Tảo là gì ? Các loại tảo, đặc thù, cấu trúc của tảo .
Khái niệm tảo
Tảo là thực vật bậc thấp có tản (cơ thể chưa phân ra thân, rễ, lá), tế bào có chứa diệp lục và sống chủ yếu trong nước.
Tảo có hình dạng phong phú, gồm có những dạng đơn bào, tập đoàn lớn và đa bào với những loài có kích cỡ lớn và có cấu trúc khác nhau. Khả năng sinh sản và cấu trúc của cơ quan sinh sản rất sai khác. Mầu sắc của tảo cũng không giống nhau, chính bới ngoài diệp lục tảo còn mang nhiều loại chất mầu và che khuất diệp lục .
Hình dạng và cấu trúc của tảo
Tảo có hình thái khung hình và cấu trúc rất phong phú .
a. Hình dạng: Dựa vào hình thái cấu tạo và kích thước cơ thể tảo người ta chia tảo thành 8 kiểu hình dạng cơ bản:
- Kiểu Monas: Tảo đơn bào, sống đơn độc hay thành tập đoàn (được cấu thành từ một số hay nhiều tế bào giống nhau hoàn toàn về hình dạng và chức phận các tế bào trong tập đoàn không có liên hệ phụ thuộc lẫn nhau). Chuyển động nhờ lông roi. Phần lớn tế bào có 2 roi (ít khi 1, 4 hay nhiều hơn). Một số tảo đơn bào có cấu trúc dạng Amip. Chúng thiếu màng tế bào cứng, không có roi và chuyển động giống như amip bằng các chân giả có hình dạng khác nhau, gặp trong các lớp tảo vàng ánh, ngành tảo lục…
- Kiểu Palmella: Tảo đơn bào, cùng sống chung trong bọc chất keo thành tập đoàn dạng khối, có hình dạng nhất định hoặc không (có thể ổn định mãi hay tạm thời trong chu trình phát triển của tảo) gặp nhiều trong các ngành tảo lam, lục…
- Kiểu hạt: gồm những tế bào không chuyển động có hình dạng khác nhau (không phải dạng sợi), tảo đơn bào, không có lông roi, sống đơn độc phân bố rộng rãi.
- Kiểu sợi: đặc trưng bởi đặc điểm các tế bào (không chuyển động) liên kết thành sợi có cấu tạo từ một hay từ một dãy tế bào đơn giản hay phân nhánh. Các tế bào hình sợi đa số giống nhau chỉ đôi khi các tế bào ở gốc hay ở ngọn có cấu tạo riêng biệt.
- Kiểu bản: Tản đa bào hình lá do tế bào sinh trưởng ở đỉnh hay ở gốc, phân đôi theo các mặt phẳng cả ngang lẫn dọc. Dạng bản được cấu tạo bởi một hay nhiều lớp tế bào.
- Kiểu ống: Tản là một ống chứa nhiều nhân tế bào, có dạng sợi phân nhánh hay dạng cây có thân, lá và rễ giả. Các tế bào thông với nhau vì tuy tế bào phân chia nhưng không hình thành vách ngăn.
- Kiểu cây: Tản dạng sợi hay dạng bản phân nhánh, hoặc có dạng thân, rễ, lá giả. Thường mang cơ quan sinh sản có mức độ phân hoá cao.
- Kiểu Tập đoàn: Các tế bào sống thành tập đoàn và giữa các tế bào có liên hệ với nhau nhờ tiếp xúc trực tiếp hay thông qua các sợi sinh chất
b. Cấu tạo
Trừ tảo lam ( vi trùng lam ) có cấu trúc dạng Monas, ở đa phần tảo, tế bào dinh dưỡng của chúng ở tiến trình trưởng thành có cấu trúc như những thực vật khác. Cấu tạo của tế bào gồm 2 phần : Thành tế bào ( màng, vách tế bào ) và phần nội chất .
– Thành tế bào : Thành tế bào là lớp vỏ phủ bọc xung quanh những thành phần sống của tế bào, thành tế bào phân loại giữa những tế bào với nhau hoặc ngăn cách giữa tế bào và môi trường tự nhiên. Thành tế bào của tảo sống nổi ( Phytoplankton ) gồm có những loại sau :
+ Thành tế bào có 2 tầng : Tầng trong bằng Cellulo ( C6H10O5 ) tầng ngoài bằng chất Pectin. Thành tế bào loại này thường có hình dạng nhất định, đa phần thành tế bào loại này nằm trong ngành tảo lục và vi trùng lam .
