(Phần 1: Tác phẩm thơ trữ tình)
Có nhiều yếu tố để làm nên một bài văn hay, và người ta thường chú trọng phần nội dung (thân bài) mà quên đi rằng mở bài và kết bài cũng quan trọng không kém. Mở bài đánh dấu bước khởi đầu trong quá trình trình bày vấn đề nghị luận, và kết bài cho ta biết việc trình bày vấn đề đã kết thúc để lại ấn tượng trong lòng người đọc. Để viết được một mở bài và kết bài hay, lôi cuốn cũng là một kĩ năng rất quan trọng.
I. PHƯƠNG PHÁP VIẾT MỞ BÀI
1. Tầm quan trọng của một mở bài hay:
Nhà văn M.Gorki đã từng nói : “ Khó hơn cả là phần mở màn, đơn cử là câu đầu, cũng như trong âm nhạc, nó chi phối giọng điệu của tác phẩm và người ta thường tìm nó rất lâu ”. Thật vậy, nhiều bạn trẻ thường gặp khó khăn vất vả trong việc mở đầu bài văn của mình. Một mở màn hay sẽ giúp các bạn có thêm cảm hứng cho bài viết của mình, giúp bài viết được trôi chảy hơn. Mở bài hay còn tạo ấn tượng cho giám khảo. Và người đọc thấy được sự thú vị khi cảm nhận bài văn ngay từ phần khởi đầu thì hoàn toàn có thể khẳng định chắc chắn được chất lượng bài văn đạt giá trị cao. Một bài văn cần nhiều kỹ năng và kiến thức và mở bài là một kỹ năng và kiến thức quan trọng cho thấy người viết đã xác lập đúng hướng và đi sâu vào yếu tố cần bộc lộ .
2. Các yếu tố của một mở bài hay:
Để có một mở bài hay cho một bài viết không hề thuận tiện, hay ở đây không chỉ là nội dung bộc lộ đủ đúng ý mà mở bài hay còn được bộc lộ qua việc sử dụng ngôn từ viết hay, ngôn từ của mỗi người là khác nhau vì cách cảm nhận văn học trong mỗi người là khác nhau nên trau dồi về kỹ năng và kiến thức văn học cũng quan trọng. Có hai nguyên tắc để viết mở bài hay : thứ nhất là nêu đúng yếu tố đặt ra trong đề bài hay còn gọi là làm “ trúng đề ” ; thứ hai là chỉ được phép nêu những ý khái quát về yếu tố hay là tóm tắt nội dung bộc lộ trong bài viết một cách súc tích nhưng vẫn biểu lộ ý rõ diễn đạt .Một mở bài hay cần có các yếu tố :- Ngắn gọn : ở đây được hiểu mở bài hay ngắn gọn là ngắn về số lượng câu và nội dung bộc lộ, số lượng câu chỉ cần khoảng chừng 4 – 6 câu, nội dung chỉ cần sự tóm tắt ngắn gọn. Phần mở bài quá dài dòng không những khiến bạn mất thời hạn mà còn khiến bạn bị hết sạch ý tưởng sáng tạo cho phần thân bài, nhiều lúc mở bài dài quá khiến rơi lệch ý trong cách bộc lộ. Hãy viết mở bài là sự tóm tắt, khơi nguồn nội dung ít để người đọc cảm nhận được sự tò mò và đi chinh phục nội dung tiếp theo ở phần thân bài- Đầy đủ : Một mở bài hay khá đầy đủ là phải nêu được vấn đề nghị luận, câu nói dẫn dắt, ngắn nhưng khá đầy đủ ý mới quan trọng, yếu tố chính cũng như nội dung quan trọng bắt buộc phải nhắc đến phần mở bài .- Độc đáo : Độc đáo trong một mở bài hay là gây được sự chú ý quan tâm cho người đọc về yếu tố cần viết bằng những liên tưởng khác lạ, tưởng tượng đa dạng chủng loại trong các bài văn miêu tả, kể tạo sự lôi cuốn giật mình cho người đọc. Sự độc lạ trong mở bài khiến bài viết của các bạn trở nên điển hình nổi bật và nhận được sự quan tâm và theo dõi của mọi người về chất lượng bài văn .- Tự nhiên : Dùng ngôn từ đơn giản và giản dị, mộc mạc trong cách viết bài, đặc biệt quan trọng bộc lộ ở phần mở bài là thiết yếu để có một mở bài hay .Phần mở bài có ảnh hưởng tác động đến xúc cảm, tâm ý người chấm nên sự góp vốn đầu tư kỹ càng về kỹ năng và kiến thức và kiến thức và kỹ năng cho phần mở bài để tránh lạc đề, sơ sài hay dài dòng, tuân thủ những nguyên tắc hay những yếu tố cơ bản là thiết yếu trong việc tạo một mở bài hay và ý nghĩa .
