Meo giống là một phần không hề thiếu trong quy trình sản xuất nấm, chúng quyết định hành động đến chất lượng nấm cho ra .
Giống tốt sẽ cho nấm ra đẹp, có năng xuất cao, ít bệnh …
Giống yếu sẽ ảnh hưởng tác động trực tiếp đến bịch phôi sau đó ảnh hưởng tác động đến năng xuất nấm, dễ bị bệnh, hình thức nấm không đẹp, khó trấn áp …
Dễ hiểu hơn như khi trồng cây ta phải chọn những hạt giống/cây giống to khỏe để sau này cây có thể phát triển tốt, kháng được nhiều sâu bệnh, cho ra quả đạt sản lượng cao/chất lượng tốt.
QUY TRÌNH SẢN XUẤT MEO GIỐNG
- Nhân giống nấm cấp I
- Nhân giống nấm cấp II
- Nhân giống nấm cấp III
- Phòng ngừa xử lý bệnh
Nhân giống nấm cấp I
1. Môi trường cấp I
| Công thức môi trường cấp I | |
| Khoai tây | 200g |
| Giá đậu xanh | 200g |
| Bột ngô + cám gạo | 25g |
| Đường gluco | 20g |
| Agar | 20g |
| Nước sạch | 1 lít |
| pH ổn định ở 7.0 | |
Khoai tây: Gọt vỏ thái hạt lựu, đun với 400ml nước từ 15 – 20 phút, sau đó dùng tay nghiền nhỏ rồi chiết lấy nước dịch qua lớp vải lọc => thu dịch chiết
Giá đậu xanh: Đun sôi với 300ml nước đến khi gía chín, lấy tay bóp nhỏ rồi chiết lấy nước qua vải lọc => thu dịch chiết
Bột ngô + cám gạo: Cho hỗn hợp vào 200ml nước ấm (khoảng 55 độ), khuấy đều trong 4 – 5 phút rồi để lắng lại 10 – 15 phút. Sau đó rồi chiết lấy nước qua vải lọc => thu dịch chiết.
Cho dịch nước chiết từ : khoai tây, giá đậu xanh, bột ngô và cám gạo vào cốc và thêm 1 lít nước .
Đổ hỗn hợp dịch vào nồi, cho tiếp 20 g đường và 20 g agar vào. Đặt nồi lên nhà bếp đun nhỏ lửa và khuấy cho đường và agar tan hết .
Đổ nhanh hỗn hợp còn nóng vào ống nghiệm hoặc chai thuỷ tinh, khoảng chừng mỗi ống nghiệm là 6 – 7 ml, mỗi chai thuỷ tinh là 8 – 10 ml .
Dùng bông nhét chặt vừa đầu ống nghiệm hoặc chai thủy tình, sau đó lấy giấy bịt đầu ống nghiệm và lấy dây buộc lại .
Đặt những ống nghiệm trên vào giá đỡ vào nồi áp xuất hoặc nồi hơi …, đổ nước vào nồi sao cho nước không chạm tới giá đỡ ( Tương tự như hấp cách thủy ). Hấp ở nhiệt độ 121 oC trong 20 – 30 phút. Mở nồi áp xuất khi nhiệt độ nồi giảm xuống khoảng chừng 50 oC .
Để nghiêng những ống nghiệm sau khi lấy ra khỏi nồi, sao cho dung dịch ( thiên nhiên và môi trường cấp I ) không chạm nút bông. Khi dung dịch trong chai đã đông hẳn, cất vào nơi khô ráo, thật sạch để dùng dần .
Kiểm tra: Để một hoặc vài chai môi trường cấp I sau khi đã tiệt trùng ra ngoài môi trường tự nhiên. Nếu sau một thời gian thấy trên bề mặt thạch có các nốt, hoặc đốm đen là môi trường chưa đạt yêu cầu.
2. Chọn giống
Chúng ta sẽ chọn những giống to đẹp, trên những phôi nấm có năng xuất cao .
Giống gốc là giống được phân lập trực tiếp từ quả thể nấm, bào tử của nấm hoặc sợi nấm .
