Sumer – Wikipedia tiếng Việt

Sumer (tiếng Akkad Šumeru; tiếng Sumer 𒆠𒂗𒂠 ki-en-ĝir15[a])[1] là một nền văn minh cổ đại và cũng để chỉ khu vực lịch sử ở phía nam Lưỡng Hà (Iraq ngày nay), bao gồm vùng đồng bằng rộng lớn nằm giữa sông Tigris và Euphrates, phía đông nam giáp Vịnh Ba Tư. Nền văn minh Sumer phát triển từ cuối thiên niên kỷ 4 cho đến hết thiên niên kỷ 3 TCN, và là một trong những nền văn minh đầu tiên được biết đến trên thế giới, cùng với Ai Cập cổ đại, Norte Chico và văn minh lưu vực sông Ấn.

Ngôn ngữ chính ở Sumer là tiếng Sumer, một ngôn từ khác biệt chưa rõ nguồn gốc, sống sót song song với những ngôn từ khác, hầu hết là tiếng Akkad, một ngôn từ Semit đến từ phía bắc của Hạ Lưỡng Hà. Trong những nghiên cứu và điều tra gần đây về Sumer, thuật ngữ Sumer gồm có hàng loạt lịch sử dân tộc của Hạ Lưỡng Hà trong tiến trình này chứ không để chỉ riêng minh những vương quốc Sumer .Nền văn minh Sumer trải qua một số ít quá trình chính. Thời kỳ Uruk sau cuối ( k. 3400 – 3100 TCN ) ghi lại sự sinh ra của chữ viết, cùng với thể chế nhà nước và thành thị, lan tỏa tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống từ miền nam Lưỡng Hà đến những khu vực lân cận. Các triều đại tiên phong ( k. 2900 – 2340 TCN ) gồm có nhiều tiểu vương quốc độc lập cùng sống sót và đối nghịch với nhau, thường được gọi là những ” thành bang ” ( Uruk, Ur, Lagash, Umma-Gisha, Kish, … ). Cuối cùng chúng được thống nhất bởi Đế chế Akkad ( k. 2340 – 2190 TCN ), quản lý bởi người Semit từ phía Bắc và gồm có hàng loạt Lưỡng Hà cùng 1 số ít khu vực lân cận. Sau sự sụp đổ của đế chế Akkad, triều đại thứ ba của Ur ( k. 2112 – 2004 TCN ) của người địa phương Sumer nổi dậy và thống trị hầu hết Lưỡng Hà, là sự ” phục hưng Sumer ” ở đầu cuối trong lịch sử vẻ vang khu vực. Trong quy trình tiến độ này, tiếng Sumer đã không còn là ngôn từ chính nhưng vẫn là ngôn từ của giới thượng lưu .

Sau khi nền văn minh Sumer được tái phát hiện vào thế kỉ 19, các tư liệu khảo cổ cho thấy người Sumer có ảnh hưởng rất lớn đến các nền văn minh cổ đại sau này, đặc biệt là ở Lưỡng Hà. Tuy họ không phải nhân tố duy nhất, song người Sumer đóng vai trò quyết định trong việc hình thành nền văn minh Lưỡng Hà. Đặc biệt, họ đã góp phần xây dựng những nhà nước đầu tiên với thể chế và chính quyền phức tạp, phát triển những xã hội thành thị đầu tiên cũng như các kỹ thuật khác nhau trong các lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng, luyện kim và thương mại. Hệ thống số đếm của người Sumer có ảnh hưởng đến những nền văn hóa sau này và vẫn được áp dụng cho đến tận ngày nay.

Định nghĩa Sumer[sửa|sửa mã nguồn]

Thuật ngữ Sumer được lấy từ các văn bản cổ,[2][3] xuất phát từ thuật ngữ tiếng Akkad Šumeru, chỉ vùng đất cực nam Lưỡng Hà, phân biệt với vùng đất Akkad ở phía bắc (Akkadum trong tiếng Akkad và ki-uri trong tiếng Sumer) của tộc người Semit nói tiếng Akkad. Các nhà sử học sau này đã tạo ra thuật ngữ “Sumer” để chỉ những người sống ở trong khu vực và nói ngôn ngữ này.

Người Sumer tự gọi mình là ùĝ saĝ gíg-ga (chữ hình nêm: 𒌦 𒊕 𒈪 𒂵, phiên âm: /uŋ saŋ giga/, nghĩa đen: “người đầu đen”),[4] và gọi vùng đất của họ là ki-en-gi(-r) (chữ hình nêm: 𒆠𒂗𒄀, nghĩa đen ‘đất’ + ‘vua chúa’ + ‘cao quý’), nghĩa là “vùng đất của Vua”. Người Akkad cũng gọi người Sumer là “người đầu đen”, hay tsalmat-qaqqadi trong tiếng Akkad.[5]

Từ Šumeru trong tiếng Akkad có thể là tên gọi địa lý trong phương ngữ, nhưng chưa thể xác định chắc chắn về sự phát triển âm vị dẫn đến thuật ngữ šumerû trong tiếng Akkad.[1][6] Từ Shinar trong tiếng Hebrew, từ Sngr trong tiếng Ai Cập, và Šanhar(a) trong tiếng Hitti, đều để chỉ vùng nam Lưỡng Hà, có thể là những biến thể phương tây của Šumeru.[6] Thuật ngữ “tiếng Sumer” cũng được đề cập trong các văn bản cổ (eme-gi trong tiếng Sumer và šumeru trong tiếng Akkad) ở thời Babylon sau này.[7]

Vùng đất Sumer trong thiên niên kỷ 3 có diện tích quy hoạnh khoảng chừng 30.000 km vuông, nằm ở phía nam của vùng đồng bằng châu thổ sông Tigris và Euphrates. Phía Bắc tới Nippur, biên giới Sumer và Akkad, phía nam tới Vịnh Ba Tư, khi đó vẫn ở sâu trên phía bắc xa hơn nhiều so với ngày này [ 8 ], gồm có từ Eridu đến phía nam Lagash. Phía tây giáp sa mạc Syro-Arab to lớn ở Thượng Lưỡng Hà, phía đông lê dài đến vùng đồi ở chân dãy Zagros, sau này là Elam. Sumer bị thống trị bởi một số ít thành bang chính : Ur, Uruk, Eridu, Girsu, Lagash, Shuruppak, Adab, Umma, Zabalam, Nippur. Vùng đất Sumer có khí hậu khô cằn như thời nay, với địa hình phẳng phiu và những con sông là ranh giới tự nhiên chính. Bên cạnh những khu vực cận sa mạc, Sumer cũng gồm có 1 số ít vùng đầm lầy khí ẩm, gồm có nhiều khu vực ven biển. [ 9 ]

Ngôn ngữ Sumer là một ngôn từ khác biệt, cho đến nay vẫn chưa xác lập được mối quan hệ với một ngôn từ nào khác. Do đó, việc tái cấu trúc âm vị học tiếng Sumer vẫn còn hạn chế, trong khi ngữ pháp và từ vựng của nó được khám phá rõ hơn hơn nhờ những văn bản cổ và những bộ từ vựng song ngữ Sumer-Akkad được soạn bởi những kinh sư. Hơn nữa, hai ngôn từ này có sự tương tác thâm thúy, tạo thành một vùng cộng sinh ngôn từ Sumer-Akkad. Tiếng Sumer có lẽ rằng đã không còn được nói vào khoảng chừng năm 2000 trước Công nguyên ( thời kỳ đúng chuẩn đang được tranh luận ), nhưng vẫn được sử dụng trong thờ phụng và văn học, như trường hợp của tiếng Latin ở châu Âu thời trung cổ và văn minh. [ 10 ]

Có nhiều tranh cãi về dân tộc bản địa Sumer. Các nhà sử học cuối thế kỷ 19 và nửa đầu thế kỷ 20 bị tác động ảnh hưởng bởi yếu tố chủng tộc đang thông dụng vào thời gian bấy giờ, đã tìm cách xác lập những đặc trưng của một ” chủng tộc Sumer “, dựa trên hình ảnh người Sumer được bộc lộ trong nghệ thuật và thẩm mỹ. Từ đó, họ cho rằng người Sumer có thói quen cạo tóc và râu, không giống như người Semit lông lá và để râu rậm. Các chiêu thức nhân chủng học ngoại hình đã được vận dụng để tìm cách phân biệt những dạng hộp sọ của người Sumer và người Semit lân cận. Nhìn chung, những nhà sử học thường cho rằng đã một cuộc xung đột chủng tộc giữa người Sumer và người Semit, và coi đây là một chủ đề lớn trong nghiên cứu và điều tra lịch sử vẻ vang chính trị thời bấy giờ. Tuy nhiên, theo Thorkild Jacobsen năm 1939, dân cư miền nam Lưỡng Hà không có sự phân biệt chủng tộc rõ nét và cũng không xung đột vì nguyên do này. [ 11 ]Sau khi những cuộc tranh luận về yếu tố ” chủng tộc ” bị bác bỏ, thuật ngữ ” Sumer ” được dùng để chỉ những người nói tiếng Sumer trong đời sống hàng ngày hoặc những người sống ở những vương quốc Sumer dùng tiếng Sumer làm ngôn từ viết thông dụng nhất. [ 12 ] Tuy nhiên, chưa thể chắc như đinh rằng một thành phố ở một thời kỳ nhất định dùng tiếng Sumer làm ngôn từ viết chính sẽ đi kèm với việc người dân sử dụng nó làm tiếng phổ thông. Một cách khác để xác lập người nói tiếng Sumer là trải qua tên của họ, chính bới người dân Nam Lưỡng Hà ở thiên niên kỷ thứ 3 hầu hết có tên tiếng Sumer hoặc tiếng Akkad. Các điều tra và nghiên cứu cho thấy một vương quốc Sumer là nơi mà những văn bản viết bằng tiếng Sumer chiếm hầu hết, cũng như con người có tên tiếng Sumer, hoàn toàn có thể gồm có những yếu tố tiếng Akkad nếu ở những khu vực gần phía bắc có đông người nói tiếng Semit. Còn một số ít quan điểm trái ngược, nhưng đa phần những nhà sử học bác bỏ những quan điểm cho rằng hai nhóm người trái chiều nhau và có xung đột trong những thời kỳ nhất định, cho rằng họ là những quần thể sống cộng sinh. [ 12 ] [ 13 ] [ 14 ]

Các thành bang Sumer[sửa|sửa mã nguồn]

Tới cuối thiên niên kỷ 4 TCN, Sumer gồm có nhiều thành bang độc lập, được ngăn cách bởi những con kênh đào và tường thành. Mỗi thành bang có TT là một ngôi đền thờ một vị thần bảo trợ riêng và được quản lý bởi một tu sĩ ( ensi ) hay một vị vua ( lugal ) có mối liên hệ đặc biệt quan trọng với đền thờ .Năm thành bang ” tiên phong ” được cho là có sống sót vương quyền ở thời Sơ kỳ triều đại, trước trận lụt, theo Danh sách vua Sumer :

Eridu (Tell Abu Shahrain)
Bad-tibira (có thể là Tell al-Madain)
Larsa (Tell as-Senkereh)
Sippar (Tell Abu Habbah)
Shuruppak (Tell Fara)

Các thành bang lớn khác :

Uruk (Warka)
Kish (Tell Uheimir & Ingharra)
Ur (Tell al-Muqayyar)
Nippur (Afak)
Lagash (Tell al-Hiba)
Girsu (Tello or Telloh)
Umma (Tell Jokha)
Hamazi 1
Adab (Tell Bismaya)
Mari (Tell Hariri) 2
Akshak 1
Akkad 1
Isin (Ishan al-Bahriyat)

(1địa điểm không chắc chắn)

(2một thành bang phía ngoài ở phía bắc Lưỡng Hà)

Các thành bang nhỏ ( từ nam ra bắc ) :

Kuara (Tell al-Lahm)
Zabala (Tell Ibzeikh)
Kisurra (Tell Abu Hatab)
Marad (Tell Wannat es-Sadum)
Dilbat (Tell ed-Duleim)
Borsippa (Birs Nimrud)
Kutha (Tell Ibrahim)
Der (al-Badra)
Eshnunna (Tell Asmar)
Nagar (Tell Brak) 2

( 2 một thành bang phía ngoài ở phía bắc Lưỡng Hà )Ngoài Mari, nằm cách 330 km ( 205 mi ) phía tây-bắc Agade nhưng được xếp vào list vua vì có vương quyền ở Sơ kỳ Triều đại II, và tiền đồn Nagar, những thành phố này đều nằm trong đồng bằng phù sa Euphrates-Tigris, phía nam Baghdad, lúc bấy giờ là những vùng ủy trị Bābil, Diyala, Wāsit, Dhi Qar, Basra, Al-Muthannā và Al-Qādisiyyah của Iraq .

