Người khuyết tật – Wikipedia tiếng Việt

Biểu tượng thường dùng cho người khuyết tật

Người khuyết tật là người có một hoặc nhiều khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần mà vì thế gây ra suy giảm đáng kể và lâu dài đến khả năng thực hiện các hoạt động, sinh hoạt hàng ngày. Theo DDA (Disability Discrimination Act – Đạo luật chống phân biệt đối xử với người khuyết tật do Quốc hội Anh ban hành), khi xét về mặt thời gian tác động thì khiếm khuyết kéo dài hoặc sẽ có thể kéo dài mà ít hơn 12 tháng bình thường không được coi là khuyết tật, trừ phi là bị tái đi tái lại, một số người có khiếm khuyết kéo dài hơn một năm thì vẫn ở trong diện của DDA, cả khi họ sẽ được phục hồi hoàn toàn [1][2]. Còn Đạo luật về người khuyết tật của Hoa Kỳ năm 1990 (ADA – Americans with Disabilities Act of 1990) định nghĩa người khuyết tật là người có sự suy yếu về thể chất hay tinh thần gây ảnh hưởng đáng kể đến một hay nhiều hoạt động quan trọng trong cuộc sống[3]. Cũng theo ADA những ví dụ cụ thể về khuyết tật bao gồm: khiếm khuyết về vận động, thị giác, nói và nghe, chậm phát triển tinh thần, bệnh cảm xúc và những khiếm khuyết cụ thể về học tập, bại não, động kinh, teo cơ, ung thư, bệnh tim, tiểu đường, các bệnh lây và không lây như bệnh lao và bệnh do HIV (có triệu chứng hoặc không có triệu chứng) [4]. Có sự thống nhất tương đối về định nghĩa thế nào là khuyết tật của hai đạo luật này.

Theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới, có ba mức độ suy giảm là: khiếm khuyết (impairment), khuyết tật (disability) và tàn tật (handicap). Khiếm khuyết chỉ đến sự mất mát hoặc không bình thường của cấu trúc cơ thể liên quan đến tâm lý hoặc/và sinh lý. Khuyết tật chỉ đến sự giảm thiểu chức năng hoạt động, là hậu quả của sự khiếm khuyết. Còn tàn tật đề cập đến tình thế bất lợi hoặc thiệt thòi của người mang khiếm khuyết do tác động của môi trường xung quanh lên tình trạng khuyết tật của họ (WHO, 1999). Còn theo quan điểm của Tổ chức Quốc tế người khuyết tật, người khuyết tật trở thành tàn tật là do thiếu cơ hội để tham gia các hoạt động xã hội và có một cuộc sống giống như thành viên khác (DPI, 1982)[5]. Do vậy, khuyết tật là một hiện tượng phức tạp, phản ánh sự tương tác giữa các tính năng cơ thể và các tính năng xã hội mà trong đó người khuyết tật sống[6].

Theo thống kê năm 2011, Nước Ta có khoảng chừng 6.1 triệu người khuyết tật, tương tự 7.8 % dân số. [ 7 ]

Khuyết tật và tàn tật[sửa|sửa mã nguồn]

Đối với hầu hết người Nước Ta, khuyết tật và tàn tật là hai từ để chỉ cùng một khái niệm, từ năm 2009 quay trở lại trước người ta vẫn dùng song song chúng trên cả phương tiện đi lại truyền thông online đại chúng và văn bản pháp quy. Trong những pháp lệnh trước đây của nhà nước Nước Ta, tàn tật là cụm từ được chính thức sử dụng, tuy nhiên theo dự thảo năm 2009, từ khuyết tật nhiều năng lực sẽ được dùng để sửa chữa thay thế từ tàn tật trong những bộ luật. Năm 2010 Quốc hội Nước Ta đã chính thức sử dụng cụm từ người khuyết tật thay cho tàn tật trong những bộ luật phát hành có tương quan [ 8 ] .

Thông thường từ khuyết tật được cho là mang sắc thái tình cảm, ý nghĩa tốt hơn là từ tàn tật. Người ta cho rằng từ “tàn” trong cụm từ tàn tật gợi đến hình ảnh tiêu cực, tạo cảm giác không còn khả năng gì, không còn tương lai và điều đó ảnh hưởng không tốt đến nỗ lực phấn đấu vượt khó khăn. Từ “khuyết” mang nghĩa suy giảm chức năng nhưng vẫn có khả năng phục hồi, vẫn còn hy vọng. Ngược lại cũng có ý kiến cho rằng đây chỉ là các tên gọi, các nhãn mác cho khái niệm do vậy không cần phải quá câu nệ, cốt yếu là thái độ và hành vi thực tế. Tuy nhiên xu hướng chung được khuyến nghị là sử dụng từ khuyết tật thay cho từ tàn tật. Trong cuộc hội thảo do Văn phòng Điều phối các hoạt động hỗ trợ người tàn tật Việt Nam (NCCD) và Tổ chức Cứu trợ và Phát triển (CRS) thực hiện thì có đến 17 trên tổng số 19 ý kiến cho rằng nên thay cụm từ tàn tật bằng khuyết tật. Ngoài ra bản thân những người có khiếm khuyết cũng muốn mình được gọi bằng cụm từ người khuyết tật hơn[9][10].