3. Cấy chuyền giống cấp I
Tất cả dụng cụ cấy truyền được khử trùng ở nhiệt độ cao 160 – 170 oC từ 1 – 2 giờ, tủ cấy giống được vệ sinh bằng cồn trong lẫn ngoài. Bật đèn tử ngoại 20 – 30 rồi tắt .
Dùng bông thấm cồn lau từ bàn tay đến khuỷu tay. Tiếp tục dùng bông thấm cồn lau những ống nghiệm môi trường tự nhiên cấp I .
Đốt đèn trong tủ để lửa ở mức trung bình và hơ trực tiếp những dụng cụ trên ngọn lửa đèn cồn .
Quả thể nấm mới thu hái về, rửa sạch bề mặt bằng nước cất vô trùng, ngâm trong cồn 70 độ trong 05 phút, lấy ra để khô tự nhiên, sau đó ngâm mẫu trong dung dịch Javel 0,1 % trong 1 phút, lau khô .
Bổ đôi quả thể nấm để trong tủ cấy, dùng dao cắt mẫu mô nấm với kích thước 5 x 5mm,
để vào bề mặt thạch trong ống nghiệm (môi trường cấp I). Sau đó khử trùng miệng ống bằng cách hơ qua ngọn lửa đèn cồn và đậy nút bông lại. Cứ tiếp tục như vậy cho đến hết các ống nghiệm môi trường cấp I. Dùng giấy báo bọc các đầu ống giống cấp I lại và ghi ngày giờ cấy lên thân ống.
4. Nuôi sợi
Phòng thật sạch không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc ;
Phòng càng ít ánh sáng càng tốt, khô thoáng, có rất đầy đủ mạng lưới hệ thống điện ;
Có mạng lưới hệ thống kiểm soát và điều chỉnh nhiệt độ khi cần .
Nên nuôi trong phòng có máy điều hòa để kiểm soát và điều chỉnh nhiệt độ thích hợp .
Nhiệt độ thích hợp và thời gian ăn sợi của một số loại nấm.
| Giống nấm | Nhiệt độ ăn sợi (Độ C) | Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày) |
| Nấm sò | 25 +- 2 | 10 +-1 |
| Nấm rơm | 29 +- 2 | 7 +-1 |
| Nấm mộc nhĩ | 27 +- 2 | 11 +-1 |
| Nấm linh chi | 26 +- 2 | 10 +-1 |
| Nấm mỡ | 22 +- 2 | 32 +-2 |
| Nấm hương | 24 +- 2 | 13 +-1 |
Giống cấp I sau thời hạn nuôi sợi theo bảng trên phải bảo vệ những nhu yếu sau :
- Sợi nấm ăn kín bề mặt môi trường một màu đồng nhất của sợi nấm.
- Sợi nấm khỏe, phân nhánh mạnh trên bề mặt môi trường.
- Không nhiễm vi sinh vật
Các ống giống nên gói bằng giấy báo đã khử trùng sau đó chuyển vào tủ lạnh hoặc tủ mát để dữ gìn và bảo vệ .
Nhiệt độ và thời gian bảo quản giống cấp I
| Giống nấm | Nhiệt độ bảo quản (Độ C) | Thời gian bảo quản (tháng) |
| Nấm sò | 4 – 10 | |
| Nấm rơm | > 15 | |
| Nấm mộc nhĩ | > 15 | |
| Nấm linh chi | 9 – 12 | |
| Nấm mỡ | 4 – 8 | |
| Nấm hương | 4 – 10 |
Nhân giống nấm cấp II
1. Môi trường nấm cấp II
Nguyên liệu cần sẵn sàng chuẩn bị là Thóc và bột nhẹ ( CaCO3 ), bột nhẹ với tỷ suất 1 – 1,5 % so với thóc luộc .
Thóc đem ngâm trong nước 12 – 16 tiếng sau đó đổ nước ra và rửa bằng nước sạch lại một lần nhằm mục đích vô hiệu hạt lép và khư mùi chua .
