Nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính là những quy trình tiến độ khác nhau của cùng một quy trình nhận thức thống nhất .Biểu tượng tuy vẫn còn mang đặc thù đơn cử, sinh động của nhận thức cảm tính, tuy nhiên đã khởi đầu mang đặc thù khái quát và gián tiếp. Có thể xem hình tượng như thể hình thức trung gian quá độ thiết yếu để chuyển từ nhận thức cảm tính lên nhận thức lý tính. Trên cơ sở những tài liệu do nhận thức cảm tính phân phối, nhận thức sẽ tăng trưởng lên một tiến trình cao hơn, đó là nhận thức lý tính .Biểu tượng là hình ảnh của sự vật được giữ lại trong trí nhớ. Sự tiếp xúc trực tiếp nhiều lần với sự vật sẽ để lại trong tất cả chúng ta những ấn tượng, những hình ảnh về sự vật đó. Những ấn tượng, hình ảnh này đậm nét và thâm thúy đến mức có bộc lộ lên trong ký ức của tất cả chúng ta ngay cả khi sự vật không ở trước mắt. Đó chính là những hình tượng. Trong hình tượng chỉ giữ lại những nét hầu hết, điển hình nổi bật nhất của sự vật do cảm xúc, tri giác đem lại trước đó. Biểu tượng thường hiện ra khi có những tác nhân tác động ảnh hưởng, kích thích đến trí nhớ con người. Hình thức cao nhất của hình tượng là sự tưởng tượng ; sự tưởng tượng đã mang tính dữ thế chủ động, phát minh sáng tạo. Tưởng tượng có vai trò rất to lớn trong hoạt động giải trí phát minh sáng tạo khoa học và phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật .
Tri giác là sự tổng hợp nhiều cảm giác; nó đem lại hình ảnh hoàn chỉnh hơn về sự vật. Tri giác nảy sinh trên cơ sở các cảm giác, là sự kết hợp của các cảm giác. So với cảm giác, tri giác là hình thức cao hơn của nhận thức cảm tính, nó đem lại cho chúng ta tri thức về sự vật đầy đủ hơn, phong phú hơn.
Cảm giác là hình thức tiên phong của quy trình nhận thức và là nguồn gốc của mọi hiểu biết của con người. Cảm giác là sự phản ánh từng mặt, từng thuộc tính bên ngoài của sự vật vào những giác quan của con người. Sự vật hoặc hiện tượng kỳ lạ trực tiếp ảnh hưởng tác động vào những giác quan con người thì gây nên cảm xúc ( ví dụ điển hình như cảm xúc về sắc tố, mùi vị, âm thanh, nhiệt độ … ). Cảm giác là hiệu quả của sự ảnh hưởng tác động vật chất của sự vật vào những giác quan con người, là sự chuyển hoá nguồn năng lượng kích thích bên ngoài thành yếu tố của ý thức. Cảm giác, theo Lênin, là hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan .Là quá trình tiên phong của quy trình nhận thức. Nó được bộc lộ dưới 3 hình thức là cảm xúc, tri giác và hình tượng .Là quy trình tiến độ tiếp theo và cao hơn về chất của quy trình nhận thức, nó phát sinh trên cơ sở nhận thức cảm tính. Nếu chỉ bằng cảm xúc, tri giác thì nhận thức của con người sẽ rất hạn chế, chính bới con người không hề bằng cảm xúc mà hiểu được những cái như vận tốc ánh sáng, giá trị của hàng hoá, quan hệ giai cấp, hình thái kinh tế tài chính – xã hội, v.v.. Muốn hiểu được những cái đó phải nhờ đến sức mạnh của tư duy trừu tượng .
Tư duy trừu tượng là sự phản ánh khái quát và gián tiếp hiện thực khách quan. Tư duy phải gắn liền với ngôn từ, ngôn từ là cái vỏ vật chất của tư duy. Tư duy có tính năng động phát minh sáng tạo, nó hoàn toàn có thể phản ánh được những mối liên hệ bản chất, tất yếu, bên trong của sự vật, do đó phản ánh sự vật thâm thúy hơn và rất đầy đủ hơn. Muốn tư duy, con người phải sử dụng những giải pháp như so sánh, nghiên cứu và phân tích và tổng hợp, khái niệm hoá và trừu tượng hoá, v.v.. Nhận thức lý tính, hay tư duy trừu tượng, được biểu lộ ở những hình thức như khái niệm, phán đoán và suy lý .
Khái niệm là một hình thức của tư duy trừu tượng, phản ánh những mối liên hệ và thuộc tính bản chất, phổ biến của một tập hợp các sự vật, các hiện tượng nào đó, chẳng hạn, các khái niệm “cái nhà”, “con người”, “giai cấp”, v.v…
Khái niệm đóng vai trò quan trọng trong tư duy khoa học. Khái niệm là những vật tư tạo thành ý thức, tư tưởng. Khái niệm là những phương tiện đi lại để con người tích luỹ thông tin, tâm lý và trao đổi tri thức với nhau .
Khái niệm có đặc thù khách quan bởi chúng phản ánh những mối liên hệ, những thuộc tính khách quan của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong quốc tế. Vì vậy, khi vận dụng khái niệm phải chú ý quan tâm đến tính khách quan của nó. Nếu vận dụng khái niệm một cách chủ quan, tuỳ tiện sẽ rơi vào chiết trung và ngụy biện. V.I.Lênin chỉ rõ : “ Những khái niệm của con người là chủ quan trong tính trừu tượng của chúng, trong sự tách rời của chúng, nhưng là khách quan trong chỉnh thể, trong quy trình, trong kết cuộc, trong khuynh hướng, trong nguồn gốc ” .
Nội hàm của khái niệm không phải là không bao giờ thay đổi, do tại hiện thực khách quan luôn vận đông và tăng trưởng vì vậy khái niệm phản ánh hiện thực đó không hề không bao giờ thay đổi mà cũng phải hoạt động, tăng trưởng theo, liên hệ chuyển hoá lẫn nhau, mềm dẻo, linh động, năng động. Vì vậy, cần phải quan tâm đến tính biện chứng, sự mềm dẻo của những khái niệm khi vận dụng chúng. Phải mài sắc, gọt giũa những khái niệm đã có, thay thế sửa chữa khái niệm cũ bằng khái niệm mới để phản ánh hiện thực mới, tương thích với thực tiễn mới .
Phán đoán là hình thức của tư duy trừu tượng vận dụng những khái niệm để khẳng định chắc chắn hoặc phủ định một thuộc tính, một mối liên hệ nào đó của hiện thực khách quan. Phán đoán là hình thức liên hệ giữa những khái niệm, phản ánh mối liên hệ giữa những sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong ý thức của con người. Tuy nhiên, phán đoán không phải là tổng số giản đơn của những khái niệm tạo thành mà là quy trình biện chứng trong đó những khái niệm có sự liên hệ và phụ thuộc vào lẫn nhau .
Phán đoán được biểu hiện dưới hình thức ngôn ngữ là các mệnh đề theo những quy tắc văn phạm nhất định.
Suy lý là một hình thức của tư duy trừu tượng trong đó xuất phát từ một hoặc nhiều phán đoán làm tiền đề để rút ra phán đoán mới làm Kết luận. Nói cách khác, suy lý là quy trình đi đến một phán đoán mới từ những phán đoán tiền đề .
Link bài viết: https://blogchiase247.net/theo-triet-hoc-mac-lenin-ban-chat-cua-nhan-thuc-la-gi/
Link trang chủ: https://blogchiase247.net/
