Từ VLOSChương IIPHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
I. PHÉP BIỆN CHỨNG VÀ PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
1. Phép biện chứng và những hình thức cơ bản của phép biện chứnga. Khái niệm biện chứng, phép biện chứngBiện chứng là khái niệm dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và hoạt động, tăng trưởng theo quy luật của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ, quy trình trong giới tự nhiên, xã hội và tư duy .Biện chứng gồm có :Biện chứng khách quan là biện chứng của quốc tế vật chất .Biện chứng chủ quan là sự phản ánh biện chứng khách quan vào đời sống ý thức của con người .Phép biện chứng là học thuyết nghiên cứu và điều tra, khái quát biện chứng của quốc tế thành mạng lưới hệ thống những nguyên tắc, quy luật khoa học nhằm mục đích thiết kế xây dựng hệthống những nguyên tắc phương pháp luận của nhận thức và thực tiễn .Phép biện chứng thuộc về biện chứng chủ quan .Phép biện chứng trái chiều với phép siêu hình – giải pháp tư duy về sự vật, hiện tượng kỳ lạ của quốc tế trong trạng thái cô lập tĩnh tại và tách rời .b. Các hình thức cơ bản của phép biện chứngTrong lịch sử dân tộc triết học, phép biện chứng tăng trưởng qua ba hình thức cơ bản : phép biện chứng chất phác thời cổ đại, phép biện chứng duy tâm cổ xưa Đức và phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin .Phép biện chứng chất phác thời cổ đạiPhép biện chứng chất phác thời cổ đại là hình thức tiên phong của phép biện chứng trong lịch sử dân tộc triết học, là nội dung cơ bản trong nhiều mạng lưới hệ thống triết học của Trung Quốc, Ấn Độ và Hy Lạp cổ đại. Tiêu biểu như. Tư tưởng biện chứng của triết học Trung Quốc là “ biến dịch luận ” ( học thuyết về những nguyên tắc, quy luật biến hóa thông dụng trong ngoài hành tinh ) ; “ ngũ hành luận ” ( học thuyết về những nguyên tắc tương tác, đổi khác của những năng lực bản thể trong thiên hà ) của Âm dương gia .Trong triết học Ấn Độ biểu lộ rõ nét nhất của tư tưởng biện chứng là triết học Phật giáo với những phạm trù như : “ vô ngã ”, “ vô thường ”, “ nhân duyên ”Thời cổ đại Hy Lạp, một số ít nhà triết học duy tâm ( Platon ) coi phép biện chứng là thẩm mỹ và nghệ thuật tranh luận để tìm ra chân lý. Arixtôt giống hệt phép biện chứng với lôgíc học. Một số nhà triết học duy vật có tư tưởng biện chứng về sự vật ( biện chứng khách quan ). Hêraclit coi sự biến hóa của quốc tế như một dòng chảy. Ông nói : “ Mọi vật đều trôi đi, mọi vật đều biến hóa ”. “ Người ta không hề tắm được hai lần trong cùng một dòng sông ” .Phép biện chứng chất phác thời cổ đại có đặc thù là : Nhận thức đúng về tính biện chứng của quốc tế nhưng không phải dựa trên thành tựu của khoa học mà bằng trực kiến thiên tài, bằng trực quan chất phác, là hiệu quả của sự quan sát trực tiếp. Do đó, chưa đạt tới trình độ nghiên cứu và phân tích giới tự nhiên, chưa chứng tỏ được mối liên hệ thông dụng nội tại của giới tự nhiên .
Từ nửa cuối thế kỷ XV, khoa học tự nhiên bắt đầu phát triển mạnh, đi vào nghiên cứu từng yếu tố riêng biệt của giới tự nhiên dẫn đến sự ra đời của phương pháp siêu hình và phương pháp này trở thành thống trị trong tư duy triết học và nghiên cứu khoa học vào thế kỷ XVIII.
