Nợ chính phủ, là một phần thuộc Nợ công hoặc Nợ quốc gia, là tổng giá trị các khoản tiền mà chính phủ thuộc mọi cấp từ trung ương đến địa phương đi vay.
Việc đi vay này là nhằm mục đích hỗ trợ vốn cho những khoản thâm hụt ngân sách nên nói cách khác, nợ chính phủ là thâm hụt ngân sách luỹ kế đến một thời gian nào đó. Để dễ tưởng tượng quy mô của nợ chính phủ, người ta thường đo xem khoản nợ này bằng bao nhiêu Phần Trăm so với tổng loại sản phẩm quốc nội ( GDP ) .
Nợ chính phủ thường được phân loại như sau:
- Nợ trong nước (các khoản vay từ người cho vay trong nước) và nợ nước ngoài (các khoản vay từ người cho vay ngoài nước).
- Nợ ngắn hạn (từ 1 năm trở xuống), nợ trung hạn (từ trên 1 năm đến 10 năm) và nợ dài hạn (trên 10 năm).
Các hình thức vay nợ của chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]
Nợ công tính theo % GDP ( 2010 ) .
Bản đồ những nước theo dự trữ ngoại tệ vàng trừ nợ ngoài nước ( số liệu từ CIA World Factbook )
Phát hành trái phiếu chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]
Chính phủ hoàn toàn có thể phát hành trái phiếu chính phủ để vay từ những tổ chức triển khai, cá thể. Trái phiếu chính phủ phát hành bằng nội tệ được coi là không có rủi ro đáng tiếc tín dụng thanh toán vì chính phủ hoàn toàn có thể tăng thuế thậm chí còn in thêm tiền để thanh toán giao dịch cả gốc lẫn lãi khi đáo hạn. Trái phiếu chính phủ phát hành bằng ngoại tệ ( thường là những ngoại tệ mạnh có cầu lớn ) có rủi ro đáng tiếc tín dụng thanh toán cao hơn so với khi phát hành bằng nội tệ vì chính phủ hoàn toàn có thể không có đủ ngoại tệ để giao dịch thanh toán và ngoài những còn có rủi ro đáng tiếc về tỷ giá hối đoái .
Vay trực tiếp[sửa|sửa mã nguồn]
Chính phủ cũng hoàn toàn có thể vay tiền trực tiếp từ những ngân hàng nhà nước thương mại, những thể chế siêu quốc gia ( ví dụ : Quỹ Tiền tệ Quốc tế ) … Hình thức này thường được chính phủ của những nước có độ an toàn và đáng tin cậy tín dụng thanh toán thấp vận dụng vì khi đó năng lực vay nợ bằng hình thức phát hành trái phiếu chính phủ của họ không cao .
Các yếu tố gặp phải khi thống kê giám sát nợ chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]
Chỉ tiêu thâm hụt ngân sách khi đo lường và thống kê thường không kiểm soát và điều chỉnh tác động ảnh hưởng của lạm phát kinh tế vì trong đo lường và thống kê tiêu tốn của chính phủ, người ta thống kê giám sát những khoản trả lãi vay theo lãi suất vay danh nghĩa trong khi đáng lẽ chỉ tiêu này chỉ nên tính theo lãi suất vay thực tiễn. Do lãi suất vay danh nghĩa bằng lãi suất vay trong thực tiễn cộng với tỷ suất lạm phát kinh tế, nên thâm hụt ngân sách đã bị phóng đại. Trong những thời kỳ lạm phát kinh tế ở mức cao và nợ chính phủ lớn thì tác động ảnh hưởng của yếu tố này rất lớn .