Từ khiếm khuyết cho đến khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Theo định nghĩa khuyết tật phải bảo vệ cả hai điều kiện kèm theo là có khiếm khuyết và khiếm khuyết đó tác động ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống. Nói về khiếm khuyết, đó là yếu tố rất thường thì, và bất kể ai cũng đều hoàn toàn có thể bị khiếm khuyết trong một quy trình tiến độ nào đấy của đời sống. Vậy yếu tố chỉ còn nằm ở chỗ khiếm khuyết đó nghiêm trọng đến mức nào. Tuy nhiên khái niệm nghiêm trọng ở đây không trọn vẹn xác lập được một cách đơn nhất, chính do nó không riêng gì nhờ vào vào bản thân khiếm khuyết mà còn nhờ vào vào toàn cảnh văn hóa truyền thống, khoa học. Nếu một người cận thị khá nặng trong thời đại không có kính trợ giúp thì đó là một yếu tố cực rắc rối và sẽ bị coi là khuyết tật. Một ví dụ khác, ví dụ điển hình một cô gái có vết sẹo dài ở mặt và trông khó coi ( theo quan điểm của xã hội ) sẽ bị ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến niềm hạnh phúc của cô trong đó có lòng tự trọng bị tổn thương và năng lực kết hôn theo sự tự lựa chọn thấp. Nhưng rõ ràng là cô gái đó vẫn có sức khỏe thể chất sức khỏe thể chất, tinh thần và giác quan thông thường. Như vậy sự khuyết tật của cô do ý niệm của xã hội tạo thành, chính những ý niệm của xã hội và của chính cô đã hạn chế cô tri nhận rất đầy đủ giá trị đời sống. Nếu vết sẹo đó ở vùng bụng yếu tố lại khác trọn vẹn … Những điều trên cho thấy, sự nâng cấp cải tiến của khoa học công nghệ tiên tiến và sự kiểm soát và điều chỉnh thái độ đúng đắn khiến nhiều người khuyết tật sẽ đơn thuần chỉ là bị khiếm khuyết. Mô hình khuyết tật sẽ giúp hiểu rõ hơn về yếu tố này .

Mô hình khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Năm Người khuyết tật Quốc tế, 1981, diễn tả cộng đồng thông cảm với người khuyết tậtTem của Đức về, 1981, miêu tả hội đồng thông cảm với người khuyết tậtCó nhiều quy mô khuyết tật, dưới đây chỉ trình diễn hai quy mô chính [ 11 ] :- Mô hình y học của khuyết tật : theo đó khuyết tật là thực trạng suy giảm sức khỏe thể chất, ý thức của một cá nhân ảnh hưởng xấu đến chất lượng đời sống của cá thể đó. Như vậy việc chữa trị hoặc trấn áp khuyết tật đồng nghĩa tương quan với việc xác lập, khám phá, cũng như tác động ảnh hưởng lên khuyết tật. Do đó nếu chính phủ nước nhà, khu vực tư nhân và toàn xã hội góp vốn đầu tư cho việc chăm nom sức khoẻ và những dịch vụ có tương quan để chữa trị những khuyết tật về mặt y học sẽ giúp người khuyết tật có một đời sống thông thường. Mô hình này nhấn mạnh vấn đề đến thực chất của chính khuyết tật .- Mô hình xã hội của khuyết tật : theo đó những rào cản và định kiến của xã hội dù là có chủ ý hay vô ý là những nguyên do chính xác lập ai là người khuyết tật và ai không là người khuyết tật. Mô hình này cho rằng một số ít người có những độc lạ về mặt tâm ý, trí tuệ hoặc sức khỏe thể chất ( những độc lạ mà đôi lúc hoàn toàn có thể coi là những khiếm khuyết ) so với chuẩn mực chung, nhưng những độc lạ này sẽ không dẫn đến những khó khăn vất vả nghiêm trọng trong đời sống nếu xã hội hoàn toàn có thể giúp sức và có tâm lý, ứng xử tích cực. Mô hình xã hội nhấn mạnh vấn đề tới sự bình đẳng và chú trọng đến những biến hóa thiết yếu của xã hội .

Nguyên nhân và những dạng khuyết tật và tỷ suất[sửa|sửa mã nguồn]

Nick Vujicic, một người khuyết tật bẩm sinh, không có tứ chiVề cơ bản, những mối quan hệ khuyết tật hoàn toàn có thể được tạm chia thành những nghành nghề dịch vụ sau :

• Khuyết tật thân thể, tứ chi, khuyết tật vận động
• Suy giảm các giác quan: (mù, điếc, khiếm thính, khiếm thị, không nhận được mùi vị)
• Khuyết tật về nói (câm, líu lưỡi), đọc (thiểu năng đọc)
• Khiếm khuyết về khả năng học hỏi, luyện tập
• Khuyết tật tâm lý (tâm thần), bại não
• Thiểu năng trí tuệ, tự kỷ

Liên quan đến những nguyên do gây ra khuyết tật, hoàn toàn có thể phân biệt giữa :

• Khuyết tật mắc phải khi phát triển

– Kết quả từ chu kỳ sinh (trong khi sinh)

– Bệnh

– Tổn thất, thương tích, ví dụ: bị bạo hành (bạo lực), tai nạn, chấn thương chiến tranh

– Thông qua lão hóa

• Khuyết tật bẩm sinh

Về tỷ lệ người khuyết tật, các con số đưa ra rất khác nhau và đa dạng, nguyên nhân là vì, có khá nhiều các tổ chức đánh giá, của chính phủ cũng như phi chính phủ…quan trọng hơn các tiêu chí khác nhau đã ảnh hưởng quyết định đến kết quả. Thống kê trên thế giới có khoảng 10% người khuyết tật tương đương với 650 triệu người (khảo sát năm 2007)[12]. Ở Việt Nam theo thống kê của tổng cục thống kê về Báo cáo điều tra quốc gia về người khuyết tật năm 2016 hiện có 6,2 triệu người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên chiếm 7,09% dân số [13].

Tỷ lệ tương tự của những nước trên quốc tế là :

Tại Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]

Dựa trên Bảng phân loại Quốc tế về chức năng, khuyết tật và sức khỏe (International Classification of Functioning, Disability and Health-ICF) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ năm 2006 Tổng cục Thống kê Việt Nam đã tiến hành khảo sát, họ sử dụng một số câu hỏi về khuyết tật theo phương pháp đánh giá chức năng. Mỗi thành viên từ 5 tuổi trở lên của hộ gia đình được phỏng vấn 6 câu hỏi để đánh giá thực hiện các chức năng cơ bản của con người là: nghe, nhìn, vận động, nhận thức, khả năng ghi nhớ/tập trung, tự chăm sóc bản thân, và chức năng giao tiếp. Người trả lời tự đánh giá việc thực hiện các chức năng đó dựa trên 4 mức phân loại sau: (1) Không khó khăn; (2) Khó khăn; (3) Rất khó khăn; và (4) Không thể thực hiện được. Trong tài liệu này, nếu một người có phương án trả lời là (2), (3) hoặc (4) khi thực hiện bất kỳ chức năng nào trong sáu chức năng nói trên sẽ được coi là khuyết tật.[14]

Theo cách phân loại trên, tỷ lệ người khuyết tật chung cả nước Việt Nam vào năm 2006 là 15,3%. Vùng có tỷ lệ khuyết tật cao nhất là Đông Nam Bộ, thấp nhất là Tây Bắc. Tỷ lệ người khuyết tật khu vực thành thị cao hơn khu vực nông thôn (17,8% so với 14,4%).[14]

Tỷ lệ người khuyết tật nữ cao hơn nam ( 16,58 % so với 13,69 % ) nguyên do được đưa ra là nhóm dân số nữ cao tuổi chiếm tỷ trọng cao hơn nhiều so với nhóm dân số cao tuổi là phái mạnh [ 14 ] .

