Đối với những định nghĩa khác, xem Taiga ( xu thế )
Rừng taiga có tại khu vực có vĩ độ cao của Bắc bán cầu, chỉ dưới tundra ( lãnh nguyên ) và phía trên của những thảo nguyên
Taiga hay rừng taiga (tiếng Nga: тайга́, IPA [tɐjˈɡa]; bắt nguồn từ một ngôn ngữ Turk[1]) là một khu sinh thái với đặc trưng nổi bật là các rừng cây lá kim. Taiga bao phủ hầu hết phần trên đại lục của Alaska, Canada, Thụy Điển, Phần Lan, Na Uy và Nga (đặc biệt là Siberi), cũng như phần xa nhất về phía bắc của Hoa Kỳ (không kể Alaska), bắc Kazakhstan và khu vực Hokkaido của Nhật Bản. Rừng taiga là quần xã sinh vật đất liền lớn nhất trên thế giới. Tại Canada, thuật ngữ boreal forest (rừng phương bắc) được sử dụng để chỉ phần phía nam của quần xã sinh vật này, trong khi “taiga” được dùng để chỉ khu vực phía bắc trơ trụi hơn, ở phía nam của ranh giới cây gỗ Bắc Cực.
Do Bắc Mỹ và đại lục Á-Âu trong quá khứ gần đây đã được nối liền bằng cầu đất liền Bering, nên một loạt các loài động-thực vật (chủ yếu là động vật) đã có thể xâm chiếm cả hai lục địa này và được phân bổ trong quần xã sinh vật taiga. Các nhóm sinh vật khác thì khác biệt theo khu vực, thông thường với mỗi chi có vài loài khác biệt, chúng chiếm các khu vực khác nhau của rừng taiga. Rừng taiga cũng có một số loài cây gỗ lá nhỏ sớm rụng như bạch dương, tống quán sủi, liễu và dương rung; chủ yếu trong các khu vực không có mùa đông quá lạnh. Tuy nhiên, các loài thông rụng lá lại sinh sống trong những khu vực có mùa đông lạnh giá nhất ở Bắc bán cầu, tại miền đông Siberi. Phần phía nam của rừng taiga còn có các loài cây như sồi, phong và du rải rác trong các rừng cây lá kim.
Địa lý và khí hậu[sửa|sửa mã nguồn]
Vân sam trắng (Picea glauca) trong rừng taiga, quốc lộ Denali, dãy núi Alaska, Alaska.) trong rừng taiga, quốc lộ Denali, dãy núi Alaska, Alaska .Quần xã sinh vật taiga có khí hậu lục địa khắc nghiệt với sự giao động về nhiệt độ rất lớn giữa mùa hè và mùa đông, được phân loại ở cấp ” Dfc ” hay ” Dfb ” trong sơ đồ phân loại khí hậu Köppen. Cùng với tundra và những chỏm băng vĩnh cửu, nó là quần xã sinh vật lạnh nhất trên Trái Đất. Do nằm ở vĩ độ cao nên phần nhiều thời hạn trong năm, Mặt Trời không lên quá cao so với đường chân trời ; mùa đông lê dài tối thiểu là 5-6 tháng, với nhiệt độ trung bình là dưới điểm ngừng hoạt động của nước. Nhiệt độ xê dịch trong khoảng chừng từ – 50 °C tới + 30 °C trong một năm, với 8 tháng hoặc hơn thế với nhiệt độ trung bình dưới 10 °C. Mùa hè ngắn ngủi nhưng nói chung là ấm và khí ẩm. Nói chung, rừng taiga tăng trưởng ở phía bắc của đường đẳng nhiệt 10 °C tháng Bảy, nhiều lúc tới đường đẳng nhiệt 9 °C tháng Bảy [ 2 ] [ 3 ]. Giới hạn phía nam đổi khác khá rõ nét, phụ thuộc vào vào lượng mưa ; rừng