Đề cương ôn tập môn logic học đại cương
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản khá đầy đủ của tài liệu tại đây ( 428.85 KB, 56 trang )
ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN LOGIC HỌC
CHƯƠNG 1: ĐỐI TƯỢNG VÀ Ý NGHĨA CỦA LOGIC HỌC
1. Logic hoc là gì ?
+ Logic học là bộ môn khoa học nghiên cứu những quy luật của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
2. Mối quan hệ giữa tư duy và ngôn ngữ:
– Tư duy và ngôn ngữ là hai phạm trù thuộc 2 lĩnh vực khác nhau: tư duy là phạm trù thuộc về logic học
còn ngôn ngữ là phạm trù thuộc ngôn ngữ học
– Tư duy: Là sự phản ánh gián tiếp trừu tượng và khái quát những đặc tính bản chất
của sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan vào bộ não của con người trong quá trình hoạt động thực
tiễn cải biến thế giới xung quanh.
– Ngôn ngữ là hệ thông tín hiệu toàn diện để thể hiện các tư tưởng đầu tiên dưới dạng tổ hợp các âm
thanh, sau đó dưới dạng các ký hiệu. Ngôn ngữ được hình thành và phát triển trong xã hội loài người.
– Hình thức biểu đạt của tư duy là ngôn ngữ. Tư duy là nội dung có vai trò quyết định đối với ngôn ngữ
( nội dung của tư duy như thế nào thì ngôn ngữ được thể hiện ra như thế ấy). Ngôn ngữ là hình thức, là cái
vỏ vật chất của tư duy.
– Ngôn ngữ có tác động trở lại đối với tư duy, không có ngôn ngữ thì không thể mang nội dung của suy
nghĩ trong đầu óc con người ra để trao đổi giữa người này với người khác, nếu ngôn ngữ càng phong phú
bao nhiêu thì thể hiện nội dung của tư duy càng đầy đủ, ngược lại ngôn ngữ càng nghèo nàn bao nhiêu thì
thể hiện nội dung của tư duy càng không đầy đủ, thiếu chính xác, khô khan và kém sinh động bấy nhiêu.
Nội dung- Quyết định
Hình thức vỏ vật chất
3. Đối tượng nghiên cứu của logic:
– Đối tượng của logic chính là nghiên cứu các hình thức và các quy luật, quy tắc của tư duy
+ Logic biện chứng: Nghiên cứu nội dung và các quy luật, quy tắc chi phối nội dung
của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
+ Logic hình thức : Nghiên cứu những hình thức, những quy luật, quy tắc chi phối sự liên kết của các
hình thức của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
VD: – Tất cả con cá đều sống ở nước
– Tất cả học sinh đều chăm học
Khác nhau về nội dung nhưng giống nhau về hình thức Tất cả S là P
4. Ý nghĩa của logic học:
+ Trong đời sống: Giúp chúng ta tồn tại trong XH loài người, giúp con người hiểu nhau hơn và giúp
con người hiểu được các quy luật tự nhiên
+ Trong khoa học: Logic học là nên tảng, là cơ sở cho việc nghiên cứu khoa học; hình thành các khái
niệm, phán đoán, suy luận, lập giả thuyết, bác bỏ giả thuyết, chứng minh
+ Áp dụng trong một số ngành: ngành luật, điều khiển học, toán học, ngôn ngữ học, tin học, ngành sư
phạm ( trong sư phạm logic giúp GV truyền đạt những khái niệm, định nghĩa một cách dễ hiểu phù hợp với
nhận thức của HS).
CHƯƠNG 2: KHÁI NIỆM
1. Định nghĩa và đặc điểm chung của khái niệm:
1.1 Định nghĩa: Khái niệm là một hình thức logic cơ bản đầu tiên của tư duy phản ánh những dấu hiệu
bản chất, khác biệt của các sự vật hiện tượng trong TGKQ để gọi tên sự vật hiện tượng đó.
1.2 Đặc điểm chung của khái niệm:
1
NGÔN NGỮ
TƯ DUY
1
+ Khái niệm và các dấu hiệu của khái niệm đều là phản ánh nội dung khách quan của sự vật hiện tượng
thơng qua hình thức chủ quan của tư duy.
+ khái niệm là sản phẩm của tư duy, là cơng cụ để nhận thức, là sự thể hiện hiện thực khách quan dưới
dạng tinh thần, tư tưởng.
+ Khái niệm phản ánh có thể phù hợp hay khơng phù hợp với nội dung khách quan của sự vật hiện
tượng, hiện tượng là yếu tố làm nên đặc điểm giá trị của khái niệm, tức là tạo nên tính giả dối hoặc chân
thực của khái niệm. Khái niệm giả dối là khái niệm phản ánh sai lệch những đặc tính bản chất, khác biệt
của sự vật hiện tượng. Khái niệm chân thực- là những khái niệm phản ánh đúng đắn, chính xác các đặc
tính bản chất, khác biệt của sự vật hiện tượng
2. Sự hình thành khái niệm:
Khái niệm là hình thức đầu tiên của tư duy trừu tượng. Để hình thành khái niệm, tư
duy cần sử dụng các phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát
hóa, trong đó so sánh bao giờ cũng gắn liền với các thao tác phân tích, tổng hợp, trừu
tượng hóa, khái quát hóa.
Bằng sự phân tích, ta tách được sự vật, hiện tượng thành những bộ phận khác nhau,
với những thuộc tính khác nhau. Từ những tài liệu phân tích này mà tổng hợp lại, tư duy
vạch rõ đâu là những thuộc tính riêng lẻ (nói lên sự khác nhau giữa các sự vật) và đâu
là thuộc tính chung, giống nhau giữa các sự vật được tập hợp thành một lớp sự vật.
Trên cơ sở phân tích và tổng hợp, tư duy tiến đến trừu tượng hóa, khái quát hóa.
Bằng trừu tượng hóa, tư duy bỏ qua những thuộc tính riêng lẻ, đó là những biểu hiện
bên ngoài, những cái ngẫu nhiên, thoáng qua, không ổn đònh để đi vào bên trong, nắm lấy
những thuộc tính chung, bản chất, qui luật của sự vật.
Sau trừu tượng hóa là khái quát hóa, tư duy nắm lấy cái chung, tất yếu, cái bản
chất của sự vật. nội dung đó trong tư duy được biểu hiện cụ thể bằng ngôn ngữ, có nghóa
là phải đặt cho nó một tên gọi Đó chính là khái niệm.
Như vậy, về hình thức, khái niệm là một tên gọi, một danh từ, nhưng về nội dung, nó
phản ánh bản chất của sự vật.
3. Hình thức ngơn ngữ biểu đạt của khái niệm:
+ Hình thức biểu đạt của khái niệm: là các Từ hoặc Cụm từ. Mọi khái niệm đều được hình thành
trên cơ sở các từ hoặc cụm từ, tuy nhiên khơng phải từ hoặc cụm từ nào cũng thể hiện khái niệm.
* Mối quan hệ giữa khái niệm và từ: Khái niêm là một phạm trù logic học, còn từ là phạm trù ngơn
ngữ học. Khái niệm là nội dung, có vai trò qut định đối với từ, ngược lại từ là phương tiện của ngơn ngữ
để gắn kết tư tưởng, lưu trữ và truyền đạt cho những người khác, nói cách khác từ là vỏ vật chất của khái
niệm.
– Từ đồng nghĩa: nhiều từ khác nhau, nhưng cùng một khái niệm
VD: + Hổ/cọm/beo/hùm
+ Chết/ngẻo/qua đời/mất/2 năm mươi
– Từ đồng âm khác nghĩa: Các từ giống nhau nhưng khác nhau về khái niệm
VD: + Đồng: Đồng ruộng/đồng kim loại
Nội dung-quyết định
Cơ sở Hình thức Vỏ V/c Cơ sở
Nội dung- quyết định
Hình thức- vỏ vật chất
4. Kết cấu logic của khái niệm:
+ Mọi khái niệm đều được tạo thành từ 2 bộ phận: Nội hàm và ngoại diên
2
Ngơn ngữTư duy
TừKhái
niệm
2
4.1. Nội hàm của khái niệm: Nội hàm của khái niệm là những dấu hiệu bản chất, khác biệt của các
đối tượng( sự vật, hiện tượng) được phản ánh trong khái niệm, giúp phân biệt đối tượng mà nó phản ánh
với những đối tượng khác. ( chính là nội dung hay chất của khái niệm)
VD: + K/n Nước – Nội hàm: Chất lỏng không màu, không mùi, không vị
+ K/n Sinh viên- Nội hàm: Những người đang học tập tại các trường ĐH, CĐ
4.2 Ngoại diên của khái niệm: Ngoại diên của khái niệm là tập hợp các đối tượng mang các dấu hiệu
chung, bản chất được phản ánh trong nội hàm ( Chính là mặt lượng của K/n)
VD: K/n Cá + Nội hàm: Các động vật sống ở nước, thở bằng mang, bơi bằng vây.
