Người Hung – Wikipedia tiếng Việt

Đừng nhầm lẫn với người Hungary

Trại của người Hung .

Người Hung là từ để chỉ những người dân du cư hay bán du cư trên lưng ngựa trong một liên minh lỏng lẻo ở khu vực Trung Á, có lẽ ban đầu sinh sống trong khu vực từ ven hồ Issyk Kul (ngày nay thuộc Kyrgyzstan) tới Ulan Bator (thủ đô của Mông Cổ ngày nay)[1]. Người Hung có lẽ đã đóng vai trò quan trọng trong lịch sử sau này của cả châu Á lẫn châu Âu.

Một số trong số các bộ lạc Á-Âu này đã di chuyển tới châu Âu trong thế kỷ 4 và 5, đáng chú ý nhất là dưới sự trị vì của Attila. Buổi đầu thời kỳ Trung Cổ, người Hung trở thành những Kỵ binh tàn bạo khét tiếng ở châu Âu.[2] Họ khuếch trương mở rộng bờ cõi và đánh bại được người La Mã.[3] Người Hung còn lại ở châu Á được ghi nhận bởi các dân tộc láng giềng về phía nam, đông và tây như là những người đã chiếm khu vực Trung Á trong khoảng thời gian từ thế kỷ 4 tới thế kỷ 6, với một số ít còn sống sót tại khu vực Kavkaz cho tới tận thế kỷ 8. Theo các tác giả của La Mã cổ đại thì người Hung thuộc chủng Mongoloid theo vẻ dáng bề ngoài. Miêu tả còn sót lại duy nhất về sự xuất hiện của Attila là của Priscus: “vóc người thấp, với ngực rộng và đầu to; các mắt nhỏ, râu màu xám và lưa thưa; ông có mũi tẹt và nước da ngăm đen, chỉ ra các chứng cứ về nguồn gốc của ông”.

Nguồn gốc và nhân dạng[sửa|sửa mã nguồn]

Các nghiên cứu và tranh luận về nguồn gốc tổ tiên châu Á của người Hung vẫn đang diễn ra, kể từ thế kỷ 18. Ví dụ, các nhà ngữ văn học hiện vẫn còn tranh cãi là tên dân tộc nào từ các nguồn Trung Quốc, Ba Tư hay Armenia là đồng nhất với thuật ngữ Hunni trong tiếng Latinh hay Chounnoi trong tiếng Hy Lạp như là chứng cứ về nhân dạng của người Hung.[4]

Các nghiên cứu di truyền học gần đây[4] chỉ ra rằng các liên minh lớn của các chiến binh thảo nguyên là không đồng nhất về mặt dân tộc, mà bao gồm nhiều bộ tộc du cư gốc Á-Âu rất khác nhau, bao gồm cả nhóm Ural-Altai (bao gồm các bộ lạc gốc Turk, Tungus, Mông Cổ và Phần Lan-Ugra) cũng như nhóm Ấn-Âu (bao gồm các bộ lạc Scythia Iran như Alan và Sarmatia; các bộ lạc người Đức như Gepid, Goth; và Slav). Nhân dạng người Hung xa hơn nữa là một điều phức tạp và khó khăn do sự nổi tiếng của tên gọi này, vì dường như nhiều thị tộc đã tuyên bố mình là hậu duệ của người Hung vì sự kiêu hãnh của tên gọi đó. Tương tự, các nhà chép sử Hy Lạp hay Latinh có thể sử dụng thuật ngữ “người Hung” theo ngữ cảnh chung nhất, để miêu tả các đặc trưng xã hội hay bộ tộc, nguồn gốc xuất xứ được tin tưởng hay sự nổi tiếng.[4]”Tất cả những gì chúng ta có thể nói một cách chắc chắn“, Walter Pohl viết,”là tên gọi người Hung, vào cuối thời kỳ cổ đại, đã miêu tả các nhóm thống trị có danh tiếng của các chiến binh trên thảo nguyên“.[4]

Các quan điểm này đến từ ngữ cảnh của thuyết vị chủng và chủ nghĩa dân tộc trong chép sử của các thế hệ trong quá khứ, trong đó người ta thường giả định rằng tính đồng nhất dân tộc phải là nền tảng của những người đồng nhất về mặt chủng tộc về phương diện xã hội và văn hóa.[5]

