Chân Nguyên Thiền sư, một trong những cây đuốc sáng rực và là nhà tư tưởng lớn trong Phật Giáo ở thế kỷ thứ 17. Những câu truyện lịch sử một thời xung quanh sự nghiệp của Chân Nguyên chắc như đinh sẽ còn được người đời sau truyền tụng mãi mãi .>> Phật tử hoàn toàn có thể đọc loạt bài về những Chân dung từ bi
Đôi nét về Thiền sư Chân Nguyên
Thiền sư Chân Nguyên (1647-1726)
Nghiên cứu về Thiền sư Nguyễn Minh Không
Thiền sư Chân Nguyên vốn mang họ Nguyễn, tên thật là Nghiêm, tự là Đình Lân, người làng Tiền Liệt, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương. Câu chuyện về sự ra đời của Chân Nguyên được người đời nhắc lại đã đầy màu sắc huyền thoại. Chuyện kể rằng, một hôm, mẫu thân Chân Nguyên nằm mộng thấy một cụ già râu tóc bạc phơ tặng cho bà một bông sen lớn. Bà giật mình tỉnh dậy và thấy trong người khang khác, từ đó bà mang thai. Tới giờ Ngọ ngày 11/9 năm Đinh Hợi, 1647, bà sinh ra một người con trai, đặt tên là Nguyễn Nghiêm, chính là thiền sư Chân Nguyên sau này.
Tới tuổi đi học, mẫu thân Nguyễn Nghiêm gửi con trai tới học chữ với một người cậu vốn là một giám sinh ( tức người học ở trường Quốc tử giám ). Nguyễn Nghiêm rất mưu trí, học tới đâu nhớ tới đó, xuất khẩu thành chương nên được người cậu rất yêu quý. Cả nhà ai cũng mong Nguyễn Nghiêm có ngày sẽ thành đạt làm quan. Tuy nhiên, tới năm Nguyễn Nghiêm 16 tuổi, khi đọc cuốn Tam Tổ Thực Lục, cuốn sách ghi lại cuộc sống và sự tích của ba vị tổ tiên phong của thiền phái Trúc Lâm, tới câu truyện về tổ thứ ba là Huyền Quang từ bỏ chức trạng nguyên để đi tu, Nguyễn Nghiêm chợt tỉnh ngộ nói : “ Cổ nhân thời xưa dọc ngang lẫy lừng mà còn chán sự công danh sự nghiệp, huống hồ ta chỉ là một chú học trò nhỏ ”. Do vậy, sau đó, Nguyễn Nghiêm quyết định hành động từ bỏ việc học tập, quyết tâm đi tu. Tuy nhiên, mãi 3 năm sau đó, khi đã 19 tuổi, Nguyễn Nghiêm mới dứt bỏ được tổng thể sự níu kéo cản trở của mái ấm gia đình, xuất gia đi tu.
Những huyền thoại về Thiền sư Chân Nguyên
Sinh ra trong thời ấy, người ta chỉ còn hai lựa chọn : Một là tiếp tay với những kẻ thống trị, để liên tục tạo thêm những thảm cảnh tang thương cho trăm họ. Hai là trở thành kẻ chống lại những thế lực đang quản lý và gây nên những cảnh tang tóc ấy.
