Sóng thần (tiếng Nhật: 津波 tsunami) là một loạt các đợt sóng tạo nên khi một thể tích lớn của nước đại dương bị chuyển dịch chớp nhoáng trên một quy mô lớn. Động đất cùng những dịch chuyển địa chất lớn bên trên hoặc bên dưới mặt nước, núi lửa phun và va chạm thiên thạch đều có khả năng gây ra sóng thần. Đây là một loại hình thiên tai mà cho đến nay con người vẫn chưa thể tìm ra giải pháp để dự báo hoặc biết trước. Hậu quả tai hại của sóng thần có thể ở mức cực lớn. Nó tàn phá, cuốn trôi nhà cửa, xe cộ, cơ sở vật chất và giết chết bằng nhấn chìm trong nước đến hàng trăm ngàn người trong vài giờ.
Thuật ngữ tsunami (sóng thần) bắt nguồn từ tiếng Nhật có nghĩa “bến” (津 tsu, âm Hán Việt: “tân”) và “sóng” (波 nami, “ba”). Thuật ngữ này do các ngư dân đặt ra dù lúc đó họ không biết nguyên do là sóng xuất phát ở ngoài xa khơi. Cơn sóng thần khởi phát từ dưới đáy biển sâu; khi còn ngoài xa khơi, sóng có biên độ (chiều cao sóng) khá nhỏ nhưng chiều dài của cơn sóng lên đến hàng trăm kilômét. Vì vậy khi ở xa bờ chúng ta khó nhận diện ra nó, mà chỉ cảm nhận là một cơn sóng cồn trải dài.
Ở Tây phương sóng thần trước kia từng được coi là sóng thuỷ triều (tiếng Anh: tidal wave) vì khi tiến vào bờ, sóng tác động như một đợt thuỷ triều mạnh dâng lên, khác hẳn loại sóng thường gặp ngoài biển tạo bởi gió. Tuy nhiên, vì không đúng với thực tế cho nên thuật ngữ này không còn dùng nữa.
Sự hình thành sóng thần
Các trận sóng thần có thể hình thành khi đáy biển, đột ngột bị biến dạng theo chiều dọc, chiếm chỗ của lượng nước nằm trên nó. Những sự di chuyển lớn theo chiều dọc như vậy của vỏ Trái Đất có thể xảy ra tại các rìa mảng lục địa. Những trận động đất do nguyên nhân va chạm mảng đặc biệt hay tạo ra các cơn sóng thần. Khi một mảng đại dương va chạm với một mảng lục địa, đôi khi nó làm rìa mảng lục địa chuyển động xuống dưới. Cuối cùng, áp suất quá lớn tác dụng lên rìa mảng khiến nó nhảy giật lùi lại (snaps back) tạo ra các đợt sóng chấn động vào vỏ Trái Đất, khiến xảy ra cơn địa chấn dưới lòng biển, được gọi là động đất tại đáy biển.
Những vụ lở đất dưới đáy biển ( nhiều lúc xảy ra vì nguyên do động đất ) cũng như những vụ sụp đổ của núi lửa cũng hoàn toàn có thể làm chấn động cột nước khiến trầm tích và đá trượt xuống theo sườn núi rơi xuống đáy biển. Tương tự như vậy, một vụ phun trào núi lửa mạnh dưới biển cũng hoàn toàn có thể tung lên một cột nước để hình thành sóng thần. Các con sóng được hình thành khi khối lượng nước bị di dời vị trí hoạt động dưới ảnh hưởng tác động của trọng tải để lấy lại thăng bằng và tỏa ra trên khắp đại dương như những gợn sóng trên mặt ao .Trong thập kỷ 1950 người ta đã tò mò ra rằng những cơn sóng thần lớn hoàn toàn có thể Open từ những vụ lở đất, hoạt động giải trí phun trào núi lửa và những vụ va chạm thiên thạch. Những hiện tượng kỳ lạ đó khiến một lượng nước lớn nhanh gọn bị chuyển chỗ, khi nguồn năng lượng từ một thiên thạch hay một vụ nổ chuyển vào trong nước nơi xảy ra va chạm. Các cơn sóng thần với Open từ những nguyên do đó, khác với những trận sóng thần do động đất gây ra, thường nhanh gọn tan rã và hiếm khi lan tới những bờ biển quá xa vì diện tích quy hoạnh xảy ra sự kiện nhỏ. Các hiện tượng kỳ lạ đó hoàn toàn có thể gây ra những cơn sóng địa chấn lớn chỉ trong một khu vực, như vụ lở đất ở Vịnh Lituya tạo ra một sóng nước ước tính tới 50 – 150 m và tràn tới độ cao 524 m trên những ngọn núi ở đó. Tuy nhiên, một vụ lở đất cực lớn hoàn toàn có thể gây ra một trận sóng thần cực lớn gây ảnh hưởng tác động trên hàng loạt đại dương .