Giả thuyết về con đường tới châu Âu của người HungCác chứng cứ từ những nghiên cứu và điều tra di truyền học và nguồn gốc dân tộc bản địa học xích míc với những học thuyết truyền thống cuội nguồn dựa trên những ghi chép trong sử sách Nước Trung Hoa, khảo cổ học, ngôn ngữ học và những chứng cứ trực tiếp khác. Các học thuyết này tiềm ẩn những yếu tố khác nhau : rằng tên gọi ” Hung ” tiên phong đã miêu tả nhóm quản lý du cư của những chiến binh mà nguồn gốc dân tộc bản địa của họ là từ Trung Á, và hoàn toàn có thể nhất là khu vực thời nay thuộc Mông Cổ ; rằng rất hoàn toàn có thể họ có họ hàng với ( hay là một phần của ) người Hung Nô ( lần tiên phong được Joseph de Guignes yêu cầu vào thế kỷ 18 ) ; rằng người Hung Nô đã bị người Hán vượt mặt ; và rằng tại sao họ rời bỏ Mông Cổ và chuyển dời về phía tây, ở đầu cuối lấn chiếm châu Âu sau đó khoảng chừng 200 năm. Các chứng cứ gián tiếp gồm có sự chuyển giao của cung hỗn hợp, cái gọi là cung của người Hung, từ Trung Á sang phía tây .Điều này đã ăn sâu vào trong thuật chép sử phương Tây ( và cả phương Đông ), nhưng những chứng cứ thường thì lại là gián tiếp hay còn mơ hồ. Trên trong thực tiễn, người Hung không để lại một ghi chép nào dưới dạng văn bản. Cũng không có ghi chép nào về điều gì đã xảy ra trong khoảng chừng thời hạn họ rời bỏ Trung Quốc cho tới khi họ tiến vào châu Âu ( khoảng chừng 150 – 200 năm sau ). Đề cập ở đầu cuối về người Hung Nô là người Bắc Hung Nô đã bị người Hán vượt mặt vào năm 151 tại khu vực hồ Barkol, sau đó họ chạy vào thảo nguyên phía tây tại K’ang – chü ( TT ở Turkestan tại Kazakhstan ). Các ghi chép trong sử sách Trung Quốc trong quá trình từ thế kỷ 3 và thế kỷ 4 gợi ý rằng có một bộ lạc nhỏ, gọi là Yueban, những người còn sót lại của người Bắc Hung Nô, đã sinh sống xung quanh vùng thảo nguyên của Kazakhstan .Một vài chứng cứ gần đây cho thấy có sự liên hệ về chính trị và văn hóa truyền thống giữa người Hung và người Hung Nô. Các nguồn sử liệu Trung Á ( của Sogdia ( Túc Đặc ) và Bactria ( Đại Hạ ) ) trong thế kỷ 4 phiên dịch ” Hung ” như thể ” Hung Nô ” và ” Hung Nô ” như thể ” Hung ” ; ngoài những, những cái vạc của người Hung Nô và người Hung trên trong thực tiễn là như nhau, và đã được chôn cất tại những nơi tương tự như như nhau ( những bờ sông ) tại Hungary và Ordos. [ 6 ]

Người Hung cũng có thể có nguồn gốc từ người Turk. Trường phái tư tưởng này nổi lên khi Joseph de Guignes trong thế kỷ 18 đồng nhất người Hung với người Hung Nô.[7] Nó được O. Maenchen-Helfen hỗ trợ trên cơ sở các nghiên cứu ngôn ngữ học của ông.[8][9]

Học giả người Anh là Peter Heather gọi người Hung là “nhóm đầu tiên của người du cư gốc Turk, khi đối chọi với người Iran, đã xâm nhập vào châu Âu”.[10]

Nhà nghiên cứu người Thổ Nhĩ Kỳ là Kemal Cemal cũng ủng hộ cho sự khẳng định này bằng cách chỉ ra sự tương đồng trong các từ và tên gọi trong tiếng Turk và tiếng Hung, cũng như sự tương tự trong hệ thống quản lý cai trị của các bộ lạc người Hung và người Turk. Nhà sử học Hungary là Gyula Nemeth cũng ủng hộ quan điểm này.[11]

Nhà sử học người Duy Ngô Nhĩ là Turghun Almas (Thổ Nhĩ Hồng A Lực Mã Tư) cũng đề xuất một mối liên hệ giữa người Hung và người Duy Ngô Nhĩ, là những người sử dụng ngôn ngữ gốc Turk hiện còn sống chủ yếu ở Tân Cương, Trung Quốc.