3. Cách viết mở bài hay
Thông thường có hai cách mở bài :
a) Trực tiếp (cách này thường dành cho các bạn học sinh trung bình): Là cách đi thẳng vào vấn đề cần nghị luận. Nghĩa là sau khi đã tìm hiểu đề và tìm được vấn đề trọng tâm của bài nghị luận, ta nêu thẳng vấn đề đó ra bằng một luận điểm rõ ràng. Tuy nhiên khi mở bài trực tiếp, ta cũng phải trình bày cho đủ ý, không nói thiếu nhưng cũng không nên nói hết nội dung, phải đáp ứng đủ các yêu cầu của một phần mở bài đúng mực trong nhà trường. Đặt vấn đề theo cách trực tiếp dễ làm, nhanh gọn, tự nhiên, dễ tiếp nhận, tuy nhiên thường khô khan, cứng nhắc, thiếu hấp dẫn cho bài viết.
Nếu đề bài nhu yếu nghị luận về tác phẩm thì mở bài phải ra mắt được tên tác giả, phong thái thơ tác giả, tên tác phẩm, thực trạng sáng tác, trích dẫn khổ thơ, hoặc ra mắt vấn đề nghị luận .
Ví dụ:
– Đất nước: Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ trẻ, trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Thơ ông thế hiện cảm xúc và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam. “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm trích từ chương V trường ca “Mặt đường khát vọng” là một trong những vần thơ đẹp về tình yêu quê hương đất nước. Trường ca “Mặt đường khát vọng” được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974. Bản trường ca viết về sự thức tỉnh của tuồi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam ý thức non sông đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược. Đoạn trích là một trong những đọan thơ hay nhất về đề tài đất nước trong thơ Việt Nam hiện đại.
– Tây Tiến: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh và soạn nhạc. Hồn thơ của ông phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa – đặc biệt khi viết về người lính Tây Tiến và quê hương xứ Đoài – Sơn Tây của mình. Bài thơ “Tây Tiến” tiêu biểu cho đời thơ Quang Dũng đưọc sáng tác năm 1948 thể hiện sâu sắc phong cách nghệ thuật của nhà thơ, được in trong tập “Mây đầu ô”. Đoạn thơ sau đây gồm tám câu thơ trong bài thơ trên bộc lộ nỗi nhớ của tác giả Quang Dũng về chân dung và vẻ đẹp lý tưởng của những người lính Tây Tiến.
– Việt Bắc: Tố Hữu là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Thơ ông là sự kết hợp hài hòa giữa lí tưởng cách mạn với cảm hứng trữ tình. Một trong những bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu là bài Việt Bắc. Bài thơ được sáng tác năm 1954, nhân dịp trung ương Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Bài thơ là khúc hát ân tình của người kháng chiến đối với quê hương đất nước, nhân dân cách mạng được thể hiện bằng hình thức đậm đà tính dân tộc.