Các đặc thù[sửa|sửa mã nguồn]
Thường có một ý niệm sai rằng sóng thần cũng hoạt động giải trí như một đợt sóng hình thành do gió thường thì hay những cơn sóng cồn ( với gió phía sau, như trong bức tranh khắc gỗ thế kỷ 19 nổi tiếng của Hokusai này ). Trên trong thực tiễn, một cơn sóng thần được hiểu đúng hơn là một đợt dâng cao bất thần của nước biển, như một hay nhiều đợt nước. Lưỡi sóng thần đặc biệt quan trọng giống với một đợt sóng đang tan ra nhưng có chính sách khác hẳn : mức nước biển bất ngờ đột ngột tăng, tựa như những khối nước biển khổng lồ có lực còn lớn hơn nhiều .
Sóng thần diễn biến rất khác biệt tùy theo kiểu sóng: chúng chứa năng lượng cực lớn, lan truyền với tốc độ cao và có thể vượt khoảng cách lớn qua đại dương mà chỉ mất rất ít năng lượng. Một trận sóng thần có thể gây ra thiệt hại trên bờ biển cách hàng nghìn cây số nơi nó phát sinh, vì thế chúng ta có thể có nhiều tiếng đồng hồ chuẩn bị từ khi nó hình thành tới lúc ập vào một bờ biển, nó xuất hiện một thời gian khá dài sau khi sóng địa chấn hình thành từ nơi xảy ra sự kiện lan tới. Năng lượng trên mỗi mét dài trong sóng tỷ lệ với nghịch đảo của khoảng cách từ nguồn phát.[cần dẫn nguồn]
Thậm chí một trận sóng thần riêng không liên quan gì đến nhau hoàn toàn có thể tương quan tới một loạt những đợt sóng với những độ cao khác nhau. Ở vùng nước rộng, những cơn sóng thần có chu kỳ luân hồi rất dài ( thời hạn để đợt sóng sau tới vị trí một điểm sau đợt sóng trước ), từ nhiều phút tới nhiều giờ, và chiều dài sóng dài lên tới hàng trăm kilômét. Điều này rất độc lạ so với những con sóng hình thành từ gió thông thường trên mặt đại dương, chúng thường có chu kỳ luân hồi khoảng chừng 10 giây và chiều dài sóng 150 mét .Chiều cao thực của một đợt sóng thần trên đại dương thường không tới một mét. Điều này khiến những người ở trên tàu giữa đại dương khó nhận ra chúng. Bởi vì chúng có chiều dài sóng lớn, nguồn năng lượng của một cơn sóng thần điều khiển và tinh chỉnh hàng loạt cột nước, hướng nó xuống phía đáy biển. Các cơn sóng đại dương ở vùng nước sâu thường Open do hoạt động của nước tính từ mặt phẳng đến một độ sâu bằng 50% chiều dài sóng. Điều này có nghĩa rằng sự vận động và di chuyển của sóng mặt phẳng đại dương chỉ đạt tới độ sâu khoảng chừng 100 m hay ít hơn. Trái lại, những cơn sóng thần hoạt động giải trí như những con sóng vùng nước nông giữa biển khơi ( bởi chiều dài của chúng tối thiểu lớn gấp 20 lần chiều sâu nơi chúng hoạt động giải trí ), bởi sự phân tán hoạt động của nước ít xảy ra nơi nước sâu .Con sóng đi qua đại dương với vận tốc trung bình 500 dặm một giờ [ 1 ]. Khi tiến tới đất liền, đáy biển trở nên nông và con sóng không còn vận động và di chuyển nhanh được nữa, do đó nó mở màn ” dựng đứng lên ” ; phần phía trước con sóng khởi đầu dựng đứng và cao lên, và khoảng cách giữa những đợt sóng ngắn lại. Tuy một người ở ngoài đại dương hoàn toàn có thể không nhận thấy tín hiệu sóng thần, nhưng khi vào bờ nó hoàn toàn có thể đạt chiều cao một tòa nhà sáu tầng hay hơn nữa. Quá trình dựng đứng lên này tương tự như như khi ta vẩy một chiếc roi da. Khi sóng tiến từ phía cuối ra đầu roi, cùng một lượng nguồn năng lượng phân bổ trong khối lượng vật tư ngày càng nhỏ, khiến hoạt động trở nên mãnh liệt hơn. Càng đi vào đất liền, vận tốc vận động và di chuyển sẽ chậm lại nhưng ngọn sóng cao .Một con sóng trở thành một con ” sóng nước nông ” khi tỷ suất giữa độ sâu mặt nước và chiều dài sóng của nó rất nhỏ, và do tại sóng thần có chiều dài sóng rất lớn ( hàng trăm kilômét ), những cơn sóng thần hoạt động giải trí như những cơn sóng nước nông ngay bên ngoài đại dương. Những con sóng nước nông vận động và di chuyển với vận tốc bằng căn bậc hai của tích giữa tần suất trọng trường ( 9.8 m / s2 ) và chiều sâu nước. Ví dụ, tại Thái Bình Dương, với độ sâu trung bình 4000 m, một cơn sóng thần vận động và di chuyển với vận tốc khoảng chừng 200 m / s ( 720 km / h hay 450 dặm / giờ ) và mất ít nguồn năng lượng, thậm chí còn so với những khoảng cách lớn. Ở độ sâu 40 m, vận tốc sẽ là 20 m / s ( khoảng chừng 72 km / h hay 45 dặm / giờ ), nhỏ hơn vận tốc trên đại dương nhưng rõ ràng con người không hề chạy nhanh hơn vận tốc này .Sóng thần Viral từ nguồn phát ( tâm chấn ), vì vậy những bờ biển trong vùng bị tác động ảnh hưởng bởi chấn động thường lại khá bảo đảm an toàn. Tuy nhiên, những cơn sóng thần hoàn toàn có thể gây nhiễu xạ xung quanh những mảng lục địa ( như bộc lộ trong phim hoạt hình này ) .