taiga hoàn toàn có thể bị thay thế sửa chữa bằng những đồng rừng thảo nguyên thưa về phía nam của đường đẳng nhiệt 15 °C tháng Bảy khi lượng mưa tại đó là rất thấp, nhưng nói chung thường lê dài tới phía nam của đường đẳng nhiệt 18 °C tháng Bảy, và ở những khu vực có lượng mưa cao hơn ( đáng chú ý quan tâm là miền đông Siberi và khu vực cận kề ở phía bắc Mãn Châu ) thì lê dài tới phía nam của đường đẳng nhiệt 20 °C tháng Bảy. Trong những khu vực ấm hơn, rừng taiga có sự phong phú cao hơn về loài với những loài ưa thiên nhiên và môi trường ấm như thông Triều Tiên, vân sam Jezo và linh sam Mãn Châu, và từ từ hợp nhất vào những cánh rừng ôn đới hỗn hợp, còn ở những khu vực như trên vùng bờ biển ven Thái Bình Dương của châu Á và Bắc Mỹ thì chúng hợp nhất thành những rừng mưa ôn đới lá kim .Khu vực rừng taiga thường có lượng giáng thủy thấp trong cả năm ( trung bình hàng năm khoảng chừng 200 – 750 mm ), hầu hết là do những trận mưa trong những tháng ngày hè, nhưng tuyết và sương cũng góp một phần đáng kể. Do vận tốc bay hơi là thấp trong phần đông thời hạn của năm nên lượng giáng thủy là cao hơn lượng bốc hơi và vì vậy nó là đủ để tăng trưởng những thảm thực vật rậm rạp. Tuyết hoàn toàn có thể sống sót trên mặt đất tới 9 tháng ở phần xa nhất về phía bắc của khu vực sinh thái xanh taiga [ 4 ] .Phần lớn khu vực lúc bấy giờ được phân loại là taiga thì trong quá khứ gần đây đã từng bị đóng băng. Khi những sông băng rút lui, chúng để lại những chỗ lún xuống trong địa hình và sau đó được nước chiếm chỗ, tạo ra những hồ và đầm lầy ( đặc biệt quan trọng là đất đầm lầy ), được tìm thấy nhiều nơi trong rừng taiga .
Các loại đất trong khu vực taiga có khuynh hướng là đất trẻ và nghèo dinh dưỡng ; nói chung không có phẫu diện giàu hữu cơ và dày như ở những rừng sớm rụng ôn đới [ 4 ]. Lớp đất mỏng mảnh hầu hết là do khí hậu lạnh đã gây cản trở cho sự hình thành và tăng trưởng của đất cũng như cho năng lực của thực vật trong việc hoàn toàn có thể sử dụng những chất dinh dưỡng của nó [ 4 ]. Lá rụng và rêu hoàn toàn có thể sống sót trên mặt đất một thời hạn dài trong điều kiện kèm theo khí hậu lạnh và ẩm, điều này hạn chế sự phân phối chất hữu cơ cho đất ; Các loại axít từ những lá kim thường xanh lại liên tục tẩy rửa đất để hình thành ra cái gọi là spodozol [ 4 ]. Do đất bị chua vì những lá kim rụng nên trên mặt đất chỉ có những loài địa y và một số ít loài rêu là hoàn toàn có thể tăng trưởng được .
Quần thể thực vật[sửa|sửa mã nguồn]
Có hai loại rừng taiga chính là rừng kín, bao gồm nhiều loại cây gỗ mọc chen chúc với mặt đất được rêu che phủ, và rừng địa y, với các cây gỗ mọc thưa hơn và địa y che phủ mặt đất; kiểu rừng này là phổ biến hơn tại khu vực rừng taiga phía bắc[4].