+ Thành tế bào cấu trúc bởi Silic ( SiO2nH2O ) hầu hết những giống loài nằm trong lớp tảo Silic Bacillariophyceae .
+ Thành tế bào có cấu trúc bởi lớp chu bì ( Periplast ). Màng chu bì được cấu trúc bởi màng ngoài của nguyên sinh, được gắn với những hạt Cellulo tạo thành lớp màng dai, bền. Thành tế bào loại này làm hình dạng dễ biến hóa. Đa số nằm trong ngành tảo mắt Euglenophyta .
+ Nhiều tảo đơn bào, thành tế bào chỉ là chất nguyên sinh đậm đặc, thường tế bào dễ biến dạng. Một số giống loài thành tế bào được Silic hoá nên có thành cứng và có hình dạng nhất định. Một số tảo có có lớp muối Oxyt sắt, Calcium carbonat bên ngoài thành tế bào .
Bên ngoài thành tế bào ở một số ít tảo có màng keo chứa những Polysaccharide có giá trị như Alginate, agar, carragenan …
Bề mặt của thành tế bào hoàn toàn có thể trơn nhẵn, hoàn toàn có thể có vân ( vân dạng lông chim, vân lỗ dạng phóng xạ, vân dọc theo tế bào … ). Bề mặt của thành tế bào cũng hoàn toàn có thể sần sùi, có gai hay những mấu nhô … đó là những chỉ tiêu phân loại quan trọng của tảo nổi .
– Phần nội chất :
+ Chất tế bào : Bao gồm tổng thể những nội dung của tế bào trừ nhân, những lạp thể, những thể ẩn nhập, không bào. Đó là chất lỏng, nhớt, đàn hồi, không màu trong suốt nom tựa lòng trắng trứng. Trong thành phần chứa 80 % là nước nhưng nó không trộn lẫn với nước được, khi đun nóng 50 – 600C thì mất năng lực sống nhưng ở bào tử, chất tế bào hoàn toàn có thể chịu đựng được nhiệt độ tới 1050C .
+ Nhân tế bào : Nhân tế bào của tảo cũng không khác mấy với những tế bào nhân thực khác nhưng hầu hết là nhân đơn bội. Một số tảo Silic, tảo lục, tảo đỏ … có nhân lưỡng bội. Nhân thường hình cầu nằm giữa tế bào, đôi lúc nhân lê dài ở những tế bào hẹp và dài hoặc dạng đĩa. Thường mỗi tế bào có một nhân nhưng cũng có một số ít tế bào có nhiều nhân. Ngành vi trùng lam Cyanobacteria không có nhân nhưng hoàn toàn có thể TT có tính năng giống như nhân .
+ Thể sắc tố và sắc tố : Là một thể Protid có chứa những sắc tố, đây là công cụ đồng hoá đa phần của tảo. Trừ ngành vi trùng lam ra, còn những ngành tảo khác đều có chứa thể sắc tố. Hình dạng, size, số lượng của thể sắc tố tuỳ theo giống loài mà khác nhau, thí dụ thể sắc tố dạng bản xoắn ( Spirogyra ), thể sắc tố dạng chén ( Chlamydomonas ), dạng hình sao ( Zygnema ) … Trên thể sắc tố nhiều khi người thấy có những hạt Protein chiết quang gọi là hạt tạo bột ( Pyrenoit ) .
Sắc tố của tảo chứa 3 chất màu cơ bản là diệp lục Chlorophyl (a,b,c, d) màu xanh lục, diệp hoàng Xanthophyl có màu vàng, Carotene màu da cam.
+ Chất dự trữ : Tảo trải qua quy trình quang hợp tạo thành chất dự trữ trong khung hình. Ở những ngành tảo khác nhau có chất dự trữ khác nhau như tinh bột ở tảo lục, Leucosin ở tảo roi, dầu trong tảo Silic …
+ Không bào : Không bào là những khoảng trống trong chất tế bào. Những loài tảo sống trong nước ngọt, thường ở phần đầu của tế bào có chứa một hay vài không bào co bóp ( co rút ), chúng mở ra và bóp lại theo nhịp điệu, giúp cho việc duy trì nước trong tế bào và vô hiệu chất thải ra khỏi tế bào .
Ở những tế bào dạng Monas còn có đặc thù đặc trưng là mang lông roi ( roi ) và có điểm mắt màu đỏ. Điểm mắt cùng với roi có công dụng hướng cho sự hoạt động của tế bào .