+ Ngoại diên: Các loại cá; cá chép, cá trôi, cá quả
4.3 Mối quan hệ giữa nội hàm và ngoại diên:
+ Nội hàm và ngoại diên có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau, mỗi nội hàm đều có ngoại diên
xác định.
+ Nội hàm và ngoại diên có mối quan hệ ngược. nghĩa là nội hàm càng phong phú bao nhiêu thì
ngoại diên càng hẹp bấy nhiêu, ngược lại nội hàm càng hẹp bao nhiêu thì ngoại diên càng phong phú bấy
nhiêu.
+ Nếu ngoại diên của 1 k/n mà bao hàm trong đó ngoại diên của một k/n khác thì nội hàm của k/n
thứ nhất là bộ phận của nội hàm k/n thứ 2.
5. Các loại khái niệm:
5.1 Phân chia khái niệm dựa vào nội hàm:
a) Khái niệm cụ thể / khái niệm trừu tượng:
+ K/n cụ thể: phản ánh một hay một lớp đối tượng thực tế đang tồn tại
VD: K/n: Cái bàn, Trái đất, Đường Hồ Chí Minh
+ K/n trừu tượng: phản ánh những thuộc tính, những mối quan hệ của các đối tượng.
VD: K/n: Dũng cảm, Lễ phép, Bằng nhau
b) K/n khẳng định/k/n phủ định:
+ K/n khẳng định: Phản ánh sự tồn tại của đối tượng xác định hay các thuộc tính, các quan hệ của
đối tượng
VD: K/n Có văn hóa, có kỷ luật
+ K/n phủ định: phản ánh sự không tồn tại của đối tượng hay các thuộc tính, các quan hệ của đối
tượng.
c) K/n đơn/K/n kép (k/n không tương quan/ tương quan)
+ K/n đơn: Sự tồn tại của k/n này không phụ thuộc vào k/n khác
+ K/n kép: Sự tồn tại của khái niệm này phụ thuộc vào khái niệm khác
5.2 Phân chia khái niệm dựa vào ngoại diên:
a) Khái niệm riêng(k/n đơn nhất)/ k/n chung:
+ Khái niệm riêng : Là k/n mà ngoại diên của nó chỉ có một đối tượng
VD: K/n Thủ đô Hà Nội, Đất nước VN
+ Khái niệm Chung: Là khái niệm mà ngoại diên của nó có từ 2 đối tượng trở lên VD: Khái niệm
Thủ đô, Đất nước
b) Khái niệm tập hợp:
+ Khái niệm tập hợp: Là khái niệm khi ngoại diên của nó có từ 2 đối tượng trở lên và chỉ được xác
lập khi tập hợp 1 số đối tượng nào đó
VD: K/n BCH Đoàn trường, Hội đồng nhà trường
c) khái niệm Loại / k/n Hạng :
+ Khái niệm loại (k/n giống): là khái niệm mà ngoại diên của nó được phân chia thành các lớp con
+ Khại niệm hạng (k/n loài) : là k/n mà ngoại diên của nó được phân chia từ k/n loại (k/n giống)
VD: + K/n Động vật là khái niệm loại (k/n giống)
+ K/n ĐV có vú là k/n hạng (k/n loài)
Việc phân chia k/n loại và k/n hạng chỉ mang tính tương đối, phụ thuộc vào mối quan hệ của các
đối tượng.
6. Quan hệ giữa các khái niệm:
+ Mối quan hệ giữa các khái niệm chính là quan hệ giữa ngoại diên của các khái niệm được chia làm
2 loại cơ bản:
– Mối quan hệ hợp: Là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng có ít nhất một
bộ phận chung nhau
3
3
A B
A
B
A
B
A
23
1
A
2
3
1
A
B
C
A
B
C
– Mối quan hệ không hợp (Tách rời): Là quan hệ giữa các khái niệm không có bộ phận
ngoại diên nào chung nhau.
6.1 Quan hệ hợp:
Gồm : Quan hệ đồng nhất/ quan hệ bao hàm/ quan hệ giao nhau/quan hệ
cùng nhau phụ thuộc.
a) Quan hệ đồng nhất: là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng hoàn trùng nhau.
VD: Pari (A) là thủ đô nước Pháp (B)
b) Quan hệ bao hàm: là quan hệ giữa 2 khái niệm mà trong đó toàn bộ ngoại diên của khái niệm này
chỉ là bộ phận thuộc ngoại diên của khái niệm kia
VD: Giáo viên (A) và giáo viên dạy giỏi (B)
c) Quan hệ giao nhau: : là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng có một số đối
tượng chung.
VD: Giáo viên và Anh hùng lao động
(A) (B)
d) Quan hệ cùng nhau phụ thuộc: Là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng nằm
trong ngoại diên của khái niệm khác.
VD: Diên viên múa (1),
Diễn viên xiếc (2),
Diễn viên kịch câm (3)
Diễn viên (A)
6.2 Quan hệ không hợp (tách rời):
+ Gồm: Quan hệ ngang hàng/ quan hệ mâu thuẫn/quan hệ đối lập (đối chọi)
a) Quan hệ ngang hàng: là quan hệ giữa các khái niệm cùng một cấp loài mà ngoại diên của chúng
tách rời nhau và cùng lệ thuộc vào ngoại diên của khái niệm giống
VD: Hà nội (1),
Luôn Đôn (2),
Pari (3),
Thành phố (A)
b) Quan hệ mâu thuẫn: là quan hệ giữa 2 khái niệm mà trong đó nội hàm của chúng phủ định nhau,
ngoại diên không có gì trùng nhau và tổng ngoại diên của chúng bằng ngoại diên của khái niệm khác
VD: + K/n Học sinh nam (A) và Học sinh nữ (B)
ngoại diên của chúng gộp lại bằng ngoại diên
của k/n Học sinh (C)
c) Quan hệ đối lập (đối chọi): là quan hệ giữa 2 khái niệm mà trong đó nội hàm của chúng phủ định
nhau, ngoại diên không có gì trùng nhau và tổng ngoại diên của chúng không bằng ngoại diên của khái
niệm khác.
VD: Khái niệm Học sinh giỏi (A) và Học sinh kém (B)
Tổng ngoại diên của chúng không bằng ngoại diên
của k/n Học lực (C), giữa giỏi và kém còn có TB, Yếu
7. Các thao tác logic đối với ngoại diên của khái niệm:
* Định nghĩa: Thao tác logic đối với ngoại diên của khái niệm là sự thao diễn và tác động của tư
duy nhằm xác định quan hệ cụ thể hoặc làm biến đổi khái niệm.
7.1 Phép hợp (phép cộng): Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao gồm toàn bộ ngoại diên
của các khái niệm thành phần
VD: + K/n ĐV có xương sống
+ K/n ĐV không xương sống
4
4
C
B
A
1
2
3
Cộng 2 khái niệm trên ta được k/n Động vật
7.2 Phép giao: là tạo ra một k/n mới có ngoại diên chỉ bao gồm các đối tượng vừa
thuộc ngoại diên của k/n này, vừa thuộc ngoại diên của k/n kia.
VD: + K/n Giáo viên
+ K/n Anh hùng lao động
giao 2 k/n là k/n Giáo viên anh hùng lao động
7.3 Phép bù ( phép bổ xung): Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao
gồm các đối tượng khi hợp với ngoại diên của k/n ban đầu sẽ được k/ giống gần gũi với nó.
VD: Phép bù k/n SV học giỏi được khái niệm Sinh viên học khơng giỏi, vì ngoại diên của 2
k/n trên bằng k/n Sinh viên
7.4 Phép trừ: Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao gồm các đối tượng thuộc ngoại diên
của k/n này nhưng khơng thuộc ngoại diên của k/n kia.
VD: Khi trừ k/n Thanh niên với k/n Qn đội ta được k/n Thanh niên khơng ở trong qn
đội
7.5 Giới hạn và Mở rộng khái niệm
a) Giới hạn khái niệm: Là thao tác logic thu hẹp ngoại diên của k/n, bằng cách làm cho nội hàm trở
nên phong phú.
