó khăn vất vả nóng bức. Sự ngưng trệ của nền kinh tế tài chính phát sinh từ cuối thập niên 1970, do tái tạo tư sản ở miền Nam quá mức, do cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc lê dài gần 10 năm, và càng nóng bức hơn khi Nước Ta khởi đầu chuyển sang cơ chế thị trường bằng chủ trương cải cách Giá – lương – tiền gồm có đổi tiền, tăng lương bằng cách in tiền vào năm 1985. [ 43 ] Nhiều người gửi tiền tiết kiệm chi phí lâm vào cảnh bi đát do lạm phát kinh tế phi mã xảy ra sau khi đổi tiền. Có người bán một con bò lấy tiền gửi tiết kiệm ngân sách và chi phí, sau khi đổi tiền chỉ mua được vài con gà. Việc ngăn cấm thị trường tự do khiến thực trạng khan hiếm lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng trở nên nặng nề. Có câu truyện kể về mẹ già mang 5 – 10 kg gạo đi thăm con ở tỉnh khác, khi đến ranh giới tỉnh bị tịch thu, mếu máo, van xin cũng không được. Những phiên chợ quê, khi đội quản trị thị trường đeo băng đỏ đến tịch thu thịt lợn do tư nhân mổ chui bán, chính những người dân quanh đó lại bảo vệ người bán thịt lợn, không ủng hộ đội quản trị thị trường của nhà nước. Thị trường thực phẩm, hàng tiêu dùng bị ngăn cấm trong khi nhà nước chỉ phân phối tem phiếu thịt giá thấp riêng cho cán bộ, công nhân viên ( số lượng thật ra rất ít, khoảng chừng 0,3 – 0,5 kg / người / tháng ) và người dân ở thành phố ( mỗi người 0,1 kg / tháng ). Điều này khiến thực trạng khan hiếm hàng tiêu dùng lê dài triền miên, và vật giá trên thị trường chợ đen tăng mạnh. Chất lượng sống của nhân dân đi xuống khiến sự bất mãn trong xã hội tăng lên, uy tín của Đảng Cộng sản Việt Nam sa sút. Gần một triệu người vượt biên giới ra quốc tế ( hầu hết là người Hoa ) do ảnh hưởng tác động bởi cuộc chiến tranh biên giới cũng như để tìm kiếm thời cơ kinh tế tài chính tốt hơn đã tạo ra một cuộc khủng hoảng cục bộ lớn lôi cuốn sự quan tâm của dư luận quốc tế lúc đó .

Giáo sư Trần Văn Thọ viết về tình trạng kinh tế 10 năm đầu sau chiến tranh: “Mười năm sau 1975 là một trong những giai đoạn tối tăm nhất về kinh tế trong lịch sử Việt Nam. Chỉ nói về mặt kinh tế, là một nước nông nghiệp (năm 1980, 80% dân số sống ở nông thôn và 70% lao động là nông dân) nhưng Việt Nam thiếu ăn, nhiều người phải ăn bo bo trong thời gian dài. Lượng lương thực tính trên đầu người giảm liên tục từ năm 1976 đến 1979, sau đó tăng trở lại nhưng cho đến năm 1981 vẫn không hồi phục lại mức năm 1976. Công thương nghiệp cũng đình trệ, sản xuất đình đốn, vật dụng hằng ngày thiếu thốn, cuộc sống của người dân vô cùng khốn khó. Ngoài những khó khăn của một đất nước sau chiến tranh và tình hình quốc tế bất lợi, nguyên nhân chính của tình trạng nói trên là do sai lầm trong chính sách, chiến lược phát triển, trong đó nổi bật nhất là sự nóng vội trong việc áp dụng mô hình xã hội chủ nghĩa trong kinh tế ở miền Nam… Nguy cơ thiếu ăn kéo dài và những khó khăn cùng cực khác làm phát sinh hiện tượng “phá rào” trong nông nghiệp, trong mậu dịch và trong việc quyết định giá cả lương thực đã cải thiện tình hình tại một số địa phương. Nhưng phải đợi đến đổi mới (tháng 12/1986) mới có biến chuyển thực sự. Do tình trạng đó, tổng sản phẩm trong nước (GDP) của Việt Nam trong 10 năm trước đổi mới chỉ tăng 35%, trong thời gian đó dân số tăng 22%. Như vậy, GDP đầu người trung bình tăng chỉ độ 1% (mỗi năm)“[44]