Hoạt hình trận sóng thần Ấn Độ Dương khi những cơn sóng lan tới Sri Lanka và Ấn Độ. Không nhất thiết phải đối xứng ; những đợt sóng thần hoàn toàn có thể mạnh hơn ở hướng này so với hướng kia, tùy thuộc vào điều kiện kèm theo nguồn phát và điều kiện kèm theo địa lý khu vực xung quanh .Đặc trưng riêng của điều kiện kèm theo địa lý địa phương hoàn toàn có thể dẫn tới hiện tượng kỳ lạ triều giả hay sự hình thành những đợt sóng dừng, hoàn toàn có thể gây thiệt hại lớn hơn trên bờ biển. Ví dụ, cơn sóng thần lan tới Hawaii ngày 1 tháng 4 năm 1946 có thời hạn ngắt quãng mười lăm phút giữa những đợt sóng. Chu kỳ cộng hưởng tự nhiên của Vịnh Hilo là khoảng chừng mười ba phút. Điều đó có nghĩa mỗi đợt sóng tiếp theo trùng pha với hoạt động của Vịnh Hilo, tạo ra một đợt triều giả trong vịnh. Vì thế, Hilo bị thiệt hại nặng nền nhất so với tổng thể những khu vực khác tại Hawaii, đợt sóng thần / triều giả có độ cao lên tới 14 m giết hại 159 người .Sóng biển được chia làm ba loại, địa thế căn cứ vào độ sâu :
- Tầng nước sâu
- Tầng nước trung bình
- Tầng nước nông
Dù được tạo ra ở tầng nước sâu ( khoảng chừng 4000 m dưới mực nước biển ), sóng thần được xem là sóng ở tầng nước nông. Khi sóng thần tiến vào tầng nước nông gần bờ, khoảng chừng thời hạn của nó không đổi, nhưng chiều dài sóng thì giảm liên tục, điều này làm cho nước tích tụ thành một mái vòm khổng lồ, gọi là hiệu ứng ” bị cạn ” .
Dấu hiệu của một đợt sóng thần sắp tới[sửa|sửa mã nguồn]
Những tín hiệu sau đây thường báo trước một cơn sóng thần : [ 2 ] :
- Cảm thấy động đất. Nếu cảm thấy nền đất rung lắc mạnh đến mức không còn đứng vững được, thì nhiều khả năng sẽ xảy ra một trận sóng thần lớn.
- Các bong bóng chứa khí gas nổi lên mặt nước làm ta có cảm giác như nước đang bị sôi.
- Nước trong sóng nóng bất thường.
- Nước có mùi trứng thối (khí Hydro sulfide) hay mùi xăng, dầu.
- Nước làm da bị mẩn ngứa.
- Nghe thấy một tiếng nổ như là:
- – tiếng máy nổ của máy bay phản lực
- – hay tiếng ồn của cánh quạt máy bay trực thăng, hay là tiếng huýt sáo.
- Biển lùi về sau một cách đáng chú ý.
- Mây đen vần vũ đầy trời.
- Vệt sáng đỏ ở đường chân trời.
- Khi sóng thần ập vào bờ, sẽ có tiếng gầm rú giống như chuyến tàu hỏa đang đến gần.
- Hàng triệu con chim hải âu bay ngược biển.
- Nhiều đất nước khi có sóng thần, thường hay có những tiếng còi cảnh báo rú lên.