VD: giới hạn khái niệm ( thu hẹo k/n)
+ Giáo viên (A) thêm vào nội hàm k/n Giáo viên trung học (B)
Và Giáo viên trung học phổ thơng (C)
=> (C) là khái niệm được thu hẹp
b) Mở rộng khái niệm: Là thao tác logic làm phong phú ngoại diên của k/n, bằng cách thu hẹp nội
hàm của k/n .
VD: Mở rộng khái niệm
+ Giáo viên trung học phổ thơng (1)
Giáo viên trung học (2), Giáo viên (3)
Loại bỏ một số thuộc tính (1), (2) của nội hàm
ta được K/n (3) là khái niệm được mở rộng
8. Định nghĩa khái niệm:
8.1 Bản chất của Định nghĩa khái niệm: Là thao tác logic nhằm xác định nội hàm và ngoại diên
của khái niệm
+ Để định nghĩa khái niệm ta cần làm 2 việc:
– Xác định nội hàm: Xác định các thuộc tính bản chất của đối tượng
– Ngoại biện ngoại diên: làm rõ ý nghĩa thuật ngữ thể hiện của khái niệm, phân biệt đối tượng
được thể hiện với đối tượng khác
8.2 Kết cấu của khái niệm:
Mỗi đònh nghóa thường có hai phần, một phần là KHÁI NIỆM ĐƯC ĐỊNH
NGHĨA, phần kia là KHÁI NIỆM DÙNG ĐỂ ĐỊNH NGHĨA. Giữa hai phần được kết nối
với nhau bởi liên từ Là.
KHÁI NIỆM ĐƯC ĐỊNH
NGHĨA
LA
Ø
KHÁI NIỆM DÙNG ĐỂ
ĐỊNH NGHĨA
(Definiendum) (Definience)
Ví dụ :
Hình chữ nhật LÀ
Hình bình hành có một góc
vuông
Khi KHÁI NIỆM DÙNG ĐỂ ĐỊNH NGHĨA đặt trước KHÁI NIỆM ĐƯC ĐỊNH
NGHĨA thì từ LÀ được thay bằng ĐƯC GỌI LÀ hay GỌI LÀ
Ví dụ : Hai khái niệm có cùng ngoại diên ĐƯC GỌI LÀ hai khái niệm đồng nhất.
5
5
+ Khái niệm được định nghĩa ( definiendum viết tắt dfd): Là khái niệm cần phải xác định dấu hiệu
trong nội hàm
+ Khái niệm dùng để định nghĩa ( definience viết tắt dfn): Là khái niệm được sử dụng để chỉ ra nội
hàm của k/n được định nghĩa
+ Định nghĩa khái niệm có cơng thức: Dfd = Dfn
+ Ngoại diên của k/n ĐƯỢC ĐỊNH NGHĨA phải trùng ( bằng ) ngoại diên của k/n DÙNG ĐỂ
ĐỊNH NGHĨA.
8.3 Các cách định nghĩa khái niệm:
8.3.1 Đònh nghóa qua Giống gần gũi và khác biệt về Loài.
Xác đònh khái niệm Giống gần nhất của khái niệm được đònh nghóa và chỉ ra
những thuộc tính bản chất, khác biệt giữa khái niệm được đònh nghóa với các dấu hiệu
khác biệt về loài
Ví dụ : – Đònh nghóa khái niệm HÌNH CHỮ NHẬT.
– Khái niệm Giống gần nhất của hình chữa nhật là HÌNH BÌNH HÀNH.
– Thuộc tính bản chất, khác biệt giữa loài này (hình chữ nhật) với các loài
khác (hình thoi) trong loài đó là có MỘT GÓC VUÔNG. Vậy HÌNH CHỮ NHẬT LÀ
HÌNH BÌNH HÀNH CÓ MỘT GÓC VUÔNG.
8.3.2 Đònh nghóa theo nguồn gốc phát sinh.
Đặc điểm của kiểu đònh nghóa này là : Ở khái niệm dùng để đònh nghóa, người ta
nêu lên phương thức hình thành, phát sinh ra đối tượng của khái niệm được đònh nghóa.
Ví dụ : Hình cầu là hình được tạo ra bằng cách quay nửa hình tròn xung quanh đường
kính của nó.
8.3.3 Đònh nghóa qua quan hệ.
Kiểu này dùng để đònh nghóa các khái niệm có ngoại diên cực kỳ rộng, các phạm
trù triết học.
Đặc điểm của kiểu đònh nghóa này là chỉ ra quan hệ của đối tượng được đònh nghóa
với mặt đối lập của nó, bằng cách đó có thể chỉ ra được nội hàm của khái niệm cần
đònh nghóa.
Ví dụ : – Bản chất là cơ sở bên trong của hiện tượng.
– Hiện tượng là sự biểu hiệu ra bên ngoài của bản chất.
8.3.4 Một số kiểu đònh nghóa khác.
– Đònh nghóa từ : Sử dụng từ đồng nghóa, từ có nghóa tương đương để đònh nghóa.
Ví dụ : Tứ giác là hình có 4 góc.
Bất khả tri là không thể biết.
– Đònh nghóa miêu tả : Chỉ ra các đặc điểm của đối tượng được đònh nghóa.
Ví dụ : Cọp là loài thú dữ ăn thòt, cùng họ với mèo, lông màu vàng có vằn đen.
9. Các quy tắc định ngĩa khái niệm.
Muốn định nghĩa khái niệm một cách đúng đắn đòi hỏi phải tn theo 4 quy tắc sau:
Quy tắc 1: Đònh nghóa phải tương xứng (Cân đối).
Nghóa là ngoại diên của khái niệm được đònh nghóa đúng bằng ngoại diên của khái
niệm dùng để đònh nghóa : Dfd = Dfn.
Ví dụ : Hình vuông là hình chữ nhật có hai cạnh liên tiếp bằng nhau.
– Vi phạm các qui tắc này có thể mắc các lỗi :
Đònh nghóa quá rộng : khi ngoại diên của khái niệm dùng để đònh nghóa rộng hơn
ngoại diên của khái niệm được đònh nghóa (DfdĐây là đònh nghóa quá rộng vì tứ giác có hai cạnh song song với nhau không chỉ là
hình bình hành mà còn có hình thang.
Đònh nghóa quá hẹp :
6
6
Khi ngoại diên của khái niệm dùng để đònh nghóa hẹp hơn ngoại diên của khái niệm
được đònh nghóa (Dfd>Dfn).
Ví dụ : Giáo viên là người làm nghề dạy học ở bậc phổ thông.
Đây là đònh nghóa quá hẹp vì giáo viên không chỉ là người dạy học ở bậc phổ
thông mà còn ở các bậc, các ngành khác nữa.
9.2 Quy tắc 2:Đònh nghóa phải rõ ràng, chính xác.(Không được đònh nghóa theo kiểu
ví von, vòng quanh, luẩn quẩn)
Nghóa là khái niệm dùng để đònh nghóa phải là khái niệm đã biết, đã được đònh
nghóa từ trước.
Nếu dùng một khái niệm chưa được đònh nghóa để đònh nghóa một khái niệm khác thì
không thể vạch ra được nội hàm của khái niệm cần đònh nghóa, tức là không đònh nghóa gì
cả.
– Vi phạm qui tắc này có thể mắc các lỗi :
Đònh nghóa vòng quanh :
Dùng khái niệm B để đònh nghóa khái niệm A, rồi lại dùng khái niệm A để đònh
nghóa khái niệm B.
Ví dụ : – Góc vuông là góc bằng 90
o
.
Đònh nghóa này đã không vạch ra nội hàm của khái niệm được đònh nghóa.
Đònh nghóa luẩn quẩn :
Dùng chính khái niệm được đònh nghóa để đònh nghóa nó.
Ví dụ : Người điên là người mắc bệnh điên.
Tội phạm là kẻ phạm tội.
Đònh nghóa không rõ ràng, không chính xác :
Sử dụng các hình tượng nghệ thuật để đònh nghóa.
Ví dụ : Người là hoa của đất.
Pháo binh là thần của chiến tranh.
9.3 Quy tắc 3: Đònh nghóa phải ngắn gọn. ( không có từ nhiều nghóa và không có
từ thừa)
Yêu cầu của qui tắc này là đònh nghóa không chứa những thuộc tính có thể suy ra từ
những thuộc tính khác đã được chỉ ra trong đònh nghóa.
Vi phạm qui tắc này sẽ mắc lỗi :
Đònh nghóa dài dòng :
Ví dụ : Nước là một chất lỏng không màu, không mùi, không vò và trong suốt.