Nhà nước xem thị trường là đặc trưng của chủ nghĩa tư bản dẫn đến không thừa nhận trên thực tiễn sự sống sót của nền kinh tế tài chính nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ, lấy kinh tế tài chính quốc doanh và tập thể là hầu hết, muốn nhanh gọn xóa chiếm hữu tư nhân và kinh tế tài chính thành viên, tư nhân. Nước Ta đã sao chép quy mô kinh tế tài chính kế hoạch của Liên Xô mà không thật sự hiểu rõ ưu điểm và điểm yếu kém của quy mô này, không đủ năng lượng quản trị kinh tế tài chính để phát huy ưu điểm và hạn chế điểm yếu kém. Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ hiểu đơn thuần kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội là quốc hữu hóa tư liệu sản xuất, sau đó tăng trưởng kinh tế tài chính theo kế hoạch giống như Liên Xô. Chính tư duy đơn thuần đó dẫn đến thất bại, vì nội lực của Nước Ta quá yếu nên quy mô kinh tế tài chính kế hoạch hóa cũng không hề phát huy được công dụng tập trung chuyên sâu nội lực để góp vốn đầu tư tăng trưởng. Sự chủ quan duy ý chí, lỗi thời về lý luận, nhận thức sai cả lý luận và thực tiễn, muốn tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội từ một nền nông nghiệp lỗi thời ; cường điệu vai trò của ý chí, nhiệt tình cách mạng mà xem nhẹ những quy luật kinh tế tài chính, quyền lợi của người lao động ; đề ra những tiềm năng, kế hoạch vượt quá năng lực thực tiễn đã khiến kinh tế tài chính Nước Ta lâm vào ngưng trệ [ 45 ] .Tại những nước vận dụng quy mô kinh tế tài chính kế hoạch thành công xuất sắc nhất như Liên Xô, trong thời kỳ kinh tế tài chính còn tăng trưởng hầu hết theo chiều rộng dựa vào lao động và vốn thì chính sách này có tính năng nhất định, nó được cho phép tập trung chuyên sâu tối đa những nguồn lực kinh tế tài chính vào những tiềm năng hầu hết trong từng quy trình tiến độ và điều kiện kèm theo đơn cử, đặc biệt quan trọng trong quy trình công nghiệp hóa theo hướng ưu tiên tăng trưởng công nghiệp nặng. Đặc biệt trong thực trạng cuộc chiến tranh thì nó được cho phép quốc gia tập trung chuyên sâu mọi nguồn lực cho quân đội và quốc phòng. Nhưng trong thời bình thì nó lại triệt tiêu nhu yếu cạnh tranh đối đầu, ngưng trệ tân tiến khoa học – công nghệ tiên tiến, không tạo được động lực kinh tế tài chính so với người lao động, không kích thích tính năng động, phát minh sáng tạo của những đơn vị chức năng sản xuất, kinh doanh thương mại. Vì vậy Liên Xô trong thời kỳ tăng trưởng kinh tế tài chính mạnh nhất dưới sự chỉ huy của Stalin đã phải vận dụng kỷ luật lao động cứng rắn ( gồm có cả hình phạt tù hoặc đưa đến những trại lao động tái tạo so với người lao động tự ý nghỉ việc ) đi kèm với những giải pháp động viên khen thưởng để chống lại thực trạng ngưng trệ, thiếu nghĩa vụ và trách nhiệm của cán bộ quản trị đồng thời thôi thúc tăng hiệu suất lao động. Khi nền kinh tế tài chính quốc tế chuyển sang quá trình tăng trưởng theo chiều sâu dựa trên cơ sở vận dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ tiên tiến văn minh thì chính sách quản trị này càng thể hiện những khiếm khuyết của nó, làm cho kinh tế tài chính những nước xã hội chủ nghĩa trước đây, trong đó có Nước Ta, lâm vào thực trạng ngưng trệ .

Từ năm 1986, Việt Nam đã thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước. Dưới áp lực của tình thế khách quan, nhằm thoát khỏi tình trạng trì trệ của kinh tế – xã hội, từ năm 1983, Việt Nam đã có những bước cải tiến nền kinh tế theo hướng thị trường, tuy nhiên còn chưa toàn diện, chưa triệt để. Đó là khoán sản phẩm trong nông nghiệp theo Chỉ thị số 100-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương khóa IV; bù giá vào lương ở Long An; Nghị quyết Trung ương 8 khóa V (năm 1985) về giá – lương – tiền; thực hiện Nghị định số 25 – CP và Nghị định số 26 – CP của Chinh phủ… Đó là những căn cứ thực tế để Đảng Cộng sản Việt Nam đi đến quyết định thay đổi về cơ bản cơ chế quản lý kinh tế.

Đề cập sự cần thiết đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, Đại hội VI khẳng định “Việc bố trí lại cơ cấu kinh tế phải đi đôi với đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp từ nhiều năm nay không tạo được động lực phát triển, làm suy yếu kinh tế xã hội chủ nghĩa, hạn chế việc sử dụng, và cải tạo các thành phần kinh tế khác, kìm hãm sản xuất, làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông, và đẻ ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội“. Chính vì vậy, việc đổi mới cơ chế quản lý kinh tế trở thành nhu cầu cần thiết và cấp bách.[46]

Việc thực thi chủ trương Đổi Mới giúp Nước Ta giải phóng nội lực bị kiềm hãm và lôi cuốn những nguồn lực bên ngoài [ 47 ]. Quá trình thay đổi giúp Việt nam đạt nhiều thành tựu về tăng trưởng kinh tế tài chính, xóa đói giảm nghèo [ 48 ] tuy nhiên tiềm năng trở thành nước công nghiệp vào năm 2020 đã thất bại do nền công nghiệp Nước Ta chỉ tăng trưởng nghành nghề dịch vụ kiến thiết xây dựng, khai khoáng và gia công, còn nghành chế biến chế tạo do không được tập trung chuyên sâu góp vốn đầu tư nên vẫn còn yếu [ 49 ] .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]