Các thành bang Sumer Open từ quy trình tiến độ tiền sử Ubaid và Uruk. Lịch sử được ghi chép của người Sumer có từ trước thế kỷ 27 TCN, nhưng tư liệu khảo cổ vẫn còn mơ hồ cho tới đầu tiến trình Sơ kỳ triều đại III ( khoảng chừng thế kỷ 23 TCN ) khi một mạng lưới hệ thống chữ viết âm tiết cổ sinh ra được cho phép những nhà khảo cổ đọc được những tư liệu và văn bản lịch sử dân tộc thời kỳ này. Sumer cổ đại kết thúc với sự trỗi dậy của Đế chế Akkad ở thế kỷ 23 TCN. Tiếp theo quy trình tiến độ Guti, có một thời kỳ Phục hưng Sumer ngắn ở thế kỷ 21 TCN trước khi bị tộc người Semit Amorite xâm lược. ” Triều đại Isin ” của người Amorite sống sót tới khoảng chừng năm 1700 TCN khi ở đầu cuối Lưỡng Hà được thống nhất dưới sự quản lý của Babylonia. Người Sumer từ từ bị đồng nhất với người Akkad .

Giai đoạn Ubaid: 5300–4100 TCN (đồ gốm Đồ đá mới tới Đồ đồng đá)
Giai đoạn Uruk: 4100–2900 TCN (Cuối Đồ đồng đá tới Đồ đồng mới I)
- Uruk XIV-V: 4100–3300 TCN
- Giai đoạn Uruk IV: 3300–3000 TCN
- Giai đoạn Jemdet Nasr (Uruk III): 3000–2900 TCN
Giai đoạn Sơ kỳ triều đại (Đồ đồng mới II-IV)
- Giai đoạn Sơ kỳ triều đại I: 2900–2800 TCN
- Giai đoạn Sơ kỳ triều đại II: 2800–2600 TCN
- Giai đoạn Sơ kỳ triều đại IIIa: 2600–2500 TCN
- Giai đoạn Sơ kỳ triều đại IIIb: khoảng 2500–2334 TCN
Giai đoạn Đế chế Akkad: khoảng 2334–2218 TCN
Giai đoạn Guti: khoảng 2218–2047 TCN (Đầu thời kỳ đồ đồng IV)
Giai đoạn Ur III: khoảng 2047–1940 TCN

Phần lớn những nhà sử học cho rằng Sumer có người định cư tiên phong từ k. 5500 đến 4000 TCN bởi một nhóm người Tây Á nói tiếng Sumer ( biểu lộ ở tên của những thành phố, dòng sông, nghề nghiệp cơ bản … ). [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ] Người Sumer là giống người phi Semit, và nói một ngôn từ cô lập ; một số ít nhà ngôn từ tin rằng hoàn toàn có thể tìm thấy dấu vết của một ngôn từ nền cổ bên dưới tiếng Sumer, chính do tên của 1 số ít thành phố lớn của Sumer không phải là tiếng Sumer, cho thấy tác động ảnh hưởng của những dân cư sống từ trước đó. [ 20 ] Tuy nhiên, vật chứng khảo cổ cho thấy sự tiếp nối rõ ràng, không bị ngắt quãng từ thời Tiền quy trình tiến độ Ubaid ( 5300 – 4700 TCN ) của những khu định cư phía nam Lưỡng Hà. Người Sumer định cư ở đây canh tác trên những mảnh đất trong vùng đã được họ làm phì nhiêu bằng trầm tích phù sa hai con sông Tigris và Euphrates. [ 21 ] Những người nông dân tiên phong từ Samarra di cư tới Sumer, và thiết kế xây dựng những đền thờ cùng những khu định cư tại EriduNhững học giả khác đề xuất kiến nghị rằng người Sumer là một nhóm người Bắc Phi, di cư từ Sahara thời chưa hoang hóa đến Trung Đông, và đưa canh tác nông nghiệp tới khu vực này. [ 22 ] Lazaridis et al. ( năm nay ) mặc dầu không nhắc đến người Sumer nhưng cho rằng văn hóa truyền thống tiền Semit ở Trung Đông có nguồn gốc Bắc Phi. [ 23 ] Mặt khác, 1 số ít nghiên cứu và phân tích gần đây về mẫu gen từ tro cốt người Lưỡng Hà cổ đại cho thấy người Sumer hoàn toàn có thể có tương quan với người Ấn Độ, hoặc là tối thiểu một phần trong số họ có tương quan đến người Dravidia ở Ấn Độ. [ 24 ]Những người tiền sử này hiện được gọi là ” người tiền-Euphrates ” hay ” người Ubaid “, [ 25 ] và được cho là đã tăng trưởng từ văn hóa truyền thống Samarra ở phía bắc Lưỡng Hà. [ 26 ] [ 27 ] [ 28 ] [ 29 ] Người Ubaid, dù không được nhắc tới trong những văn bản Sumer, được cho là nhóm dân cư văn minh tiên phong tại Sumer. Họ đã biết thoát nước những đầm lầy để làm nông nghiệp, tăng trưởng thương mại và những ngành công nghiệp gồm có kéo sợi, thuộc da, gia công sắt kẽm kim loại, nghề nề và làm gốm. [ 25 ]Một số học giả bác bỏ ý tưởng sáng tạo về một ngôn từ tiền-Euphrates hay một ngôn từ nền ; họ cho rằng ngôn từ Sumer bắt đầu là ngôn từ của những người săn bắn và đánh cá sống tại vùng đầm lầy và ven biển phía đông Ả Rập và là một phần của nền văn hóa truyền thống rìu đá mài hai mặt Ả Rập. [ 30 ] Các sử liệu đáng đáng tin cậy có niên đại muộn hơn nhiều và không có dấu tích nào có từ trước thời Enmebaragesi ( k. thế kỉ 26 TCN ). Juris Zarins tin rằng người Sumer sống ở dọc bờ biển Đông Ả Rập, vịnh Ba Tư thời nay, trước khi khu vực bị ngập vào cuối kỷ Băng hà. [ 31 ]Thành phố Eridu trên bờ biển vịnh Ba Tư được xem là một trong những thành phố tiên phong trên quốc tế, là nơi dung hợp ba nền văn hóa truyền thống khác nhau : những người nông dân Ubaid sống trong những ngôi nhà xây bằng gạch bùn và biết làm nông nghiệp thủy lợi ; người chăn thả du mục Semit sống trong lều trại màu đen và đi theo những đàn cừu hay dê ; và những người đánh cá sống trong lều bằng sậy tại những đầm lầy, tổng thể họ đều hoàn toàn có thể là tổ tiên của người Sumer .

Giai đoạn Ubaid[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn Ubaid được đánh dấu bằng một phong cách riêng biệt với sự xuất hiện của đồ gốm có màu chất lượng cao lan rộng khắp Lưỡng Hà và vịnh Ba Tư. Trong thời gian này, khu định cư đầu tiên ở nam Lưỡng Hà được thành lập tại Eridu khoảng năm 5300 TCN bởi những người đến từ văn hóa Hadji Muhammed. Nền văn hóa này có vẻ như xuất phát từ văn hóa Samarra từ phía bắc Lưỡng Hà. Chưa rõ liệu đây có phải là những người Sumer gắn với văn hóa Uruk sau này hay không. Eridu vẫn tiếp tục là một trung tâm tôn giáo quan ngay cả sau khi nó dần bị vượt qua về kích cỡ bởi thành phố Uruk lân cận. Truyền thuyết về các me (những nền tảng của văn minh) được vị thần trí tuệ Enki của Eridu trao cho nữ thần Inanna của Uruk có thể phản ánh sự dịch chuyển quyền lực nói trên.[33]

Giai đoạn Uruk[sửa|sửa mã nguồn]

Bài cụ thể : Uruk Con dấu hình tròn trụ của thời kỳ Uruk và bản ấn, k. 3100 TCN. Bảo tàng LouvreSự chuyển tiếp khảo cổ từ quá trình Ubaid tới quy trình tiến độ Uruk được lưu lại bởi sự quy đổi từ đồ gốm vẽ màu làm tại nhà bằng bàn xoay chậm sang đồ gốm không màu được sản xuất hàng loạt bởi thợ thủ công chuyên nghiệp bằng bàn xoay vận tốc cao hơn .Tới thời gian quy trình tiến độ Uruk ( khoảng chừng 4100 – 2900 TCN ), sản phẩm & hàng hóa trao đổi được luân chuyển dọc theo những con kênh đào và sông phía nam Lưỡng Hà với khối lượng lớn đã tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho sự trỗi dậy của nhiều thành bang lớn có giai cấp với TT là đền thờ và dân số hơn 10,000 người. Đồ thủ công bằng tay và những thuộc địa của văn hóa truyền thống Uruk đã được tìm thấy trên một khu vực to lớn — từ dãy núi Taurus ở Thổ Nhĩ Kỳ cho tới Địa Trung Hải ở phía tây, và xa về phía đông tới tận Trung Iran. [ 34 ]Văn hóa Uruk được lan tỏa bởi những thương nhân và thực dân Sumer, có ảnh hưởng tác động lớn đến những dân tộc bản địa xung quanh, hình thành nên những nền văn hóa truyền thống và kinh tế tài chính cạnh tranh đối đầu tương tự như. Dần dần những thành bang Sumer để mất sự trấn áp bằng vũ lực với những thuộc địa ở xa. [ 34 ]

Các thành bang Sumer thời Uruk có thể theo chế độ thần quyền và được cai trị bởi một vị vua tu sĩ (ensi), giúp việc bởi một hội đồng nguyên lão gồm cả nam giới và nữ giới.[35] Nhiều khả năng là hệ thống thần linh sau này của Sumer dựa theo mô hình chính trị này. Có ít bằng chứng về chiến tranh có tổ chức hay những binh sĩ chuyên nghiệp trong giai đoạn Uruk, và các thành thị nhìn chung đều có tường bao. Trong giai đoạn này Uruk trở thành thành phố có mức độ đô thị hóa cao nhất trên thế giới, là nơi đầu tiên có dân số vượt quá 50.000 người.