Cái gọi là ” người Hung trắng ” của Procopius có lẽ rằng không có gì tương quan với người Hung theo nghĩa tầm cỡ, mà có lẽ rằng có quan hệ với những người gốc Ấn-Âu như người Iran hay người Nguyệt Chi. [ 12 ] [ 13 ] [ 14 ]

Dionysius Periegetes miêu tả những người có thể là người Hung, sống cạnh biển Caspi vào thế kỷ 2. Vào năm 139, nhà địa lý châu Âu là Ptolemy đã viết rằng “Khuni” nằm bên kia sông Dnepr và do người “Suni” cai trị. Ông liệt kê “Chuni” trong số các bộ lạc Hung trắng “Sarmatia” trong thế kỷ 2, mặc dù vẫn không rõ là những người này có phải là người Hung hay không. Nhà sử học người Armenia trong thế kỷ 5 là Moses ở Khorene, trong cuốn “Lịch sử Armenia” của mình đã giới thiệu Hunni gần với người Sarmatia và miêu tả sự chiếm đóng thành phố Balk (“Kush” trong tiếng Armenia) của họ vào thời gian khoảng giữa các năm 194 tới 214, điều này giải thích tại sao người Hy Lạp gọi thành phố này là Hunuk.

Sau thất bại của người Hung Nô trước nhà Hán, lịch sử vẻ vang Hung Nô đã không được nhắc tới trong hàng thế kỷ ; sau đó, họ Lưu của thiết phất nam Hung Nô đã nỗ lực xây dựng một nhà nước ở miền tây Trung Quốc ( xem Hán Triệu ). Người Tây Nhung ( Oiono / Xiyon / Hion / Xion ) Open trên vũ đài chính trị tại Transoxiana năm 320 ngay sau khi Cận Chuẩn ( 靳準 ) lật đổ Lưu Sán ( 劉粲 ), làm cho người Hung Nô rơi vào hỗn loạn. Sau đó Kidara Open để dẫn dắt người Tây Nhung và gây sức ép so với người Quý Sương .

Ở phía tây, người Đông Goth đã tiếp xúc với người Hung vào khoảng năm 358. Người Armenia đề cập tới Vund vào khoảng năm 370: thủ lĩnh đầu tiên được ghi chép lại của người Hung tại khu vực Kavkaz. Người La Mã đã mời người Hung ở phía đông Ukraina tới sinh sống tại Pannonia năm 361, và năm 372, dưới sự chỉ huy của vua của mình là Balimir, họ đã tiến về phía tây và đánh bại người Alan. Ở phía đông, vào đầu thế kỷ 5, thiết phất Hạ là triều đại cuối cùng của người Nam Hung Nô ở miền tây Trung Quốc và người Alchon / người Huna đã xuất hiện tại khu vực ngày nay là Afghanistan và Pakistan. Từ thời điểm này việc giải mã lịch sử người Hung đối với các nhà đa ngôn ngữ học trở nên dễ dàng hơn với các sự kiện được ghi chép tương đối rõ ràng hơn trong các nguồn sử liệu Đông La Mã, Armenia, Iran, Ấn Độ và Trung Quốc.

Người Hung châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]