Đây là đònh nghóa dài dòng vì thuộc tính trong suốt được suy ra từ thuộc tính không
màu. Do đó chỉ cần đònh nghóa : Nước là chất lỏng không màu, không mùi, không vò.
9.4 Quy tắc 4: Đònh nghóa không thể là phủ đònh.
Đònh nghóa phủ đònh không chỉ ra được nội hàm của khái niệm được đònh nghóa. Vì
vậy, nó không giúp cho chúng ta hiểu được ý nghóa của khái niệm đó.
Ví dụ : – Tốt không phải là xấu.
– Chủ nghóa Xã hội không phải là Chủ nghóa Tư bản.
10. Phân chia khái niệm:
10.1 Bản chất của phân chia khái niệm: Phân chia khái niệm là một thao tác
logic chỉ ra ngoại diên của 1 khái niệm nào đó có bao nhiêu đối tượng hợp thành.
10.2 Kết cấu của phân chia khái niệm:
+ Kết cấu của phân chia khái niệm gồm: Khái niệm bị phân chia/ Thành phần phân chia/cơ sở của
sự phân chia
– Khái niệm bị phân chia: là khái niệm mà người ta cần tìm hiểu xem ngoại diên
của nó có bao nhiêu đối tượng hợp thành.
– Thành phần phân chia: là các bộ phận được tạo thành sau q trình phân chia
7
7
– Cơ sở phân chia: Là dấu hiệu mà người ta dựa vào đó để phân chia k/n bị phân
chia thành các thành phần phân chia.
10.3 Các hình thức (các cách phân chia):
10.3.1 Phân đơi khái niệm: Là hình thức phân chia đặc biệt trong đó ngoại diên của khái niệm bị
phân chia được tách ra thành ngoại diên của 2 khái niệm có quan hệ mâu thuẫn với nhau.
VD: k/n Học sinh phân đơi thành học sinh Nam và học sinh nữ
10.3.2 Dựa vào căn cứ phân chia ( phân loại khái niệm): Là hình thức phân chia dựa vào K/n
Giống để phân chia thành các K/n lồi khác nhau sao cho mỗi lồi có một vị trí xác định so với lồi khác
Người da vàng
Người da đỏ
NGƯỜI Người da trắng Căn cứ vào MÀU DA
Người da đen
Người châu Á
Người châu Âu
NGƯỜI Người châu Mỹ Căn cứ vào CHÂU LỤC
Người châu phi NƠI HỌ SINH SỐNG.
Người châu c
10.4 Các quy tắc phân chia khái niệm:
10.4.1 Phân chia phải cân đối: Ngoại diên của khái niệm bị phân chia phải bằng tổng ngoại diên
của các khái niệm thành phần
VD: Phân chia K/n Giáo viên thành K/n Giáo viên dạy giỏi và GV khơng dạy giỏi
=> Nếu vi phạm sẽ dẫn đến:
+ Phân chia nhiều thành phần: Ngoại diên các K/n Thành phần > ngoại diên K/n bị phân chia.
+ Phân chia thiếu thành phần: Ngoại diên các K/n Thành phần 10.4.2 Phân chia phải nhất qn: Khi phân chia khái niệm bị phân chia phải dựa trên cùng một căn
cứ, một dấu hiệu bản chất nào đó để phân chia
VD: Phân chia K/n Tam giác
Tam giác vng
– Dựa vào góc: Tam giác nhọn
Tam giác tù
Tam giác cân
– Dựa vào cạnh Tam giác đều
Tam giác thường
=> Nếu vi phạm dẫn đến phân chia mất cân đối thường là phân chia thừa thành phần
10.4.3 Phân chia phải tránh trùng lắp: Nghĩa là các thành phần phân chia là những khái niệm tách
rời nhau (ngoại diên loại trừ nhau), ngoại diên của chúng khơng thể là các k/n có quan hệ hợp nhau
VD: Nhà nước chủ nơ
Nhà nước Phong kiến
K/n Nhà nước Nhà nước Tư sản
Nhà nước XHCN
Nếu vi phạm sẽ dẫn tới phân chia thành các K/n có quan hệ hợp nhau -> trùng lắp – > Mất cân đối.
10.4.4 Phân chia khái niệm phải tuần tự, liên tục: Phân chia phải từ K/n Giống
thành các K/n Lồi gần gũi trước sau đó mới tới Lồi xa hơn.
VD: Phân chia Tam giác vng cân
Tam giác vng Tam giác vng thường
Tam giác nhọn cân
K/n Tam giác Tam giác nhọn Tam giác nhọn thường
Tam giác đều
8
8
Tam giác tù cân
Tam giác tù
Tam giác tù thường
Nếu vi phạm sẽ dẫn đến sự nhảy vọt trong quá trình phân chia khái niệm
10.5 Ý nghĩa của phân chia khái niệm:
+ Phân chia khái niệm có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình nhận thức và trong hoạt động thực
tiễn.
+ Thông qua phân chia khái niệm người ta nắm bắt được các sự vật hiện tượng một cách có hệ
thống, tạo ra tính trình tự trong quá trình lập luận, không lẫn lộn giữa đối tượng này với đối tượng khác
hoặc không bỏ sót các đối tượng
+ Phân chia khái niệm còn tạo điều kiện cho sự phát triển tri thức, phát triển tư duy logic
+ Phân chia khái niệm giúp con người có được những lý luận cơ bản, hiệu quả trong việc quản lí xã
hội, quản lý khoa học
KIẾN THỨC TRỌNG TÂM CHƯƠNG 2
*Hoạt động nhận thức:
* Là quá trình tâm lí phản ánh bản chất sự vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan. Phản ánh
những thuộc tính bên ngoài và những thuộc tính bên trong, những mối quan hệ có tính quy luật của sự vật
hiện tượng.
* Tư duy: Là sự phản ánh gián tiếp, trừu tượng và khái quát những đặc tích bản chất của sự vật, hiện
tượng trong thế giới khách quan.
* Tư duy logic: Là tư duy chặt chẽ, có hệ thống, chính xác và tất yếu
* Quá trình nhận thức : Nhận thức > Thái độ > Hành động
Nhận thức cảm tính > Nhận thức lí tính > Thực tiễn
Cảm giác Tri giác Tư duy Tư tưởng Trí nhớ
1. Khái niệm: K/n là hình thức logic cơ bản đầu tiên của tư duy, phản ánh những dấu hiệu bản chất,
khác biệt của sự vật hiện tượng trong TGKQ.
2. Hình thức biểu đạt khái niệm: Là Từ hoặc cụm từ
3. Kết cấu logic của khái niệm: Gồm Nội hàm và ngoai diên
+ Nội hàm: Là những dấu hiệu bản chất, khác biệt của các sự vật hiện tượng được phản ánh trong khái
niệm ( chất của khái niệm)
+ Ngoại diên: Là số lượng các đối tượng có dấu hiệu bản chất phản ánh trong nội hàm của khái niệm
( lượng của khái niệm)
4. Các loại khái niệm:
+ Dựa vào nội hàm: – Khái niệm khẳng định/ K/n phủ định – Khái niệm cụ thể / K/n trừu tượng
– Khái niệm đơn/ K/n kép
+ Dựa vào ngoại diên: – Khái niệm riêng (đơn nhất)/ K/n chung – Khái niệm tập hợp
– Khái niệm giống (loại)/ k/n loài (hạng)
5. Quan hệ giữa các khái niệm: Là mối quan hệ giữa các ngoại diên của k/n
+ Quan hệ hợp: Quan hệ đồng nhất/ quan hệ bao hàm/ quan hệ giao nhau/ quan hệ cùng nhau phụ
thuộc
+ Quan hệ không hợp (tách rời): Quan hệ ngang hàng/ quan hệ mâu thuẫn/ quan hệ đối lập (đối chọi)
6. Phân chia khái niệm: Là thao tác logic chỉ ra ngoại diên của 1 k/n có bao nhiêu đối tượng hợp
thành.
9
9
7. Kết cấu logic của phân chia k/n: Gồm K/n bị phân chia/ Thành phần phân chia/ cơ sở của sự phân
chia
8. Các hình thức phân chia khái niệm:
+ Phân đôi k/n : phân chia ngoại diên của k/n thành 2 k/n có quan hệ mâu thuẫn
+ Phân chia khái niệm dựa vào căn cứ xác định để phân chia
9. Các quy tắc phân chia khái niệm:
+ Phân chia phải cân đối: Tổng ngoại diên của k/n thành phần = ngoại diên k/n bị phân chia.