Các cánh rừng trong khu vực taiga chủ yếu là cây lá kim, với các loài chiếm đa số là thông rụng lá, vân sam, linh sam và thông. Các loài lá thường xanh trong rừng taiga (vân sam, linh sam, thông) có một loạt cơ chế tự thích ứng đặc biệt để tồn tại trong điều kiện mùa đông khắc nghiệt, mặc dù các loài thông rụng lá – các loại cây gỗ chịu lạnh giỏi nhất, lại có lá sớm rụng. Các cây gỗ rừng taiga có xu hướng có rễ ăn nông để chiếm lấy các ưu thế của lớp đất mỏng, nhiều loài trong số chúng biến đổi hóa sinh học của chúng theo mùa để giúp chúng có khả năng tốt hơn trong việc chịu đựng giá rét[4]. Hình dạng nón hẹp của các loài cây lá kim phương bắc, cùng với các cành rủ xuống giúp cho tuyết được rơi xuống mặt đất nhanh hơn[4].
Do mặt trời chỉ nhô lên khá thấp ở đường chân trời nên những loài thực vật này rất khó khăn vất vả trong việc sản sinh nguồn năng lượng từ quang hợp. Thông cùng vân sam không mất lá theo mùa và có năng lực quang hợp bằng những lá già vào cuối mùa đông và mùa xuân, khi ánh sáng là đủ hơn nhưng nhiệt độ còn quá thấp để hoàn toàn có thể đâm chồi mới. Sự thích nghi của những lá kim thường xanh đã hạn chế sự mất nước do thoát hơi nước của cây và màu lục sẫm của lá giúp cho chúng ngày càng tăng năng lực hấp thụ ánh nắng mặt trời. Mặc dù lượng giáng thủy không phải là yếu tố hạn chế, nhưng mặt đất bị ngừng hoạt động trong những tháng mùa đông và rễ cây không hề hấp thụ nước, vì thế sự sấy khô hoàn toàn có thể là yếu tố nghiêm trọng cho những loài cây thường xanh vào những tháng cuối mùa đông .
Mặc dù rừng taiga chủ yếu là cây lá kim, nhưng một số cây lá rộng (thực vật có hoa) cũng tồn tại, đáng chú ý là bạch dương, dương rung, liễu và thanh hương trà (chi Sorbus). Nhiều loại thực vật thân thảo nhỏ cũng mọc sát mặt đất. Các đám cháy rừng theo chu kỳ (khoảng 20-200 năm) làm sạch các tán cây, cho phép ánh nắng tiếp cận mặt đất, hỗ trợ cho sự phát triển của các loại cây ở tầng thấp sát mặt đất. Đối với một số loài, cháy rừng là một phần thiết yếu trong chu trình sống trong rừng taiga; một số, ví dụ như thông banksa có các quả nón chỉ mở ra để giải phóng hạt của chúng sau khi có cháy rừng, để phát tán hạt của chúng lên vùng đất mới được dọn quang. Các loài cỏ có thể phát triển tại các khu vực chúng tìm thấy nắng, còn rêu và địa y phát triển tốt trên các vùng đất ẩm ướt ven thân cây. Tuy nhiên, khi so sánh với các quần xã sinh vật khác thì taiga có sự đa dạng sinh học thấp hơn.
Quần thể động vật hoang dã[sửa|sửa mã nguồn]
Rừng taiga là nơi sinh sống của một loạt những động vật hoang dã ăn cỏ lớn cũng như của những động vật hoang dã gặm nhấm nhỏ. Các động vật hoang dã này cũng đã thích nghi để sống sót trong môi trường tự nhiên khắc nghiệt. Một số động vật hoang dã ăn thịt lớn, như gấu, kiếm ăn về mùa hè để tích góp nguồn năng lượng và sau đó ngủ đông. Các động vật hoang dã khác lại tạo ra một lớp lông đủ dày khi mùa đông đến để tránh rét .
Một loạt các loài hoang dã đang bị đe dọa hay đang nguy cấp có thể được tìm thấy trong các rừng phương bắc của Canada, bao gồm tuần lộc (Rangifer tarandus), gấu nâu Bắc Mỹ (Ursus arctos horribilis), chồn sói (Gulo gulo). Nguyên nhân chính dẫn tới sự suy giảm của các loài này là do bị mất môi trường sinh sống vì sự phát triển mang tính phá hủy, chủ yếu là chặt đốn gỗ.
