( ĐTCK ) “ Nó đang đè gom đấy “, “ Nó đang ủn giá “, “ Nó đánh lên đấy ” … Đó là những câu nói đại trà phổ thông mà nếu ai đã từng góp vốn đầu tư đều nghe cả. Những lời nói này hoàn toàn có thể từ môi giới, hoặc từ nhà đầu tư nào đó. Tuy nhiên, “ Nó ” là một đại từ rất mơ hồ, tất cả chúng ta hay miêu tả hành vi và mục tiêu của “ Nó “, nhưng thực ra lại chả biết gì về “ Nó “. Vậy “ Nó ” là ai ?
Tạo lập thị trường là gì?
“ Nó “, theo ý hiểu của đại đa số người tham gia thị trường, là “ Tạo lập thị trường ” – Market maker – MM, hay một danh từ quen thuộc hơn là “ Lái “, hoặc một từ cổ xưa hơn là “ Big boy “, “ Cá mập “.
Tuy nhiên, tác giả bài viết không thích việc đánh đồng khái niệm giữa MM và “Lái”, xin phân tích những khía cạnh sâu hơn như sau.
Ðịnh nghĩa tạo lập thị trường, theo quy chuẩn, đơn thuần là thành viên đáp ứng thanh khoản. Phần thưởng của MM là chênh lệch giữa giá mua và giá cả. Hoạt động MM biểu lộ rõ nhất ở những sàn forex ( FX ), hoặc những cơ sở mua và bán vàng, khi “ nhà cái ” – MM niêm yết giá mua vào ( bid ) và giá bán ra ( ask ) chênh lệch nhau. MM là hoạt động giải trí hợp pháp. Tạo lập luôn đi cùng với thị trường, ngay cả ở Nước Ta thì khái niệm này cũng đã được định danh trong Luật Chứng khoán. 
Ông Huỳnh Minh Tuấn, Giám đốc môi giới hội sở TP. Hồ Chí Minh, Công ty Chứng khoán Mirae Asset Nước Ta. Tình huống tạo lập nổi bật nhất chính là vào ngày 7/3/2008, Bộ Tài chính đã đưa thông tin rằng, Tổng công ty Ðầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước ( SCIC ) sẽ mua vào 1 số ít CP lớn để tương hỗ bình ổn thị trường. Vào năm 2011 – 2012, tạo lập nổi lên như một thế lực “ lái ” giá CP. Tới năm năm ngoái, Bộ Tài chính phát hành thông tư được cho phép những công ty sàn chứng khoán thực thi nhiệm vụ tạo lập, đáp ứng thanh khoản theo nhu yếu của doanh nghiệp. Một bước tiến lớn hơn, giúp MM bước ra khỏi màn sương mờ ảo, đó là hoạt động giải trí tạo lập trên thị trường phái sinh vào năm 2017, tạo lập ETF và mới gần đây là thị trường chứng quyền có bảo vệ ( CW ). Một loạt công ty sàn chứng khoán đã danh chính ngôn thuận trở thành nhà tạo lập như Công ty Chứng khoán TP.Hồ Chí Minh ( HSC ), nhà tạo lập chính của sàn phái sinh và ETF ; Công ty Chứng khoán VNDIRECT, Công ty Chứng khoán SSI, Công ty Chứng khoán MB, nhà tạo lập của CW.
MM tự nhiên và MM theo hợp đồng
Cần phải làm rõ động cơ của MM và những hình thái của MM để nhận ra những nhà tạo lập chân chính, đơn cử : Thứ nhất, với MM tự nhiên, đây là dạng tạo lập thông dụng nhất trên thị trường, đặc biệt quan trọng là ở những CP lớn, hoạt động giải trí minh bạch. Ðộng cơ của những nhà tạo lập này đơn thuần là mua vào những CP dưới giá trị và bán ra những CP vượt quá giá trị. Việc liên tục mua và bán ở những vùng giá khác nhau, vô tình tạo ra một lượng thanh khoản khổng lồ, giúp xử lý yếu tố khớp lệnh ở những CP này. Những quỹ góp vốn đầu tư chuyên nghiệp – tất cả chúng ta hay gọi là “ Tây “, thường là dạng MM tự nhiên khi họ mua vào những CP định giá mê hoặc và bán những CP này ở vùng giá cao. Những “ anh Tây ” này giúp thiết lập vùng tương hỗ và kháng cự của CP trong trung và dài hạn, đồng thời tạo thanh khoản cho thị trường. HPG, VNM, PNJ, MWG là 1 số ít trường hợp nổi bật cho dạng tạo lập tự nhiên này. Thứ hai, MM theo hợp đồng, dạng MM này tăng trưởng theo xu thế tất yếu của quy trình tăng trưởng thị trường, khi hoạt động giải trí quan hệ nhà đầu tư ( IR ) được chăm sóc nhiều hơn, đồng nghĩa tương quan với việc thanh khoản CP và dịch chuyển giá CP có tầm quan trọng không nhỏ với những doanh nghiệp. Các doanh nghiệp sẽ ký hợp đồng MM với bên tạo lập, thường là công ty sàn chứng khoán, nhằm mục đích tương hỗ thanh khoản của CP, hoặc duy trì biên độ giá trong một vùng không thay đổi, giúp nhà đầu tư cảm thấy bảo đảm an toàn hơn khi góp vốn đầu tư vào CP của doanh nghiệp. Tuy nhiên, điểm chưa rõ ràng của hình thức MM hợp đồng này là ở sự minh bạch thông tin đến nhà đầu tư đại chúng. Ðây là khoảng chừng hở mà chủ trương pháp lý cũng như những công ty sàn chứng khoán muốn tăng trưởng dịch vụ MM chuyên nghiệp trên thị trường CP không hề bỏ lỡ.