+ Phân chia phải nhất quán: Dựa vào 1 căn cứ, dấu hiệu để phân chia
+ phân chia phải tránh trùng lắp: ngoại diên của các k/n T.phần không có qh hợp
+ Phân chia phải tuần tự, liên tục: P/c từ k/n GốngK/n loài gần gũi
10. Định nghĩa khái niệm: là thao tác xác định nội hàm và ngoại diên của khái niệm
11. Kết cấu logic định nghĩa khái niệm: Dfd là Dfn ( Dfd = Dfn)
12. Các cách định nghĩa khái niệm:
+ Định nghĩa qua giống và loài + Đ/n qua nguồn gốc phát sinh
+ Đ/n qua mối quan hệ + các Đ/n khác (Từ đồng nghĩa, miêu tả)
13. Quy tắc định nghĩa khái niệm:
+ Định nghĩa phải cân đối: Dfd = Dfn (vi phạm: đ/n quá rộng Dfd Dfn)
+ Định nghĩa phải rõ ràng, chính xác (Vi phạm: Định nghĩa vòng quanh, luẩn quẩn)
+ Định nghĩa phải ngắn ngọn: Đ/n phải không có từ nhiều nghĩa, từ thừa ( Vi phạm: Định nghĩa dài
dòng)
+ Định nghĩa phải không được phủ định: Đ/n phải khẳng định Dfd là Dfn
CÁC DẠNG BÀI TẬP LIÊN QUAN ĐẾN
CHƯƠNG 1 & 2
I/ LOẠI BÀI TẬP XÁC ĐỊNH NỘI HÀM, NGOẠI DIÊN VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC
KHÁI NIỆM:
Bài 1: Cho các khái niệm: Sinh viên, Sinh viên tiên tiến, SV tiên tiến xuất sắc, SV đại
học, SV đại học sư phạm và SV tiên tiến dại học sư phạm. Hãy
a) Xác định nội hàm và ngoại diên của các khái niệm đó
b) Chỉ ra mối quan hệ giữa các khái niệm đó và mô hình hóa
c) Nêu tiến trình giới hạn và mở rộng ở trong các khái niệm đó, vẽ hình minh họa
Lời giải:
a) Xác định nội hàm và ngoại diên của các khái niệm:
+ K/n Sinh viên (A)
– Nội hàm: Là những người học trong các trường ĐH, CĐ
– Ngoại diên: SV trường đại học SP, ĐH kiến trúc, CĐSP
+ SV tiên tiến(B)
– Nội hàm: Là những sinh viên có học lực khá, ngoan ngoãn, chăm học
– Ngoại diên: SV tiên tiến đại học SP, ĐH kiến trúc, CĐSP
+ SV tiên tiến xuất sắc (C)
– Nội hàm: Là những SV có thành tích cao trong học tập và rèn luyện, là những SV tiêu biểu trong
các SV tiên tiến
– Ngoại diên: SV tiên tiến xuất sắc đại học SP, ĐH kiến trúc, CĐSP
+ SV Đại học: (D)
– Nội hàm: Là những người đang học trong các trường ĐH.
– Ngoại diên: Sv ĐHSP, SV ĐH Nông nghiệp, SV ĐH Bách khoa
+ Sinh viên đại học sư phạm: (E)
– Nội hàm: là những người đang học trong các trường ĐHSP
– Ngoại diên: SV ĐHSP HN1, ĐHSP HN2, ĐHSP Vinh,
10
10
C E
D
B
A
F
DE
F
A
AB
C
7
2
1
4
6
9
3
5
8
5
3
9
+ SV tiên tiến ĐHSP (F)
– Nội hàm: Là những SV của các trường ĐHSP, có học lực khá, ngoan ngoãn,
chăm học
– Ngoại diên: SV tiên tiến ĐHSP HN1, ĐHSPHN2, ĐHSP Vinh.
+ (A) bao hàm (B), (C), (D), (F)
+ (B) bao hàm (C) giao với ((D), (E)
+ (D) bao hàm (E) giao với (C), (D)
+ (C) giao với (D), (E)
+ (E) giao với (B), (C)
+ (F) là khoảng giữa giao nhau của (B), (D)
c) Tiến trình giới hạn và mở rộng khái niệm
+ Giới hạn:
– Thêm vào nội hàm (A) khái niệm (B), (C), (D), (E), (F)
(A) > (B) > (C)
(A) > (D) > (E) > (F)
+ Mở rộng :
– Bỏ bớt các dấu hiệu trong nội hàm (F), (C)
(F) (E) (D) (A)
(C) (B) (A)
Bài 2: Cho một số khái niệm:
(1): Giai cấp CN – (2): Giai cấp VS – (3): Giai cấp – (4): Người vô sản – (5): Giai cấp ND (6) giai
cấp tư sản (7) Những người CS (8) giai cấp địa chủ – (9) Khái niệm
a) Xác định mối quan hệ giữa các khái niệm trên và mô hình hóa bằng hình vẽ
b) Xác định tiến trình mở rộng và giới hạn khái niệm
Lời giải:
a) Mô hình mối quan hệ giữa các khái niệm:
VD: mở rộng và giới hạn
b) Quá trình giới hạn: Quá trình mở rộng:
11
11
3
2
1
2 6
4
3
1
5
4
3
5
3 42 1
+ 9 3 5 + 5 3 9
+ 9 3 6 + 6 3 9
+ 9 3 8 + 8 3 9
+ 9 3 417 + 7 1 43 9
+ 9 3 427 + 7 2 43 7
+ Vẽ mô hình cho từng trường hợp trên:
Bài 2: Có các khái niệm:
(1) phương pháp (2) phương pháp giáo dục (3) phương pháp giáo dục hiện đại
– Chỉ ra mối quan hệ logic giữa các khái niệm nêu trên, vẽ mô hình biểu thị
( Trích câu 1 đề thi cao học ĐHSP1-2003)
Lời giải:
– Mối quan hệ giữa các khái niệm trên là mối quan hệ bao hàm
–
Bài 3: Cho các khái niệm
Giáo viên; Giáo viên giỏi; Hiệu trưởng; Hiệu trưởng giỏi; Nhà quản lý và Nhà quản lý
giỏi
a) Xác định mối quan hệ giữa các khái niệm và mô hình hóa
b) Chỉ ra tiến trình giới hạn và mở rộng và vẽ hình
( Trích câu 3 đề thi cao học ĐHSP1-2008)
Lời giải:
+ Đặt : (1): Giáo viên (2) Giáo viên giỏi (3) Hiệu trưởng (4) Hiệu trưởng giỏi (5) nhà quản
lý (6) nhà quản lý giỏi
+ Mối quan hệ:
– (1) bao hàm (2) và giao với (3), (4),(6)
– (2) giao với (3), (4), (6)
– (3) bao hàm (4) và giao với (1), (2), (6)
– (4) giao với (1), (2), (6)
– (5) bao hàm (1), (2), (3), (4), (6)
+ Giới hạn và mở rộng:
– Giới hạn: thêm vào nội hàm
+ (2) (1) (5)
+ (4) (3) (5)
+ (6) (5)
– Mở rộng: bớt đối tượng của nội hàm
+ (5) (1) (2)
+ (5) (3) (4)
+ (5) (6)
– Vễ sơ đồ mỗi loại: Ví dụ
Bài 4: Cho các khái niệm:
a. khái niệm chung, Khái niệm đơn nhất
b. Nhà doanh nghiệp, Tư duy logic
Xác định mối quan hệ giữa các khái niệm trên và mô hình hóa
(Trích đề thi cao học ĐHSP1-2006)
Lời giải: Đặt : (1) khái niệm chung (2) khái niệm đơn nhất (3) nhà doanh nghiệp (4) Tư duy
logic
(1), (2) quan hệ tách rời
(3), (4) quan hệ tách rời
Bài 5: xác định quan hệ và mo hình hóa giữa các thuật ngữ (khái niệm) trong các phán đoán
12
12
S
P
PS
a. Đa số nhân dân trên thế giới yêu chuộng hòa bình
b. Rất ít sinh viên trường đại học sư phạm HN vi phạm quy chế thi
( trích câu 2 đề thi cao học ĐHSP1 2007)
Lời giải:
a. Đa số nhân dân trên thế giới yêu chuộng hòa bình
S P
+ Quan hệ: S và P là quan hệ bao hàm
b. Rất ít sinh viên trường đại học sư phạm HN vi phạm quy chế thi
S P
+ Quan hệ: S và P là quan hệ giao nhau
II. LOẠI BÀI TẬP VỀ PHÂN CHIA KHÁI NIỆM:
+ Khi giải bài tập dạng này phải căn cứ vào 4 quy tắc phân chia khái niệm
– Phân chia phải cân đối: Tổng ngoại diên các k/n thành phần=K/n bị p/c
– Phân chia phải nhất quán: Dựa vào một căn cứ, dấu hiệu xác định
– Phân chia phải không trùng lắp: Ngoại diên k/n TP không qh hợp nhau
– Phân chia phải tuần tự, liên tục: P/c từ k/n GốngK/n loài gần gũi
Bài 1: Cho một phân chia, xét xem đã phân chia đúng hay sai
K/n Tam giác phân chia thành Tam giác vuông; Tam giác nhọn; Tam giác tù; Tam giác
cân; Tam giác đều; Tam giác thường; Tam giác vuông cân
Trả lời: Phép phân chia trên vi phạm quy tắc 1: Quy tắc cân đối
Bài 2: Cho phân chia sau: K/n Tam giác phân chia thành Tam giác vuông cân; Tam giác
vuông thường
Trả lời: Phép phân chia trên vi phạm quy tắc 4: Quy tắc phân chia phải tuần tự, liên tục
III. LOẠI BÀI TẬP VỀ ĐỊNH NGHĨA KHÁI NIỆM
+ Khi giải bài tập dạng này phải căn cứ vào 4 quy tắc định nghĩa khái niệm
– Định nghĩa phải cân đối: Dfd = Dfn (vi phạm: đ/n quá rộng Dfd
Dfn)
– Định nghĩa phải rõ ràng, chính xác: Đ/n phải không ví von, vòng quanh, luẩn quẩn (Vi phạm:
Định nghĩa vòng quanh, luẩn quẩn)
– Định nghĩa phải ngắn ngọn: Đ/n phải không có từ nhiều nghĩa, từ thừa ( Vi phạm: Định nghĩa dài
dòng)
– Định nghĩa phải không được phủ định: Đ/n phải khẳng định Dfd là Dfn
Loại 1: Xem một câu nói hay một phán đoán có là định nghĩa khái niệm hay không và sửa lại
cho đúng. Loại này người ta thường thêm hoặc bớt từ ở phần dấu hiệu (nội hàm) :
Bài 1: Có người nói Quan hệ sản xuất là quan hệ giữa người với người trong xã hội. Câu nói
trên là định nghĩa khái niệm, đúng hay sai?