Cảnh báo và ngăn ngừa[sửa|sửa mã nguồn]
Bức tường chắn sóng thần tại Tsu – shi, Nhật Bản
Sóng thần không hề được Dự kiến một cách trọn vẹn đúng mực, nhưng có những tín hiệu hoàn toàn có thể báo trước một đợt sóng thần sắp xảy ra, và nhiều mạng lưới hệ thống đang được tăng trưởng và được sử dụng để giảm thiểu những thiệt hại do sóng thần gây ra .Ở những khoảnh khắc khi lưỡi đợt sóng thần là vùng lõm của nó, nước biển sẽ rút khỏi bờ với khoảng cách bằng nửa chu kỳ luân hồi sóng trước khi đợt sóng tràn tới. Nếu đáy biển có độ nghiêng thấp, sự rút lui này hoàn toàn có thể lên tới hàng trăm mét. Những người không nhận thức được về sự nguy khốn hoàn toàn có thể vẫn ở lại trên bãi biển vì tò mò, hay để nhặt những con cá trên đáy biển lúc ấy đã trơ ra .
Ở những khoảnh khắc khi lưỡi sóng của cơn sóng thần đạt mức đỉnh lần thứ nhất, những đợt sóng tiếp theo hoàn toàn có thể khiến nước dâng cao hơn. Một lần nữa, việc hiểu biết về hoạt động giải trí của sóng thần rất quan trọng, để hoàn toàn có thể nhận thức rằng khi mực nước rút xuống lần tiên phong, nguy khốn chưa hề qua. Ở những vùng bờ biển có độ cao thấp, một trận động đất mạnh là tín hiệu cảnh báo nhắc nhở chính rằng một cơn sóng thần hoàn toàn có thể đã được tạo ra .Những vùng có rủi ro tiềm ẩn sóng thần cao hoàn toàn có thể sử dụng những mạng lưới hệ thống cảnh báo nhắc nhở sóng thần để xác lập và cảnh báo nhắc nhở người dân trước khi sóng đi tới đất liền. Tại một số ít hội đồng ở bờ biển phía tây nước Mỹ, vốn có rủi ro tiềm ẩn đương đầu với những cơn sóng thần Thái Bình Dương, những tín hiệu cảnh báo nhắc nhở hướng dẫn người dân đường thoát hiểm khi một cơn sóng thần tràn tới. Các quy mô trên máy tính hoàn toàn có thể Dự kiến phỏng chừng khoảng chừng thời hạn tràn tới và sức mạnh của sóng thần dựa trên thông tin về sự kiện gây ra nó và hình dạng của đáy biển ( bathymetry ) và vùng đất bờ biển theo địa hình học. [ 3 ] Lưu trữ 2010 – 10-18 tại Wayback Machine
Một trong những dấu hiệu cảnh báo sớm nhất là từ những loài động vật ở gần. Nhiều loài vật cảm giác được sự nguy hiểm và bỏ chạy lên vùng đất cao trước khi những con sóng tràn tới. Vụ động đất Lisbon là trường hợp đầu tiên được ghi lại về hiện tượng đó tại châu Âu. Hiện tượng này cũng đã được nhận thấy tại Sri Lanka trong trận Động đất Ấn Độ Dương 2004 ([4]). Một số nhà khoa học có thể suy luận rằng các loài vật có thể có một khả năng cảm nhận được sóng hạ âm (sóng Rayleigh) từ một trận động đất nhiều phút hay nhiều giờ trước khi một cơn sóng thần tấn công vào bờ (Kenneally, [5]).
Trong khi vẫn chưa có năng lực ngăn ngừa sóng thần, tại một số ít vương quốc thường phải hứng chịu thảm họa vạn vật thiên nhiên này, 1 số ít giải pháp đã được thực thi nhằm mục đích giảm thiệt hại do sóng thần gây ra. Nhật Bản đã vận dụng một chương trình lớn thiết kế xây dựng những bức tường chắn sóng thần với chiều cao lên tới 4.5 m ( 13.5 ft ) trước những vùng bờ biển nhiều dân cư sinh sống. Những nơi khác đã thiết kế xây dựng những cửa cống và kênh để dẫn dòng nước từ những cơn sóng thần đi hướng khác. Tuy nhiên, hiệu suất cao của chúng vẫn còn là một yếu tố tranh cãi, chính bới những cơn sóng thần thường cao hơn tường chắn. Ví dụ, đợt sóng thần tràn vào hòn đảo Hokkaido ngày 12 tháng 7 năm 1993 tạo ra những đợt sóng cao tới 30 m ( 100 ft ) – tương tự một tòa nhà 10 tầng. Thị trấn cảng Aonae đã được trang bị một bức tường chắn sóng thần bao kín xung quanh, nhưng những cơn sóng đã tràn qua tường và tàn phá hàng loạt cấu trúc thiết kế xây dựng bằng gỗ trong vùng. Bức tường hoàn toàn có thể có tính năng trong việc làm chậm và giảm độ cao sóng thần nhưng nó không ngăn cản được tính tàn phá và gây thiệt hại nhân mạng của sóng thần .Những hiệu ứng của một cơn sóng thần hoàn toàn có thể giảm bớt nhờ những yếu tố vạn vật thiên nhiên như cây cối dọc bờ biển. Một số vị trí trên đường đi của cơn sóng thần Ấn Độ Dương 2004 phần đông không bị thiệt hại gì nhờ nguồn năng lượng sóng thần đã bị một dải cây như dừa và đước hấp thụ. Một ví dụ khác, làng Naluvedapathy tại vùng Tamil Nadu Ấn Độ bị thiệt hại rất ít khi những con sóng thần tan vỡ trong khu rừng 80.244 cây được trồng dọc bờ biển năm 2002 để được ghi tên vào Sách kỷ lục Guinness. [ 6 ] Những nhà môi trường tự nhiên đã đề xuất kiến nghị việc trồng cây dọc theo những vùng bờ biển có rủi ro tiềm ẩn sóng thần cao. Tuy hoàn toàn có thể mất vài năm để cây lớn đạt tới kích cỡ thiết yếu, những công cuộc trồng rừng như vậy hoàn toàn có thể mang lại những công cụ hữu hiệu, rẻ tiền cũng như có tính năng lâu dài hơn trong việc ngăn ngừa sóng thần hơn những giải pháp đắt tiền, gây hại đến môi trường tự nhiên như những bức tường chắn sóng .