Thiền sư Pháp Thuận: Một tăng sĩ tiêu biểu thời Tiền LêVà Nguyễn Nghiêm đã có cái như mong muốn là đọc được cuốn “ Tam tổ thực lục ” và tìm thấy con đường giải thoát khác cho một chàng trai mới lớn như mình. Tam tổ Huyền Quang đã từng đỗ Trạng Nguyên, nhưng chán mùi sự nghiệp phong phú, nên quyết chí đi tu. Câu chuyện của tổ Huyền Quang là một sự gợi mở rất lớn so với Nguyễn Nghiêm, giúp ông tìm ra con đường đi cho mình trong lúc đang bế tắc : Đó là con đường xuất gia, một lòng tu Phật, tìm sự tĩnh tâm cho riêng mình. Đầu tiên, Nguyễn Nghiêm lên chùa Hoa Yên vào yến kiến sư trụ trì ở chùa này là thiền sư Tuệ Nguyệt. Tuệ Nguyệt vừa nhìn thấy Nguyễn Nghiêm bước vào hỏi ngay : “ Ngươi ở đâu đến đây ? ” Nguyễn Nghiêm bình thản nói : “ Vốn không đi lại ”. Tuệ Nguyệt biết Nguyễn Nghiêm có cốt chân tu, hoàn toàn có thể trở thành một pháp khí hoằng dương thiền pháp sau này, do vậy quyết định hành động làm lễ xuống tóc cho Nguyễn Nghiêm và ban cho ông pháp danh là Tuệ Đăng. Tuy nhiên, Tuệ Nguyệt không may viên tịch sớm. Nguyễn Nghiêm và bạn đồng môn là Như Niệm phát nguyện thực hành thực tế hạnh đầu đà, đi du ngoạn khắp nơi để tham vấn Phật pháp. 
Chân Nguyên Thiền sư, một trong những cây đuốc sáng rực và là nhà tư tưởng lớn trong Phật Giáo ở thế kỷ thứ 17. Ảnh minh họa
Một thời hạn sau, Như Niệm đổi ý trở lại trụ trì ở chùa Cô Tiên. Còn lại một mình Nguyễn Nghiêm liên tục cuộc du ngoạn tham học của mình. Sau đó, Nguyễn Nghiêm tới chùa Vĩnh Phúc ở núi Côn Cương tham vấn thiền sư Minh Lương, vốn là đệ tử chân truyền của Thiền sư Chuyết Chuyết. Khi Nguyễn Nghiêm vào yết kiến, chưa đợi Minh Lương hỏi gì ông đã hỏi ngược lại Minh Lương rằng : “ Câu bao năm dồn chứa ngọc trong đấy, thời điểm ngày hôm nay tận mắt thấy thế nào ’ nghĩa là sao ? ”. Thiền sư Minh Lương không vấn đáp, đưa mắt nhìn thẳng vào Nguyễn Nghiêm. Nguyễn Nghiêm cũng đưa mắt nhìn thẳng lại Minh Lương. Bỗng nhiên, trong tích tắc ấy, Nguyễn Nghiêm liền tỉnh ngộ, sụp xuống lạy Minh Lương.
Lắng lòng đọc lại khai thị của Cố Đại lão Hòa thượng Thích Trí Tịnh về niệm PhậtThiền sư Minh Lương nói : “ Dòng thiền Lâm Tế ta trao cho ông, ông nên thừa kế làm thạnh ở đời ”. Sau đó, thiền sư Minh Lương đặt cho Nguyễn Nghiêm pháp hiệu là Chân Nguyên và đọc cho ông một bài kệ phó pháp rằng : Mỹ ngọc tàng ngoan thạch Liên hoa xuất ứ nê Tu tri sinh tử xứ Ngộ thị tức Bồ-đề. Nghĩa là : Ngọc quý ẩn trong đá Hoa sen mọc từ bùn Nên biết chỗ sinh tử Ngộ vốn thật Bồ-đề. Cũng mở màn từ đây, cái tên Chân Nguyên mở màn gắn bó với cuộc sống của chàng người trẻ tuổi Nguyễn Nghiêm. Sau khi được tâm ấn từ Thiền sư Minh Lương, Chân Nguyên thụ giới Tỳ-kheo. Một năm sau, Chân Nguyên lập đàn thỉnh ba đức Phật ( Phật Thích-ca, Di-đà, Di-lặc ) chứng đàn, thụ giới Bồ-tát và đốt hai ngón tay nguyện hành hạnh Bồ-tát. Về sau, Chân Nguyên lại được truyền thừa y bát Trúc Lâm, làm trụ trì chùa Long Động và chùa Quỳnh Lâm, là hai ngôi chùa lớn của phái Trúc Lâm. Tới năm 1684, Chân Nguyên dựng đài Cửu Phẩm Liên Hoa tại chùa Quỳnh Lâm theo kiểu mẫu đài Cửu Phẩm Liên Hoa mà Thiền sư Huyền Quang đã dựng trước kia ở chùa Ninh Phúc. 
