Thiền định là gì – thiền định tĩnh tâm – Thầy Khải Toàn | Phong thủy & Thiền định

Thiền định là gì ?

Chữ “ Thiền ” là trì trệ dần, chữ “ Định ” là an tĩnh, không tán loạn. Hợp hai chữ Thiền và Ðịnh lại, ta có một định nghĩa chung : đặt tâm lý của mình vào một đối tượng người dùng và trụ lại, giúp tâm lực can đảm và mạnh mẽ, thấu đáo chân lý cuộc sống, từ đó giúp tâm buông bỏ những gánh nặng và ngộ được sự vô thường trong đời sống .

Thiền là “Đốn ngộ”

Không còn cái tôi, không còn bản ngã

Tâm không phân tướng

Khi tất cả chúng ta tọa thiền theo chiêu thức “ thiền quán ”, trong buổi thiền tâm của ta quán sát theo hơi thở, quán tính vô thường, quán lòng từ bi, quán tưởng đang ở một nơi yên bình, quán tưởng đang có vầng hào quang xung quanh mình .

Thiền quán thông dụng nhất là quán sát hơi thở, hít vào cảm nhận rõ luồng khí hít vào, thở ra cảm nhận mình thở ra, tâm của ta theo dõi hơi thở, tâm của ta đặt ở đầu mũi, cứ như thế trong suốt buổi thiền. Tuy nhiên, với những người phóng tâm, khi mới tập hành thiền rất khó dụng giải pháp này .

Nếu bạn muốn cải biến cuộc sống, cải biến tâm lý của mình, muốn trí nhớ tốt, muốn được vui tươi, muốn nhiều ý tưởng sáng tạo … bước tiên phong là tập ngồi thiền. Mỗi ngày 1 tiếng không được thì 30 phút, 30 phút không được thì 10 phút

Thiền định là “ sự yên bình của tâm lý ”, là chiêu thức tìm thấy được sự bình an sâu thẳm trong tâm hồn của chính mình .

:: Hướng dẫn đơn giản về thiền

– Không gian: ánh sáng nhẹ, không mùi.

– Tư thế: ngồi xếp bằng thoải mái (hoặc trên ghế).

– Nhắm mắt: tâm trí theo dõi hơi thở tự nhiên.

– Mỗi ngày 10p, có thể chia ra nhiều buổi.

• Nếu

– Tâm trí quá nhiều suy nghĩ (tạp niệm)

– Hãy tưởng tượng đang ở một khung cảnh nào đó hoặc đếm 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 > 1..10 (đếm theo nhịp thở tự nhiên)

• Xả Thiền

– Cuối buổi thiền trước khi mở mắt, hãy Hít thật sâu và thở hết hơi vài lần … … từ từ lấy hai bàn tay xoa nhẹ lên mắt, được gọi là “massa mắt”… xoa nhẹ tiếp 2 bàn tay lên má… rồi từ từ mở mắt.

• Điều kiện tập được tuỳ vào lòng kiên trì của chư vị.

:: Hướng dẫn Hành thiền (chi tiết)

– Không gian: có không khí trong lành, càng yên tĩnh càng tốt. Hoặc bất kỳ nơi nào.

– Tư thế: Bạn có thể ngồi xếp bằng, lưng hơi giữ thẳng (không quá cố thẳng sẽ mau mỏi). Hoặc bất kỳ tư thế ngồi nào bản thân cảm thấy thoải mái. Có thể kê đệm vào mông cao 1 tí, hôm nào mệt có thể ngồi tựa lưng vào tường (không tựa đầu).

– Buổi nào rảnh, mỗi lần 10-20 phút, quen dần nên lâu hơn. 10p Thiền sâu vẫn tốt hơn cả giờ đầy tạp niệm.

Phương pháp Thiền

Phương pháp 1. Nhắm mắt, hít thở tự nhiên, tâm theo dõi nhịp thở. Tuỳ vào cơ thể mỗi ngày, có hôm hít thở nhẹ có hôm hít thở sâu cảm thấy thoải mái, tất cả hãy tự nhiên. Phương pháp 1 chưa tập được có thể thử phương pháp 2.

Phương pháp 2. Phương pháp đếm

Phương pháp đếm là một phương tiện để đối trị phóng tâm. Phương pháp đếm được sử dụng cho hành giả nào có quá nhiều phóng tâm (nhiều suy nghĩ trong đầu), còn đối với những hành giả có ít phóng tâm và đã từng có những kinh nghiệm thiền tập trước đây thì họ không cần thực tập phương pháp đếm này. Trong chú giải có giải thích về cách sử dụng phương pháp đếm này ra sao. Khi đếm xin quý vị không đếm dưới năm và không đếm quá 10. Lý do chúng ta không đếm dưới 5 là vì khi đếm số ít quá, tâm của quý vị có cảm giác giam hãm và tù túng.