Phép biện chứng duy tâm cổ xưa Đức được khởi đầu từ Cantơ và hoàn thành xong ở hệ tthống triết học của G.Hêghen.Triết học cổ xưa Đức đã trình diễn những tư tưởng cơ bản nhất của phép biện chứng duy tâm. Tính duy tâm trong triết học của G.Hêghen được biểu lộ ở chỗ, ông coi phép biện chứng là quy trình tăng trưởng khởi đầu của “ ý niệm tuyệt đối ”, coi biện chứng chủ quan là cơ sở của biện chứng khách quan .Ông cho rằng “ ý niệm tuyệt đối ” là điểm khởi đầu của sống sót, tự “ tha hóa ” thành giới tự nhiên và trở lại với bản thân nó trong sống sót ý thức. Tinh thần, tư tưởng, ý niệm tuyệt đối là cái có trước, quốc tế hiện thực chỉ là bản sao chép của ý niệm .Như vậy, Hêghen, là người kiến thiết xây dựng phép biện chứng tương đối hoàn hảo với một mạng lưới hệ thống khái niệm, phạm trù, quy luật. Tuy nhiên, phép biện chứng Hêghen là phép biện chứng duy tâm, là phép biện chứng ngược đầu ; ông coi biện chứng của ý niệm sinh ra biện chứng của sự vật, chứ không phải ngược lại. Ph. Ăngghen nhận xét rằng : “ Tính chất thần bí mà phép biện chứng đã mắc phải ở trong tay Hêghen tuyệt nhiên không ngăn cản Hêghen trở thành người tiên phong trình diễn một cách bao quát và có ý thức những hình thái hoạt động chung của phép biện chứng. Ở Hêghen, phép biện chứng bị lộn ngược đầu xuống đất. Chỉ cần dựng nó lại là sẽ phát hiện được cái hạt nhân hài hòa và hợp lý của nó ở đằng sau cái vỏ thần bí của nó ”( C.Mác và Ph. Ăngghen : Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, TP.HN, 2002, t. 20, tr. 494. )2. Phép biện chứng duy vậta. Khái niệm phép biện chứng duy vậtPhép biện chứng duy vật do C. Mác và Ph. Ăngghen thiết kế xây dựng trên cơ sở thừa kế có phê phán hạt nhân hài hòa và hợp lý trong phép biện chứng của G.W.Ph.Hêghen, là phép biện chứng dựa trên nền tảng của chủ nghĩa duy vật, xuất phát từ biện chứng khách quan của tự nhiên và xã hội .Theo Ph. Ăngghen : “ Phép biện chứng chẳng qua chỉ là môn khoa học về những quy luật phổ cập của sự hoạt động và sự tăng trưởng của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy ” ( C.Mác và Ph. Ăngghen : Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, TP. Hà Nội, 2002, t. 20, tr. 20 ) .Khi nhấn mạnh vấn đề vai trò của nguyên tắc về mối liên hệ phổ cập, Ph. Ăngghen còn đưA ra một định nghĩa khác về phép biện chứng duy vật : “ phép biện chứng là khoa học về sự liên hệ phổ cập ”. Khi nhấn mạnh vấn đề vai trò của nguyên tắc về sự tăng trưởng trong phép biện chứng mà C.Mác đã kế thừa từ triết học của Hêghen, V.I.Lênin cho rằng, trong số những thành quả đó thì thành quả đa phần là phép biện chứng, tức là học thuyết về sự tăng trưởng, dưới hình thức hoàn bị nhất, thâm thúy nhất và không phiến diện, học thuyết về tính tương đối của nhận thức của con người, nhận thức này phản ánh vật chất luôn luôn tăng trưởng không ngừng .b. Đặc trưng cơ bản và vai trò của phép biện chứng duy vậtXét từ góc nhìn cấu trúc nội dung, phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin có hai đặc trưng cơ bản sau :Một là, phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin là phép biện chứng được xác lập trên nền tảng của thế giới quan duy vật khoa học .Với đặc trưng này phép biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin chẳng những có sự độc lạ cơ bản với phép biện chứng duy tâm của G.Hêghen mà còn có sự độc lạ về trình độ so với phép biện chứng duy vật cổ đại .Hai là, trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác Lênin có sự thống nhất giữa nội dung của thế giới quan ( duy vật biện chứng ) với phương pháp luận ( biện chứng duy vật ) do đó, nó không dừng lại ở sự lý giải quốc tế mà còn là công cụ để nhận thức quốc tế và tái tạo quốc tế. Mỗi nguyên tắc, quy luật trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin không chỉ là sự lý giải đúng đắn về tính biện chứng của quốc tế mà còn là phương pháp luận khoa học của việc nhận thức và tái tạo quốc tế .Với những đặc trưng cơ bản trên mà phép biện chứng duy vật giữ vai trò là nội dung đặc biệt quan trọng quan trọng trong thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác-Lênin, tạo nên tính khoa học và tính cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin, đồng thời nó cũng là thế giới quan và phương pháp luận chung nhất của hoạt động giải trí phát minh sáng tạo trong những nghành điều tra và nghiên cứu khoa học .
← Mục lục
Phần I: thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác – Lênin
- Chương III: Chủ nghĩa duy vật lịch sử
Phần II: Học thuyết kinh tế của chủ nghĩa Mác – Lênin về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa
- Chương IV: Học thuyết giá trị
- Chương V: Học thuyết giá trị thặng dư
- Chương VI: Học thuyết về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa Tư bản độc quyền Nhà nước
Phần III: Lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về Chủ nghĩa xã hội
- Mở đầu
- Chương VII: Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và cách mạng xã hội chủ nghĩa
- Chương VIII: Những vấn đề chính trị – xã hội có tính quy luật trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa
- Xem thêm liên kết đến trang này.