Ứng phó với sóng thần[sửa|sửa mã nguồn]
Khi đang ở trên biển, ven biển[sửa|sửa mã nguồn]
Khi đang ở trên tàu, thuyền trên biển, hoặc vùng ven biển mà nhận được tin cảnh báo nhắc nhở sóng thần thì bạn không nên cho tàu thuyền trở lại cảng, mà nên chuyển dời tàu thuyền đến những vùng nước sâu tối thiểu là trên 150 m, vì sóng thần hoàn toàn có thể gây ra sự đổi khác nhanh gọn mực nước biển và tạo ra những dòng chảy nguy khốn ở cảng và bến tàu .Khi tàu thuyền còn neo đậu trong bờ mà nhận được tin cảnh báo nhắc nhở sóng thần thì chủ tàu thuyền hoàn toàn có thể đưa tàu thuyền của mình ra biển nếu có đủ thời hạn và triển khai những giải pháp phòng tránh theo thông tin của chính quyền sở tại, cơ quan chức năng của địa phương .Tuyệt đối không ai được ở lại trên tàu thuyền neo đậu tại bến cảng, vì sóng thần có sức phá hoại rất lớn .
Khi ở trên đất liền[sửa|sửa mã nguồn]
Đang ở khu vực bờ biển : khi nhận được tin sóng thần, bạn phải ngay lập tức chạy đến nơi bảo đảm an toàn ở những bãi đất cao hoặc ở nơi cách xa bờ biển từ 500 m trở lên .Đang ở nơi đông người : khi nhận được tin sóng thần, bạn phải ngay lập tức báo với những người khác cùng chạy đến nơi bảo đảm an toàn ở những bãi đất cao hoặc ở nơi cách xa bờ biển từ 500 m trở lên, đặc biệt quan trọng là trợ giúp trẻ nhỏ, người già, phụ nữ có thai, người tàn tật đi sơ tán .
Đang ở trong nhà trệt, nhà thấp tầng: trong phạm vi dưới 500m so với bờ biển, bạn phải sơ tán vào sâu trong đất liền, chỉ mang theo các vật dụng, tài sản, giấy tờ quan trọng khi sơ tán; Nếu bạn đang ở trong nhà cao tầng: phải di chuyển lên các tầng cao, không ở lại tầng 1 cho đến tầng 3; mở trống các cửa ở các tầng thấp để hạn chế sự tác động của sóng. Nếu bạn đang đi trên đường khu vực gần biển: Bạn không được đi ra hướng bờ biển.[2]
Các trận sóng thần lịch sử vẻ vang[sửa|sửa mã nguồn]
- Xem thêm Danh sách những trận sóng thần lịch sử theo số lượng thiệt hại nhân mạng.
Sóng thần xảy ra tiếp tục nhất ở Thái Bình Dương nhưng là một hiện tượng kỳ lạ toàn thế giới ; sóng thần hoàn toàn có thể xảy ra ở bất kỳ nơi nào có khối nước lớn, gồm có cả những hồ nằm trong đất liền, có năng lực xảy ra sự di dời của khối đất bên dưới. Những cơn sóng thần nhỏ, không gây thiệt hại và không hề nhận ra được nếu không có thiết bị trình độ, xảy ra tiếp tục như tác dụng của những trận động đất nhẹ và những địa chấn khác .
Trận sóng thần ở Đảo Vancouver, Canada năm 1700[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 26 tháng 1 năm 1700, trận động đất Cascadia, một trong những trận động đất mạnh nhất trong lịch sử dân tộc, làm gián đoạn Cascadia Subduction Zone offshore từ hòn đảo Vancouver đến bắc California, tạo nên một cơn sóng thần được ghi lại trong lịch sử vẻ vang Nhật Bản cũng như trong lịch sử dân tộc truyền khẩu của người thổ dân châu Mỹ .