Theo giải pháp 2 này, khi thở vào từ lúc khởi đầu thở vào đến lúc hơi thở kết thúc, quý vị hít vào thở ra đếm 1, hít vào thở ra đếm 2 … 3-4-5 – 6-7-8 – 9 … hít vào thở ra đếm 10, rồi quay lại đếm 1 …

Phương pháp 3. Sau thời gian quen với phương pháp đếm, quí vị đã định tâm trong lúc thiền, quay về với phương pháp 1 “Theo dõi hơi thở”.

• Thiền tông tại Việt Nam

Phật giáo truyền vào Nước Ta từ rất sớm, trước cả Trung Quốc với TT Phật giáo quan trọng tại Luy Lâu. Và theo đó, Thiền tông Ấn Độ cũng được truyền bá vào Nước Ta thứ nhất, với những thiền sư như Mâu Tử, Khương Tăng Hội, nổi danh tại Trung Quốc từ trước thời Bồ-đề-đạt-ma. Họ đều từng có nhiều năm tu tập tại Nước Ta trước khi truyền đạo tại Trung Quốc, chứng tỏ cho sự tăng trưởng rực rỡ tỏa nắng của Thiền tông tại Nước Ta ở thế kỷ thứ 2 và thứ 3 .

Thiền tông Trung Quốc được truyền sang Nước Ta lần đầu bởi Thiền sư Tì-ni-đa-lưu-chi ( zh. 毘尼多流支, sa. vinītaruci, ? – 594 ), vốn đắc pháp nơi Tam tổ Tăng Xán ( zh. 僧璨, ? – 606 ). Sau đó, đệ tử của Thiền sư Bách Trượng Hoài Hải là Vô Ngôn Thông ( zh. 無言通, ? – 826 ) sang Nước Ta truyền tông chỉ Huệ Năng. Thiền sư Thạch Liêm ( zh. 石溓, 1633 – 1704 ), tông Tào Động đời thứ 29, là người tiên phong truyền tông Tào Động sang miền Trung Nước Ta. Người truyền tông chỉ Tào Động sang miền Bắc lần đầu là Thiền sư Thông Giác Thuỷ Nguyệt ( zh. 通覺水月, 1637 – 1704 ), pháp hệ 35. Tông chỉ của tông Lâm Tế được Thiền sư Nguyên Thiều ( zh. 元韶, 1648 – 1728, pháp hệ thứ 33 ) truyền sang miền Trung lần đầu, và Chuyết Công ( zh. 拙公, 1590 – 1644 ) Hoà Thượng là người truyền tông Lâm Tế sang miền Bắc. Vân Môn tông được Thiền sư Thảo Đường ( zh. 草堂, thế kỷ 11 ), đệ tử của Tuyết Đậu Trọng Hiển truyền sang Nước Ta .

• Thiền trong Phật giáo

Thiền (zh. chán 禪, ja. zen), gọi đầy đủ là Thiền-na (zh. chánna 禪那, sa. dhyāna, pi. jhāna, ja. zenna, en. meditation), là thuật ngữ Hán-Việt được phiên âm từ dhyāna trong tiếng Phạn. Dhyāna là danh từ phái sinh từ gốc động từ √dhyā (hoặc √dhyai). Bộ Sanskrit-English Dictionary của Monier-Williams ghi lại những nghĩa chính như sau:

to think of, imagine, contemplate, meditate on, call to mind, recollect .

Tất cả những trào lưu triết học Ấn Độ đều hiểu dưới gốc động từ này là sự tư duy, tập trung chuyên sâu ngọt ngào và vì thế, ta cũng tìm thấy từ dịch ý Hán-Việt là Tĩnh lự ( zh. 靜慮 ). Các cách phiên âm Hán-Việt khác là Đà-diễn-na ( zh. 馱衍那 ), Trì-a-na ( 持阿那 ). Có thể coi Thiền là sự tích hợp giữa thân thể và ý niệm trong thời hạn – khoảng trống hiện tại để nhận ra sự vật, hiện tượng kỳ lạ và ý niệm