Khó khăn và ảnh hưởng tác động[sửa|sửa mã nguồn]

Người khuyết gặp khó khăn vất vả về nhiều mặt trong đó có học tập, việc làm, hôn nhân gia đình, tẩy chay … Những khó khăn vất vả đó ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau, là nguyên do và tác dụng của nhau do vậy chúng tạo thành một vòng luẩn quẩn. Sự trợ giúp lớn về vật chất không phải ai cũng làm được nhưng về niềm tin thì khác – tất cả chúng ta giúp được rất nhiều chỉ cần sự thành tâm mà thôi. Cản trở lớn nhất với người khuyết tật là tẩy chay, nó là rào cản vô hình dung nhưng tàn tệ đẩy nhiều người ra bên lề của đời sống. Và tẩy chay không phải là yếu tố thuộc vật chất, của khoa học kỹ thuật – nó là yếu tố thuộc tâm ý, và sự ý thức sâu xa giá trị sống của con người – mà không phải là lòng thương hại – nhưng là lòng cảm thông thực sự sẽ chỉ hướng cho hành vi đúng đắn của tất cả chúng ta. Dưới đây trình diễn đơn cử những bất lợi chung của người khuyết tật .

Phạm Thị Thùy Linh, 10 tuổi, khuyết tật bẩm sinh, đang tập viếtVới sự số lượng giới hạn của mình, đặc biệt quan trọng là ở người khuyết tật về trí tuệ hoặc cơ quan thu nhận cảm xúc ( khiếm thính, khiếm thị ) năng lực tiếp thu tri thức là khá khó khăn vất vả, khuyết tật hoạt động thì bị ảnh hưởng tác động ít hơn. Người khuyết tật cần một hình thức giáo dục đặc biệt quan trọng tương thích với đặc thù khiếm khuyết của mình – điều này đôi lúc nhu yếu góp vốn đầu tư về cơ sở vật chất nhiều hơn so với giáo dục thường thì, do đó nếu sự tương hỗ từ phía chính quyền sở tại, cơ quan giáo dục và bản thân mái ấm gia đình không tốt, việc duy trì học tập tiếp lên cao phần đông là bất khả thi .Theo Tổ chức Giáo dục đào tạo, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc 90 % trẻ nhỏ khuyết tật ở những nước đang tăng trưởng không được đưa đến trường. Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc thì cho biết 30 % số người trẻ tuổi đường phố là trẻ khuyết tật. Về trình độ học vấn điều tra và nghiên cứu của Chương trình tương hỗ tăng trưởng của Liên Hiệp Quốc ( UNDP ) thực thi năm 1998 tỉ lệ biết đọc, biết viết ở người trưởng thành bị khuyết tật trên toàn thế giới là dưới 3 %, ở phụ nữ khuyết tật chỉ 1 %. Ở những nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế ( OECD ), sinh viên khuyết tật có trình độ cao vẫn chưa nhiều mặc dầu số lượng này đang có xu thế tăng [ 12 ] .Theo Bộ Lao động Thương binh và Xã hội Nước Ta, trình độ học vấn của người khuyết tật ở Nước Ta rất thấp. 41 % số người khuyết tật chỉ biết đọc biết viết ; 19,5 % học hết cấp một ; 2,75 % có trình độ trung học chuyên nghiệp hay chứng từ học nghề, và ít hơn 0.1 % có bằng ĐH hoặc cao đẳng. Nhìn chung, chỉ có khoảng chừng 3 % được giảng dạy nghề trình độ, và chỉ hơn 4 % người có việc làm không thay đổi. Hiện có hơn 40 % người khuyết tật sống dưới chuẩn nghèo ( Bộ LĐTBXH, 2005 ) [ 15 ] .

Khó khăn trong học tập ảnh hưởng tác động trực tiếp đến năng lực xin việc, trình độ học vấn chung của người khuyết tật thấp hơn tương đối so với hội đồng. Ngoài ra một số ít việc làm có những nhu yếu mà người khuyết tật khó thực thi tốt được, điều này hoàn toàn có thể được giảm thiểu bằng cách tránh những việc tương quan đến hạn chế của mình, ví dụ điển hình khuyết tật ở chân thì không nên tìm những việc phải đi lại quá nhiều. Một số khác thì nhu yếu ngoại hình và sức khỏe thể chất tốt, đây cũng là những việc làm mà họ khó hoàn toàn có thể tiếp cận .

Theo ước tính của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO-International Labour Organization) có khoảng 386 triệu người trên thế giới trong độ tuổi lao động bị khuyết tật. Tỷ lệ thất nghiệp của người khuyết tật ở một số quốc gia lên đến hơn 80%. Thông thường người sử dụng lao động cho rằng người khuyết tật không thể làm việc.

Năm 2004, cuộc tìm hiểu ở Hoa Kỳ cho thấy chỉ có 35 % người khuyết tật trong độ tuổi lao động đang có việc làm ( mặc dầu số lượng này cũng đã khá tốt so với những nước khác ), trong khi đó 78 % người không khuyết tật trong độ tuổi lao động có việc làm. Hai phần ba trong số người khuyết tật thất nghiệp nói rằng họ muốn thao tác nhưng không hề tìm được việc .Nghiên cứu của Đại học Rutgers năm 2003 cho biết 1/3 số người sử dụng lao động được khảo sát cho rằng, người khuyết tật hoàn toàn có thể không có hiệu suất cao thực thi việc làm theo nhu yếu trách nhiệm. Thứ hai, nguyên do thông dụng nhất cho việc không thuê người khuyết tật là sự sợ hãi phải góp vốn đầu tư những thiết bị tốn kém [ 12 ] .