Trận sóng thần ở Lisboa, Bồ Đào Nha năm 1755[sửa|sửa mã nguồn]
Hàng vạn người sống sót qua trận động đất ở Lisboa năm 1755 đã thiệt mạng trong đợt sóng thần xảy ra sau đó nửa giờ. Nhiều dân cư thành phố chạy ra bờ biển, tin rằng nơi này hoàn toàn có thể tránh khỏi những đám cháy và mảnh vỡ do động đất. Trước khi cơn sóng thần ập vào cảng, nước rút rất nhanh, để lộ những sản phẩm & hàng hóa bị rơi xuống biển và những chiếc tàu đắm bị quên béng .
Động đất, sóng thần và hỏa hoạn sau đó đã giết chết hơn một phần ba dân số Lisboa trước trận động đất. Những văn lịch sử ghi chép lại các cuộc thám hiểm của Vasco da Gama và những nhà hàng hải trước đó bị mất, rất nhiều ngôi nhà bị phá hủy (gồm cả đa số những kiến trúc Manueline Bồ Đào Nha). Những người châu Âu ở thế kỷ 18 đã tìm cách giải thích thảm họa này trong tôn giáo và các hệ thống đức tin lý trí. Các nhà triết học Thời khai sáng, nổi tiếng nhất là Voltaire, đã viết về sự kiện này. Quan niệm triết học về sự siêu phàm, như được nhà triết học Immanuel Kant miêu tả trong cuốn Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen (Những quan sát về Cảm giác của Cái đẹp và sự Siêu phàm), có một phần cảm hứng trong nỗ lực tìm hiểu tầm cỡ của trận động đất và sóng thần Lisboa.
1883 – Vụ nổ phun trào Krakatoa[sửa|sửa mã nguồn]
Hòn đảo núi lửa Krakatoa ở Indonesia đã nổ tung với sức mạnh tiêu diệt năm 1883, thổi tung một phần buồng magma dưới chân nó khiến vùng đất nằm phía trên đó và đáy biển sụp đổ. Một loạt những cơn sóng thần đã hình thành sau vụ sụp đổ, một số ít cơn đạt tới độ cao hơn 40 mét trên mực nước biển. Các cơn sóng thần được quan sát thấy trên khắp Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương, bờ biển phía tây nước Mỹ, Nam Mỹ và thậm chí còn xa tới cả Kênh Anh Quốc. Ở bờ biển phía đối lập tại Java và Sumatra nước lụt tràn sâu nhiều dặm vào trong bờ gây ra thiệt hại to lớn về nhân mạng tới mức một vùng dân cư đã không khi nào được Phục hồi và trở thành rừng rậm và hiện là khu dự trữ sinh quyển Ujung Kulon
Vụ nổ Halifax xảy ra ngày thứ Năm, 6 tháng 12 năm 1917 lúc 9:04:35 sáng giờ địa phương tại Halifax, Nova Scotia ở Canada, khi chiếc tàu chở vũ khí cho Chiến tranh thế giới thứ nhất Mont-Blanc của Pháp va chạm với chiếc tàu thủy Na Uy Imo được thuê chở đồ trợ cấp cho Bỉ. Hậu quả của vụ va chạm làm chiếc Mont-Blanc bốc cháy và nổ tung. Vụ nổ gây ra một cơn sóng thần, và một làn sóng sung kích trong không khí.
1929 – Trận sóng thần Newfoundland[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 18 tháng 11 năm 1929, một trận động đất mạnh 7.2 độ xảy ra bên dưới Dốc Laurentian tại Grand Banks. Chấn động được cảm nhận thấy tại khắp những tỉnh bang vùng Atlantic ở Canada và đến tận Ottawa ở phía tây cũng như Claymont, Delaware ở phía nam. Hậu quả là sau 2 ½ giờ một cơn sóng thần cao hơn 7 mét tràn vào bán đảo Burin trên bờ biển phía nam Newfoundland, 28 người thuộc nhiều hội đồng dân cư đã thiệt mạng .
1946 – Trận sóng thần Thái Bình Dương[sửa|sửa mã nguồn]
Người dân Hawai’i chạy trốn trước một cơn sóng thần đang ập vào Hilo, Hawai’iNgày 1 tháng 4 trận sóng thần do vụ Động đất quần đảo Aleut gây ra giết hại 165 người tại Hawaii và Alaska dẫn tới việc hình thành mạng lưới hệ thống cảnh báo nhắc nhở sóng thần ( đơn cử là Trung tâm Cảnh báo sóng thần Thái Bình Dương ), được xây dựng năm 1949 giám sát cho những vương quốc vùng Thái Bình Dương. Tại Hawaii cơn sóng thần được gọi là ” Sóng thần Ngày Nói dối ” vì mọi người đã tin rằng cảnh báo nhắc nhở sóng thần là một trò đùa Ngày Nói dối .