Danh sách những vị vua Sumer gồm cả những Triều đại tiên phong của nhiều thành bang nổi tiếng từ tiến trình này. Những cái tên tiên phong trên list là những vị vua được cho là đã quản lý trước trận đại hồng thủy, hoàn toàn có thể là nhân vật hư cấu hoặc lịch sử một thời như Alulim và Dumuzid. [ 36 ]

Giai đoạn Sơ kỳ triều đại[sửa|sửa mã nguồn]

Mũ trụ bằng vàng của Meskalamdug, hoàn toàn có thể là người sáng lập Vương triều Ur tiên phong, thế kỷ 26 TCN .Giai đoạn Sơ kỳ triều đại mở màn khoảng chừng năm 2900 TCN, gắn liền với việc quy đổi quyền lực tối cao từ đền thờ sang những lãnh tụ thế tục hơn là Lugal ( Lu = ông, Gal = lớn ), gồm có những nhân vật lịch sử một thời như Enmerkar, Lugalbanda và Gilgamesh. Những ghi chép lịch sử vẻ vang khởi đầu khoảng chừng năm 2700 TCN, khi mà mạng lưới hệ thống âm tiết mã hóa khởi đầu tăng trưởng từ chữ tượng hình sơ khai. Trung tâm văn hóa truyền thống của Sumer vẫn ở phía nam Lưỡng Hà, dù những nhà quản lý đã sớm khởi đầu bành trướng tới những vùng xung quanh, và những dân tộc bản địa Semit đã tiếp thu hầu hết văn hóa truyền thống Sumer .Vị vua tiên phong trong list vua Sumer có tên cũng được nhắc đến trong những nguồn lịch sử một thời khác là Etana, vị vua thứ 13 của Triều đại thứ nhất của Kish. Vị vua tiên phong khảo chứng được là Enmebaragesi của Kish ( khoảng chừng thế kỷ 26 TCN ), tên của ông cũng được đề cập đến trong Sử thi Gilgamesh, dẫn tới suy đoán rằng chính Gilgamesh là một vị vua có thật của Uruk. Như Sử thi Gilgamesh cho thấy, quy trình tiến độ này gắn liền với cuộc chiến tranh leo thang. Các thành bang được xây tường bao và ngày càng tăng về kích cỡ trong khi những làng mạc không được bảo vệ ở phía nam Lưỡng Hà dần biến mất. ( Cả Enmerkar và Gilgamesh đều được gắn với việc kiến thiết xây dựng tường thành Uruk [ 37 ] ) .

Triều đại thứ nhất của Lagash[sửa|sửa mã nguồn]

Bài cụ thể : Lagash Mảnh bia chim kền kền của EannatumKhoảng 2500 – 2270 TCN .Triều đại của Lagash, mặc dầu không có trong list vua Sumer, đã được xác nhận qua một số ít đền đài quan trọng và nhiều phát hiện khảo cổ .Dù có thời hạn sống sót ngắn, một trong những đế chế tiên phong được biết đến trong lịch sử dân tộc là đế chế Eannatum của Lagash, người trên thực tiễn đã thống nhất hàng loạt Sumer, gồm cả Kish, Uruk, Ur, và Larsa, và bắt thành bang Umma, một đối thủ cạnh tranh lớn của Lagash, phải thần phục. Thêm vào đó, vương quốc của ông lan rộng ra tới một số ít vùng của Elam và dọc theo vịnh Ba Tư. Ông nổi tiếng với chủ trương khủng bố quân địch một cách tàn tệ. Tấm bia chim kền kền còn sống sót khắc họa cảnh thi thể quân địch của Eannatum bị đàn kền kền rỉa xác. [ 38 ] Đế chế của ông sụp đổ một thời hạn ngắn sau khi ông qua đời .Sau này, Lugal-Zage-Si, vị vua tu sĩ của Umma, đã lật đổ sự thống trị của Triều đại Lagash rồi chinh phục Uruk và định đô ở đó, xác lập một đế chế trải dài từ vịnh Ba Tư tới Địa Trung Hải. Ông là vị vua ở đầu cuối người Sumer trước Sargon của Akkad. [ 21 ]

Đế chế Akkad[sửa|sửa mã nguồn]

Khoảng 2270 đến 2083 TCN .Ngôn ngữ Đông Semit, tiếng Akkad, lần đầu được xác nhận qua tên của những vị vua Kish k. 2800 TCN [ 39 ] trong những list vua sau này. Có những văn bản được viết trọn vẹn bằng tiếng Akkad có niên đại từ khoảng chừng năm 2500 TCN. Việc sử dụng tiếng Akkad cổ phổ cập nhất ở thời Sargon Đại đế ( k. 2270 – 2215 TCN ), nhưng hầu hết những văn bản hành chính liên tục được viết bằng tiếng Sumer, ngôn từ được sử dụng bới những kinh sư. Gelb và Westenholz phân biệt ba quá trình của tiếng Akkad cổ : quá trình thời kỳ tiền Sargon, giao đoạn đế chế Akkad, và tiến trình ” Phục hưng Sumer ” tiếp theo nó. Tiếng Akkad và tiếng Sumer cùng sống sót như những ngôn từ địa phương trong khoảng chừng một nghìn năm, nhưng vào khoảng chừng năm 1800 TCN, tiếng Sumer dần chỉ còn là thứ ngôn từ văn chương hầu hết được sử dụng bởi những học giả và kinh sư. Thorkild Jacobsen cho rằng có ít sự gián đoạn trong tính tiếp nối lịch sử vẻ vang giữa những tiến trình tiền và hậu Sargon, và những điều tra và nghiên cứu nhấn mạnh vấn đề quá mức vào ý niệm Semit xung đột với Sumer “. [ 40 ] Tuy nhiên, hoàn toàn có thể chắc như đinh rằng tiếng Akkad đã được áp đặt một thời hạn ngắn tại những vùng lân cận của Elam bị chinh phục trước đó bởi Sargon .

Giai đoạn Guti[sửa|sửa mã nguồn]

Khoảng 2083 – 2050 TCN

Triều đại thứ hai của Lagash[sửa|sửa mã nguồn]

Bài cụ thể : LagashKhoảng 2093 – 2046 TCNSau khi Đế chế Akkad suy tàn và bị quản lý bởi người Guti, một người Sumer khác là Gudea của Lagash nổi dậy và liên tục tự xưng thần thánh như những vị vua triều Sargon. Giống Triều đại Lagash trước đó, Gudea và những hậu duệ của ông cũng khuyến khích tăng trưởng thẩm mỹ và nghệ thuật và để lại một số lượng vật mẫu khảo cổ lớn .

Giai đoạn Ur III[sửa|sửa mã nguồn]

Khoảng 2047 – 1940 TCNSau này, Triều đại thứ ba của Ur dưới sự quản lý của Ur-Nammu và Shulgi, mà sức mạnh lan rộng ra tới tận miền bắc Lưỡng Hà, là sự ” Phục hưng Sumer ” sau cuối, nhưng khi ấy khu vực này đã bị Semit hóa nhiều hơn là Sumer, với sự nổi lên nắm quyền của những người Akkad nói tiếng Semit, và làn sóng người Semit Martu ( Amorite ) tràn vào, trong toàn cảnh nhiều TT quyền lực tối cao địa phương cạnh tranh đối đầu lẫn nhau gồm có Isin, Larsa, và Babylon. Sau này Babylon chinh phục phía nam Lưỡng Hà, lập nên Đế chế Babylon thứ nhất, giống như Đế chế Assyria đã từng triển khai ở phía bắc. Ngôn ngữ Sumer liên tục được coi là ngôn từ của giới tăng lữ được dạy trong những trường học ở Babylon và Assyria, và chữ hình nêm vẫn được sử dụng .

Giai đoạn này nói chung diễn ra trùng khớp với một sự di dời dân số lớn từ phía nam tới phía bắc Lưỡng Hà. Về sinh thái học, sản lượng nông nghiệp của những vùng đất Sumer bị ảnh hưởng tác động vì độ mặn ngày càng tăng của đất. Tình trạng mặn hóa đất trong vùng này đã được ghi nhận từ lâu như một yếu tố nghiêm trọng. Những vùng đất được tưới tiêu kém, trong một khu vực khí hậu khô cằn với tỷ suất bốc hơi cao, dẫn tới việc tích tụ muối hòa tan trong đất, ở đầu cuối làm giảm mạnh sản lượng nông nghiệp. Trong những tiến trình Akkad và Ur III, đã có sự di dời từ trồng lúa mì sang lúa mạch là loại cây chịu muối tốt hơn, nhưng điều này là không đủ, và trong tiến trình từ năm 2100 tới 1700 TCN, ước tính dân số trong khu vực này đã giảm tới ba phần năm. [ 41 ] Điều này làm suy yếu sự cân đối quyền lực tối cao trong vùng, làm giảm vị thế những khu vực nói tiếng Sumer, khiến những khu vực nói tiếng Akkad trở nên mạnh hơn. Vì vậy, tiếng Sumer chỉ còn lại là một thứ ngôn từ dùng trong văn học và tôn giáo, tương tự như như vị thế của tiếng Latin ở châu Âu thời Trung Cổ .Sau một cuộc xâm lược của người Elam và cướp bóc Ur trong thời quản lý của Ibbi-Sin ( khoảng chừng 1940 TCN ), Sumer nằm dưới sự quản lý của người Amorite ( khởi đầu giữa thời kỳ đồ đồng ). Nền độc lập của những thành bang Amorite ở những thế kỷ 20 đến 18 TCN được gọi tóm tắt là ” Triều đại của Isin ” trong list những vị vua Sumer, chấm hết với sự nổi lên của Babylon ở thời Hammurabi khoảng chừng năm 1700 TCN .

Hình người tạ ơn, Tell Asmar 2750 – 2600 TCNNgười Sumer coi những vị thần của họ là người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho tổng thể những yếu tố tương quan đến những trật tự tự nhiên và xã hội. [ 42 ] : 3 – 4Trước khi Open vương quyền ở Sumer, những thành bang được quản lý một cách hiệu suất cao bởi những tu sĩ và chức sắc tôn giáo. Sau đó, vai trò này từ từ bị thay thế sửa chữa bởi những vị vua, nhưng những tu sĩ vẫn có ảnh hưởng tác động lớn đến xã hội Sumer. Thời kỳ đầu, những ngôi đền Sumer là những khu công trình có cấu trúc một phòng đơn thuần, thường được kiến thiết xây dựng trên nền đất cao. Đến thời kỳ cuối của nền văn minh Sumer, những ngôi đền này đã tăng trưởng thành những ziggurat, cấu trúc cao dạng kim tự tháp với nơi thờ tự ở trên đỉnh .Người Sumer tin rằng ngoài hành tinh được sinh ra từ những thực thể khởi thủy. Có hai mạng lưới hệ thống truyền thuyết thần thoại sáng thế riêng không liên quan gì đến nhau. Ở mạng lưới hệ thống thứ nhất, Nammu, vùng biển nguyên thủy, sinh ra An ( trời ) và Ki ( đất ). Hai người giao phối và sinh ra Enlil. Enlil tách trời ra khỏi đất và trị vì mặt đất. Con người được cho là tạo ra bởi Enki, con trai của An và Nammu. Hệ thống thứ hai được nói đến trong sử thi Akkad sau này Enuma Elish, trong đó quốc tế được tạo thành từ sự tích hợp giữa nước ngọt và nước mặn, nam thần Abzu và nữ thần Tiamat, tạo ra Lahm và Lahmu, rồi từ từ tạo ra những vị thần khác .Tôn giáo Sumer có ảnh hưởng tác động lớn đến niềm tin tôn giáo của những dân tộc bản địa Lưỡng Hà sau này ; nhiều yếu tố của nó được lưu giữ trong những truyền thuyết thần thoại và tôn giáo của người Hurri, người Akkad, người Babylon, người Assyria và những nhóm văn hóa truyền thống Trung Đông khác. Nhiều học giả đã nhận thấy nhiều điểm tương đương giữa những câu truyện của người Sumer cổ đại và những ghi chép sau này trong phần đầu của Kinh thánh tiếng Do Thái ..