Tài sản góp vốn đầu tư[sửa|sửa mã nguồn]
Nhiều nhà kinh tế tài chính cho rằng thống kê giám sát nợ chính phủ cần phải trừ đi tổng giá trị của gia tài chính phủ. Điều này cũng đơn thuần như khi xử lý tài sản của cá thể : khi một cá thể vay tiền để mua nhà thì không hề tính anh ta đã thâm hụt ngân sách bằng số tiền đã vay mà phải trừ đi giá trị của căn nhà. Tuy nhiên khi thống kê giám sát theo giải pháp này lại gặp phải yếu tố những gì nên coi là gia tài của chính phủ và đo lường và thống kê giá trị của chúng như thế nào, ví dụ : đường quốc lộ, kho vũ khí hay tiêu tốn cho giáo dục …
Các khoản nợ tiềm tàng[sửa|sửa mã nguồn]
Nhiều nhà kinh tế lập luận rằng tính toán nợ chính phủ đã bỏ qua các khoản nợ tiềm tàng như tiền trợ cấp hưu trí, các khoản bảo hiểm xã hội mà chính phủ sẽ phải chi trả cho người lao động hay các khoản mà chính phủ sẽ phải chi trả khi đứng ra bảo đảm cho các khoản vay của người có thu nhập thấp mà trong tương lai họ không có khả năng thanh toán…
Tác động của nợ chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]
Về tính trung lập của nợ chính phủ[sửa|sửa mã nguồn]
Có hai quan điểm chính về việc nợ chính phủ có ảnh hưởng tác động đến nền kinh tế tài chính hay không .Quan điểm truyền thống lịch sử cho rằng giải pháp cắt giảm thuế được bù đắp bằng nợ chính phủ kích thích tiêu dùng và làm giảm tiết kiệm chi phí quốc dân. Sự ngày càng tăng tiêu dùng làm tăng tổng cầu và thu nhập quốc dân trong thời gian ngắn nhưng dẫn đến khối lượng tư bản ít hơn ( do góp vốn đầu tư giảm ) và thu nhập quốc dân thấp hơn trong dài hạn .Quan điểm Barro-Ricardo lại cho rằng giải pháp cắt giảm thuế được bù đắp bằng nợ chính phủ không kích thích tiêu tốn ngay cả trong thời gian ngắn vì không làm tăng thu nhập liên tục của những cá thể mà nó chỉ làm di dời thuế từ hiện tại sang tương lai. Các cá thể dự trù rằng, hiện giờ chính phủ giảm thuế và phát hành trái phiếu bù đắp thâm hụt, thì đến một thời gian trong tương lai chính phủ sẽ lại tăng thuế để có tiền trả nợ hoặc in tiền để trả nợ ( mà hậu quả là lạm phát kinh tế tăng cường ) ; do đó, người ta tiết kiệm chi phí hiện tại để có tiền đóng thuế trong tương lai hoặc mua sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ sẽ lên giá .Hai quan điểm nói trên tuy khác nhau nhưng cùng xuất phát từ hành vi của người tiêu dùng và do vậy khi vận dụng cần điều tra và nghiên cứu hành vi của người tiêu dùng .
Về hiệu suất của ảnh hưởng tác động từ nợ chính phủ tới tăng trưởng kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]
Trong những năm gần đây, hầu hết những nhà kinh tế tài chính đều cho rằng trong dài hạn một khoản nợ chính phủ lớn ( tỷ suất của nó so với GDP cao ) làm cho sự tăng trưởng của sản lượng tiềm năng chậm lại vì những nguyên do sau :
- Nếu một quốc gia có nợ nước ngoài lớn thì quốc gia đó buộc phải tăng cường xuất khẩu để trả nợ nước ngoài và do đó khả năng tiêu dùng giảm sút.
- Một khoản nợ công cộng lớn gây ra hiệu ứng thế chỗ cho vốn tư nhân: thay vì sở hữu cổ phiếu, trái phiếu công ty, dân chúng sở hữu nợ chính phủ (trái phiếu chính phủ). Điều này làm cho cung về vốn cạn kiệt vì tiết kiệm của dân cư đã chuyển thành nợ chính phủ dẫn đến lãi suất tăng và các doanh nghiệp hạn chế đầu tư.