Nhiều người khuyết tật gặp nhiều cản trở trong tìm kiếm niềm hạnh phúc lứa đôi

Người khuyết tật khó lập gia đình hơn người bình thường, điều này có nhiều nguyên nhân. Theo nguyên lý chung thì con người có xu hướng lựa chọn bạn đời có bộ gien tốt, do vậy người khuyết tật thường bị cho là lựa chọn “dưới tiêu chuẩn“, bằng chứng là 17% người được hỏi ở Thái Bình, 16% ở Quảng Nam – Đà Nẵng và 25% ở Đồng Nai còn có ý nghĩ rằng người khuyết tật chỉ nên kết hôn với người khuyết tật – một quan điểm thể hiện sự phân biệt đối xử hết sức rõ ràng. Thứ nữa nếu một người lành lặn yêu người khuyết tật, gia đình – đặc biệt là bố mẹ của người không khuyết tật thường phản đối vì họ sợ rằng nếu lấy con họ sẽ khổ. Ngoài ra là những lo sợ về di truyền, khả năng chăm sóc con cái yếu kém và khó khăn sau này do bệnh nặng thêm, kinh tế khó khăn, xấu hổ với xã hội… Người khuyết tật cũng thường có mặc cảm mình làm khổ người yêu với suy nghĩ sai lầm kiểu như: Đáng ra anh (cô) ấy sẽ hạnh phúc hơn nếu yêu và lấy người lành lặn. Dư luận xã hội nói chung có cách nhìn phiến diện, dư luận cho rằng sẽ là đôi đũa lệch nếu như một cô gái khỏe mạnh lấy một chàng trai khuyết tật (hoặc ngược lại) và nghĩ rằng họ đến với nhau vì một lý do khác chứ không phải tình yêu. Sự thực thì đúng là có những khó khăn nhất định nhưng hạnh phúc gia đình không chỉ phụ thuộc duy nhất vào việc người nào đó có khuyết tật hay không.

Sự kỳ thị thậm chí được thể hiện cả trong giới tính, và như thường lệ, phụ nữ vẫn là người chịu thiệt thòi nhiều hơn – cùng bị khuyết tật nhưng nam giới có khả năng lập gia đình cao hơn nữ giới nhiều, theo một báo cáo của Viện Nghiên cứu phát triển xã hội (ISDS) thực hiện thì có đến 70% người khuyết tật nam 15 tuổi trở lên ở Thái Bình kết hôn, trong khi tỷ lệ này ở nữ chỉ khoảng 20%, tính ra mức chênh lệch là hơn 3 lần. Tại Quảng Nam, Đà Nẵng cũng có mức chênh lệch về tỷ lệ người khuyết tật không kết hôn khá lớn (59% là nữ, 33% là nam); Đồng Nai (nữ 66%, nam 51%). Khoảng một nửa số người khuyết tật ở Thái Bình và Đồng Nai được hỏi cho rằng, họ không thể kết hôn được là do sức khỏe. Còn lại là do cộng đồng không thông cảm với tình trạng khuyết tật của họ (32 – 50%); gia đình không ủng hộ (8,2 – 21,4%). Cuộc khảo sát những người đã kết hôn ở Thái Bình còn cho thấy có đến 38% cho rằng khó đảm bảo được điều kiện sống cho gia đình; 30% cảm thấy nuôi con rất vất vả và 10% sinh con bị dị tật bẩm sinh; 8% không hài lòng với đời sống tình dục và 5% thiếu sự thông cảm và khuyến khích từ vợ hoặc chồng. Điều tra cũng cho biết thêm rằng nhóm người khuyết tật do chất độc màu da cam và bẩm sinh khó kết hôn hơn nhiều nhóm khuyết tật vì các nguyên nhân khác[11][16].

Tâm lý của khá đông người khuyết tật là mặc cảm, tự đánh giá thấp bản thân mình so với những người bình thường khác. Ở những người mà khuyết tật nhìn thấy được – chẳng hạn như khuyết chi – họ có các biểu hiện tâm lý giống như mặc cảm ngoại hình (Body Dysmorphic Disorder), tức là sự chú trọng quá mức đến khiếm khuyết cơ thể đến nỗi gây khổ đau lớn – mặc dù vậy trong tâm lý học, mặc cảm ngoại hình không được chẩn đoán cho người có khiếm khuyết cơ thể nghiêm trọng, rối loạn tâm lý này chỉ hướng tới những người có khiếm khuyết nhỏ nhưng lại cứ cường điệu chúng lên[17]. Tiếp đến một ảnh hưởng khác cần xét đến là ám ảnh sợ xã hội một kiểu trốn tránh và sợ hãi khi thực hiện các hoạt động mang tính cộng đồng như giao lưu gặp gỡ ở chỗ đông người. Tuy nhiên điều này không phải luôn luôn đúng, người ta nhận thấy ở nhiều người khuyết tật nỗ lực tồn tại và phát triển đặc biệt cao.

Kỳ thị / Phân biệt đối xử[sửa|sửa mã nguồn]

Sự phân biệt đối xử của hội đồng là nguyên do chính cản trở người khuyết tật có đời sống tốt đẹp

Kỳ thị là vấn đề thường xảy ra với nhóm thiểu số và mang một số đặc điểm bị cho là bất lợi. Người ta bắt gặp thái độ đó với nhóm người mắc HIV, những người đồng tính luyến ái, tội nhân sau khi ra tù… Người khuyết tật cũng không tránh khỏi và điều đó càng làm họ khó khăn hơn để có được cuộc sống bình thường.