Với quan điểm thiền tông mang màu sắc rất riêng, với sự nghiệp hoằng truyền thiền pháp rực rỡ, Chân Nguyên được coi là cây đuốc rực rỡ của Phật giáo Việt Nam trong thế kỷ 17.
Tới năm 1692, lúc 46 tuổi, Chân Nguyên được vua Lê Hy Tông triệu vào cung để tham vấn Phật pháp. Vua khâm phục tài đức Chân Nguyên, ban cho ông hiệu Vô Thượng Công và cúng giàng áo cà-sa cùng những pháp khí để thừa tự. Năm 1722, lúc 76 tuổi, Chân Nguyên được vua Lê Dụ Tông phong chức Tăng Thống, tức chức Quốc sư thời đó và ban hiệu Chánh Giác Hòa Thượng. Có thể nói, trong suốt thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18, Chân Nguyên là thiền sư có khét tiếng và uy vọng bậc nhất. Quan niệm về Thiền của Chân Nguyên có nhiều sắc thái đặc biệt quan trọng mới lạ. Nó là sự dung hòa giữa hai nền tâm linh của Ấn Độ và Nước Trung Hoa, tổng hợp trở thành tư tưởng Thiền có nhiều đặc thù của dân tộc bản địa. Chân Nguyên cho rằng, then chốt của việc đạt được giác ngộ là thắp sáng liên tục ý thức của mình về sự hiện hữu của tự tính “ trạm viên ” đó là nguồn gốc chân thực của mình.
Mở cửa trái tim của Thiền sư Ajahn BrahmÝ thức toàn vẹn được điều này thì tổng thể những đối sánh tương quan hành vi, sáng tạo độc đáo của ta tự nhiên đi vào con đường giác ngộ mà không cần phải suy luận đắn đo, không một cử chỉ nào là không tương thích với chân lý mầu nhiệm. Vì thế, dù mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý dù tiếp xúc với trần cảnh như vào ngôi nhà rỗng không, chẳng có gì ràng buộc tạo được nghiệp sinh tử. Chân Nguyên đề cập điều này rất nhiều lần trong tác phẩm Thiền Tông Bản Hạnh của mình : Hậu học đã biết hay chăng Tâm hoa ứng miệng nói năng mọi lời Thiêng liêng ứng khắp mọi nơi Lục căn vận dụng trong ngoài thần thông. Chân Nguyên vì nhờ Minh Lương nhìn thẳng vào mắt mà được giác ngộ. Nên cuộc sống còn lại Chân Nguyên đã dùng đến xảo diệu này. Người ta kể ràng, Chân Nguyên hay nhìn thẳng vào đôi mắt của người đối thoại, có lẽ rằng thẩm định và đánh giá lại và làm hưng khởi tâm linh của con người ấy, giúp người đối thoại tìm thấy được sự chứng ngộ. Nhờ chiêu thức truyền dạy đặc biệt quan trọng này, Chân Nguyên có rất nhiều đệ tử xuất sắc, đặc biệt quan trọng phải kể đến