Cho thóc vào nồi luộc đổ nước đầy đến khi nhập qua thóc, triển khai luộc cho đến khi vỏ trấu tách ra được 1/3, kiểm tra thấy không còn lõi trắng ở giữa là đạt nhu yếu. Khuấy đảo liên tục để thóc đều nhau .
Đổ ra rổ rá và để nguội khoảng chừng 45 – 50 oC và nhiệt độ đạt 65 – 70 % là được, cân khối lượng thóc trong thau và cân khối lượng bột nhẹ sao cho tỷ lện đạt từ 1 – 1,5 % so với thóc luộc. Trộn đều 2 nguyên vật liệu này lại với nhau bằng tay .
Cho hỗn hợp đã trộn vào những chai thủy tinh hoặc chai nhựa … khoảng chừng 300 – 350 g, đậy miệng bằng nút bông chặt ở mức vừa phải .
Cho những chai môi trường tự nhiên cấp 2 vào nồi áp xuất, nồi hơi … hấp khử trùng ở nhiệt độ 121 oC trong thời hạn 90 phút. ( Tương tự như hấp cách thủy ) .
Lấy những chai thiên nhiên và môi trường này ra khỏi nồi khi nhiệt độ còn 50 – 60 oC rồi đưa vào tủ cấy truyền .
Kiếm tra: để 2 – 3 chai môi trường ra môi trường bình thường, sau 7 ngày không thấy các đốm xanh hoặc đen hoặc chuyển màu khối môi trường thì đạt yêu cầu.
2. Cấy chuyền giống cấp 2
Khử trùng tủ cấy, dụng cụ và tay … như ở thiên nhiên và môi trường cấp I .
Dùng que cấy cắt khối giống cấp I làm đôi rồi chuyển 1 phần giống sang môi trường tự nhiên cấp II. Sau đó đậy bông lại và triển khai cho đến hết những chai môi trường tự nhiên cấp II .
Lưu ý: Nếu dùng giống cấp I được bảo quản ở điều kiện lạnh để nhân giống, trước khi sử dụng phải đưa về nhiệt độ bình thường ít nhất 1- 2 ngày.
3. Nuôi sợi giống nấm cấp II
Phòng thật sạch không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc .
Phòng không cần ánh sáng tự nhiên, khô thoáng .
Phòng có vừa đủ mạng lưới hệ thống điện .
Có mạng lưới hệ thống kiểm soát và điều chỉnh nhiệt độ khi cần .
Điều chỉnh nhiệt độ trong phòng bằng điều hòa sao cho tương thích với từng loại nấm
Nhiệt độ và thời gian nuôi sợi của một số giống nấm cấp II
| Giống nấm | Nhiệt độ ăn sợi (Độ C) | Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày) |
| Nấm sò | 24 – 26 | 13 – 15 |
| Nấm rơm | 28 – 32 | 12 – 14 |
| Nấm mộc nhĩ | 26 – 30 | 13 – 15 |
| Nấm linh chi | 24 – 27 | 12 – 15 |
| Nấm mỡ | 22 – 24 | 30 – 35 |
| Nấm hương | 22 – 24 | 10 – 12 |
Sau khi cấy khoảng chừng 2 ngày mở màn có hiện tượng kỳ lạ bung sợi bám vào cơ chất và tăng trưởng dần cho đến khi kín đáy chai là kết thúc quá trình nuôi sợi .
Nhiệt độ và thời gian bảo quản giống cấp II
Nhằm ngưng trệ quy trình sinh trưởng, tăng trưởng hệ sợi nấm ở nhiệt độ thấp nhằm mục đích lê dài thời hạn sử dụng giống nấm .
| Giống nấm | Nhiệt độ bảo quản (Độ C) | Thời gian bảo quản (tháng) |
| Nấm sò | 4 – 10 | |
| Nấm rơm | > 15 | |
| Nấm mộc nhĩ | > 15 | |
| Nấm linh chi | 9 – 10 | |
| Nấm mỡ | 4 – 8 | |
| Nấm hương | 4 – 8 |
Nhân giống nấm cấp III
1. Môi trường cấp III
Môi trường dạng hạt
Cách làm ở môi trường tự nhiên này gần như giống môi trường tự nhiên II cũng bằng thóc luộc và bột nhẹ tỷ suất 1 – 1,5 % so với thóc luộc .