Chronicon Pictum, 1360.Bức tranh thế kỷ 14 về ” người Hung ” đang vây hãm một thành phố. Lưu ý những chi tiết cụ thể lỗi thời về vũ khí, áo giáp và kiểu thành phố., 1360 .Người Hung Open tại châu Âu vào thế kỷ 4, có vẻ như là từ Trung Á. Họ lần tiên phong Open ở phía bắc biển Đen, buộc một lượng lớn người Goth phải tị nạn tại đế quốc La Mã ; sau đó người Hung Open ở phía tây của dãy núi Carpat trong khu vực Pannonia, có lẽ rằng vào khoảng chừng năm 400 – 410, hoàn toàn có thể là nguyên do gây ra sự di cư hàng loạt của những bộ lạc gốc Đức về phía tây, dọc theo sông Rhein vào tháng 12 năm 406. Đời hai vua Octar và Rugila, người Hung tiến công người Burgundy. Nhưng Octar qua đời trong đêm chinh chiến, quân Hung ” rắn mất đầu ” nên bị quân Burgundy đánh cho đại bại. [ 15 ]Sự xây dựng đế quốc Hung trong thế kỷ 5 lưu lại trường hợp sớm trong lịch sử dân tộc của cái gọi là di cư trên sống lưng ngựa. Dưới sự chỉ huy của Attila – một Thành Cát Tư Hãn của Âu châu, người Hung đã giành được thắng lợi trước một loạt những quân địch được tổ chức triển khai tốt bằng cách sử dụng những vũ khí có lợi thế hơn như cung của người Hung và mạng lưới hệ thống thu thuế được tổ chức triển khai tốt. Bổ sung cho sự giàu sang của người Hung là việc cướp bóc những thành phố phong phú của đế quốc La Mã ở phía nam, nhờ vậy, họ đã duy trì được lòng trung thành với chủ của hàng loạt những bộ lạc chư hầu .Người Hung của Attila đã hợp nhất những nhóm người từ những bộ lạc không có quan hệ họ hàng gì. Tại châu Âu, người Alan, người Gepid, người Scirii, người Rugia, người Sarmatia, người Slav và người Goth tổng thể đều hợp nhất dưới sự chỉ huy quân sự chiến lược của người Hung. Khởi phát từ kinh đô của ông ở Hungary, Attila đã gầy dựng Đế quốc Hung trải dài từ biển Baltic cho đến vùng Balkan, và từ sông Rhine cho tới Hắc Hải. Thời đó, Attila – ” Ngọn roi da của Thượng đế ” – cùng những chiến binh của ông là nỗi sợ hãi của người châu Âu, gây cho người La Mã phải kinh hoàng. Kể từ năm 441, quân Hung đánh những tỉnh miền Tây Balkan của Đế quốc Đông La Mã, sở hữu được Viminacium. Vào năm sau tức là năm 442, họ liên tục gây chiến với người La Mã. Quân Đông La Mã do đại tướng Aspar thống lĩnh liên tục bại trận. Quân Hung cướp được Margus, sau đó đánh thọc sâu vào phía Nam và chiếm lấy Naissus. [ 16 ] Vào năm 447, quân Hung tiến công miền Thrace của Đế quốc Đông La Mã nhưng phải rút lui trong một dịch bệnh. [ 17 ] Tuy nhiên, vào năm 450, trong trận đại chiến tại Châlons, liên quân Hung – Đông Goth do Attila thân chinh thống suất bị liên quân Tây La Mã – Tây Goth do đại tướng Flavius Aetius chỉ huy đánh cho thảm bại. Đại bại tại Châlons đã giết tươi lịch sử một thời về một Attila bất khả chiến bại. Đồng thời, quân Hung cũng không hề chiếm được thành La Mã ở Đế quốc Tây La Mã và kinh thành Constantinopolis của Đế quốc Đông La Mã. [ 18 ] [ 19 ] Sau khi Attila chết, 1 số ít trong số những người Hung của ông đã định cư tại Pannonia, nhưng đế chế đã tan rã sau khi những con trai của ông bị liên minh Ardaric vượt mặt tại trận Nedao năm 454, tại khu vực ngày này là Nedava .

Ký ức về sự xâm chiếm của người Hung được truyền miệng giữa những người gốc Đức và là một phần quan trọng trong Völsunga saga và Hervarar saga của người Na Uy cổ đại, cũng như trong Nibelungenlied của tiếng Đức trung cao địa, tất cả chúng đều miêu tả sinh động các sự kiện trong thời kỳ di cư đã diễn ra trước khi chúng được viết ra cỡ một thiên niên kỷ. Vị vua kiệt xuất nhất của người Hung là Attila cũng trở nên trứ danh trong nền văn học dân gian nước Đức.[20] Trong Hervarar saga, người Goth đã có sự tiếp xúc đầu tiên với những người Hung sử dụng cung và gặp họ trong trận chiến mang tính thiên sử thi trên vùng đồng bằng ven sông Danube. Trong Völsunga saga và trong Nibelungenlied, Attila (Atli trong tiếng Na Uy cổ và Etzel trong tiếng Đức) đã đánh bại vua của người Frank là Sigebert I (Sigurðr hay Siegfried) và vua của người Burgundi là Guntram (Gunnar hay Gunther), nhưng sau này bị hoàng hậu Fredegund (Gudrun hay Kriemhild) ám sát, bà này là chị/em của người sau và là vợ của người trước.

Các vương quốc kế tục[sửa|sửa mã nguồn]