Lời giải: Không phải là định nghĩa khái niệm. Bởi vì vi phạm quy tắc 1- quy tắc cân đối, định nghĩa
quá rộng Dfd người trong quá trình sản xuất
Bài 2: Khái niệm là hình thức của tư duy Có phải định nghĩa khái niệm không, nếu không hãy
sửa lại cho đúng.
Trả lời: + Không phải là định nghĩa khái niệm. Bởi vì vi phạm quy tắc 1-quy tắc cân đối, định nghĩa
quá rộng Dfd + Sửa lại: Khái niệm là hình thức của tư duy phản ánh những dấu hiệu bản chất của sự
vật hiện thực trong TGKQ
Bài 3: Giáo viên là người làm nhiệm vụ giảng dạy trong các trường học Có phải là định nghĩa
khái niệm hay không, nếu không hãy sửa lại cho đúng.
Trả lời: + Không phải là định nghĩa khái niệm. Bởi vì vi phạm quy tắc cân đối, định nghĩa qúa rộng
Dfd 13
13
+ Sửa lại: Giáo viên là người làm nhiệm vụ giảng dạy trong các cơ sở giáo dục: Mầm
non, phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục chuyên nghiệp .
Bài 4: Cho các phán đoán:
a) Nhà giáo dạy ở giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp, giáo dục chuyên nghiệp gọi là giáo
viên
b) Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động của nhà trường, do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền bổ nhiệm
1/ Hai phán đoán trên được coi là các định nghĩa khái niệm. Vì sao?
2/ Trong các định nghĩa khái niệm đó định nghĩa khái niệm nào là đúng, định nghĩa nào là sai về
mặt logic. Vì sao?
3/ Hãy sửa lại định nghĩa khái niệm sai thành đúng
Trả lời:
1/ Hai phán đoán trên được coi là định nghĩa khái niệm là vì :
+ Có kết cấu gồm 2 thành phần cơ bản: Dfd và Dfn
+ Chúng được liên kết với nhau bằng chữ Là
+ Chúng đều khẳng định
2/ trong 2 phán đoán trên thì phán đoán
a) Là sai. Vì định nghĩa không rõ ràng vi phạm quy tắc rõ ràng, chính xác.
Thiếu giáo viên giảng dạy ở Mầm non, Nhà giáo bao gồm cả giáo viên và giảng viên
Dùng từ nhiều nghĩa để định nghĩa – -> Đ/n không rõ ràng
b) Là đúng. Vì tuân theo 4 quy tắc định nghĩa khái niệm:
+ Cân đối Dfd = Dfn
+ Định nghĩa rõ ràng, chính xác, không vòng quanh luẩn quẩn
+ Định nghĩa ngắn gọn không có từ thừa
+ Định nghĩa khẳng định : Dfd LÀ Dfn
3/ Sửa lại phán đoán a): Những người giảng dạy trong các cơ sở giáo dục: Mầm non, phổ thông,
giáo dục nghề nghiệp và giáo dục chuyên nghiệp gọi là giáo viên.
Bài 5: Có người đưa ra định nghĩa khái niệm Thế giới quan là hệ thống những quan điểm của con
người về thế giới, về vị trí của con người trong thế giới
a) Định nghĩa trên là đúng hay sai về mặt logic. Vì sao?
b) Nếu sai, hãy sữa lại cho đúng
Trả lời:
a) Là sai. Vì định nghĩa quá hẹp Dfd > Dfn. Vi phạm quy tắc cân đối
b) Sữa lại là: Thế giới quan là hệ thống tổng quát những quan điểm của con người về thế giới (toàn
bộ sự vật và hiện tượng thuộc tự nhiên và xã hội), về vị trí con người trong thế giới đó và về những quy tắc
xử sự do con người đề ra trong thực tiễn xã hội.
Loại 2: Cho một luận điểm nào đó, xác định xem có phải là định nghĩa khái niệm hay không,
chỉ ra khái niệm được định nghĩa (Dfd) và khái niệm dùng để định nghĩa (Dfn), các dấu hiệu logic của
nội hàm, vẽ mô hình:
Bài 1: Cho các phán đoán
(1) Logic học hình thức là khoa học về tư duy
(2) Logic học hình thức là khoa học về các thao tác logic hình thức của tư duy
(3) Logic học hình thức là khoa học về các quy luật và các hình thức cấu trúc của
tư duy logic
Hãy chọn một phán đoán được xem là định nghĩa khái niệm (Chỉ ra phán đoán đã chọn và xác định
căn cứ để chọn)- ( trích đề thi cao học ĐHSPHN1- 2000)
Trả lời: (3) là một định nghĩa khái niệm. Bởi vì:
+ Phán đoán trên gồm 2 thành phần:
– Dfd: Logic học hình thức
– Dfn: khoa học về các quy luật và các hình thức cấu trúc của tư duy logic
+ Đây là định nghĩa cân đối: Dfd = Dfn
+ Đây là định nghĩa rõ ràng, không ví von, vòng quanh, luẩn quẩn
+ Định nghĩa khẳng định: có từ nối là từ Là
Thỏa mãn 4 quy tắc định nghĩa khái niệm
14
14
Còn (1), (2) đều không phải định nghĩa khái niệm. Vì nó vi phạm quy tắc 1- quy tắc cân đối, định
nghĩa quá rộng Dfd Bài 2: Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra
ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh
hoạt hằng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là
văn hóa (Hồ Chí Minh)
– Theo logic học đoạn viết trên là một định nghĩa khái niệm. cần xác định:
a. Khái niệm được định nghĩa (Dfd) và khái niệm dùng để định nghĩa (Dfn)
b. Các dấu hiệu logic của nội hàm khái niệm được định nghĩa đã xác định
c. vẽ mô hình logic của định nghĩa khái niệm trên.