Người Sumer tin vào đa thần. Không có một mạng lưới hệ thống thần linh chung cho toàn thể khu vực ; mỗi thành bang có vị thần bảo trợ, đền đài và vị vua thầy tu riêng không liên quan gì đến nhau. Các vị thần chính trong mạng lưới hệ thống thần Sumer gồm có : An, thần của thiên giới ; Enlil, thần gió và bão ; Enki, thần nước và văn hóa truyền thống trái đất, Ninhursag, nữ thần đất và sinh sản, Utu, thần của mặt trời và công lý, và cha của ông Nanna, thần mặt trăng. Kể từ thời Akkad trở về sau, Inanna, nữ thần tình dục, vẻ đẹp và cuộc chiến tranh, được tôn sùng thoáng đãng trên khắp Sumer và Open trong nhiều lịch sử một thời, gồm có cả truyền thuyết thần thoại nổi tiếng về việc bà đi xuống Địa ngục .Các vị thần này tạo nên một mạng lưới hệ thống thần cơ bản ; ngoài những còn có hàng trăm những vị thần nhỏ hơn khác. Các vị thần Sumer được gắn với những thành phố khác nhau và vai trò tôn giáo của họ thường hòa trộn với quyền lực tối cao chính trị của những thành phố đó. Các vị thần được cho là đã tạo ra con người từ đất sét để ship hàng họ. Trên trong thực tiễn, những đền thờ điều hành quản lý những dự án Bất Động Sản thủy lợi lớn nhu yếu một lượng lớn nhân công và những công dân nghĩa vụ và trách nhiệm lao động công ích phụng sự đền thờ, mặc dầu hoàn toàn có thể trả 1 số ít bạc để được miễn. Các hội đồng nông nghiệp xoay quanh một đền thờ TT ở Sumer duy trì một sự không thay đổi xã hội được cho phép họ sống sót qua bốn nghìn năm .

Thế giới quan thiên hà[sửa|sửa mã nguồn]

Người Sumer tưởng tượng ngoài hành tinh là một mái vòm khép kín được bao quanh bởi một vùng biển nước mặn nguyên thủy. [ 43 ] Mái vòm úp lên trên mặt đất. Bên dưới mặt đất là địa phủ và vùng biển nước ngọt gọi là Apsû. Vị thần của vòm trời là An ; vị thần của mặt đất là Ki. Ban đầu quốc tế dưới lòng đất được cho là một phần lan rộng ra của nữ thần Ki, nhưng sau này đã dần tăng trưởng khái niệm về Địa phủ Kur. Biển nước mặn nguyên thủy được đặt tên là Nammu, đến thời phục hưng hưng Sumer trở đi thì được biết đến như là Tiamat. Thiên giới chỉ dành riêng cho những vị thần còn tổng thể linh hồn của người phàm sau khi chết, bất kể hành vi của họ khi còn sống, được cho là đi xuống Kur, một hang động tối tăm, lạnh lẽo nằm sâu dưới lòng đất, được quản lý bởi nữ thần Ereshkigal và loại thức ăn duy nhất ở đó là bụi đất. Sau này, Ereshkigal được cho là quản lý cùng với chồng là thần chết Nergal. [ 44 ]

Đền thờ và tổ chức triển khai đền thờ[sửa|sửa mã nguồn]

Các ziggurat ( đền thờ Sumer ) gồm một sân trước, với một cái ao ở giữa làm nơi tẩy rửa. [ 45 ] Đền có một gian giữa ở TT với những hiên chạy dọc dọc theo mỗi cạnh. Phía ngoài những hiên chạy dọc là những phòng cho những tu sĩ. Ở một đầu cuối sẽ có bục và một bệ bằng gạch bùn để hiến tế động vật hoang dã và thực vật. Các kho thóc và nhà kho thường được đặt ở gần đền thờ. Dần dần người Sumer khởi đầu đặt nơi thờ phụng trên đỉnh một cấu trúc lập phương nhiều tầng, xây theo dạng bậc thang nâng cao dần, và phong thái Ziggurat trở nên thông dụng. [ 46 ]

Kinh tế nông nghiệp[sửa|sửa mã nguồn]

Nông nghiệp và săn bắt[sửa|sửa mã nguồn]

Người Sumer đã vận dụng đời sống nông nghiệp có lẽ rằng từ khoảng chừng năm 5000 – 4500 TCN. Trong vùng có dấu tích của một số ít kỹ thuật nông nghiệp cơ bản, gồm có thủy lợi có tổ chức triển khai, trồng cấy tập trung chuyên sâu trên quy mô lớn, chuyên canh có sử dụng cày và sử dụng nhân công chuyên nghiệp có quan lại quản lí. Nhu cầu trong việc làm quản trị đền cùng với tổ chức triển khai hoạt động giải trí nông nghiệp đã dẫn tới sự tăng trưởng của chữ viết ( khoảng chừng 3500 TCN ) .

Khảm trên lăng mộ hoàng gia Ur, được làm từ lưu ly và vỏ sò, thể hiện thời thịnh trị

Trong giai đoạn Uruk sớm, những chữ tượng hình nguyên thủy cho thấy cừu, dê, gia súc, và lợn đã được thuần hóa. Họ dùng bò đực làm súc vật thực hiện những công việc nặng và lừa hay súc vật họ ngựa làm phương tiện vận chuyển chính và “áo quần cũng như chăn len được làm từ len hay lông động vật… Bên cạnh nhà là một khu vườn có rào trồng cây và các loại thực vật khác; lúa mì và có lẽ các loại ngũ cốc khác được gieo trên các cánh đồng, và shaduf (cần múc nước) đã được dùng cho mục đích tưới tiêu. Các loại cây cũng được trồng trong chậu hay trong bình.”[47]

Người Sumer là một trong những xã hội tiên phong uống bia. Nguồn ngũ cốc dồi dào là thành phần chính làm ra những loại bia khởi đầu. Họ nấu nhiều loại bia từ lúa mì, lúa mạch và những loại ngũ cốc hỗn hợp. Nấu bia là một việc làm quan trọng so với người Sumer. Trong Sử thi Gilgamesh, Enkidu được làm quen với thức ăn và bia từ những người dân của Gilgamesh : ” Uống bia, vì đó là phong tục của vùng đất này … Anh ta uống bảy cốc bia ! Rồi trở nên sôi sục và ca hát vui tươi ! ” [ 48 ]

Một bản kê về việc phân loại lúa mạch được cấp hàng tháng cho những người trưởng thành và trẻ nhỏ được viết bằng chữ hình nêm trên bảng đất sét, viết vào năm thứ tư Triều Urukagina, k. 2350 TCNNgười Sumer triển khai những kỹ thuật tưới tiêu tựa như như kỹ thuật được dùng tại Ai Cập. [ 49 ] Nhà nhân chủng học người Mỹ Robert McCormick Adams nói rằng sự tăng trưởng thủy lợi đi liền với sự đô thị hóa, [ 50 ] và 89 % dân số sống trong những thành phố. [ 51 ]Họ trồng lúa mạch, đậu xanh, đậu lăng, lúa mì, chà là, hành, tỏi, rau diếp, tỏi tây và mù tạc. Người Sumer đánh bắt cá nhiều loại cá và săn bắt gà và linh dương. [ 52 ]

Nông nghiệp Sumer phụ thuộc nhiều vào thủy lợi. Thủy lợi được thực hiện bằng cách sử dụng shaduf, kênh, mương, sông đào, đập nước, và hồ chứa. Những trận lụt lớn thường xuyên của sông Tigris, và ở tần suất thấp hơn của sông Euphrates, khiến các con kênh cần được tu sửa thường xuyên để nạo vét phù sa, và thay thế các cột tiêu và kè đá. Chính quyền yêu cầu người dân có nghĩa vụ lao dịch trên các con kênh, mặc dù người giàu có thể trả tiền để được miễn.

Như được biết đến trong “Niên lịch Nông dân Sumer“, sau mùa lụt và sau Xuân phân và Akitu (Lễ mừng năm mới), những người nông dân sẽ dẫn nước từ kênh để làm ngập ruộng rồi tháo nước. Sau đó họ dùng bò dẫm ruộng và diệt cỏ dại. Sau đó họ dùng cuốc chim để xới đất. Sau khi khô, họ cày, bừa, và cào đất ba lần, và làm tơi đất bằng cuốc chim, trước khi gieo hạt. Không may là độ bốc hơi nước cao khiến đất ngày càng bị mặn hóa. Tới giai đoạn Ur III, những người nông dân đã chuyển từ lúa mì sang lúa mạch, loại cây chịu mặn tốt hơn, làm cây trồng chính của mình.

Người Sumer thu hoạch vào mùa xuân với những tổ ba người gồm một người gặt, một người buộc lúa, và một người lượm. [ 53 ] Những người nông dân sau đó sẽ dùng máy đập do bò kéo để tách những hạt ngũ cốc khỏi thân lúa và sau đó dùng xe kéo để nghiền hạt. Rồi họ sàng sảy hỗn hợp hạt / trấu .

Kinh tế và thương mại[sửa|sửa mã nguồn]

Những phát hiện về đá vỏ chai tại những vùng xa xôi ở Anatolia và lapis lazuli từ Badakhshan ở đông bắc Afghanistan, hạt cườm ở Dilmun ( Bahrain lúc bấy giờ ), và nhiều con dấu có ký tự Thung lũng sống Ấn cho thấy một mạng lưới thương mại cổ đại rất lớn tập trung chuyên sâu quanh khu vực vịnh Ba Tư .

Sử thi Gilgamesh nhắc tới thương mại với những vùng đất xa xôi trao đổi những hàng hóa khan hiếm ở Lưỡng Hà như gỗ. Đặc biệt, cây tuyết tùng từ Liban rất được ưa chuộng. Việc tìm thấy nhựa thông trong mộ Hoàng hậu Puabi tại Ur cho thấy nó đã được mua về từ tận Mozambique.