Nghiên cứu của Erving Goffman (1963) đã miêu tả ba loại kỳ thị (Discrimination):(1) “sự ghê sợ về cơ thể” tức là những kỳ thị liên quan đến những biến dạng thể chất; (2) “nhược điểm về tính cách của một cá nhân” chẳng hạn như một người bị coi là thiếu ý chí nếu có những đam mê không bình thường hoặc không trung thực; (3) “kỳ thị bộ lạc“, tức là kỳ thị về sắc tộc, quốc tịch hoặc tôn giáo hoặc là việc tham gia một tổ chức xã hội bị khinh miệt. Công trình sau đó của Parker và Aggleton (2003) đã coi kỳ thị là một quá trình xã hội, sản sinh và tái sản sinh ra những mối quan hệ về quyền lực và sự kiểm soát. Họ cũng nghiên cứu kỳ thị được sử dụng như thế nào để biến sự khác biệt thành sự bất bình đẳng, giúp một số nhóm người hạ thấp giá trị của những nhóm khác dựa trên những thuộc tính “khác biệt” (Ogden và Nyblade, 2005). Theo đó tình trạng khuyết tật có thể dẫn đến kỳ thị loại thứ nhất (sự ghê sợ về biến dạng cơ thể), tuy nhiên, một số dạng khuyết tật cũng có thể dẫn đến kỳ thị loại thứ hai[11].

Năm 2007 được sự hỗ trợ vốn của Quỹ Ford, Viện Nghiên cứu Phát triển xã hội ( ISDS ) đã thực thi khảo sát 4 tỉnh thành ở Nước Ta và đưa ra một vài số lượng thống kê sau đây về quan điểm của hội đồng về người khuyết tật – qua đó cho thấy sự phân biệt đối xử là lớn như thế nào, những số lượng biến thiên do sự độc lạ giữa những tỉnh [ 18 ] :

Thái độ của cộng đồng với người khuyết tật

Tỉ lệ quan điểm đồng ý

Đáng thương

98% đến 99%

Người khuyết tật là người ỷ lại

18% đến 32%

Người khuyết tật không thể có cuộc sống bình thường

40% đến 59,4%

Người khuyết tật bị như vậy là do số phận

56% đến 65%

Người khuyết tật đáng phải gánh chịu số kiếp khuyết tật như vậy vì họ phải trả giá cho việc làm xấu xa ở kiếp trước

14% đến 21%

Gặp phải người khuyết tật là gặp vận đen

17%

Phân biệt đối xử bởi chính mái ấm gia đình mình ( dựa trên việc đặt câu hỏi với những người quen biết người khuyết tật – nguyên do là người trong mái ấm gia đình sẽ không nói thật về hành vi phân biệt đối xử của chính họ ) :

• Coi thường người khuyết tật (16%);
• Coi là gánh nặng suốt cuộc đời (40%);
• Coi là vô dụng (20,7%);
• Thường xuyên lăng mạ (14,2%);
• Bỏ mặc không chăm sóc (8,5%);
• Bỏ rơi (7,1%);
• Không cho ăn (4,3%);
• Khóa/xích trong nhà (10,2%);
• Bắt đi ăn xin (1,5%).

Theo một điều tra và nghiên cứu của nước Anh, người khuyết tật có nhiều năng lực là nạn nhân của bạo hành hoặc hãm hiếp, và ít có năng lực hơn được công an can thiệp, bảo vệ pháp lý hoặc chăm nom phòng ngừa. Nghiên cứu khác cho thấy rằng bạo hành so với trẻ nhỏ khuyết tật xảy ra hàng năm cao hơn tối thiểu là 1,7 lần so với những trẻ có cùng vị thế nhưng không khuyết tật. Phụ nữ và những trẻ gái khuyết tật đặc biệt quan trọng dễ bị tổn thương, lạm dụng. Một cuộc khảo sát nhỏ trong năm 2004 tại Orissa, Ấn Độ, cho thấy rằng hầu hết tổng thể phụ nữ và những trẻ gái khuyết tật từng bị đánh ở nhà, 25 % phụ nữ khuyết tật trí tuệ bị hiếp dâm và 6 % bị buộc làm mất năng lực sinh đẻ bằng vũ lực [ 12 ]. Như vậy người khuyết tật nói chung dễ trở thành đối tượng người tiêu dùng của đấm đá bạo lực hơn, cả về mặt thể xác lẫn niềm tin .

Ảnh hưởng của cuộc chiến tranh[sửa|sửa mã nguồn]

Các đại chiến đã tạo ra nhiều thương bệnh binh và nạn nhân. Tùy từng vương quốc có những chủ trương đặc biệt quan trọng để giúp sức những người này. Trong thời bình theo thời hạn tỷ suất người khuyết tật do cuộc chiến tranh sẽ giảm dần thay vào đó tỷ suất do tai nạn thương tâm giao thông vận tải, hoạt động và sinh hoạt và trong lúc lao động sẽ tăng lên .

Ảnh hưởng cuộc chiến tranh đến người khuyết tật Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]

Nước Ta trải qua hai cuộc cuộc chiến tranh có quy mô tàn phá kinh khủng. Những khuyết tật của cựu binh và dân thường có hậu quả trực tiếp từ bom đạn hoặc những hành vi tra tấn và tù hãm. Khuyết tật chân tay ( khuyết chi ) là những dạng phổ cập. Về rối loạn tâm ý thì rối loạn stress sau sang chấn – một dạng ám ảnh, sợ hãi về quá khứ đau thương, hoàn toàn có thể xảy ra với mức độ nặng nhẹ khác nhau tùy theo độ thảm khốc của sang chấn [ 19 ] .