Thay vì dùng chai lọ, tất cả chúng ta dùng bịch ni lông để khi cấy meo hạt vào bịch phôi sẽ tiện nghi hơn .
Môi trường dạng cọng
Nguyên liệu
- Cây mì
- Cám gạo: 2%
- Bột ngô: 3%
- Bột nhẹ: 1 – 1,5%
Que sắn : vô hiệu lõi, cạo sạch vỏ, cắt thành khúc ngắn có size : dài 10 – 12 cm, rộng 1 – 1,2 cm, bề dày 0,5 – 0,6 cm .
Pha vôi vào nước sao cho đạt độ pH 12 – 13 ( dùng giấy quỳ để đo )
Cho cây sắn vào ngâm trong nước vôi loãng 12 – 14 tiếng, sau đó lấy ra rửa bằng nước sạch .
Luộc cây sắn với nước cho nước thấm đều và không còn lõi trắng ở giữa thân sắn .
Vớt cây sắn ra rổ để ráo nước và trộn đều với bột nhẹ, cám gạo, bột ngô với công thức trên
Xếp que sắn vào những bịch ni lông ( 16 x 28 cm ), trung bình mỗi bịch đủ 75 – 80 que là được. Làm nút cổ ở bịch và đậy bằng nút bông .
Cho những bịch meo cọng môi trường tự nhiên cấp III vào nồi áp xuất hấp ở nhiệt độ 121 ( tựa như hấp cách thủy ) trong 90 phút .
Mở nắp nồi áp xuất và chuyển những bịch môi trường tự nhiên cấp III vào phòng để làm nguội .
Kiểm tra: Để một vài túi môi trường ra ngoài để kiểm tra, nếu sau 7 ngày thấy trên bề mặt môi trường có các đốm đen, xanh hoặc môi trường chuyển màu là môi trường chưa hoàn toàn được tiệt trùng.
2. Cấy chuyền giống cấp III
Tiến hành khử trùng như ở quy trình tiến độ cấy truyền I và II
Chuyển khoảng chừng 15 – 16 g giống từ chai giống cấp II sang túi môi trường tự nhiên cấp III bằng que cấy .
Đậy nút bông lại và liên tục cho đến khi hết những túi thiên nhiên và môi trường cấp III .
Lưu ý: Nếu dùng giống cấp II được bảo quản ở điều kiện lạnh để nhân giống, trước khi sử dụng phải đưa về nhiệt độ bình thường ít nhất 1- 2 ngày.
3. Nuôi sợi giống nấm cấp III
- Phòng sạch sẽ không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc
- Phòng không cần ánh sáng tự nhiên, khô thoáng
- Có hệ thống điều hòa tùy chỉnh nhiệt độ khi cần thiết.
Nhiệt độ và thời gian nuôi sợi của một số giống nấm
| Giống nấm | Nhiệt độ ăn sợi (Độ C) | Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày) |
| Nấm sò | 24 – 26 | 13 – 15 |
| Nấm rơm | 28 – 32 | 12 – 14 |
| Nấm mộc nhĩ | 26 – 30 | 13 – 15 |
| Nấm linh chi | 24 – 27 | 12 – 15 |
| Nấm mỡ | 22 – 24 | 30 – 35 |
| Nấm hương | 22 – 24 | 10 – 12 |
Giống cấp II sau khi cấy khoảng chừng 2 ngày mở màn có hiện tượng kỳ lạ bung sợi bám vào cơ chất và tăng trưởng dần cho đến khi kín đáy túi là kết thúc tiến trình nuôi sợi .
Khi giống nấm ăn kín túi, những túi giống có chất lượng tốt, đủ tiêu chuẩn được sử dụng cho nuôi trồng hoặc đưa vào dữ gìn và bảo vệ .