1960 – Trận sóng thần Chile[sửa|sửa mã nguồn]
Trận Động đất Lớn Chile với cường độ 9.5 độ Richter là trận động đất mạnh nhất từng được ghi lại. Tâm chấn nằm ngoài khơi Trung Nam Chile, gây ra một trong những trận sóng thần có sức tàn phá lớn nhất thế kỷ 20 .Cơn sóng trải dài khắp Thái Bình Dương, với những con sóng đo được tới 25 mét. Đợt sóng tiên phong ập tới Hilo, Hawaii sau khoảng chừng 14.8 giờ từ khi nó được hình thành ngoài khơi Trung Nam Chile .Đợt sóng cao nhất tại Vịnh Hilo đo được khoảng chừng 10,7 m ( 35 ft. ). 61 người thiệt mạng với nguyên do được cho là do không chú ý tới những hồi còi báo động. Khi sóng thần tràn vào Onagawa, Nhật Bản, 22 giờ sau trận động đất, chiều cao sóng đạt 3 mét trên mực thủy triều đang dâng cao. Số lượng người chết do vụ động đất và cơn sóng thần sau đó được ước đạt trong khoảng chừng 490 tới 2.290 .
1963 – Thảm họa Đập Vajont[sửa|sửa mã nguồn]
Hồ chứa nước phía sau Đập Vajont phía bắc Ý đã bị một trận lở đất lớn lao xuống. Một cơn sóng thần phát sinh quét qua đỉnh đập ( nhưng không làm vỡ nó ) lao xuống thung lũng bên dưới. Gần 2000 người thiệt mạng .
1964 – Trận sóng thần Ngày thứ Sáu Tuần thánh[sửa|sửa mã nguồn]
Sau Trận động đất Ngày thứ Sáu Tuần thánh cường độ 9.2 độ, một cơn sóng thần đã tiến công Alaska, British Columbia, California và những thị xã ven bờ biển tây-bắc Thái Bình Dương, khiến 121 người chết. Những cơn sóng cao tới 6 mét, và giết hại 6 người ở Crescent City, California .
1976 – Trận sóng thần Vịnh Moro[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày 16 tháng 8 năm 1976 lúc 12 : 11 sáng, một trận động đất 7.9 độ xảy ra ở hòn đảo Mindanao, Philippines. Nó tạo ra một cơn sóng thần tàn phá hơn 700 km bờ biển quanh Vịnh Moro ở phía Bắc biển Celebes. Ước lượng số người chết trong thảm họa này lên tới 5.000 người, 2.200 người mất tích hay được cho đã chết, hơn 9.500 người bị thương và tổng số 93.500 trở thành vô gia cư. Nó cũng đã tàn phá những thành phố và thị xã như Thành phố Pagadian, Zamboanga del Sur, Thành phố Zamboanga, Basilan, Sulu, Sultan Kudarat, Maguindanao, Thành phố Cotabato, Lanao del Sur và Lanao del Norte .
1979 – Trận sóng thần Tumaco[sửa|sửa mã nguồn]
Một trận động đất mạnh 7.9 độ đã xảy ra ngày 12 tháng 12 năm 1979 lúc 7 : 59 : 4.3 ( UTC ) dọc theo bờ biển Thái Bình Dương của Colombia và Ecuador. Trận động đất và cơn sóng thần do nó gây ra đã hủy hoại tối thiểu năm làng cá và cái chết của hàng trăm người tại tỉnh Nariño Colombia. Chấn động được cảm nhận thấy tại Bogotá, Cali, Popayán, Buenaventura và nhiều thành phố khác tại Colombia và tại Guayaquil, Esmeraldas, Quito cũng như nhiều vùng khác tại Ecuador. Khi Sóng thần Tumaco tràn lên bờ, nó tàn phá trầm trọng thành phố Tumaco, cũng như những thị xã El Charco, San Juan, Mosquera và Salahonda trên bờ biển Thái Bình Dương của Colombia. Tổng số nạn nhân trong thảm họa này là 259 người chết, 798 người bị thương 95 người mất tích hoặc được cho là đã chết .
1993 – Trận sóng thần Okushiri[sửa|sửa mã nguồn]
Một trận sóng thần có sức tàn phá lớn đã xảy ra ngoài khơi Hokkaido Nhật Bản sau một trận động đất ngày 12 tháng 7 năm 1993. Kết quả, 202 người trên hòn hòn đảo nhỏ Okushiri thiệt mạng và hàng trăm người mất tích hay bị thương. Thêm nữa, hàng trăm triệu chú chim cảnh, mèo và chó cũng thiệt mạng .