“Lái” là nhà tạo lập biến chất
Với những miêu tả như trên, chắc rằng nhà đầu tư cũng nhận ra sự tương đương giữa “ Lái ” và MM, họ đều hoạt động giải trí dựa trên động cơ doanh thu, khi đều mua CP ở vùng giá mê hoặc và bán CP ở vùng vượt quá định giá và đều đáp ứng thanh khoản cho thị trường trải qua hoạt động giải trí mua và bán liên tục. Ðiều độc lạ lớn nhất giữa “ Lái ” và MM là “ Lái ” vượt quá khuôn khổ của lòng tham và đạo đức. Thay vì chỉ thuần thanh toán giao dịch quanh vùng định giá ( fair price ), “ Lái ” luôn có động cơ đẩy giá lên cao hơn vùng giá này một cách vô lý và bán số lượng lớn lên đầu nhà góp vốn đầu tư nhỏ lẻ bằng những thủ pháp thanh toán giao dịch. Hậu thuẫn của “ Lái ” trong trường hợp này là sự tiếp tay của những chủ doanh nghiệp, khi lòng tham của những ông chủ quá lớn, dẫn tới vi phạm đạo đức kinh doanh thương mại. Những chủ doanh nghiệp sẽ phối hợp với “ Lái ” để “ sản xuất tin ” – đưa thông tin sai thực sự, hoặc thổi phồng thông tin khiến nhà góp vốn đầu tư lao vào mua một cách mất cẩn trọng, hoặc “ in giấy ” – một dạng phân phối CP khôn khéo cho “ Lái ” “ đổ bô ” lên đầu nhà đầu tư. Xét về kỹ nghệ lái giá CP, xin hẹn một bài khác để hoàn toàn có thể nói cụ thể hơn. Quay lại lịch sử vẻ vang, tiến trình 2010 – 2012, hình ảnh “ Lái ” trên TTCK Nước Ta được kiến thiết xây dựng rất rõ nét, khi hàng loạt tên tuổi lớn trên forum f319 thi nhau hô hào về triển vọng giá của nhóm dầu khí, Sông Ðà, Lilama … và sau đó nổi lên nhóm KSA, MTM … Hoạt động của “ Lái ” và những tác động ảnh hưởng đến thị trường ngày càng rõ nét khi có nhiều nhà đầu tư cả tin nghe theo, hưởng lợi bằng lần và mất cũng bằng lần ! Ở đây, bên cạnh chủ đích của những “ Lái ” thì cũng cần nhắc lại rằng, quản trị của những cơ quan quản lý và điều hành thị trường còn lỏng lẻo, khiến những “ Lái ” tự do hoạt động giải trí. Chính sự hoành hành của những đội ” Lái ” là nguyên do khiến cho TTCK mang tiếng xấu, là sòng bạc, hay là nơi lừa đảo. Xét cho cùng, “ Lái ” lừa được nhà đầu tư cũng vì hai chữ “ lòng tham “, thứ mà nhà đầu tư nào cũng mang trong người.
Ðừng nghĩ mình khôn hơn thằng dại cuối cùng
Trong mỗi game show, nhiều người có tâm ý rằng, nếu mình là “ Lái ”, hay chơi với đội ” Lái ”, thì cửa thắng là rộng mở. Nhưng hãy cẩn trọng với tâm lý đó. Cuối năm 2012 – 2013, phần lớn những đội ” Lái ” đều bị chu kỳ luân hồi nghiệt ngã của thị trường quật ngã, do bản thân họ là những người chiếm hữu nhiều CP “ rác ” nhất và sử dụng đòn kích bẩy cao nhất. Bạn nghĩ rằng mình sẽ bán xong CP trước khi “ Lái ” xả ra ? Thực tế, trong game show này, bạn cũng là một trong những người chuyền quả bom nổ chậm thôi. Ai cũng nghĩ rằng, mình sẽ chuyền được quả bom cho “ thằng dại cuối “, nhưng khi nào quả bom này nổ thì chỉ có “ Lái ” biết, thậm chí còn chính “ Lái ” cũng không biết và biết đâu bạn chính là “ người cuối ” đó ? Kết quả là CP mất thanh khoản cho tới khi huỷ niêm yết, nhóm “ Lái ” mất tích, để lại dấu vết là “ ông nông dân cuốc ruộng ” !
Quan sát TTCK Việt Nam hiện nay có thể thấy, điểm đáng mừng là các nhóm “Lái” đã ít dần đi, nhà tạo lập thị trường đang dần lấy lại chính danh của mình.
Hàng hóa nhiều hơn, sự tự tăng cấp kiến thức và kỹ năng của nhà đầu tư, những chủ trương quản lý và điều hành của cơ quan quản trị đã dần tạo khoảng trống cho những MM chân chính hiển lộ. Về phía nhà góp vốn đầu tư, hãy luôn đưa ra quyết định hành động dựa vào thông tin đã được xác nhận, hiểu biết về doanh nghiệp, về CP. Ðó là cách góp vốn đầu tư mưu trí và mới hoàn toàn có thể là chìa khóa của thành công xuất sắc trong mỗi cuộc thanh toán giao dịch.