Nhiệt độ và thời hạn dữ gìn và bảo vệ một số ít loại giống nấm cấp III
| Giống nấm | Nhiệt độ bảo quản (Độ C) | Thời gian bảo quản (ngày) |
| Nấm sò |
22 – 25 |
7 10 – 15 30 – 45 |
| Nấm rơm | 25 – 27 17 – 20 |
5 15 |
| Mộc nhĩ/cọng |
22 – 25 |
15 30 |
| Mộc nhĩ/hạt | 22 – 25 15 – 20 |
7 – 10 15 – 20 |
4. Vận chuyển giống nấm cấp 3
- Cẩn thận, tránh va đập mạnh làm dập nát hay làm vỡ chai giống.
- Không nên chèn ép các túi hoặc chai giống nấm.
- Các túi giống nấm hoặc chai nấm phải được đặt thẳng đứng, trong các thùng giấy hoặc thùng xốp, có độ thông thoáng, tránh ánh nắng chiếu trực tiếp.
- Thời gian vận chuyển giống nấm không nên quá lâu.
- Sau khi vận chuyển đến nơi phải lấy giống ra khỏi thùng để nơi mát mẻ, khô thoáng, sau thời gian 1- 2 ngày mới tiến hành đưa vào sản xuất.
Phòng ngừa và xử lý giống bị nhiễm bệnh
Trong thời hạn nuôi sợi cấp II hoặc III, phải tiếp tục kiểm tra những túi giống không đạt nhu yếu. Nếu phát hiện có túi giống bị nhiễm vi sinh vật cần vô hiệu khỏi phòng nuôi kịp thời để tránh lây nhiễm .
Trường hợp 1
- Biểu hiện: Sau khi cấy giống từ 2-3 ngày, hạt giống không bung sợi và phát triển lan vào khối môi trường cấp II, III
- Nguyên nhân: Môi trường nuôi không phù hợp, giống cấp I/II đã bị thái hóa, điều kiện nuôi sợi không phù hợp.
- Phòng ngừa: Kiểm tra môi trường trước khi đóng túi, kiểm tra giống cấp I/II trước khi cấy, điều chỉnh điều kiện phòng nuôi sợi hợp lý.
Trường hợp 2
- Biểu hiện: Sau 4 – 10 ngày nuôi sợi, túi giống cấp II/III có hiện tượng hạt thóc chảy nước đục hoặc rỉ nhựa.
- Nguyên nhân: Luộc thóc/cây mì chưa đạt yêu cầu, phần giữa lõi chưa chín đều, hấp tiệt trùng không đạt nhiệt độ hoặc chưa đủ thời gian.
- Phòng ngừa: Luộc thóc phải chín đều, tiệt trùng môi trường phải đúng theo quy định.
Trường hợp 3
- Biểu hiện: Trong túi giống có các chấm đen, xanh, vàng hoa cau hoặc sợi bị rối do nhiễm vi sinh.
- Nguyên nhân: Hấp tiệt trùng môi trường chưa đạt yêu cầu, điều kiện nuôi sợi quá nóng, thao tác cấy giống không đúng yêu cầu, môi trường cấy giống, môi trường nuôi sợi bị nhiễm vi sinh vật.
- Phòng ngừa: Tiệt trùng môi trường phải đúng theo quy định về nhiệt độ, thời gian. Chế độ nuôi sợi phù hợp với từng loại giống nấm. Quá trình cấy giống phải thực hiện trong điều kiện vô trùng. Định kỳ khử trùng phòng cấy giống, phòng nuôi sợi.
Trường hợp 4
- Biểu hiện: Bên ngoài khối giống kết một lớp màng dày chuyển dần từ màu trắng sang màu vàng do giống quá già.
- Nguyên nhân: Do lưu giữ giống trong thời gian quá lâu.
- Xử lý: Chúng ta có thể tận dụng bằng cách lấy phần giống ở lõi để cấy sản xuất.
Xem cách sản xuất phôi giống tại đây