( trích đề thi cao học ĐHSPHN1 2001)
Trả lời: a) Xác định Dfd và Dfn
+ Dfd: Văn hóa
+ Dfn: Toàn bộ những sáng tạo và phát minh trên
b) Dấu hiệu logic: loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật,
khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về ăn, mặc, ở và các
phương thức sử dụng.
c) Mô hình:
Bài 3: Từ định nghĩa khái niệm: (trích đề thi cao học ĐHSPHN1 2004)
Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người
đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn ( Hồ Chí Minh). Cần
xác định:
a) Những dấu hiệu logic của nội hàm khái niệm được định nghĩa (Dfd)
b) Quan hệ logic giữa Dfd và Dfn
c) Mô hình của định nghĩa trên
Trả lời:
a) + Dfd: Văn hóa
+ Dfn: tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản
sinh ra.
+ Dấu hiệu logic: sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài
người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.
b) Dfd và Dfn là quan hệ đồng nhất
c) Mô hình:
Bài 4: Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, bao gồm những quan điểm, tư tưởng
cùng những tình cảm, tâm trạng, truyền thống, nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội trong
những giai đoạn phát triển lịch sử – xã hội nhất định. Trong định nghĩa khái niệm này cần xác định:
a) Khái niệm được định nghĩa (Dfd) và khái niệm dùng để định nghĩa (Dfn)
b) Vẽ mô hình biểu diễn
( trích đề thi cao học ĐHSPHN1- 2003)
Trả lời:
a) + Dfd: Ý thức xã hội
+ Dfn: mặt tinh thần của đời sống xã hội
+ Dấu hiệu logic: mặt tinh thần của đời sống xã hội, bao gồm những quan điểm, tư tưởng cùng
những tình cảm, tâm trạng, truyền thống, nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội trong
những giai đoạn phát triển lịch sử – xã hội nhất định.
b) Mô hình như trên (bài 3)
15
Dfd
Dfn
Dfd
Dfn
15
Bài 5: Văn hóa là trình độ phát triển lịch sử của xã hội và của con người, biểu hiện ra trong các
kiểu và các hình thái tổ chức đời sống và hành động của con người, cũng như trong các giá trị vật chất và
giá trị tinh thần do con người tạo ra
Xem đoạn viết trên là định nghĩa khái niệm. Cần xác định:
a) Những dấu hiệu logic của nội hàm được định nghĩa (Dfd)
b) Vẽ mô hình logic của định nghĩa khái niệm
(trích đề thi cao học ĐHSPHN1 2006)
Trả lời:
a) Xác định: + Dfd: Văn hóa
+ Dfn: trình độ phát triển lịch sử của xã hội và của con người
+ Dấu hiệu logic: trình độ phát triển lịch sử của xã hội và của con người, biểu hiện
ra trong các kiểu và các hình thái tổ chức đời sống và hành động của con người, cũng như trong các giá
trị vật chất và giá trị tinh thần do con người tạo ra.
b) Mô hình như trên (bài 3)
CHƯƠNG 3: PHÁN ĐOÁN
1. Định nghĩa và đặc điểm của phán đoán:
1.1 Định nghĩa: Phán đoán là hình thức logic cơ bản của tư duy phản ánh sự tồn tại hay không tồn
tại của một thuộc tính hay một mối liên hệ nào đó của sự vật hiện tượng trong thế giới KQ. Về thực chất
phán đoán được hình thành trên cơ sở liên kết các khái niệm với nhau để khẳng định hay phủ định sự tồn
tại của đối tượng, những thuộc tính hay mối liên hệ nào đó của đối tượng.
1.2 Các đặc điểm của phán đoán:
+ Phán đoán có đối tượng phản ánh xác định
+ Phán đoán có nội dung phản ánh xác định. Căn cứ vào nội dung phản ánh, có thể chia phán đoán
thành 2 nhóm:
– Phán đoán đơn thuộc tính ( Phán đoán nhất quyết đơn)
– Phán đoán phức hợp
+ Phán đoán có cấu trúc logic xác định
+ Phán đoán luôn mang một giá trị logic xác định. Nội dung của phán đoán có thể đúng (chân thực)
hay sai (giả dối) so với hiện thực khách quan.
2. Hình thức ngôn ngữ thể hiện của phán đoán:
+ Hình thức ngôn ngữ thể hiện của phán đoán là câu
+ Câu là sự liên kết các từ lại với nhau để diễn tả một ý nghĩa tương đối trọn vẹn
+ Câu bao gồm có: Chủ ngữ ( S ) và vị ngữ (P), ngoài ra còn có các thành phần khác như: bổ ngữ,
trạng ngữ, định ngữ.
3. Mối quan hệ giữa phán đoán và câu:
+ Phán đoán và câu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và tác động qua lại với nhau
16
Dfd
Dfn
16
+ Phán đoán là nội dung, đóng vai trò quyết định đối với câu ( Nội dung của phán đoán như thế nào
thì ý nghĩa thông tin thể hiện trong câu như thế ấy.
+ Nếu phán đoán phản ánh mối quan hệ giữa 2 khái niệm > câu thể hiện là câu đơn. Nếu phán
đoán phản ánh mối quan hệ từ 3 khái niệm trở lên > Câu thể hiện là câu phức
+ Câu có tác động trở lại đối với phán đoán, câu là hình thức ngôn ngữ, là cái vỏ vật chất để thể
hiện nội dung của phán đoán. Không có câu thì nội dung của phán đoán không được thể hiện ra bên ngoài.
Tuy nhiên không phải mọi câu đều là hình thức thể hiện của phán đoán.
4. Các loại phán đoán: gồm 2 loại ( phán đoán đơn và phán đoán phức)
4.1 Phán đoán đơn: Là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết giữa 2 khái niệm với nhau
VD: – Khái niệm Công dân và khái niệm Tuân theo pháp luật kết hợp lại ta được phán đoán:
Mọi công dân đều phải tuân theo phám luật
+ trong phán đoán đơn được chia làm 3 loại: Phán đoán quan hệ, phán đoán hiện thực và phán doán
đặc tính.
a) Phán đoán quan hệ: Là phán đoán phản ánh mối quan hệ giữa các đối tượng
+ Thực chất là sự so sánh giữa sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng khác
– So sánh giữa 2 đối tượng
Bông nhẹ hơn chì
Sông Mê kong dài hơn sông Hương
* Công thức: R(x
1,
x
2
) ; x
1
là đối tượng thứ nhất, x
2
là đối tượng thứ 2;
R: quan hệ giữa 2 đối tượng
– So sánh giữa nhiều đối tượng:
Hà cao hơn Minh nhưng thấp hơn Bảo
* Công thức: : R(x
1,
x
2
, x
n
)
b) Phán đoán hiện thực: Là phán đoán xác định sự tồn tại hay không tồn tại của đối tượng trong thực
tại
+ Thể hiện dưới 2 hình thức: phán đoán hiện thực khẳng định và phán đoán hiện thực phủ định
– Phán đoán hiện thực khẳng định: Là phán đoán xác định sự tồn tại của đối tượng trong thực tại.
VD: Tệ nạn xã hội đang tồn tại trong đời sống loài người
– Phán đoán hiện thực phủ định: Là phán đoán xác định sự không tồn tại của đối tượng trong thực tại.
VD: Một số hoa hồng không có màu đỏ
c) Phán đoán đặc tính: Là phán đoán trong đó khẳng định hoặc phủ định một đặc điểm hoặc một
thuộc tính nào đó của đối tượng
+ Đây là phán đoán có vai trò rất quan trọng trong tư duy logic (là tư duy chặt chẽ, chính xác, có hệ
thống và tất yếu)
Vd: Hoa hồng màu đỏ
Mọi cây xanh đều cần nước
4.2 Phán đoán phức: Là phán đoán được tạo thành nhờ sự liên kết từ 3 khái niệm trở nên
+ Trong phán đoán phức có ít nhất là 2 phán đoán đơn liên kết với nhau nhờ các liên từ logic:
Và, hoặc, nếuthì, khi và chỉ khi,
VD: Nếu chúng ta có phương pháp học tập khoa học thì chúng ta sẽ đạt kết quả cao.
* Trong chương trình chúng ta chỉ đi sâu nghiên cứu phán đoán đơn đặc tính và phán đoán
phức
5. PHÁN ĐOÁN ĐƠN ĐẶC TÍNH ( NHẤT QUYẾT ĐƠN):
5.1. Định nghĩa:
+ Là phán đoán trong đó khẳng định hoặc phủ định một đặc điểm hoặc một thuộc tính nào đó của
đối tượng
Vd: Hoa hồng màu đỏ
Mọi cây xanh đều cần nước
5.2 Kết cấu của phán đoán đơn đặc tính: gồm 4 bộ phận:
+ Chủ từ (S): Là bộ phận chỉ đối tượng hay lớp đối tượng của tư tưởng mà phán đoán phản ánh. Đó
là hình ảnh tinh thần về các sự vật, hiện tượng được ghi nhận trong bộ não con người. Kí hiệu: chữ S ( chữ
La-Tinh: Subjectum)
+ Vị từ (P): Là bộ phận chỉ nội dung (thuộc tính) của đối tượng tư tưởng mà phán đoán phản ánh.