Người Sumer sử dụng nô lệ, mặc dầu không phải là một thành phần lớn của nền kinh tế tài chính. Nữ nô lệ làm những việc như dệt vải, ép dầu, xay xát, và mang vác .Những người thợ làm đồ gốm Sumer trang trí những bình gốm bằng sơn dầu tuyết tùng. Họ dùng một chiếc khoan cần cung để tạo ra lửa nung đồ gốm. Thợ nề và thợ kim hoàn Sumer đã biết sử dụng thạch cao ( canxít ), ngà voi quý hiếm, sắt, vàng, bạc, carnelian, và lưu ly. [ 54 ]

Giao thương với thung lũng sông Ấn[sửa|sửa mã nguồn]

[55]Chuỗi hạt có hoa văn được khắc màu trắng từ Nghĩa địa Hoàng gia, có niên đại từ Vương triều Ur tiên phong, được cho là đến từ Thung lũng sông Ấn. Bảo tàng Anh [56]Các tuyến giao thương mua bán giữa Lưỡng Hà và Sông Ấn ngắn hơn đáng kể do mực nước biển thấp hơn trong thiên niên kỷ thứ 3 TCN .

Bằng chứng cho việc nhập khẩu hàng hóa từ Thung lũng sông Ấn đến Ur có thể được tìm thấy từ khoảng 2350 TCN.[57] Nhiều vật dụng sử dụng vỏ sò là đặc trưng của bờ biển sông Ấn, đặc biệt là Trubinella Pyrum và Fasciolaria Trapezium, đã được tìm thấy trong các địa điểm khảo cổ của Lưỡng Hà có niên đại khoảng 2500-2000 TCN.[58] Hạt Carnelian từ sông Ấn đã được tìm thấy trong khu lăng mộ Sumer ở Ur, Nghĩa trang Hoàng gia Ur, có niên đại 2600-2450 TCN.[59] Cụ thể, các hạt carnelian được chạm khắc màu trắng có lẽ được nhập từ Thung lũng Indus và được chế tạo bằng kỹ thuật khắc axit phát triển tại Harappans.[60][61][62] Lapis lazuli được Ai Cập nhập khẩu với số lượng lớn và đã được sử dụng trong nhiều ngôi mộ thời Naqada II (khoảng năm 3200 TCN). Lapis lazuli có lẽ có nguồn gốc ở miền bắc Afghanistan, vì không có nguồn nào khác được biết, và phải được vận chuyển qua cao nguyên Iran đến Lưỡng Hà, và sau đó là Ai Cập.[63][64]

Một số con dấu sông Ấn với kí tự Harappa cũng đã được tìm thấy tại Lưỡng Hà, đặc biệt quan trọng là ở Ur, Babylon và Kish. [ 65 ] [ 66 ] [ 67 ] [ 68 ] [ 69 ] [ 70 ]Gudea, người quản lý Đế chế Tân Sumer tại Lagash, được ghi chép là đã nhập khẩu ” carnelian mờ ” từ Meluhha, thường được cho là khu vực Thung lũng sông Ấn. [ 59 ] Nhiều bản khắc khác nhau cũng đề cập đến sự hiện hữu của những thương nhân và phiên dịch viên Meluhha ở Lưỡng Hà. [ 59 ] Khoảng hai mươi con dấu đã được tìm thấy từ những khu vực Akkad và Ur III, có mối liên hệ với Harappa và thường sử dụng những hình tượng hoặc chữ viết của Harappa. [ 59 ]Nền văn minh Thung lũng sông Ấn chỉ tăng trưởng bùng cháy rực rỡ từ năm 2400 đến 1800 TCN, nhưng tại thời gian thực thi những trao đổi này, nó là một thực thể lớn hơn nhiều so với nền văn minh Lưỡng Hà, có diện tích quy hoạnh 1,2 triệu mét vuông với hàng ngàn khu định cư, so với đến một khu vực chỉ khoảng chừng 65.000 mét vuông được sinh sống ở Lưỡng Hà, trong khi những thành phố lớn nhất có kích cỡ tương tự với khoảng chừng 30-40. 000 dân cư. [ 71 ]

Tiền và tín dụng thanh toán[sửa|sửa mã nguồn]

Các tổ chức triển khai lớn giữ thông tin tài khoản của họ bằng lúa mạch và bạc, thường với một tỷ suất cố định và thắt chặt. Các nghĩa vụ và trách nhiệm, những khoản vay và giá thành nói chung thường được tính bằng những đơn vị chức năng này. Nhiều thanh toán giao dịch tương quan đến nợ nần, ví dụ sản phẩm & hàng hóa được đền thờ giao cho những thương nhân và bia được giao cho những ” phụ nữ nấu bia “. [ 72 ]Tín dụng thương mại và cho vay tiêu dùng nông nghiệp là mô hình cho vay chính. Tín dụng thương mại thường được niêm yết bởi những đền thờ để hỗ trợ vốn cho những cuộc thám hiểm thương mại và được yết giá bằng bạc. Lãi suất được đặt ở mức 1/60 một tháng ( một shekel mỗi mina ) từ khoảng chừng trước năm 2000 TCN và vẫn ở mức đó trong khoảng chừng hai nghìn năm. [ 72 ] Các khoản vay nông thôn thường phát sinh do những nghĩa vụ và trách nhiệm chưa thanh toán giao dịch với một tổ chức triển khai ( ví dụ điển hình như một ngôi đền ), trong trường hợp này những khoản nợ được coi là cho vay so với con nợ. [ 72 ] Chúng được định giá bằng lúa mạch hoặc những loại cây cối khác và lãi suất vay thường cao hơn nhiều so với những khoản vay thương mại và hoàn toàn có thể lên tới 1/3 đến 50% số tiền gốc của khoản vay. [ 72 ]Theo định kỳ, những nhà quản lý đã ký những sắc lệnh ” phiến đá sạch ” hủy bỏ toàn bộ những khoản nợ nông thôn ( không phải thương mại ) và được cho phép những bên tương quan trở về nhà của họ. Theo thông lệ, những nhà quản lý thường làm điều đó vào đầu năm tiên phong của triều đại của họ, nhưng cũng hoàn toàn có thể tại thời gian xung đột quân sự chiến lược hoặc mất mùa. Những sắc lệnh tiên phong được biết đến được triển khai bởi Enmetena và Urukagina của Lagash vào năm 2400 – 2350 TCN. Theo Hudson, mục tiêu của những sắc lệnh này là để ngăn ngừa những khoản nợ gây ảnh hưởng tác động đến lực lượng chiến đấu, điều này hoàn toàn có thể xảy ra nếu nông dân bị mất đất hoạt động và sinh hoạt hoặc trở thành gia nô do không có năng lực trả nợ. [ 72 ]

Xã hội Sumer[sửa|sửa mã nguồn]

Đứng đầu các thành bang Sumer là vua, thường được gọi là lugal (“ông lớn”), hoặc nhiều danh hiệu khác tại các triều đại đầu tiên như ensí ở Lagash, en ở Uruk.[73][74] Vua được coi là đại diện dưới hạ giới của các vị thần, có thể là vị thần tối cao Enlil, hoặc các vị thần bảo hộ thành bang như Ningirsu ở Lagash, hoặc các vị thần có thuộc tính hoàng gia như Inanna. Theo quan niệm của người Sumer, sau trận đại hồng thủy, vị vua đã “giáng thế” để làm trung gian giữa con người và các vị thần, và được chọn lựa theo ý muốn của thần. Do đó, hoàng gia Sumer có tính thiêng liêng, là người thờ phụng quan trọng nhất, đảm nhận việc xây dựng hoặc trùng tu các đền thờ lớn nhất.[75] Vua được coi là người sở hữu toàn bộ vương quốc và là người thực hiện công lý. Ông ta cũng là thống lĩnh quân đội, ngay cả khi không có chiến tranh.[75]

Quản lý hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Nhà vua dựa vào đoàn tùy tùng thân cận để giúp việc cho mình, hầu hết là những thành viên trong mái ấm gia đình như vương hậu và những vương tử, vương nữ. Nhìn chung, cỗ máy hành chính được hình thành trên cơ sở ” thừa kế “, trong đó mối quan hệ cá thể giữa nhà vua và thân tín là quan trọng nhất, hơn cả tổ chức triển khai thể chế. [ 76 ]

Quyền hạn của một quan chức không bị giới hạn cứng nhắc bởi một chức vị cụ thể. Công việc thường được thông qua bởi một “tể tướng” (sukkal-mah ở Lagash và Ur III) và các quan lại khác với nhiều chức danh khác nhau. Các vương quốc được chia thành các tỉnh đứng đầu bởi các tổng trấn. Ở cấp địa phương, các bô lão (abba) đóng một vai trò quan trọng. Các quan chức của nhà vua có thể làm các công việc hành chính, tư pháp và quân sự, và nắm giữ rất nhiều danh hiệu: một quan chức cấp cao của chính quyền trung ương có thể nằm quyền ở một, thậm chí một số tỉnh, thực thi công lý và cầm quân chiến đấu, tham gia vào các nghi lễ tôn giáo hoặc thậm chí để phục dựng các đến thờ địa phương. Tuy nhiên, vẫn có những chức quan riêng như các “phán quan” (diku) trong các vấn đề tư pháp hoặc các cấp bậc tướng lĩnh quân sự, đặc biệt quan trọng trong đế chế Akkad và Ur III, nơi có các vùng quân sự ngoại vi được kiểm soát bởi quân đồn trú.[74][77]

Các thành bang được quản trị trong một khuôn khổ địa lý hạn chế, bảo vệ mối liên hệ thân thiện giữa chính quyền sở tại TW và chính quyền sở tại địa phương, với một mạng lưới hệ thống kinh tế tài chính và xã hội sống sót xuyên suốt lịch sử vẻ vang Sumer. Kể cả đến thời đế chế Akkad và Ur, những thành bang trở thành những tỉnh nhưng vẫn giữ lại truyền thống cuội nguồn và chính quyền sở tại của họ, mặc kệ những nỗ lực theo khuynh hướng TW tập quyền hóa theo kiểu Ur III. [ 77 ] Điều này lý giải tại sao hai đế chế lại nhanh gọn tan rã ngay khi vừa suy yếu. [ 78 ]

Hạt nhân xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Xã hội và kinh tế Sumer xoay quanh gia đình hạt nhân: “nhà” (tiếng Sumer: é) của người Sumer không chỉ bao gồm kía cạnh kiến trúc mà còn là gia đình, dòng họ, tài sản.[79] Đứng đầu “nhà” là gia chủ, có thể là tư tế trong trường hợp của các ngôi đền, là nhà vua trong khuôn khổ cung điện, hoặc người cha của gia đình nếu là lãnh địa tư nhân. Chúng khác biệt về quy mô hơn là về bản chất.[80] Ranh giới giữa các gia tộc này không phải lúc nào cũng rạch ròi do có nhiều tương tác qua lại giữa chúng,[81] đặc biệt là các mối quan hệ thứ bậc. Hoàng gia đứng trên các gia tộc khác.