Đây là một thuật ngữ được nhiều tôn giáo sử dụng để chỉ những giải pháp tu tập khác nhau, nhưng với một mục tiêu duy nhất là : đạt kinh nghiệm tay nghề “ Tỉnh giác ”, “ Giải thoát ”, “ Giác ngộ ”. Trong những phe phái tu tập mật giáo — “ mật ” ( en. esoteric ) ở đây có nghĩa là tu tập để tự đạt kinh nghiệm tay nghề tỉnh giác, không chú ý đến những cái rườm rà bên ngoài của tôn giáo, hoàn toàn có thể gọi là “ bí truyền ” — những vị tiền nhân đã điều tra và nghiên cứu và tăng trưởng những con đường khác nhau thích hợp với đậm chất ngầu, nền tảng của từng người để đạt đến kinh nghiệm tay nghề quý báu nói trên. Nếu người ta hiểu “ Tôn giáo ” là câu vấn đáp, giải đáp cho những cái “ không tuyệt vời ”, “ không toàn vẹn ”, cái “ bệnh ” của con người thì Thiền chính là liều thuốc trị những bệnh đó .

Dấu hiệu chung của toàn bộ những dạng tu tập Thiền là sự hướng dẫn con người đạt một tâm trạng tập trung chuyên sâu, ngọt ngào, như thể một hồ nước mà người ta chỉ hoàn toàn có thể nhìn thấu đến đáy nếu mặt nước không bị xao động. Tâm trạng bình yên, và lắng đọng này hoàn toàn có thể đạt được qua nhiều cách khác nhau như rèn luyện uốn nắn thân thể theo Haṭhayoga ( bức khiển phương tiện đi lại 逼遣方便 ), sự tập trung chuyên sâu vào một tấm tranh, một Thangka hoặc âm thanh như Mantra, một công án …

Ý chí cương quyết tu tập Thiền sẽ dẫn hành giả đến một tâm trạng Bất nhị, nơi mà những ý nghĩ nhị nguyên như “ ta đây vật đó ” được chuyển hoá ; hành giả đạt sự thống nhất với “ Thượng đế ”, với cái “ Tuyệt đối ”, những khái niệm về khoảng trống và thời hạn đều được chuyển biến thành cái “ hiện tại thường hằng ”, hành giả chứng ngộ được sự như nhau của quốc tế hiện hữu và bản tính. Nếu kinh nghiệm tay nghề này được trau dồi thâm sâu và hành giả vận dụng nó vào những hành vi của đời sống hằng ngày thì đó chính là trạng thái mà toàn bộ những tôn giáo đều gọi chung là “ Giải thoát ” .

Tiến sĩ khoa tâm lí học kiêm Thiền sư người Anh David Fontana viết tóm tắt rất hay về thế nào là Thiền và thế nào là Phi thiền :

“Thiền không có nghĩa là ngủ gục; để tâm chìm lặng vào cõi hôn mê; trốn tránh, xa lìa thế gian; vị kỉ, chỉ nghĩ tới mình; làm một việc gì không tự nhiên; để rơi mình vào vọng tưởng; quên mình ở đâu. Thiền là: giữ tâm tỉnh táo, linh động; chú tâm, tập trung; nhìn thế giới hiện hữu rõ ràng như nó là; trau dồi tấm lòng nhân đạo; biết mình là ai, ở đâu.”

Theo đạo Phật, hành giả nhờ Định (sa. samādhi) mà đạt đến một trạng thái sâu lắng của tâm thức, trong đó toàn bộ tâm thức chỉ chú ý đến một đối tượng thiền định thuộc về tâm hay vật. Tâm thức sẽ trải qua nhiều chặng, trong đó lòng tham dục dần dần suy giảm. Một khi hành giả trừ năm chướng ngại (ngũ cái五蓋, sa. nīvaraṇa) thì đạt được bốn cõi thiền (tứ thiền định) của sắc giới (sa. rūpadhātu, xem Tam giới), đạt Lục thông (sa. ṣaḍabhijñā) và tri kiến vô thượng. Tri kiến này giúp hành giả thấy rõ các đời sống trước của mình, thấy diễn biến của sinh diệt và dẫn đến giải thoát mọi lậu hoặc (sa. āsrava). Hành giả đạt bốn cõi thiền cũng có thể chủ động tái sinh trong các cõi Thiên (sa. deva) liên hệ.