– Sóng: Xuân Quỳnh thuộc thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng nói của người phụ nữ da diết yêu thương và khao khát hạnh phúc đời thường, bình dị. Sóng được viết tại biển Diêm Điền (Thái Bình) năm 1967, là bài thơ xuất sắc về tình yêu, tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ được in trong tập Hoa dọc chiến hào. Trên cơ sở khám phá sự tương đồng hòa hợp giữa em và sóng, đoạn thơ đã diễn tả khát vọng tình yêu mạnh mẽ, nồng nàn của thi sĩ. (Chép thơ)
b) Gián tiếp (dành cho các bạn khá – giỏi): Với cách này người viết phải dẫn dắt vào đề bằng cách nêu lên những ý có liên quan đến luận đề (vấn đề cần nghị luận) để gây sự chú ý cho người đọc sau đó mới bắt sang luận đề. Người viết xuất phát từ một ý kiến, một câu chuyện, một đoạn thơ, đoạn văn, một phát ngôn của nhân vật nổi tiếng nào đó,…
dẫn dắt người đọc đến yếu tố sẽ bàn luận trong bài viết. Mở bài theo cách này tạo được sự uyển chuyển, linh động cho bài viết, mê hoặc người đọc .
|
Các cách mở bài gián tiếp: |
Ví dụ minh họa |
|
So sánh: So sánh là cách đối chiếu hai hoặc nhiều đối tượng với nhau ở phương diện giống nhau, khác nhau hoặc cả hai. Cách mở bài so sánh gây thích thú cho người đọc vì nó chứng tỏ người viết có kiến thức văn học phong phú. Có nhiều cách làm phần mở bài theo dạng so sánh. Tác phẩm thì có tác giả, đề tài, chủ đề, nội dung, cảm hứng, thể loại, giai đoạn, giá trị, nhân vật… nên người viết có thể đối chiếu điểm giống nhau, khác nhau hoặc vừa giống vừa khác của một trong các vấn đề đó. |
Đất Nước là tiếng ca bay vút lên từ thẳm sâu tình yêu con người, là giọt đàn bầu thon thả gọi về điệu hồn dân tộc bản địa. Ta đã từng gặp một Đất Nước hóa thân trong mảnh hồn quê Kinh Bắc đậm sắc tố dân gian mà quằn quại dưới gót giày xâm lược trong Bên kia tuy nhiên Đuống – Hoàng Cầm ; một Đất Nước tươi đẹp và đau thương trong thơ Nguyễn Đình Thi … thì ngày hôm nay ta lại phát hiện Đất Nước bình dị thân thương ấy trong trang thơ của Nguyễn Khoa Điềm với bao ý tình tươi đẹp, mà mỗi dòng thơ như dòng suối ngọt ngào chảy vào hồn ta đầy thương mến . |
|
Đi từ đề tài: Bất kì tác phẩm văn học nào cũng thuộc một đề tài nào đó. Hiểu điều này, cùng với kiến thức lí luận văn học “Đề tài là phạm vi hiện thực được phản ánh trong tác phẩm”, người viết nghị luận văn học sẽ dễ dàng giới thiệu vấn đề một cách rành mạch. Các nhà văn viết về mùa thu thì đề tài là mùa thu; viết về tình bạn, tình yêu, tình cảm gia đình thì đó cũng là đề tài. Xem thêm: Cách làm bánh flan ngon tại nhà với công thức đơn giản nhất |
Đất Nước là một đề tài muôn thuở của thơ ca và thẩm mỹ và nghệ thuật. Hình hài quốc gia cũng được tạc thành nhiều vẻ đẹp khác nhau từ những góc nhìn khác nhau. Nguyễn Trãi tự hào về triều đại Triệu, Đinh, Lý, Trần …, Tố Hữu thấy Đất Nước trong bóng hình người anh hùng, người Mẹ. Chế Lan Viên “ tìm hình của nước ” trong vị cha già Hồ Chí Minh, còn Nguyễn Khoa Điềm, một nhà thơ trẻ thời chống Mỹ, lại tìm vẻ đẹp của Đất Nước trong chiều sâu văn hóa truyền thống, phong tục mang đậm dấu ấn tư tưởng “ Đất Nước của nhân dân ”. Chiều sâu tư tưởng ấy đã biểu lộ thâm thúy qua đoạn thơ : |