Phần lớn văn bản cổ được tìm thấy ở Sumer là những bản ghi chép hoạt động giải trí kinh tế tài chính từ những ngôi đền. Ngoài việc là TT thờ phụng, đền thờ còn là chủ thể kinh tế tài chính chính : chiếm hữu nhiều đất đai nông nghiệp, gia súc, xưởng thủ công bằng tay, hỗ trợ vốn những cuộc thám hiểm thương mại và nhất là trấn áp nguồn nhân lực để khai thác chúng. [ 77 ] [ 82 ] [ 83 ] Nguồn lực được sử dụng cho mục tiêu chính là thờ cúng, nhưng cũng được sử dụng để tái phân phối cho quan lại và nhân công dưới hình thức khẩu phần và nhượng quyền đất đai. Phần lớn những hoạt động giải trí kinh tế tài chính và nhân lực xoay quanh những tổ chức triển khai này. Nhiều nghiên cứu và điều tra thời kỳ đầu về xã hội Sumer cho rằng nó bị trấn áp trọn vẹn bởi đền thờ, [ 84 ] theo giả thuyết về ” thành phố đền thờ “, được hậu thuẫn bởi những tài liệu khảo cổ tìm được. [ 85 ]Bên cạnh những tổ chức triển khai này, còn có những khu vực ” tư nhân “, tự thay mặt đứng tên hoạt động giải trí, biểu lộ qua những thanh toán giao dịch tư nhân tương quan đến đất đai hoặc nô lệ kể từ khi khởi đầu Đế chế Ur III. Nhưng hoàn toàn có thể thấy họ đóng vai trò kinh tế tài chính thứ yếu vì hoạt động giải trí những khu vực tư nhân này rất ít được ghi lại so với những đền thờ. [ 74 ] [ 86 ]

Đẳng cấp xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Hóa đơn bán một nô lệ nam và một ngôi nhà tại Shuruppak, k. 2600 TCNXã hội Sumer là xã hội phụ quyền và phân loại quý phái. Các văn bản Sumer cổ không chia thứ bậc trong đại từ nhân xưng, nhưng cũng cho thấy những dẫn chứng về bất bình đẳng xã hội : ví dụ vua Urukagina của Lagash cho khắc hàng loạt văn bản lên án việc người giàu áp bức dân nghèo ; đây không phải là một hiện tượng kỳ lạ được coi là thông thường, mà là một sự không bình thường cần được sửa chữa thay thế để xã hội trở nên tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, những văn bản và vật chứng khảo cổ khác ( đặc biệt quan trọng là những ngôi mộ ) không bộc lộ rõ ràng về sự bất bình đẳng xã hội ở Sumer. Kể từ khi nhà nước sinh ra và mở màn đô thị hóa vào cuối thời kỳ Uruk, những bộc lộ bất bình đẳng này có khunh hướng tăng lên. [ 87 ]

Giới thượng lưu[sửa|sửa mã nguồn]

Vua và hoàng gia có vị trí tối cao trong xã hội thượng lưu Sumer. Tiếp đến là giới chức sắc và tăng lữ với vị thế và gia tài truyền lại trải qua thừa kế. Giới thượng lưu hoàn toàn có thể liên hôn với hoàng gia hoặc giữa những mái ấm gia đình thượng lưu với nhau. Quý tộc Sumer cũng tích cực trong những yếu tố tôn giáo, thôi thúc việc hình thành một những tầng lớp tu sĩ biết chữ, là nền tảng cơ bản cho tích góp tri thức của người Sumer. [ 88 ] [ 89 ]

Dân thường Sumer gồm có nhiều nhóm người phụ thuộc vào kinh tế tài chính vào giới thượng lưu, [ 90 ] gồm có nông dân địa tô hay nhân công ( nạo vét kênh mương, thiết kế xây dựng những khu công trình công cộng, … ). Các nguồn tài liệu lúc bấy giờ chưa có đủ thông tin về đời sống hàng ngày của họ, ngoại trừ những góc nhìn tương quan đến việc làm. Đời sống tôn giáo và hội đồng của họ phần nhiều đều là suy luận hoặc giả định. [ 88 ] [ 89 ]

Chế độ nô lệ có sống sót ở những vương quốc Sumer, nhưng không phổ cập với phần đông dân số. Chủ sở hữu nô lệ hoàn toàn có thể là cá thể hoặc tổ chức triển khai. Họ hoàn toàn có thể bán, Tặng, cho thuê, cầm đồ nô lệ hoặc làm gia tài thừa kế. Một số hợp đồng mua và bán nô lệ được tìm thấy ghi về những lí do đơn cử, thường là chủ mái ấm gia đình mắc nợ và phải bán thành viên trong mái ấm gia đình : con trai, con gái, vợ, em gái. Nô lệ thể chế cũng hoàn toàn có thể là tù nhân cuộc chiến tranh. Gia nhân hoàn toàn có thể kết hôn, kể cả với những người tự do, và sở hữu tài sản và đất đai của, nhưng ở đầu cuối vẫn là gia tài của gia chủ. Một nô lệ hoàn toàn có thể tự chuộc thân, nhưng sau đó phải ở lại ship hàng chủ cũ của mình, hoặc cũng hoàn toàn có thể được chủ nô trả tự do. [ 74 ] [ 77 ] [ 91 ]

Đô thị hóa[sửa|sửa mã nguồn]

Sơ đồ di chỉ Ur, với khu vực thờ cúng ( màu đỏ ) và những tòa nhà từ thời Ur III, bên ngoài có tường bao và cổng vào cùng niên đại .Sumer là một trong những khu vực đô thị hóa tiên phong trên quốc tế ( giữa thời kỳ Uruk ). [ 92 ] Nghiên cứu địa tầng ở một số ít di chỉ như Uruk, Nippur, Ur, .. cho thấy khu vực Lưỡng Hà bị trấn áp bởi một vài TT đô thị lớn ( 100 – 200 héc-ta ), thống trị những thị xã nhỏ hơn ( hơn 10 héc-ta ) và những thôn làng lân cận. Trong tiến trình cuối Uruk và Jemdet Nasr ( k. 3400 – 2900 TCN ) sự đô thị hóa tăng nhanh làm suy giảm những làng mạc. Các di chỉ Uruk và Lagash thậm chí còn vượt quá 400 héc-ta. Người ta tin rằng trong quá trình những triều đại tiên phong ( k. 2900 – 2600 TCN ), hơn 70 % dân số của vùng Nippur sống trong những khu dân cư rộng hơn 10 héc-ta, [ 93 ] điều tương tự như xảy ra ở những khu vực khác của Sumer : xã hội có tỷ suất đô thị hóa rất cao. Tỷ lệ làng mạc tăng nhẹ trong nửa sau thời Ur III, nhưng những thành phố lớn vẫn đóng vao trò quan trọng với hơn 50% dân số sống ở thành thị. [ 94 ] Mức độ đô thị hóa cao này không phải không bình thường nếu so với những nền văn minh cổ đại khác, như Hy Lạp cổ xưa và Hy Lạp cổ đại .Hiện chưa có đủ thông tin về cảnh sắc của những đô thị này. Các cuộc khai thác hầu hết tập trung chuyên sâu vào những di tích lịch sử của những thành phố lớn nhất, cộng thêm khoảng chừng thời hạn tăng trưởng của mỗi di tích lịch sử trải dài hơn một thiên niên kỉ, dẫn đến việc rất khó để xác lập thực chất và tính năng của những khu công trình kiến trúc. [ 95 ] Tuy nhiên, tại Eridu, Nippur, Uruk và Ur, hoàn toàn có thể xác lập được một số ít khu di tích lịch sử được dành riêng cho thờ cúng trong nhiều thiên niên kỷ, bao quanh bởi những khu công trình nhờ vào. Một số ngôi đền được dựng lên trên nền cao, sau này tăng trưởng thành những ziggurat ở triều đại Ur thứ ba. [ 96 ]Các thành phố Sumer có những bức tường thành phòng thủ lớn và mạng lưới hệ thống kênh đào. Tuy nhiên, có vẻ như thành phố không có quy hoạch đô thị rõ ràng. [ 95 ] [ 97 ] Theo tài liệu tích lũy được từ những di chỉ Habuba Kabira, Abu Salabikh, Khafadje, Tell Asmar và những cuộc khai thác ở Ur và Nippur, hoàn toàn có thể thấy một số ít khu vực dân cư có vẻ như đã được quy hoạch, còn 1 số ít khác là tự phát. Các khu dân cư nằm dọc những con đường hẹp dần theo thời hạn khi dân số đông đúc lên. Các Q. có vẻ như không được phân loại theo mức độ giàu sang, vì những ngôi nhà nằm trên cùng một thành phố có quy mô khác nhau. Các khu nhà hoàn toàn có thể là những mái ấm gia đình người làm quây xung quanh một mái ấm gia đình giàu sang, hoặc là một cụm mái ấm gia đình có quan hệ họ hàng, hoặc thậm chí còn tụ họp lại theo nghề nghiệp. [ 98 ]

Gia đình một vợ một chồng là hạt nhân của xã hội Sumer, hình thành trải qua hôn nhân gia đình. Cuộc hôn nhân gia đình được hai mái ấm gia đình đàm phán và thỏa thuận hợp tác, hợp pháp hóa bằng một hôn lễ. Gia đình nhà trai Tặng sính lễ cho nhà gái, trong trường hợp hủy hôn thì được coi như quà bồi thường. [ 74 ] [ 77 ] Các văn bản tìm được cũng ghi lại việc cô dâu mang theo của hồi môn và việc chú rể khuyến mãi lễ vật cho cô dâu trong lễ cưới. [ 77 ]Cuộc hôn nhân gia đình hoàn toàn có thể bị giải trừ theo ý muốn của người chồng, tuy nhiên phải đi kèm khoản bồi thường kinh tế tài chính cho vợ nếu nhu yếu này được quan tòa phán quyết là là vô căn cứ. Các địa thế căn cứ ly hôn được biết đến là ngoại tình và không triển khai xong hôn nhân gia đình. [ 77 ] Các mái ấm gia đình hầu hết là một vợ một chồng, nhưng người chồng hoàn toàn có thể lấy vợ lẽ và khan hiếm hơn nữa là vợ hai, với sự chấp thuận đồng ý của người vợ đầu .