Trong quá trình một của thiền định, hành giả buông xả lòng tham dục và những pháp bất thiện, nhờ chuyên tâm suy tưởng mà đạt đến. Trong cấp này, hành giả có một cảm xúc hỉ lạc. Trong quy trình tiến độ hai, tâm suy tưởng được sửa chữa thay thế bằng một nội tâm yên lặng, tâm thức trở nên tinh tế bén nhọn vì bao hàm tác nhân chú tâm quán sát. Hành giả liên tục ở trong trạng thái hỉ lạc. Qua quá trình ba, tâm hỉ lạc giảm, tâm xả bỏ hiện đến, hành giả tỉnh giác, cảm nhận sự nhẹ nhàng khoan khoái. Trong tiến trình bốn, hành giả an trú trong sự xả bỏ và tỉnh giác .

Tại Trung Quốc, Thiền có một ý nghĩa rộng hơn rất nhiều. Nó gồm có toàn bộ phép tu như quán niệm hơi thở Nhập tức xuất tức niệm ( zh. 入息出息念, pi. ānāpānasati ), Tứ niệm xứ ( pi. satipaṭṭhāna ) … với mục tiêu nhiếp tâm và làm tâm tỉnh giác. Từ phép Thiền do Bồ-đề-đạt-ma truyền, Thiền Trung Quốc đã tăng trưởng rất mạnh ( Thiền tông ) .

Trong một ý nghĩa bao quát, Thiền cũng không phải là những chiêu thức đã nêu trên. Thiền là một trạng thái tâm thức không hề định nghĩa, không hề miêu tả và phải do mỗi người tự nếm trải. Trong nghĩa này thì Thiền không nhất thiết phải liên hệ với một tôn giáo nào cả — kể cả Phật giáo. Trạng thái tâm thức vừa nói đã được những vị thánh nhân lâu nay của mọi nơi trên quốc tế, mọi thời đại và văn hoá khác nhau trực nhận và miêu tả bằng nhiều cách. Đó là kinh nghiệm tay nghề giác ngộ về thể sâu kín nhất của thật tại, nó vừa là thể của Niết-bàn và vừa của Luân hồi, sinh tử. Vì vậy, Toạ thiền không phải là một giải pháp đưa con người đi từ vô minh đến giác ngộ, mà là giúp con người tò mò bản thể thật sự của mình đang mỗi lúc hiện hữu .

• Thiền tông

Thiền tông ( zh. chán-zōng 禪宗, ja. zen-shū 禅宗 ) là tông phái Phật giáo Đại thừa xuất phát từ 28 đời Tổ sư Ấn độ và truyền bá vững mạnh ở Trung Quốc. Thiền tông sinh ra trong khoảng chừng thế kỉ thứ 6, thứ 7, khi Bồ-đề-đạt-ma đưa phép Thiền của đạo Phật vào Trung Quốc cùng với sự hấp thụ một phần nào đạo Lão. Nơi đây, Thiền tông trở thành một tông phái lớn, với mục tiêu là hành giả trực nhận được bản thể của sự vật và đạt giác ngộ, như Phật Thích-ca Mâu-ni đã đạt được dưới gốc cây Bồ-đề. Tông phái này được đưa vào Nước Ta từ Nhật Bản và Trung Quốc ( trong Kanji ), nhưng có nguồn gốc ở Ấn Độ ( trong Tiếng Phạn : ध ् य ा न ) .

Thiền tông Trung Quốc được sáng lập trong thời kì Phật pháp đang là đối tượng người tiêu dùng tranh cãi của những tông phái. Để đối lại khuynh hướng “ triết lí hoá ”, nghiên cứu và phân tích chi li Phật giáo của những tông khác, những vị Thiền sư bèn đặt tên cho tông mình là “ Thiền ” để nhấn mạnh vấn đề tầm quan trọng của giải pháp Toạ thiền để trực ngộ yếu chỉ .

Thiền tông chăm sóc đến kinh nghiệm tay nghề chứng ngộ, đả phá mạnh nhất mọi nghi thức tôn giáo và mọi lí luận về giáo pháp. Thiền tông chỉ khuyên hành giả Toạ thiền ( ja. zazen ) để kiến tính, được coi là con đường ngắn nhất, đồng thời cũng là con đường khó nhất. Những nét đặc trưng của Thiền tông hoàn toàn có thể tóm tắt được như sau :

教外別傳    Giáo ngoại biệt truyền    Truyền giáo pháp ngoài kinh điển

不立文字    Bất lập văn tự    không lập văn tự

直指人心    Trực chỉ nhân tâm    chỉ thẳng tâm người

見性成佛    Kiến tính thành Phật    thấy chân tính thành Phật.