Thiền sư Như Hiện và Như Trừng. Sau này Như Hiện được thừa kế y bát của phái Trúc Lâm còn Như Trừng dựng Thiền phái lấy tên là Liên Tông. Sau đó hai phái tổng hợp làm một, góp thêm phần tích cực vào việc Phục hồi những tác phẩm đời thiền tông đời Trần. Như Hiện xuất gia năm 16 tuổi, vào năm 1730 những chùa do ngài trông coi như chùa Quỳnh Lâm và Sùng Nghiêm được chúa Trịnh Giang trùng tu. Năm 1748 ông được vua Lê Hiến Tông ban chức tăng cang và năm 1757 được sắc phong Tăng thống Thuần Giác Hòa Thượng. Thiền Sư Như Trừng vốn là một vị vương công họ Trịnh tên là Trịnh Thập, con của Phổ Quang Vương. Ông được vua Hy Tông chọn làm phò mã và gả công chúa thứ tư. Tuy nhiên, sau đó ông dâng sớ xin đi tu và được vua đồng ý. Khi còn là Sa Di Như Như, ông có viết những bài Ngũ Giới và Thập Giới Quốc Âm. Cả hai đều là những đệ tử thừa kế xuất sắc của Chân Nguyên. Năm 1726, khi Chân Nguyên bước vào tuổi 80, ông cho triệu tập đệ tử dặn dò và nói kệ truyền pháp, kệ rằng : Hiển hách phân minh thập nhị thì, Thử chi tự tánh nhậm thi vi. Lục căn vận dụng chân thường kiến, Vạn pháp tung hoành chánh biến tri. Nghĩa là : Bày hiện rõ ràng được suốt ngày, Đây là tự tánh mặc phô bày. Chân thường ứng dụng sáu căn thấy, Muôn pháp dọc ngang giác ngộ ngay Đọc xong bài kệ, Chân Nguyên bảo với chúng đệ tử rằng : “ Ta đã 80 tuổi, sắp về cõi Phật ”. Đến đầu tháng 10, ông nhuốm bệnh và đến sáng ngày 28 cùng tháng đo thì viên tịch, thọ 80 tuổi. Môn đồ làm lễ hỏa táng thu xá-lợi chia thờ hai tháp ở chùa Quỳnh Lâm và chùa Long Động. Với quan điểm thiền tông mang sắc tố rất riêng, với sự nghiệp hoằng truyền thiền pháp rực rỡ tỏa nắng, Chân Nguyên được coi là cây đuốc rực rỡ tỏa nắng của Phật giáo Nước Ta trong thế kỷ 17. Những câu truyện lịch sử một thời xung quanh sự nghiệp của Chân Nguyên chắc như đinh sẽ còn được người đời sau truyền tụng mãi mãi.
Những tác phẩm của Thiền sư Chân Nguyên
Chân Nguyên Thiền sư là một cây bút lớn ở nền văn học thế kỷ thứ 17. Số lượng sáng tác của ngài khá nhiều, những tác phẩm sau đây đã được tìm thấy. Ảnh minh họa
Chân Nguyên Thiền sư là một cây bút lớn ở nền văn học thế kỷ thứ 17. Số lượng sáng tác của ngài khá nhiều, những tác phẩm sau đây đã được tìm thấy.