Địa vị của phụ nữ[sửa|sửa mã nguồn]

Trong mái ấm gia đình, người cha là người nắm quyền ; tuy nhiên, một người phụ nữ đã kết hôn vẫn hoàn toàn có thể đứng ra thực hiên thanh toán giao dịch một mình hoặc cùng với chồng. Phụ nữ hoàn toàn có thể ra tòa, làm chứng trước tòa, có gia tài riêng. [ 74 ] [ 77 ] Phụ nữ góa chồng thậm chí còn trở thành chủ hộ mái ấm gia đình nếu con của họ còn nhỏ ; nhưng trừ khi họ ở trong một mái ấm gia đình phong phú và tự chủ về kinh tế tài chính, những người phụ nữ này có thực trạng bấp bênh và phải nhờ vào vào một tổ chức triển khai để có tiền nuôi sống bản thân. Không phải toàn bộ phụ nữ đều kết hôn hoặc góa chồng : như trường hợp của gái mại dâm, nhưng có vẻ như cũng có những phụ nữ sống độc lập khác và phải tự chu cấp cho bản thân. Không nên cho rằng phụ nữ Sumer bị số lượng giới hạn trong khoanh vùng phạm vi nội trợ, ngay cả khi đó vẫn là việc làm chính của họ, vì họ vẫn thường được ghi lại là thao tác bên ngoài khuôn khổ mái ấm gia đình, đặc biệt quan trọng là trong những tổ chức triển khai. [ 99 ]Nhìn chung trong lịch sử dân tộc Lưỡng Hà, phụ nữ có vị trí thấp hơn so với phái mạnh, nhưng vị thế của phụ nữ trong xã hội Sumer vẫn được cho là tích cực hơn so với hậu duệ của họ trong những thời kỳ sau này từ đầu thiên niên kỷ thứ hai TCN trở đi. Tuy nhiên điều này vẫn còn gây nhiều tranh cãi. [ 100 ] K. Wright cho rằng vị thế của phụ nữ bị kéo thấp xuống từ thiên niên kỷ thứ tư TCN, do hệ quả của việc Open nhà nước và đô thị. [ 101 ]

Con cái trong giá thú đều hoàn toàn có thể tham gia vào những hoạt động giải trí của mái ấm gia đình và có quyền thừa kế. Khi người cha qua đời, gia tài được chia cho những con trai, người con lớn hoàn toàn có thể được phần lớn hơn và tiếp quản vị trí và việc làm của người cha. Các con gái được nhận của hồi môn khi kết hôn, nhưng hoàn toàn có thể cũng được chỉ định là người thừa kế nếu nhà không có con trai. Nếu một người không có con cháu thì quyền thừa kế chuyển cho người anh trai, rồi đến cha mẹ. [ 74 ] [ 77 ] Cũng hoàn toàn có thể nhận con nuôi làm người thừa kế. [ 77 ] Tầm quan trọng của việc sinh nở cũng được bộc lộ qua những nghi lễ khác nhau nhằm mục đích bảo vệ phụ nữ khi sinh con trước những biến chứng khi sinh sản và hậu sản. [ 102 ]

Tình cảm mái ấm gia đình[sửa|sửa mã nguồn]

Tình cảm mái ấm gia đình ít khi được đề cập đến trong những tài liệu vì phần đông những văn bản tìm được thuộc về nghành nghề dịch vụ hành chính và pháp lý. Tuy nhiên, một số ít tác phẩm văn học cũng san sẻ cái nhìn của giới thượng lưu về những xúc cảm lãng mạn. Các bài thơ về nữ thần Inanna và thần Dumuzid bộc lộ những góc nhìn khác nhau của tình yêu như ham muốn, nhục dục, tranh cãi và rạn nứt. Một số truyền thuyết thần thoại khác phản ánh tình yêu giữa anh chị em, như giữa Dumuzi và chị gái Geshtinanna. Có những bài thánh ca ca tụng mối quan hệ giữa cha mẹ và con cháu : nỗi sợ hãi những nguy hiểm của việc sinh nở, niềm vui của một người mẹ khi thấy đứa con trai nhỏ của mình lớn lên và trưởng thành, tình yêu của một người con trai so với người mẹ ở xa. [ 103 ]Cuộc sống hàng ngày của những mái ấm gia đình Sumer hoàn toàn có thể được tiếp cận bằng cách điều tra và nghiên cứu phần còn lại của những ngôi nhà trên một số ít khu vực, đa phần ở khu vực thành thị, điều này không nhất thiết là thiên vị vì đó rõ ràng là môi trường tự nhiên sống của hầu hết Người Sumer. Một quy mô cư trú thống trị Open và sau đó thắng lợi đô thị hóa, đó là một ngôi nhà có khoảng trống TT hình tứ giác, tổ chức triển khai giao thông vận tải và chi phối những hoạt động giải trí trong nước, và không chắc như đinh rằng nó ở trên khung trời. mở ( trong trường hợp đó là một sân trong ) hoặc được bảo hiểm. Hình dạng và kích cỡ của những khu dân cư từ ” quy mô ” cơ bản này rất phong phú, một quy mô không phải là nơi duy nhất được xác nhận do 1 số ít nơi cư trú không có khoảng trống TT này [ 98 ] .

Một kiểu nhà ở Sumer tại thành phố cổ Ur, của thương gia Ea-Nasir vào đầu thế kỷ 18 TCN : Các gian phòng hoàn toàn có thể là 1. tiền đình ; 2. khoảng trống TT ; 3. hiên chạy dọc của cầu thang dẫn lên tầng một ; 4. khu vực dùng nước ; 5. khách sảnh ; 6. nhà nguyện .Cuộc sống hàng ngày của những mái ấm gia đình Sumer hoàn toàn có thể được tiếp cận bằng cách nghiên cứu và điều tra tàn tích nhà cửa tại một số ít khu khai thác, hầu hết ở khu vực thành thị – nơi sinh sống của phần nhiều người Sumer. Mô hình nhà ở thông dụng nhất là kiểu nhà có chính phòng hình tứ giác với những phòng tính năng khác quây xung quanh. Mô hình cơ bản này có hình dạng và size phong phú, cạnh bên đó cũng có 1 số ít loại nhà khác không có chính phòng. [ 98 ]Chức năng của những phòng không phải khi nào cũng được phân định rõ ràng. Những ngôi nhà nhỏ chỉ có một vài phòng thì không có sự phân biệt trong tác dụng của mỗi phòng. Với những ngôi nhà lớn hơn thì hoàn toàn có thể nhận diện được kho chứa đồ, phòng khách, phòng ngủ hay đôi lúc là phòng tắm. Chính phòng được sử dụng cho những hoạt động giải trí chính của mái ấm gia đình. Một số ngôi nhà hoàn toàn có thể có tầng lầu. Mái nhà có năng lực là mái bằng trát đất sét hoặc phủ phên sậy. Nhà ở cũng hoàn toàn có thể có những khu vực mang công dụng tôn giáo như một nhà nguyện nhỏ để thực thi những nghi lễ trong mái ấm gia đình. Một số ngôi nhà có hầm mộ chứa thi thể của những thành viên quá cố, nhằm mục đích duy trì sự thân mật giữa người chết và hậu duệ đang sống của họ. [ 98 ]Về đồ nội thất bên trong, những cuộc khai thác thường tìm thấy những loại nhà bếp được sử dụng để nấu nướng, có lẽ rằng cũng để làm đồ gốm hoặc để sưởi ấm trong mùa lạnh, như lò nướng đơn, lò nướng boong, lò sưởi, bếp lò. Thợ thủ công hoàn toàn có thể thao tác trong nhà hoặc ngoài xưởng. Bếp cũng hoàn toàn có thể dùng để xác lập đặc thù dân cư của ngôi nhà : nhà giàu có hoặc đông đúc hơn thì sẽ có nhà bếp lớn hơn. [ 98 ]

Dao găm vàng từ một lăng mộ tại Nghĩa trang Hoàng gia tại Ur .

Ngôn ngữ và chữ viết[sửa|sửa mã nguồn]

Tiếng Sumer nói chung được coi như một ngôn từ khác biệt trong ngôn ngữ học bởi nó không thuộc một ngữ hệ nào từng được biết đến, khác với tiếng Akkad thuộc nhánh Semit của ngữ hệ Phi-Á. Đã có nhiều nỗ lực bất thành để tìm mối liên hệ giữa tiếng Sumer và những nhóm ngôn từ khác. [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ] Trái ngược với ngôn từ Semit láng giềng, tiếng Sumer không có biến tố. [ 15 ] Nó là một ngôn từ chấp dính ; nói cách khác, những hình vị ( ” đơn vị nghĩa ” ) được thêm vào nhau để tạo ra những từ, không giống như những ngôn từ nghiên cứu và phân tích trong đó những hình vị được ghép lại để tạo ra câu .

Trong thiên niên kỷ 3 TCN, đã xuất hiện một sự cộng sinh văn hóa giữa người Sumer và người Akkad, và việc sử dụng song ngôn ngữ trở nên phổ biến.[104] Sự ảnh hưởng của tiếng Sumer lên tiếng Akkad (và ngược lại) được thể hiện rõ nét trong tất cả các khía cạnh, từ việc vay mượn từ vựng ở quy mô lớn, tới cú pháp, hình thái, và hội tụ âm vị.[104] Điều này đã khiến các học giả coi tiếng Sumer và tiếng Akkad ở thiên niên kỷ 3 TCN là một sprachbund (liên minh ngôn ngữ).[104]

Tiếng Akkad dần thay thế sửa chữa tiếng Sumer với vai trò lời nói đại trà phổ thông ở khoảng chừng cuối thiên niên kỷ 3 đầu thiên niên kỷ 2 TCN, [ 105 ] nhưng tiếng Sumer vẫn liên tục được sử dụng như một ngôn từ rất linh sử dụng trong nghi lễ, văn học và khoa học tại Babylonia và Assyria cho tới thế kỷ thứ I. [ 106 ] Bảng chữ viết thời kỳ đầu ghi lại việc phân phát bia, 3100 – 3000 trước Công nguyêmNhững tò mò khảo cổ học quan trọng nhất tại Sumer là một số lượng lớn những bảng đất sét khắc chữ hình nêm. Chữ viết Sumer là mạng lưới hệ thống chữ viết cổ nhất từng được phát hiện trên quốc tế. Đây được xem như một bước ngoặt vĩ đại trong sự tăng trưởng của quả đât, với việc ghi chép lại lịch sử vẻ vang và phát minh sáng tạo ra những tác phẩm văn học cũng như luật lệ và tôn giáo. Ban đầu người Sumer sử dụng những hình vẽ – tương tự với chữ tượng hình, sau đó tăng trưởng thành dạng chữ hình nêm và chữ kí hiệu. Họ dùng những que sậy có đầu hình tam giác hay hình nêm nhọn để khắc trên những phiến đất sét ẩm. Hàng trăm nghìn văn bản tiếng Sumer vẫn còn sống sót, như thư tín cá thể hay thương mại, hóa đơn, bảng từ vựng, lao lý, thánh ca, lời cầu nguyện, những câu truyện, ghi chép hàng ngày. Những ghi chép tại những đền đài và chữ khắc trên những vật thể khác nhau như bức tượng hay viên gạch cũng rất phổ cập. Nhiều văn bản vẫn còn nhiều bản sao sống sót bởi chúng được sao chép liên tục bởi những kinh sư trong quy trình họ học nghề. Tiếng Sumer liên tục là ngôn từ của tôn giáo và pháp lý ở Lưỡng Hà một thời hạn dài kể cả sau khi khu vực bị thống trị bởi những dân tộc bản địa Semit .

Một ví dụ tiêu biểu cho chữ viết hình nêm được sử dụng trong văn chương là các bài thơ về Bilgamesh được viết bằng chữ hình nêm Sumer chuẩn, kể về một vị vua từ Sơ kỳ triều đại II là Gilgamesh (hay “Bilgamesh” trong tiếng Sumer) và các cuộc phiêu lưu của ông cùng với người bạn thân là Enkidu. Đây được xem là một trong những tác phẩm văn học viết hư cấu cổ nhất được tìm thấy cho đến thời điểm hiện tại.

Người Sumer là những người phát minh sáng tạo tuyệt vời, biểu lộ qua nghệ thuật và thẩm mỹ của họ. Các đồ tạo tác của người Sumer có rất nhiều cụ thể và hoa văn, với những loại đá bán quý được nhập khẩu từ những vùng đất khác, ví dụ điển hình như lưu ly, đá cẩm thạch, và diorite, và những sắt kẽm kim loại quý như vàng cán. Vì đá rất hiếm nên nó được dành để điêu khắc. Vật liệu thông dụng nhất ở Sumer là đất sét nên nhiều vật phẩm được làm từ đất sét. Các sắt kẽm kim loại như vàng, bạc, đồng đỏ và đồng, cùng với vỏ sò và đá quý, được sử dụng để điêu khắc và chạm khảm. Những loại đá quý hơn như lưu ly, đá thạch cao và serpentine được sử dụng để làm con dấu hình tròn trụ .