|
Đi từ giai đoạn: Mỗi thời kì lịch sử, giai đoạn lịch sử lại có những bối cảnh xã hội khác nhau ảnh hưởng ít nhiều trực tiếp hoặc gián tiếp đến giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Đi từ giai đoạn, thời kì văn học sẽ gắn hiện thực đời sống với nhà văn – tác phẩm – bạn đọc. Cách mở bài này dành cho những học sinh kiểu “triết học gia” ham tìm tòi, ưa lí luận nhờ đó dễ tạo điểm nhấn cho bài văn. |
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta đã góp thêm những trang vàng vào lịch sử dân tộc dân tộc bản địa. Đã có rất nhiều văn nghệ, đã có được cảm hứng sáng tác từ đề tài này. Chính thế cho nên đây cũng là quy trình tiến độ văn học có nhiều thành công xuất sắc góp thêm phần làm rạng rỡ nền văn học nước nhà …. ( ra mắt tác giả, tác phẩm sẽ nghiên cứu và phân tích ) . |
|
Đi từ thể loại: Không có tác phẩm nào không thuộc một thể loại chính nào đó. Mỗi thể loại văn học lại có những đặc trưng riêng. Người viết dựa vào đặc trưng thể loại để giải mã nghệ thuật trong tác phẩm. |
Thơ hay là thơ làm cho người ta nghĩ đến tình người, nghĩ đến sự sống. Thơ nói riêng, cũng như văn học nói chung, trở thành cần thiết cho con người là vì vậy. Làm sao không thể không nhớ, không yêu một bài thơ như bài Sóng… |
|
Trích dẫn một câu nói, một câu thơ hoặc từ một triết lí cuộc sống |
Thời gian vẫn trôi đi và bốn mùa luôn luân chuyển. Con người chỉ Open một lần trong đời và cũng chỉ một lần ra đi mãi mãi vào cõi vĩnh hằng … Nhưng những gì là thơ, là văn, là nghệ thuật và thẩm mỹ đích thực thì vẫn còn mãi với thời hạn. Trước khi chết, vua Phổ cầm tay Môda và nói : “ Ta tiêu biểu vượt trội cho trật tự, ngươi tiêu biểu vượt trội cho cái đẹp. Biết đâu là hậu thế sẽ quên ta và nhắc nhở đến ngươi ”. Có lẽ mãi về sau, tất cả chúng ta vẫn sẽ không quên “ Sóng – Xuân Quỳnh ” – một bài thơ ngọt ngào, da diết, là tiếng lòng thổn thức của một trái tim rạo rực của người phụ nữ khi yêu … |
II. PHƯƠNG PHÁP VIẾT KẾT BÀI
1. Tầm quan trọng của kết bài:
Kết bài trong văn nghị luận là một phần khá quan trọng bởi đây là phần sẽ tạo dư âm cho bài viết. Nếu kết bài có sức nặng sẽ tạo nên những cảm xúc rất tốt cho người đọc. Kết bài là phần kết thúc bài viết, vì vậy, nó tổng kết, thâu tóm lại vấn đề đã được đặt ra ở mở bài và phát triển ở thân bài, đồng thời mở ra hướng suy nghĩ mới, tình cảm mới cho người đọc. Phần kết bài có nhiệm vụ tổng kết, đánh giá vấn đề đặt ra ở mở bài và đã giải quyết ở thân bài. Phần này góp phần tạo tính hoàn chỉnh, trọn vẹn cho bài văn.
2. Các yêu cầu viết kết bài hay:
Giống như phần mở bài, phần này chỉ nêu lên những ý khái quát, không trình diễn lan man, dài dòng hoặc lặp lại sự giảng giải, minh họa, nhận xét một cách cụ thể như ở phần thân bài. Một kết bài thành công xuất sắc không chỉ là trách nhiệm ” gói lại ” mà còn phải ” mở ra ” – khơi lại tâm lý, tình cảm của người đọc. Thâu tóm lại nội dung bài viết không có nghĩa là nhắc lại, tái diễn mà phải dùng một hình thức khác để khái quát ngắn gọn ; khơi gợi tâm lý hay tạo dư ba trong lòng người đọc ; là câu văn khi đã khép lại vẫn khiến cho người đọc day dứt, trăn trở, hướng về nó .