Nhiều dân tộc bản địa đã cố gắng nỗ lực chứng minh và khẳng định mình như là người kế tục những truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống và dân tộc bản địa của người Hung. Ví dụ, Tên gọi của những hãn Bulgar ( Именник болгарских ханов ) hoàn toàn có thể chỉ ra rằng những người này tin cậy rằng họ chính là hậu duệ của Attila. Người Bulgar có lẽ rằng đã là một phần của liên minh bộ lạc người Hung trong một thời hạn nào đó, và 1 số ít học giả trong quá khứ đã đặt giả thuyết rằng tiếng Chuvash ( được coi là xuất phát từ tiếng Bulgar ) là họ hàng còn sót lại thân thiện nhất với tiếng Hung. [ 21 ]Người Magyar ( người Hungary ) cũng công bố mình là người thừa kế những di sản của người Hung. Do những người Hung đã xâm lăng châu Âu có lẽ rằng là một liên minh lỏng lẻo của những tộc người khác nhau nên trọn vẹn hoàn toàn có thể cho rằng người Magyar là một phần của người Hung. Cho tới đầu thế kỷ 20, nhiều nhà sử học Hungary tin cậy rằng người Székely ( tiếng Hungary ” dân tộc bản địa bạn bè ” ) – những người sống tại khu vực Transilvania – là những hậu duệ của người Hung .Các tên gọi ” người Hung ” và ” người Hungary ” nghe rất tựa như, nhưng khác nhau về từ nguyên học. Tên gọi ” người Hungary ” có nguồn gốc từ cụm từ tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ” onogur ” với nghĩa là ” mười bộ lạc “, và hoàn toàn có thể là chỉ tới giao kèo bộ lạc giữa những bộ lạc Hungary khác nhau đã chuyển dời tới khu vực ngày này là Hungary vào cuối thế kỷ 9 .Năm 2005, một nhóm khoảng chừng 2.500 người Hungary đã yêu cầu chính quyền sở tại công nhận vị thế của những người thiểu số như thể những hậu duệ trực tiếp của Attila. Nỗ lực này đã thất bại, nhưng đã thu được một số ít quảng cáo cho nhóm, được hình thành đầu thập niên 1990 và có vẻ như là đại diện thay mặt cho nhánh theo thuyết thần bí tại Hungary. Những người Hung tự nhận này không có gì đặc thù gì độc lạ về văn hóa truyền thống hay ngôn từ, ngoài những gì hoàn toàn có thể là có sẵn từ những nguồn lịch sử vẻ vang và thần bí-hiện đại tại Hungary. [ 22 ]

Trong khi một điều rõ ràng là người Hung để lại hậu duệ trên toàn khu vực Đông Âu thì sự tan rã của đế quốc Hung nghĩa là họ không bao giờ có lại được danh tiếng đã mất. Một trong số các lý do là người Hung chưa bao giờ có cơ chế được thiết lập hoàn chỉnh như một chính thể nhà nước, chẳng hạn như hệ thống quan lại và thuế, không giống như của người Magyar hay của Kim Trướng Hãn quốc sau này. Một khi đã là vô tổ chức thì người Hung rất dễ dàng bị các chính thể có tổ chức tốt hơn lôi cuốn và làm cho tổ chức của người Hung tan rã.

Thuật chép sử[sửa|sửa mã nguồn]

Thuật ngữ ” người Hung ” nhiều lúc còn được sử dụng để miêu tả những người không có gì tương quan về mặt lịch sử dân tộc để những nhà sử học hoàn toàn có thể coi là ” người Hung thật sự ” .Vào ngày 27 tháng 7 năm 1900, trong thời hạn diễn ra cuộc khởi nghĩa Nghĩa Hòa Đoàn tại Trung Quốc, Hoàng đế nước Đức là Wilhelm II đã ban huấn dụ cho tướng sĩ trấn áp thẳng tay quân khởi nghĩa : [ 23 ]

Với chỉ dụ này, Hoàng đế Wilhelm II đã dẫn tới ký ức về người Hung trong thế kỷ 5, cùng với pickelhaube ( một dạng mũ cát có chóp nhọn ) mà những lực lượng vũ trang Đức đã đội cho tới năm 1916, là sự gợi nhớ về những loại mũ cát của người Hung cổ đại ( và cả của người Hungary ). Lúc ấy, chủ nghĩa dân tộc bản địa Đức đang tăng trưởng cực thịnh cùng với chủ nghĩa đế quốc Đức, những nước chủ nghĩa đế quốc láng giềng là Anh, Pháp và Nga đều phải lo ngại. Thấy nước Đức ngày càng hùng mạnh đến mức nguy khốn, nhà văn người Anh là Rudyard Kipling đã khởi đầu việc xúc phạm người Đức là ” người Hung “. [ 23 ] Trong Chiến tranh quốc tế lần thứ nhất, người Anh cũng luôn ví von người Đức với ” người Hung “. Việc sử dụng này được ủng hộ bằng những tranh cổ động của phe Entente trong suốt cuộc chiến tranh, và nhiều phi công của Royal Flying Corps ( RFC ) đã nói tới quân địch của mình như là bọn ” người Hung “. Việc sử dụng này lại Open trong Chiến tranh quốc tế lần thứ hai .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]