2004 – Trận sóng thần Ấn Độ Dương[sửa|sửa mã nguồn]
Trận động đất Ấn Độ Dương 2004, với cường độ được ước đạt khoảng chừng từ 8.90 – 9.30 trên thang độ Richter ( cường độ hiện vẫn chưa được thống nhất, nhưng hầu hết cho rằng là lớn hơn 9.0 Richter ), đã gây ra một loạt những cơn sóng thần kinh khủng ngày 26 tháng 12 năm 2004 giết hại khoảng chừng 230.000 người ( gồm 168.000 người tại riêng Indonesia ), biến nó trở thành trận sóng thần gây nhiều thiệt hại nhân mạng nhất trong lịch sử dân tộc [ 7 ]. Cơn sóng thần giết hại người dân ở cả vùng lân cận trận động đất tại Indonesia, Xứ sở nụ cười Thái Lan và bờ biển tây-bắc Malaysia cho tới những nơi cách xa hàng nghìn kilômét tại Bangladesh, Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives và thậm chí còn tới cả Somalia, Kenya và Tanzania ở Đông Phi. Thảm họa đã dẫn tới một chiến dịch quyên góp toàn thế giới tương hỗ cho những nạn nhân, với hàng tỷ dollar đã được quyên góp .Không giống như Thái Bình Dương, không hề có một TT cảnh báo nhắc nhở sóng thần nào đặt tại Ấn Độ Dương. Một phần do nguyên do là do từ vụ phun trào Krakatoa năm 1883 ( giết hại 36.000 người ) tới năm 2004 không một trận sóng thần nào xảy ra ở khu vực này. Sau trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, UNESCO và những tổ chức triển khai quốc tế khác đã lôi kéo thiết lập một mạng lưới hệ thống giám sát sóng thần toàn thế giới .
2006 – Trận sóng thần nam Đảo Java[sửa|sửa mã nguồn]
Một trận động đất mạnh 7.7 độ Richter làm rung chuyển Ấn Độ Dương ngày 17 tháng 7 năm 2006 tại khu vực cách 200 km phía nam Pangandaran, một bãi biển đẹp nổi tiếng về những đợt sóng thích hợp cho những người ưa thích môn lướt sóng. Trận động đất này đã gây ra một cơn sóng thần với nhiều độ cao khác nhau từ 2 mét tại Cilacap tới 6 mét tại bãi biển Cimerak cuốn và phạt bằng những ngôi nhà ở sâu tới 400 mét bên trong bờ biển. Số lượng nạn nhân được thông tin gồm 600 người chết và khoảng chừng 150 người vẫn đang mất tích .
2010 – Trận sóng thần Chile[sửa|sửa mã nguồn]
Trận động đất lớn ở Chile với cường độ 8.8 độ Richter xảy ra ngày 27 tháng 2 năm 2010 gần thành phố Concepción, cách Thành Phố Hà Nội Santiago 500 km về phía nam. Trận động đất này gây ra những trận sóng thần tàn phá nhiều thành phố dọc bờ bể Chile và những sóng thần nhỏ ở Hawaii và Nhật Bản .
2011 – Trận sóng thần Sendai[sửa|sửa mã nguồn]
Trận động đất mạnh 9.0 độ Richter xảy ra ngày 11 tháng 3 năm 2011 gần thành phố Sendai, cách TP. hà Nội Tokyo 373 km về phía nam. Trận động đất này gây ra sóng thần dọc bờ biển Thái Bình Dương của Nhật Bản và hơn 20 vương quốc khác tại Châu Đại Dương, Châu Á Thái Bình Dương, Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Những đợt sóng kinh khủng đã tràn qua những bức tường chắn sóng, gây nên lũ lụt cho những tỉnh Fukusima, IWate, Miyako, … Các thị xã bị sóng ập vào tàn phá nặng nề, hàng trăm ngàn ngôi nhà, trường học, bệnh viện sập đổ, tệ hơn, đợt sóng thần này đã gây ra thảm hoạ hạt nhân nghiêm trọng nhất Nhật Bản thời văn minh, khi chúng tàn phá vào nhà máy sản xuất điện hạt nhân Fukushima, gây rò rỉ phóng xạ. Sau thảm hoạ, có 15.900 người chết, gần 2.300 người mất tích, và thiệt hại vật chất lên đến 309 tỷ USD .
Các trận sóng thần khác ở Nam Á[sửa|sửa mã nguồn]
Các trận sóng thần lịch sử dân tộc khác[sửa|sửa mã nguồn]
Các cơn sóng thần khác đã xảy ra gồm :
Sóng thần tại Bắc Mỹ và Caribe[sửa|sửa mã nguồn]
- Có thể coi là sóng thần
Nguồn : NOAA Văn phòng Dự báo Thời tiết Quốc gia Lưu trữ 2005 – 02-07 tại Wayback Machine
Sóng thần tại châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]
- Ngày 16 tháng 10 năm 1979 – 23 người đã chết khi bờ biển Nice, Pháp, bị một cơn sóng thần tấn công. Đây có thể là một trận sóng thần do con người gây ra vì việc xây dựng một sân bay mới ở Nice đã gây ra một trận lở đất dưới đáy biển.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Hình ảnh và video[sửa|sửa mã nguồn]
Xem thêm: Hình ảnh và video, động đất Ấn Độ Dương năm 2004
Tsunamis are Dangerous – A site for about tsunamis for everyone
Bản mẫu : Sóng thần