3. Cách viết mở bài hay:
– Kết bài bằng cách bình luận mở rộng và nâng cao: Là kiểu kết bài trên cơ sở quan điểm chính của bài viết, bằng liên tưởng, vận dụng, người viết phát triển, mở rộng nâng cao vấn đề.
– Kết bài bằng cách đưa ra đánh giá và nhận định của những nhà văn, nhà thơ khác về tác phẩm đó .
Ví dụ:
1. Bằng cảm hứng lãng mạn và âm hưởng bi tráng, đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ da diết của tác giả về vạn vật thiên nhiên núi rừng Tây Bắc, về những người lính Tây Tiến giàu ý chí, vững niềm tin, nghị lực khác thường, sẵn sàng chuẩn bị quyết tử vì sự nghiệp cách mạng. Nửa thế kỷ trôi qua, nhiều vấn đề phôi pha cùng năm tháng, nhưng bài thơ “ Tây Tiến ” vẫn còn đó, sừng sững như một tượng đài bất tử về người chiến sỹ vô danh trong cuộc kháng chiến chống Pháp .2. Với bút pháp lãng mạn và âm hưởng bi tráng, đoạn thơ ngợi ca những phẩm chất tốt đẹp của người lính Tây Tiến, qua đó, thể hiện xúc cảm xót xa, ngưỡng mộ, tự hào của tác giả về những người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Bài thơ nổi tiếng suốt nửa thế kỷ qua và sẽ mãi mãi sống trong lòng người đọc, ghi lại một chặng đường anh hùng của một đơn vị chức năng bộ đội anh hùng và thiết kế xây dựng được một tượng đài bất tử về người chiến sỹ vô danh .“ Tây Tiến biên cương mờ khói lửaQuân đi lớp lớp động cây rừngVà bài thơ ấy, con người ấyVẫn sống muôn đời với núi sông. ”( Giang Nam )3. Qua hình tượng sóng, trên cơ sở tò mò sự tương đương, hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ miêu tả toàn vẹn tâm hồn của người phụ nữ đang yêu : thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời hạn và sự hữu hạn của đời ngưởi. Sóng góp thêm một lời nói, một cách miêu tả độc lạ đề tài muôn thuở của loài người – tình yêu. Với Sóng, Xuân Quỳnh đã chứng minh và khẳng định một phong thái, qua đó ta thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một niềm hạnh phúc lớn lao của con người .4. Có thể nói, thơ ca kháng chiến chống Pháp là mùa vàng tiên phong của thơ ca cách mạng, nơi cảm hứng yêu nước và nhân dân đã thăng hoa trên đầu ngọn bút để bay lên cùng núi sông Nước Ta. Ngày nay đọc lại Việt Bắc – Tố Hữu, những vần thơ ấy, vẫn bát ngát bát ngát tình .5. Paustopski đã từng nói : “ Niềm vui của nhà thơ chân chính là niềm vui của người mở đường đến với cái đẹp. ” Phải chăng, Nguyễn Khoa Điềm đã có được niềm vui ấy – niềm vui của người mở đường đến với Đất Nước – với Nhân Dân .
Trên đây là một vài kinh nghiệm chia sẻ với các em về cách viết một mở bài, kết bài ấn tượng. Hi vọng bài viết giúp các em có thêm kiến thức để nâng cao khả năng viết văn, có được những cách viết của riêng mình, tạo ấn tượng với người đọc và gợi niềm đam mê sáng tạo văn chương.
Thạc sĩ Nguyễn Huyền Nga
( Giáo viên trường quốc tế Á Châu )Bài viết có tìm hiểu thêm tài liệu, một số ít phần viết mở bài, kết bài của học viên và các bạn đồng nghiệp.