Hình ảnh một số ít trẻ nhỏ Nước Ta được cho là bị hậu quả chất độc màu da camViệc sử dụng khoảng chừng 76,9 triệu lít thuốc diệt cỏ có chứa chất độc dioxin trong quá trình từ năm 1962 – 1971 mà quân đội Mỹ rải xuống miền Trung và miền Nam Nước Ta với mục tiêu bắt đầu chỉ là làm rụng lá cây rừng để quân đội du kích Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Nước Ta không còn nơi ẩn nấp đã để lại hậu quả nghiêm trọng. Các khuyết tật ở những đứa trẻ mới sinh từ cha, mẹ từng bị phơi nhiễm được nhiều người cho là có nguyên do trực tiếp từ nhiễm độc dioxin và theo đó hoàn toàn có thể có từ 2,1 đến 4,8 triệu người bị phơi nhiễm trực tiếp với dioxin trong khoảng chừng thời hạn trên. Vào tháng 5/2007, Quốc hội Hoa Kỳ đã phân chia khoản ngân sách 3 triệu USD nhằm mục đích khắc phục ảnh hưởng tác động của chất độc da cam và thiên nhiên và môi trường tại một số ít điểm trung tâm nhất [ 20 ] và năm 2009 tăng lên 6 triệu USD [ 21 ]. Các nạn nhân của thứ hóa chất ô nhiễm này đã thực thi vụ kiện hậu quả chất độc màu da cam trong Chiến tranh Nước Ta nhằm mục đích đòi những công ty hóa chất sản xuất phải bồi thường thiệt hại, nhưng đã bị tòa án nhân dân Hoa Kỳ bác đơn vì cho rằng đơn kiện không chứng tỏ được dẫn chứng khoa học về mối liên hệ giữa những khuyết tật và thuốc diệt cỏ, và số lượng nạn nhân thật sự .Để giảm thiểu gánh nặng, nhà nước Nước Ta có những chủ trương tương hỗ cho thương bệnh binh và nạn nhân cuộc chiến tranh trong đó có tương hỗ kinh tế tài chính bằng cách trợ cấp lương hàng tháng, xây nhà tình nghĩa hay giảm học phí, ưu tiên cho những người là con cháu của thương bệnh binh. Tuy nhiên vẫn có những lời phàn nàn rằng những tương hỗ này là không tương ứng và đôi lúc tỏ ra quá chậm trễ .

Phát xít Đức và cuộc thảm sát người khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Karl Brandt – người đứng đầu kế hoạch thảm sát người khuyết tậtĐức quốc xã không chỉ là thảm họa so với người Do Thái, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa toàn trị và lòng ham muốn tạo ra một dân tộc bản địa thượng đẳng đã đưa đẩy họ đến những tư tưởng và hành vi được xếp vào loại kinh khủng nhất trong lịch sử vẻ vang loài người. Đức Quốc xã nắm lấy ý tưởng sáng tạo từ học thuyết tinh lọc tự nhiên của Charles Darwin, đặc biệt quan trọng là ý tưởng sáng tạo về sự sống sót của thành viên có năng lực thích nghi nhất trong vương quốc của loài vật để đem vận dụng máy móc vào xã hội loài người. Theo đó thì họ cho rằng việc để những người khuyết tật sống và sinh con làm cản trở vận tốc của quy trình tân tiến, liên tục duy trì sự yếu kém của chủng tộc, hay nói cách khác hủy hoại người khuyết tật sẽ giúp loài người mau đạt được đời sống sung túc hơn. [ 22 ]

Hành động T4 (Action T4) là tên của kế hoạch do Karl Brandt- bác sĩ riêng của Adolf Hitler cầm đầu nhằm loại bỏ người khuyết tật về thể chất cũng như tinh thần (trong đó có bệnh nhân tâm thần, người thiểu năng trí tuệ, người đồng tính luyến ái – cần lưu ý rằng ở thời điểm đó đồng tính luyến ái vẫn bị coi là bệnh và là một bất thường thuộc tâm lý…). Trong chương trình này, các nạn nhân bị giết bằng cách tiêm thuốc độc hoặc bằng phun hơi ngạt carbon monoxit[23]. Theo ước tính có khoảng 275 ngàn người khuyết tật đã bị giết chết[22].

Người khuyết tật ở những vương quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Pháp lệnh về người tàn tật của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam định nghĩa người tàn tật như sau: “không phân biệt nguồn gốc gây ra tàn tật, người tàn tật là người bị khiếm khuyết một hay nhiều bộ phận cơ thể hoặc chức năng biểu hiện dưới những dạng tàn tật khác nhau, làm suy giảm khả năng hoạt động, khiến cho lao động, sinh hoạt, học tập gặp nhiều khó khăn. Thống kê của Chính phủ Việt Nam năm 2003 cho thấy có trên 5 triệu người khuyết tật, chiếm 6,3% tổng dân số. Theo giới tính thì, 63,5% người khuyết tật là nam giới và chỉ có 36,5% là nữ, các con số thống kê khác mới hơn ở 4 tỉnh Thái Bình, Quảng Nam, Đà Nẵng và Đồng Nai cho kết quả tương tự trong đó nam giới vẫn chiếm nhiều hơn với con số xoay quanh khoảng 60%[11].

Bộ Lao động – Thương binh – Xã hội ( MOLISA ) được giao nghĩa vụ và trách nhiệm xử lý những yếu tố về người khuyết tật, đồng thời có nghĩa vụ và trách nhiệm điều phối việc triển khai pháp lý tương quan đến yếu tố người khuyết tật. Các Bộ ngành khác có tương quan gồm :

• Bộ Giáo dục và Đào tạo
• Bộ Y tế
• Bộ Xây dựng

Ủy Ban Nhân Dân cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã là những đơn vị chức năng triển khai trực tiếp những chủ trương tương quan đến yếu tố người khuyết tật .nhà nước Nước Ta đã trải qua và thực thi nhiều luật, chủ trương, pháp luật và sáng tạo độc đáo tương quan đến người khuyết tật, kể cả quyền tiếp cận việc làm vững chắc và hiệu suất cao, trong đó phải kể đến những văn bản hầu hết sau [ 24 ] :

• Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội thông qua năm 1992 và sửa đổi năm 2001. Việc bảo vệ người khuyết tật được nêu tại Điều 59 và 67.
• Pháp lệnh Người Khuyết tật (1998). Điều 9 nghiêm cấm mọi hành vi phân biệt đối xử hoặc ngược đãi người khuyết tật.
• Bộ Luật Lao động (năm1994). Phần III của Bộ Luật quy định về việc làm cho người khuyết tật tại cơ quan và doanh nghiệp. Điều 123 nêu chỉ tiêu 2% đến 3% lực lượng lao động trong doanh nghiệp phải là người khuyết tật.
• Luật Đào tạo Nghề (năm 2006)
• Bộ Quy chuẩn và Tiêu chuẩn về tiếp cận đối với người khuyết tật (2002), đưa ra những tiêu chuẩn tiếp cận cấp quốc gia.
• Ban Điều phối Quốc gia về Vấn đề Người khuyết tật (2001).
• Đề án Trợ giúp Người Khuyết tật của Chính phủ giai đoạn 2006-2010. Được phê duyệt tháng 10 năm 2006. Đề án đưa ra phương pháp tiếp cận toàn diện đối với vấn đề người khuyết tật với việc mở rộng đối tượng tham gia đề án và có sự tham gia của nhiều bộ ngành liên quan.
• Giáo dục hòa nhập tầm nhìn tới năm 2015. Chính phủ đặt mục tiêu thực hiện giáo dục hòa nhập cho tất cả trẻ em khuyết tật vào năm 2015.
• Luật Người Khuyết tật mới đang được dự thảo (từ tháng 5 năm 2009) và dự tính được Quốc hội thông qua vào năm 2010.