Một số tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng nhất là Đàn lia của Ur, được coi là loại nhạc cụ có dây lâu đời thứ hai trên thế giới được tìm thấy. Chúng được Leonard Woolley phát hiện khi khai quật Lăng mộ Hoàng gia Ur từ năm 1922 đến 1934.

Con dấu hình tròn trụ và bản ấn, hình mặt tiền đền thờ ; 3500 – 3100 TCN ; làm từ đá vôi bitum ; cao 4,5 cm ; Bảo tàng nghệ thuật và thẩm mỹ Metropolitan ( Thành Phố New York )
Ram trong bụi cây, 2600–2400 TCN; vàng, đồng, vỏ sò và đá thạch cao; cao 45,7 cm; từ Lăng mộ Hoàng gia Ur (Vùng tổng trấn Dhi Qar, Iraq); Bảo tàng Anh
Thang đo Ur, 2600–2400 TCN; vỏ, đá thạch cao đỏ và lưu ly khảm trên gỗ; dài 49,5 cm; từ Lăng mộ Hoàng gia Ur; Bảo tàng Anh
Trang trí đầu bò trên một cây đàn lia ; 2600 – 2350 TCN ; đồng dát vỏ sò và lapis lazuli ; cao 13,3 cm, rộng 10,5 cm ; Bảo tàng nghệ thuật và thẩm mỹ Metropolitan

Kiến trúc Sumer[sửa|sửa mã nguồn]

Đại Ziggurat của Ur (Vùng ủy trị Dhi Qar, Iraq), được xây dựng thời Ur III, thờ thần mặt trăng ( Vùng ủy trị Dhi Qar, Iraq ), được thiết kế xây dựng thời Ur III, thờ thần mặt trăng Nanna

Đồng bằng Tigris-Euphrates không có khoáng vật và cây gỗ. Các công trình xây dựng Sumer được làm bằng gạch bùn phẳng-lồi, không trộn với vữa hay xi măng. Những công trình bằng gạch bùn sau cùng sẽ xuống cấp, vì thế theo định kì chúng bị phá hủy, đắp cao lên và xây lại trên cùng địa điểm. Công việc xây dựng liên tục này dần khiến nền của các thành phố cao lên, và trở nên cao hơn vùng đồng bằng xung quanh. Kết quả là những ngọn đồi, được gọi là các tell, xuất hiện trên khắp Cận Đông cổ đại.

Theo Archibald Sayce, những văn bản chữ tượng hình nguyên thủy của người Sumer thời kỳ đầu ( ví dụ như Uruk ) cho thấy rằng ” Đá rất hiếm nên chúng được dùng cho điêu khắc và làm con dấu. Gạch là vật tư kiến thiết xây dựng thường thì của những thành phố, pháo đài trang nghiêm, đền và nhà cửa. Thành phố có những ngọn tháp và được xây trên những nền đắp cao ; nhà cửa cũng có dạng hình tháp. Cửa nhà có bản lề, và hoàn toàn có thể đóng mở bằng một loại khóa ; cổng thành phố lớn hơn và có vẻ như như như được làm hai lớp. Các viên đá hay gạch móng nhà được làm phép bằng một số ít vật thể chôn bên dưới. ” [ 47 ]Các khu công trình ấn tượng và nổi tiếng nhất của Sumer là những ziggurat, cấu trúc bậc thang với đền thờ ở trên đỉnh. Những con dấu hình tròn trụ của Sumer cũng bộc lộ những ngôi nhà dựng từ lau sậy, nhưng không giống như kiểu nhà sậy của người Ả Rập đầm lầy ở phía nam Iraq những năm 400. Người Sumer cũng đã biết làm nhịp vòm trong những ngôi nhà mái vòm bền vững và kiên cố bằng cách dựng và nối những vòm cuốn. Các ngôi đền và hoàng cung Sumer sử dụng những kỹ thuật và vật tư tiên tiến và phát triển hơn, như trụ ốp tường, hốc tường, bán cột, và đinh đất sét .

Những chiếc xe ngựa thời kỳ đầu khảm trên Thang đo Ur, khoảng 2600 TCN

Các đội hình chiến trận trên một mảnh bia kền kềnNhững cuộc cuộc chiến tranh hầu hết liên tục giữa những thành bang Sumer trong suốt 2000 năm đã giúp tăng trưởng những kỹ thuật và công nghệ tiên tiến cuộc chiến tranh của Sumer đạt tới trình độ tương đối cao. [ 107 ] Cuộc chiến tiên phong được ghi chép không thiếu là đại chiến giữa Lagash và Umma vào khoảng chừng năm 2525 TCN trên một chiếc bia được gọi là bia kền kền. Nó bộc lộ vị vua của Lagash chỉ huy một đội quân Sumer gồm hầu hết là bộ binh. Những lính bộ binh mang giáo, đội mũ trụ đồng và mang những tấm khiên bằng da hình chữ nhật. Những người cầm giáo được bộc lộ trong đội hình giống với đội hình phalanx, vốn yên cầu việc huấn luyện và đào tạo và kỷ luật ; điều này cho thấy rằng người Sumer hoàn toàn có thể đã sử dụng những chiến binh chuyên nghiệp. [ 108 ]Các thành phố Sumer được bao quanh bởi tường thành bởi gạch bùn để phòng thủ trước sự tiến công của quân địch và những cuộc vây thành .

Người Sumer đã tăng trưởng một mạng lưới hệ thống giám sát phức tạp vào khoảng chừng năm 4000 TCN. Hệ thống đo lường và thống kê tiên tiến và phát triển này dẫn tới sự sinh ra của số học, hình học, và đại số. Từ khoảng chừng năm 2600 TCN trở về sau, người Sumer đã viết nhiều bảng tính nhân trên tấm đất sét và đã biết giải những bài hình học và bài tính chia. Những dấu vết sớm nhất của chữ số Babylon cũng có từ quy trình tiến độ này. [ 109 ] Khoảng năm 2700 – 2300 TCN tận mắt chứng kiến sự Open lần đầu của bảng tính, và bảng phân định độ lớn của mạng lưới hệ thống số lục thập phân. [ 110 ] Người Sumer là những người tiên phong sử dụng mạng lưới hệ thống số giá trị vị trí. Cũng có vật chứng từ những lịch sử một thời cho rằng người Sumer hoàn toàn có thể đã sử dụng một kiểu thước trắc tinh để thống kê giám sát thiên văn học. Họ là những người tiên phong tính được diện tích quy hoạnh tam giác và thể tích khối trụ. [ 111 ]

Một game show bàn cờ của người SumerNhững ví dụ về công nghệ tiên tiến của người Sumer gồm có : bánh xe, chữ hình nêm, số học và hình học, mạng lưới hệ thống thủy lợi, thuyền Sumer, lịch mặt trăng, lịch mặt trời, đồng, da, cưa, đục, búa, nẹp, hàm thiếc, đinh, ghim, nhẫn, cuốc, rìu, dao, mũi giáo, đầu mũi tên, kiếm, keo, dao găm, túi da đựng nước, túi xách, dây nịt, áo giáp, ống tên, xe ngựa cuộc chiến tranh, bao kiếm, ủng, dép, harpons và bia .

Bằng chứng về những phương tiện đi lại có bánh xe đã Open từ giữa thiên niên kỷ thứ 4 TCN, gần đồng thời tại Lưỡng Hà, Bắc Kavkaz ( văn hóa truyền thống Maikop ) và Trung Âu. Ý tưởng bánh xe khởi nguồn từ bàn xoay đồ gốm và nhanh gọn được vận dụng vào những phương tiện đi lại vận động và di chuyển và cối xay. Sau chữ tượng hình Ai Cập, mạng lưới hệ thống chữ hình nêm của Sumer là mạng lưới hệ thống cổ thứ hai đã được giải thuật ( thực trạng của những mạng lưới hệ thống chữ viết còn cổ hơn như những hình tượng Jiahu và những phiến đá Tartaria đang còn gây tranh cãi ). Người Sumer là một trong số những nhà thiên văn học tiên phong, đã biết vẽ map sao và nhóm thành những chòm sao, nhiều chòm sao vẫn còn trong hoàng đạo thời nay và được người Hy Lạp cổ đại công nhận. [ 112 ] Họ cũng phân biệt được năm hành tinh hoàn toàn có thể quan sát thấy bằng mắt thường. [ 113 ]Người Sumer đã ý tưởng và tăng trưởng số học bằng cách sử dụng nhiều mạng lưới hệ thống số khác nhau gồm có một hệ cơ số hỗn hợp với một hệ thập phân thay thế sửa chữa và lục phân. Hệ lục phân này trở thành mạng lưới hệ thống số tiêu chuẩn tại Sumer và Babylon. Có thể họ đã ý tưởng ra những đội hình quân sự chiến lược và đưa ra mạng lưới hệ thống phân loại cơ bản giữa bộ binh, kỵ binh, và cung thủ. Họ là những người tiên phong được biết tới tăng trưởng những mạng lưới hệ thống hành chính và lao lý, được triển khai xong bằng tòa án nhân dân, nhà tù và hồ sơ lưu kí của chính quyền sở tại. Những thành bang thật sự tiên phong đã ra đười ở Sumer. Nhiều thế kỷ sau khi ý tưởng chữ hình nêm, vào khoảng chừng năm 2600 TCN, chữ viết lần tiên phong được sử dụng ngoài khoanh vùng phạm vi hóa đơn và bảng kê, để gửi thư từ, ghi chép lịch sử vẻ vang, lịch sử một thời, toán học, thiên văn học và những mục tiêu khác. Cùng với sự thông dụng của chữ viết, những trường học chính quy tiên phong đã được xây dựng, thường nằm ở ngôi đền chính của thành bang .Cuối cùng, người Sumer đã khởi đầu việc thuần hóa với nông nghiệp và thủy lợi trên quy mô lớn. Lúa mì Emmer, lúa mạch, cừu ( mở màn từ cừu hoang ), và gia súc ( mở màn từ bò rừng ) là những loài tiên phong được nuôi trồng trên quy mô lớn .

^ Tiếng Akkad : Šumeru ; Tiếng Sumer : kig ̃ ir, viết 𒆠𒂗𒄀 ki-en-gi và 𒆠𒂗𒂠 ki-en-ĝir15, tương tự với ” Vùng đất của Lãnh chúa ” hay ” Quê hương “. ĝir15 nghĩa là ” địa phương ” theo Từ điển Sumer Pennsylvania ). Stiebing ( 1994 ) dịch là ” Vùng đất của những Lãnh chúa Ánh sáng ” ( William Stiebing, Ancient Near Eastern History and Culture ). Postgate ( 1994 ) dịch là ” Vùng đất của những trái tim Sumer ” ( John Nicholas Postgate ( 1994 ). Early Mesopotamia : Society and Economy at the Dawn of History. Routledge ( UK ) .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Địa lý

Ngôn ngữ