Do điều kiện kèm theo khí hậu khắc nghiệt nên khẩu phần ăn của động vật hoang dã ăn thịt là không bảo vệ việc phân phối nguồn năng lượng ; và gần như hàng loạt nguồn năng lượng bị mất đi giữa những mức dinh dưỡng. Các loài chim săn mồi ( như cú và đại bàng ) cùng những loài động vật hoang dã ăn thịt nhỏ khác như cáo và chồn, săn tìm những loài động vật hoang dã gặm nhấm. Các động vật hoang dã ăn thịt lớn, như linh miêu và chó sói, săn tìm những động vật hoang dã lớn hơn. Các động vật hoang dã ăn tạp như gấu và gấu trúc Mỹ là khá thông dụng, đôi lúc chúng còn dám đến gần khu vực có người sinh sống .
Một lượng đáng kể chim, như hoét Siberi (Zoothera sibirica), sẻ họng trắng (Zonotrichia albicollis) và chích xanh họng đen (Dendroica virens), di cư tới môi trường sinh sống này để tận dụng các ưu thế của ngày mùa hè kéo dài cùng sự phong phú của côn trùng xung quanh các hồ và đầm lầy. Trong khoảng 300 loài chim sinh sống tại rừng taiga vào mùa hè thì chỉ có khoảng 30 loài ở lại đây khi mùa đông tới[4]. Chúng hoặc là các loài chim ăn thịt thối hay các loại chim ăn thịt to lớn, có thể săn bắt các loài thú nhỏ, bao gồm đại bàng vàng (Aquila chrysaetos), ó buteo chân thô (Buteo lagopus) và quạ (chi Corvus), cũng như một số loài chim ăn hạt, bao gồm vài loài gà gô (họ Tetraonidae) và mỏ chéo (chi Loxia).
Các mối rình rập đe dọa[sửa|sửa mã nguồn]
Một trong những khu vực còn nguyên vẹn lớn nhất của rừng phương bắc, không có đường cố định, không bị khai thác mỏ, không có trồng rừng hay phát triển thủy điện, có thể tìm thấy tại Manitoba và Ontario Canada. Sông Poplar và sông Bloodvein là hai con sông chính chảy trong khu vực này, dọc theo phía đông của hồ Winnipeg, hồ nước ngọt lớn thứ 11 trên Trái Đất. Khu vực rừng nguyên sinh này đang được đề nghị đưa vào danh mục di sản thế giới.
Cháy rừng là trộn lẫn tự nhiên chính yếu trong khu vực rừng taiga, cũng như là chính sách trộn lẫn quan trọng trong nhiều kiểu rừng khác, ví dụ điển hình rừng ôn đới, cận núi cao hay những rừng sồi lùn trong khu vực có khí hậu Địa Trung Hải. Tuy nhiên, nó cũng là nguyên do gây ra ô nhiễm và làm suy giảm tính đa dạng sinh học của rừng taiga .Một rình rập đe dọa khác đến từ việc chặt phá rừng. Tại Canada, ít hơn 8 % diện tích quy hoạnh rừng phương bắc được bảo vệ và trên 50 % đã được giao cho những công ty để đốn hạ gỗ [ 5 ]. Hình thức lâm nghiệp chính trong những rừng phương bắc ở Canada là đốn hạ hết ( sạch ), trong đó hầu hết ( nếu không phải tổng thể ) những cây to bị đốn hạ từ khoảng chừng rừng được khai thác. Việc đốn hạ hết tới 11 Nghìn hecta đã được ghi nhận tại Canada. Một số mẫu sản phẩm từ rừng phương bắc Canada như giấy vệ sinh, giấy viết, giấy in báo và gỗ xẻ. Trên 80 % loại sản phẩm của rừng phương bắc từ Canada được xuất khẩu để chế biến và tiêu thụ tại Hoa Kỳ .