- Nợ trong nước tuy được coi là ít tác động hơn vì trên góc độ nền kinh tế là một tổng thể thì chính phủ chỉ nợ công dân của chính nước mình, tuy vậy nếu nợ trong nước lớn thì chính phủ buộc phải tăng thuế để trả lãi nợ vay. Thuế làm méo mó nền kinh tế, gây ra tổn thất vô ích về phúc lợi xã hội.
Ngoài ra, còn có một số quan điểm cho rằng việc chính phủ sử dụng công cụ nợ để điều tiết kinh tế vĩ mô sẽ không có hiệu suất cao vì có hiện tượng crowding out (đầu tư cho chi tiêu của chính phủ tăng lên).
- Chính phủ muốn tăng chi tiêu công cộng để kích cầu thì phát hành trái phiếu chính phủ. Phát hành thêm trái phiếu chính phủ thì giá trái phiếu chính phủ giảm, thể hiện qua việc chính phủ phải nâng lãi suất trái phiếu thì mới huy động được người mua. Lãi suất trái phiếu tăng thì lãi suất chung của nền kinh tế cũng tăng. Điều này tác động tiêu cực đến động cơ đầu tư của khu vực tư nhân, khiến họ giảm đầu tư. Nó còn tác động tích cực đến động cơ tiết kiệm của người tiêu dùng, dẫn tới giảm tiêu dùng. Nó còn làm cho lãi suất trong nước tăng tương đối so với lãi suất nước ngoài, dẫn tới luồng tiền từ nước ngoài đổ vào trong nước khiến cho tỷ giá hối đoái tăng làm giảm xuất khẩu ròng. Tóm lại, phát hành trái phiếu tuy có làm tăng tổng cầu, song mức tăng không lớn vì có những tác động phụ làm giảm tổng cầu.
- Nếu coi việc nắm giữ trái phiếu chính phủ là một hình thức nắm giữ tài sản thì khi chính phủ tăng phát hành trái phiếu sẽ đồng thời phải tăng lãi suất, người nắm giữ tài sản thấy mình trở nên giàu có hơn và tiêu dùng nhiều hơn. Tổng cầu nhận được tác động tích cực từ việc tăng chi tiêu chính phủ (nhờ phát hành công trái) và tăng tiêu dùng nói trên. Tuy nhiên, tăng tiêu dùng dẫn tới tăng lượng cầu tiền. Điều này gây ra áp lực lạm phát, vì thế tác động tiêu cực tới tốc độ tăng trưởng thực (bằng tốc độ tăng trưởng danh nghĩa trừ tỷ lệ lạm phát).
Việc chính phủ tăng cường phát hành trái phiếu làm cho giá thành của những trái phiếu đó giảm xuống thế hiện ở việc ngân sách vốn vay tăng lên tức chính phủ cần tăng lãi suất vay kêu gọi. VIệc tăng lãi suất vay này xét trong thời gian ngắn không gây nhiều tác động ảnh hưởng xấu đi đến nền kinh tế tài chính vì chính phủ hoàn toàn có thể tăng thuế để bù đắp. Nhưng nếu xét một cách dài hạn thì đây là một cách tiềm tàng nhiều rủi ro đáng tiếc bởi lẽ khi lãi suất vay tăng quá cao sẽ khiến chính phủ gặp nhiều khó khăn vất vả trong việc trả nợ và phải dùng đến chiêu thức sau cuối là in tiền và việc này sẽ gây ra hiện tượng kỳ lạ lạm phát kinh tế thế cho nên người ta nói rằng phát hành trái phiếu là phương pháp vay nợ tiềm ẩn rủi ro tiềm ẩn lạm phát kinh tế
- Kinh tế vĩ mô – Gregory Mankiw, Nhà xuất bản Thống kê và Đại học Kinh tế quốc dân xuất bản, Hà Nội 1997.
- Kinh tế học – Paul A. Samuelson, Wiliam D. Nordhalls, Nhà xuất bản Tài chính 2007.