Nước Ta vẫn được sự trợ giúp của quốc tế để tương hỗ người khuyết tật, như trong năm 2008, Hoa Kỳ đã hỗ trợ vốn hơn 2,6 triệu USD lan rộng ra hai dự án Bất Động Sản trợ giúp người khuyết tật tại Nước Ta [ 25 ] .

Sự trợ giúp[sửa|sửa mã nguồn]

Stephen Hawking, nhà vật lý thành công trong chuyên môn, ông sử dụng nhiều công cụ hỗ trợ cho người khuyết tậtMáy móc tương hỗ cho người khuyết tật rất nhiều, trên tổng thể những phương diện từ khuyết tật hoạt động cho đến trí tuệ hay cảm xúc .

• Vận động: Chân tay giả thường được thiết kế khi khả năng vận động vẫn tương đối tốt, ngày nay các chất liệu cũng như phần cơ khí của các bộ phận giả đó rất tiến bộ, tuy nhiên giá thành lại cao, không phù hợp với phần đông thu nhập của người Việt. Với những người bị nặng ở chân, xe lăn là phương tiện hỗ trợ hữu hiệu, thông thường sự di chuyển của xe lăn được thực hiện bằng tay, đối với những người tay rất yếu họ được thiết kế những chiếc xe lăn chuyên dụng chạy bằng điện chỉ phải điều khiển bằng nút bấm.
• Cơ quan thu nhận cảm giác: người nghe kém có các máy trợ thính điện tử nhỏ gọn với khả năng phóng đại cũng như lọc âm tốt. Người suy giảm thị lực ở mức độ vừa phải nhận được sự hỗ trợ từ kính mắt, một phương tiện có giá thành bình dân. Ở những người bị nặng mà các phương tiện quang học không còn có khả năng giúp ích nữa thì chữ nổi, băng ghi âm và đặc biệt là các máy đọc tự động sẽ xuất hiện. Máy đọc tự động sản phẩm của công nghệ tổng hợp giọng nói sẽ tự động đọc các văn bản thành tiếng, tuy nhiên để giống được người nói còn là một chặng đường dài. Các ứng dụng thuộc chuyên ngành xử lý ngôn ngữ tự nhiên có khả năng to lớn giúp ích cho những người có khiếm khuyết liên quan đến ngôn ngữ – một công cụ nhận thức và giao tiếp cơ bản.

Dụng cụ đặc chế[sửa|sửa mã nguồn]

Có nhiều dụng cụ và phương tiện đi lại được đặc chế để tương hỗ người khuyết tật trong hoạt động và sinh hoạt hằng ngày, như xe lăn, sách báo với mạng lưới hệ thống những dấu chấm nổi Braille …

Một bộ phận tự động hóa giúp người không chân lái xe

Một số ứng dụng tương hỗ[sửa|sửa mã nguồn]

Thí dụ như phần mềm đọc tự động trên máy tính hoặc các thiết bị cầm tay để giúp người khiếm thị. Ngoài ra phải kể đến các chương trình như từ điển, sách nói, trình duyệt web…Hệ điều hành Windows XP cũng có những thiết lập để tạo thuận lợi cho người khuyết tật, để thực hiện các thiết lập đó có thể vào mục Accessibility Options có biểu tượng người ngồi xe lăn màu xanh lá cây trong Control Panel. Cụ thể làm như sau: chọn Start – Settings – Control Panel, nháy đúp vào Accessibility Options. Trong hộp thoại, sẽ thấy 5 thẻ tương ứng với 5 chức năng: Keyboard, Sound, Display, Mouse, General. Những hỗ trợ này chủ yếu tập trung vào người khiếm thị, khiếm thính và những người khó thao tác bình thường với bàn phím do dị tật nào đó ở tay.

Nâng cao năng lực tiếp cận và hòa nhập hội đồng[sửa|sửa mã nguồn]

Xe điện công cộng có sàn thấp và đoạn nối giúp người đi xe lăn lên xe, tại Ba Lan

Nâng cao khả năng tiếp cận là tạo những điều kiện cho người khuyết tật (thường là khuyết tật vận động) có thể sử dụng được những công trình công cộng, phương tiện giao thông, công nghệ thông tin, dịch vụ văn hóa, thể thao, du lịch và dịch vụ khác, để giúp họ không bị cô lập và có thể hòa nhập lại với cộng đồng. Cụ thể là những thiết kế kiến trúc được xây dựng trong một cách mà chúng có thể được dùng bởi những người khuyết tật và những người lớn tuổi trong cùng một cách như những người không khuyết tật (bình thường). Ở Mỹ, theo như Đạo luật người khuyết tật Mỹ năm 1990, những công trình xây dựng mới, cả công cộng và tư nhân đều phải tiếp cận được. Ở Úc, Đạo luật chống phân biệt đối xử với người khuyết tật 1992 có nhiều điều khoản dành cho sự tiếp cận.

Rộng ra, qua những chiến dịch thông tin, hội đồng người thông thường cũng phân biệt, thông cảm hơn và biết cách cư xử tương thích với người khuyết tật, phá bỏ những rào cản và định kiến của xã hội .