Sinh sản ở tảo
Ở tảo có 3 phương pháp sinh sản
a. Sinh sản dinh dưỡng ( sinh dưỡng )
Được thực thi bằng những phần riêng rẽ của khung hình thường không chuyên hóa về chức phận sinh sản. Tảo đơn bào sinh sản bằng cách phân loại tế bào. Tảo tập đoàn lớn sinh sản bằng cách phân cắt tập đoàn lớn hay hình thành tập đoàn lớn mới ở bên trong tập đoàn lớn mẹ, phân cắt từng đoạn tảo. Tảo sợi sinh sản bằng sự tách sợi ra thành những đoạn hay bằng sự đứt đoạn ngẫu nhiên của sợ. Một số ít tảo, tạo thành cơ quan chuyên hoá của sinh sản dinh dưỡng như tạo thành chồi ở tảo vòng Chara .
b. Sinh sản vô tính
Là hình thức sinh sản thông dụng của tảo, triển khai bằng sự hình thành những bào tử vô tính như Bào tử động Zoospore, bào tử động lượn lờ bơi lội một thời hạn ngắn, tạo vỏ bọc, nảy mần thành một khung hình mới. Ở một số ít tảo sinh sản bằng những bào tử không hoạt động gọi là bào tử tĩnh hay bào tử bất động Aplanospore. Một số ngành tảo sản sinh ra những bào tử đặc trưng như trong ngành vi trùng lam sản sinh ra bào tử nội sinh Endospore, bào tử ngoại sinh Exospore, ở 1 số ít giống loài trong ngành tảo lục sản sinh ra bào tử tự thân ( tự bào tử ) Autospore, bào tử màng dầy Ankinet .
c. Sinh sản hữu tính
Được triển khai bằng những tế bào chuyên hóa đó là những giao tử kèm theo quy trình hữu tính. Những tảo chưa tiến hóa ( Volvocales ) quy trình hữu tính được triển khai bằng sự tích hợp toàn vẹn cả khung hình ( Hologamy-toàn giao ). Đại đa số tảo trong quy trình hữu tính gồm có sự tích hợp của hai tế bào sinh sản hữu tính trần ( những giao tử ) thành một tế bào gọi là hợp tử ( Zygote ), ở hợp tử tiến hành sự tiếp hợp chất nguyên sinh của hai giao tử và tích hợp nhân. Hợp tử thường có màng dày nó hoàn toàn có thể nảy mầm ngay như ở nhiều tảo biển hoặc chuyển sang trạng thái nghỉ ( đa phần ở tảo nước ngọt ) sau đó hợp tử nảy mầm thành những động bào tử hay trực tiếp thành cây mới .
Sinh sản hữu tính gặp cả 3 mức độ đẳng giao Homogamy ( Hai giao tử giống nhau về hình dạng, kích cỡ ) ; Dị giao Heterogamy ( Hai giao tử hoạt động, một cái lớn hơn ) ; Noãn giao Oogamy ( giao tử đực nhỏ, hoạt động gọi là tinh trùng, giao tử cái lớn thường có hình cầu và không hoạt động ) .
Ngoài ra ở tảo còn có quy trình sinh sản đặc biệt quan trọng theo lối tiếp hợp Zygogamy. Trong đó hai tế bào link với nhau bằng những mấu lồi không có vách ngăn và kết hợp chất nguyên sinh không có roi, không có sự phân hoá bên ngoài thành những giao tử đực và giao tử cái .
Các ngành tảo thường gặp
Giới thiệu 1 số ít ngành tảo có tương quan nhiều tới ngành nuôi trồng thủy hải sản. Đó là những giống loài có giá trị làm thức ăn cho tôm cá hay những động vật hoang dã thủy sinh khác, những giống loài thường gặp hoặc gây hại cho những đối tượng người dùng nuôi trồng thủy hải sản .
Có nhiều mạng lưới hệ thống phân loại rất khác nhau. Chúng tôi ra mắt mạng lưới hệ thống những ngành tảo ( gồm có cả vi trùng lam Cyanobacteria ) theo Peter Pancik. Với những lớp, bộ, họ và những chi thường gặp trong những thủy vực nước ngọt, lợ, mặn .
Phân loại tảo theo những ngành Tảo :
- Ngành Tảo Mắt hay Nhỡn Tảo (Euglenophyta)
- Ngành tảo lam (Cyanophyta)
- Ngành Tảo hai roi (Dionphyta)
- Ngành Tảo lông roi lệch (Heterokontophyta)
- Ngành Tảo Lục (Chlorophyta)
(Tài liệu tham khảo: Giáo trình Sinh thái Thủy sinh vật)