1 – An Tử Sơn Trúc Lâm Trần Triều Thiền Tông Bản Hạnh – đã được tái bản đến 3 lần, 1745, 1805 và 1932 2 – Nam Hải Quan Âm Bản Hạnh in 1850 3 – Ngộ Đạo Nhân Duyên 4 – Đạt Na Thái Tử hành, năm 1838 5 – Hồng Môn hành, năm “ Minh Mạng vạn vạn niên ” 6 – Thiền Tịch Phú năm 1932 Đó là những tác phẩm bằng quốc âm. Sau đây là những tác phẩm bằng Hán Văn. 7 – Tôn sư phát sách đăng đàn thọ giới in 1748 8 – Tịnh độ yếu nghĩa in ba lần 1747, 1851, và 1860 9 – Nghênh sư duyệt định khoa in lại 1887. Ngoài ra ngài còn viết tựa một số ít những kinh sách khác do ngài chủ trương hay người khác đứng in như : – Long thư tịnh độ văn tự – Trùng san Long thư tịnh độ luận hậu bạt tự. Đó là những tác phẩm đã được tìm thấy, ngoài những còn nữa tất cả chúng ta chưa tò mò ra. Và sự phát hiện bản in Nam Hải Quan Âm Bản Hạnh năm 1850. Trước đó đã bị liệt vào loại khuyết danh, đã có những công cuộc điều tra và nghiên cứu hai tác phẩm thông dụng trong nhân gian có một vài tư liệu nghiên cứu và phân tích về dữ kiện ngôn từ, ảnh tượng và ý tưởng sáng tạo cho rằng rất hoàn toàn có thể tác giả là Thiền sư Chân Nguyên, đó là Quan Âm tống truyện và Phạm Tải Ngọc Hoa. Chúng ta thử đi sâu vào một vài tác phẩm của Thiền sư Chân Nguyên, ví dụ điển hình như Thiền Tịch Phú : Đây là bài Phú Nôm về Chùa Long Động mang nhiều sắc thái và từ ngữ thuần túy Nước Ta. Bài này được chùa Long Động dữ gìn và bảo vệ và được Thiền phố phiên âm và in trong Đuốc Tuệ số 7 ra ngày 21-1-1936 tại Thành Phố Hà Nội. Sau đây là một đoạn trong Thiền Tịch Phú : ” Am thờ tổ ngói lấp gỗ lim Nhà trú tăng vách vôi tường gạch Mấy bức kẻ chữ tiện mực giồi Bốn bên diễu câu lơn sóc sách Gác rộng thênh chuông đưa ba chập, niệm Nam Mô nhẹ tiếng boong boong. Lầu cao vót trống điểm mấy hồi, đọc thần chú khua tang cách cách. … .. Chè Bát đức sẵn đà lưu loát, chẳng phải lo củi nấu kỳ cầm Bánh Tam Thừa vốn đã chứa chan, nào có nhọc bột đâm thì thịch. Quả Bồ Đề ăn ngọt xớt, muôn kiếp hằng no. Hoa ưu bát ngửi thơm tho, ngàn đời chẳng dịch Sang tây phương bệ ngọc đứng chơi Về Đông Độ tòa vàng ngồi phịch Bể từ bi thênh thông thoáng đãng, mặc sức chở người Thuyền Bát Nhã thăm thẳm bát ngát, giàu lòng độ khách Thích Ca Phật Tổ ngồi tuyết sơn khô chẳng gầy già Di Lặc Tiên Quang đi vận thủy đẫy đà phục phịch Đức Tuệ Năng bát nguyện trung phường Tổ Đạt Ma cửu niên diện bích Thần quan đoạn tý, lúc còn mê mặt khó đăm đăm Ca Diếp nhãn đồng, thoạt chốc ngộ miệng cười khềnh khệch. Dù ai quyết lòng học đạo, hỏi cho hay rừng Thỏ lông rùa Hoặc kẻ dốc chí chân tu, xem cho biết đầu cua tai ếch. ” Và trong tác phẩm Ngộ Đạo nhân duyên có một đoạn đề cập đến nhân tâm, nhằm mục đích hiển lộ nên lối truyền thừa, dĩ tâm truyền tâm, dĩ mục truyền mục, tất cả chúng ta thử đọc về hình ảnh này qua cách diễn đạt của Thiền sư Chân Nguyên. Đèn tâm mắt Phật mới vừa sinh Tâm Ấn truyền nhau bốn mắt nhìn Tiếp nối đèn kia về bất tận Thiền lâm thắp mãi ánh quang minh. ( Nhất điểm tâm đăng Phật nhãn sinh
Tương truyền tứ mục cố phân minh
Liên phương tục diệm quang vô tận Phổ phó thiền lâm thọ hữu hình ) Đó là nổi bật trong việc đi vào một vài tư tưởng cũng như những tác phẩm của ngài. Ở đấy ta thấy được giá trị siêu việt của một văn tài đã bị quên lãng.