Gần đây, Việt Nam cũng bắt đầu chú ý vấn đề này. Theo Bộ Luật Người khuyết tật Việt Nam, có hiệu lực từ ngày 01/01/2011 định nghĩa: “Tiếp cận là việc người khuyết tật sử dụng được công trình công cộng, phương tiện giao thông, công nghệ thông tin, dịch vụ văn hóa, thể thao, du lịch và dịch vụ khác phù hợp để có thể hòa nhập cộng đồng. Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Năng lực Người khuyết tật tại Việt Nam đã có Dự án Bản đồ tiếp cận cho Người khuyết tật để tăng sự hoà nhập của Người khuyết tật với cộng đồng và nâng cao nhận thức của cộng đồng về nhu cầu hoà nhập chính đáng của Người khuyết tật trong sự tiếp cận các công trình dân dụng và công trình công cộng. Được sự tài trợ của Tổ chức Nippon Foudation, “Trung tâm sống độc lập” đã giúp một số người khuyết tật không bị cô lập mà được trở lại tham gia những sinh hoạt cộng đồng, có thể sống hoà nhập, có khả năng độc lập tự chủ, cũng như nhận được thông cảm của người bình thường.[26]

Khuyết tật, pháp luật và văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Ngày của người khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Sinh hoạt đặc biệt cho người khuyết tật:

Có nhiều sinh hoạt đặc biệt chỉ dành riêng cho người khuyết tật để giúp họ hòa nhập vào đời sống như Thế Vận Hội Cho Người Khuyết Tật (Paralympic).

Công ước Liên Hiệp Quốc về quyền của người khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật là hiệp ước quốc tế xác lập những quyền của người khuyết tật và nghĩa vụ và trách nhiệm của những vương quốc tham gia. Mặc dù không thiết lập những nhân quyền mới nhưng đây là công ước quốc tế về nhân quyền tiên phong của thế kỷ 21, đồng thời cũng là công cụ lao lý tiên phong bảo vệ tổng lực quyền của người khuyết tật [ 29 ] [ 30 ] .Ngày 13 Tháng 12 năm 2006, Liên Hiệp Quốc đã trải qua Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật, đến nay ( thời gian của bài báo là năm 2008 ) đã có khoảng chừng 200 vương quốc tham gia ký kết. Nước Ta là thành viên thứ 118 tham gia ký Công ước vào tháng 10/2007. Ngày 30/7/2009, tại trụ sở Liên hợp quốc ở Thành Phố New York, đại diện thay mặt nhà nước Mỹ cũng đã ký công ước này. Đây là công ước quốc tế về nhân quyền tiên phong mà Mỹ đã ký trong gần một thập kỷ qua [ 31 ] .Ông John Hendra – Điều Phối viên thường trú Liên Hiệp Quốc tại Nước Ta đã có nhận xét như sau về công ước :

Được xây dựng dựa trên khuôn khổ Tuyên ngôn nhân quyền, Công ước về quyền của người khuyết tật đã có hiệu lực từ ngày 3 tháng 5 năm 2008 và lần đầu tiên, Công ước này đã thiết lập quyền của 650 triệu người khuyết tật trên toàn thế giới. Đây là hiệp ước đầu tiên mang lại vị thế và quyền hợp pháp nhìn nhận tình trạng khuyết tật như là một vấn đề về quyền con người. Công ước này còn có ý nghĩa đặc biệt khi thay đổi cách nhìn đối với tình trạng khuyết tật là một vấn đề xã hội chứ không phải là vấn đề y tế, và xác lập sự dịch chuyển từ phương thức tiếp cận theo hướng nhân đạo sang hướng nhân quyền[32].

Quan điểm của tôn giáo về người khuyết tật[sửa|sửa mã nguồn]

Phật giáo nói chung cho rằng người khuyết tật khó tiếp thu giáo lý hơn bình thường, điều này không có gì khó hiểu, nó cũng tương tự như việc khó khăn trong học tập. Về lý do đưa đến khuyết tật, thì theo Phật giáo đó là do kết quả của nghiệp báo, tức là tạo thiện nghiệp thì được quả thiện, mà ác nghiệp thì được quả ác. Nhưng điều đó không có nghĩa là có một linh hồn bất biến nhập vào các thân xác trong từng kiếp sống để chịu khổ đau hay hạnh phúc, tôn giáo này phủ nhận sự tồn tại thường hằng và có ngã tính của bất cứ hiện tượng nào thuộc cuộc sống. Phật giáo nguyên thủy không cho người khuyết tật quá nặng vào tăng đoàn, lý do không phải bởi sự kỳ thị mà là vì khi Đức Phật còn tại thế, nhiều người do khuyết tật nên khả năng tự nuôi sống rất khó khăn dẫn đến tâm lý mượn danh Tăng ni để được cúng dường, nhận lương thực thực phẩm do người khác cung cấp, trong khi đó đi tu mục đích tối thượng là để cầu giải thoát[33][34]. Về khả năng tu chứng để đạt Niết bàn, Phật giáo cho rằng bất cứ người nào dù nam hay nữ, dù lành lặn hay khuyết tật đều có thể thành công bởi theo giáo lý tất cả chúng sinh đều có Phật tính[35]. Ẩn ý này còn được thể hiện qua câu nói sau đây của Thích-ca Mâu-ni: Ta là Phật đã thành, chúng sinh là Phật sẽ thành.

Tùy theo phe phái Phật giáo và địa phương, nhưng câu truyện trong thực tiễn sau đây giữa người đàn bà mù và Thiền sư người Nhật Bản Bankei ( Bàn Khuê Vĩnh Trác ) hoàn toàn có thể làm sáng rõ hơn ý tưởng sáng tạo nói trên :

Một người đàn bà mù hỏi: Con nghe nói người nào thân thể không lành lặn không thành Phật được. Thầy cũng thấy con bị mù, cả đến hình tượng Phật con cũng chưa được lễ bái. Con nghĩ mình sinh làm người không ích lợi gì cả, có lẽ khi chết con sẽ rơi vào cõi xấu. Có cách gì cho người mù cũng tu thành Phật được, xin ngài chỉ giáo cho con. Sư đáp: Người ta có nói như thế thực, nhưng trong cái Bất sinh mà tôi nói, thì không có phân biệt giữa lành lặn và khuyết tật. Dù bà có bị mù, thì tâm Phật vẫn không có gì khác, đừng hoài nghi. Chỉ cần loại trừ tham sân si, nhận chân những gì tôi đã nói, luôn an trú trong Tâm Phật Bất sinh, thì bà sẽ thành Phật ngay đời này[36].

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Quyền lợi người khuyết tật