Bốn tính chất rất rõ ràng dễ nhập tâm này được xem là do Bồ-đề-đạt-ma nêu lên, nhưng cũng có người cho rằng chúng xuất phát từ Thiền sư đời sau là Nam Tuyền Phổ Nguyện (zh. 南泉普願, 749-835), một môn đệ của Mã Tổ Đạo Nhất. Truyền thuyết cho rằng quan điểm “Truyền pháp ngoài kinh điển” đã do Phật Thích-ca áp dụng trên núi Linh Thứu (sa. gṛdhrakūṭa). Trong pháp hội đó, Ngài im lặng đưa lên một cành hoa và chỉ có Ma-ha-ca-diếp (sa. mahākāśyapa), một đại đệ tử, mỉm cười lĩnh hội ý chỉ của cách “Dĩ tâm truyền tâm” (以心傳心, xem Niêm hoa vi tiếu). Phật Thích-ca ấn chứng cho Ca-diếp là Sơ tổ của Thiền tông Ấn Độ. Từ đó, Thiền tông coi trọng tính chất Đốn ngộ (zh. 頓悟), nghĩa là “giác ngộ ngay tức khắc”, trên con đường tu học.

• Thiền tông tại Nhật Bản

Trong các tông này thì có hai tông Lâm Tế và Tào Động du nhập qua Nhật trong thế kỉ 12, đầu thế kỉ 13, đến nay vẫn sinh động và còn ảnh hưởng lớn cho Thiền thời nay. Khoảng đến đời nhà Tống thì Thiền tông Trung Quốc bắt đầu suy tàn và trộn lẫn với Tịnh Độ tông trong thời nhà Minh (thế kỉ 15). Trong thời gian đó, Thiền tông đúng nghĩa với tính chất “dĩ tâm truyền tâm” được xem như là chấm dứt. Lúc đó tại Nhật, Thiền tông lại sống dậy mạnh mẽ. Thiền sư Đạo Nguyên Hi Huyền (zh. 道元希玄), người đã đưa tông Tào Động qua Nhật, cũng như Thiền sư Minh Am Vinh Tây (zh. 明菴榮西), Tâm Địa Giác Tâm (zh. 心地覺心), Nam Phố Thiệu Minh (zh. 南浦紹明) và nhiều vị khác thuộc phái Lâm Tế đã có công thiết lập dòng Thiền Nhật Bản. Giữa thế kỉ 17, Thiền sư Trung Quốc là Ẩn Nguyên Long Kì (zh. 隱元隆琦) sang Nhật thành lập dòng Hoàng Bá, ngày nay không còn ảnh hưởng. Vị Thiền sư Nhật xuất chúng nhất phải kể là Bạch Ẩn Huệ Hạc (zh. 白隱慧鶴), thuộc dòng Lâm Tế, là người đã phục hưng Thiền Nhật Bản trong thế kỉ 18.

• Thiền tông thời cận đại và hiện đại

Thiền tông chính thức truyền sang Hoa Kỳ do Thiền sư Thích Tông Diễn ( zh. 釋宗演, ja. shaku sōen, cũng được gọi là Hồng Nhạc Tông Diễn 洪嶽宗演, ja. kōgaku sōen ) vào năm 1893. Người có công rất lớn truyền bá thoáng đãng Thiền tông ở những nước phương Tây lại là Daisetz Teitaro Suzuki ( 1870 – 1966 ), môn đệ của Thích Tông Diễn. Bộ “ Thiền luận ” ba tập ( Essay in Zen Buddhism ) do Daisetz Teitaro Suzuki viết đã rất thành công xuất sắc trong hai thập niên 1950 và thập niên 1960 | 1960. Đến nay, tác phẩm này đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trong đó có bản dịch tiếng Việt. Hiện bản dịch này của Thích Tuệ Sỹ và Trúc Thiên hoàn toàn có thể được tìm thấy trên mạng Internet ở một số ít website về Phật giáo .

Các thực nghiệm Thiền cũng đã đổi khác để phân phối tư tưởng và bản năng người Tây phương. Khái niệm Zen so với người Tây phương chẳng những đã không còn lạ lẫm mà còn xâm nhập cả vào nếp hoạt động và sinh hoạt. Hàng trăm tác phẩm văn hóa truyền thống, khoa học, nghệ thuật và thẩm mỹ, triết lí và phong cách thiết kế đã đặt thêm chữ “ Zen ” vào trong tựa đề .

Tuy không trở lại thời vàng son của thế kỉ thứ 7, thứ 8, Thiền tông vẫn luôn luôn gây được một sức lôi cuốn mãnh liệt nơi Fan Hâm mộ Phật giáo và đóng một vai trò quan trọng trong nghệ thuật và thẩm mỹ Đông Á .