Kí hiệu: chữ P (chữ La-Tinh: Pracdicatum)
=> Chủ từ và vị từ trong phán đoán được gọi chung là Thuật ngữ
17
17
+ Lượng từ: Là bộ phận luôn đi cùng với chủ từ, chỉ số lượng các đối tượng ngoại diên của chủ từ,
đặc trưng cho phán đoán về mặt lượng.
– Lượng từ có thể là toàn bộ (Mọi, tất cả, toàn thể, ) > Phán đoán toàn thể (phán đoán
chung)
– Lượng từ có thể là một phần ( Một số, Đa số, có những:, một vài ) Phán đoán bộ phận
(phán đoán riêng)
+ Từ nối (hệ từ ): là bộ phận nằm giữa chủ từ và vị từ, phản ánh mối quan hệ giữa chủ từ và vị từ.
đặc trưng cho phán đoán về mặt chất.
– phán đoán phủ định hệ từ thường dùng: không là, không phải là
– Phán đoán khẳng định hệ từ thường dùng : là, phải là, đều là, có thể là
VD: Mọi cây xanh đều cần nước
Lượng từ S Từ nối P
Một số động vật không có xương sống
Lượng từ S Từ nối P
* Tổng quát:
5.3. Phân loại phán đoán đơn đặc tính
5.3.1. Phân loại theo chất của phán đoán:
– Chất của phán đoán biểu hiện qua Hệ từ. Hệ từ phản ánh mối liên hệ giữa Chủ từ (S) và Vị từ (P),
ta có 2 loại phán đoán
* Phán đoán khẳng định: Là phán đoán xác nhận S cùng lớp với P
– Công thức: Tât cả (một số) S là P
– Liên từ sử dụng trong phán đoán khẳng định là: Từ LÀ, Đều, phải
– VD: Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến
Mọi Số chẵn đều chia hết cho 2
– Nhiều trường hợp không có từ liên từ vẫn là phán đoán khẳng định
VD: Rùa đẻ ra trứng hay Trái đất quay xung quanh Mặt trời
* Phán đoán phủ định: Là phán đoán xác nhận S không cùng lớp với P
– Công thức: Tất cả (Một số) S không là P
– Liên từ được sử dụng trong phán đoán phủ định là: Từ Không là, Không phải là, Không
– VD: Một số học sinh không là đoàn viên
Một số từ không phải là động từ
– Nhiều phán đoán có nội dung phủ định, còn hình thức thể hiện nội dung lại là khẳng định ở trong
phán đoán, nên không phải là phán đoán phủ định.
VD: Mọi số lẻ đều không chia hết cho 2 phán đoán khẳng định
5.3.2. Phân loại theo lượng của phán đoán:
– Lượng của phán đoán thể hiện qua lượng từ, lượng từ chỉ số lượng các đối tượng ngoại diên của
chủ từ. ta có 3 loại phán đoán:
* Phán đoán đơn nhất: Là phán đoán mà ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ chỉ có một đối
tượng. ( Chủ từ là khái niệm đơn nhất)
– Công thức: S là P
(không là)
– VD:
Chủ Tịch Hồ Chí Minh là tác giả tập thơ nhật ký trong tù
Hà Nội không phải là thủ đô của nước Nga
* Phán đoán riêng: Là phán đoán chỉ phản ánh một số bộ phận các đối tượng thuộc ngoại diên của
khái niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức: Một số S là P
(Không là)
– VD:
Một số Sinh viên là sinh viên tiên tiến
18
Tất cả là
S P
(Một số) (không là)
18
S+
P-
P+
S-
Một số giáo viên không là Đảng viên
* Phán đoán chung: Là phán đoán chỉ phản ánh toàn bộ các đối tượng thuộc ngoại diên của khái
niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức: Mọi S là P
(Không là)
– VD:
Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật
=> Phán đoán đơn chỉ là trường hợp đặc biệt của phán đoán chung
5.3.3. Phân loại theo cả chất và lượng của phán đoán:
* Phán đoán khẳng định chung (A): là phán đoán khẳng định đối với toàn bộ các đối tượng thuộc
ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức đầy đủ: Mọi S là P – Kí hiệu là: A (Affirmo)
– Công thức tổng quán: S a P
* Phán đoán khẳng định riêng (I): là phán đoán khẳng định đối với một bộ phận các đối tượng
thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức đầy đủ: Một số S là P – Kí hiệu là: I (aff Irmo)
– Công thức tổng quán: S i P
* Phán đoán phủ định chung (E): là phán đoán phủ định đối với toàn bộ các đối tượng thuộc ngoại
diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức đầy đủ: Mọi S không là P – Kí hiệu là: E (nEgo)
– Công thức tổng quán: S e P
* Phán đoán phủ định riêng (O): là phán đoán phủ định đối với một bộ phận các đối tượng thuộc
ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
– Công thức đầy đủ: Một số S là P – Kí hiệu là: O (negO)
– Công thức tổng quán: S o P
=> Như vậy phán đoán :
+ A, E là phán đoán chung, phán đoán I, O là phán đoán riêng
+ A, I là phán đoán khẳng định, phán đoán E, O là phán đoán phủ định
5.4 Tính chu diên của các thuật ngữ trong các phán đoán A, I, E, O:
5.4.1 Khái niệm tính chu diên: Tính chu diên là sự hiểu biết về mức độ quan hệ giữa ngoại diên
của khái niệm đứng làm chủ từ với ngoại diên của khái niệm đứng làm vị từ. ( ngoại diên của chủ từ và vị
từ có nhiều hay ít đối tượng chung nhau)
+ Một thuật ngữ được gọi là chu diên: Khi ngoại diên của nó được phản ánh hết, tức là ngoại diên
của nó hoàn toàn nằm trọn trong ngoại diên của thuật ngữ còn lại trong phán đoán hoặc nằm hoàn toàn
tách rời khỏi ngoại diên của thuật ngữ còn lại ấy.
+ Kí hiệu: – chu diên: dấu ( +); không chu diên: dấu ( – )
5.4.2 Tính chu diên của các thuật ngữ trong phán đoán A, I, E, O:
a) Phán đoán A ( khẳng định chung):
+ S và P quan hệ đồng nhất: S và P đều chu diên ( S
+
, P
+
)
VD: Mọi số chẵn đều chia hết cho 2 (S, P Đồng nhất)
+ S và P quan hệ bao hàm: S chu diên, P không chu diên
VD: Mọi cây xanh đều cần nước
(P bao hàm S)
=> KL: – Chủ từ (S) luôn chu diên
– Vị từ (P) có thể chu diên co thể không ( tùy thuộc vào quan hệ)
b) Phán đoán I (khẳng định riêng):
19
S
+
P
+
19
S- P-
S+ P+
P+
S-
S-
P+
S+
P-
S+ P+
P+
S-
S-
P-
P+
S-
S-
P+
+ S và P quan hệ bao hàm: S khơng chu diên, P chu diên (S
–
, P
+
)
VD: Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến (S bao hàm P)
+ S và P quan hệ giao nhau: S và P đều khơng chu diên ( S
–
, P
–
)
VD: Một số giáo viên là anh hùng lao động
(S, P giao nhau)
=> KL: – Chủ từ (S) ln khơng chu diên
– Vị từ (P) có thể chu diên co thể khơng ( tùy thuộc vào quan hệ)
c) Phán đốn E ( phủ định chung):
+ S và P quan hệ tách rời: S và P đều chu diên ( S
+
, P
+
)
VD: Mọi số lẻ khơng chia hết cho 2
(S, P tách rời nhau)
d) Phán đốn O (phủ định riêng):
+ S và P quan hệ bao hàm: S khơng chu diên, P chu diên (S
–
, P
+
)
Vd: Một số từ khơng phải là danh từ
(S bao hàm P)
+ S và P giao nhau: S khơng chu diên, P chu diên (S
–
, P
+
)
Vd: Một số thanh niên khơng phải là vận động viên
=> KL: Cả 2 trường hợp
– Chủ từ (S ) khơng chu diên
– Vị từ (P) chu diên
* Kết luận chung: ( S, P giao nhau)
+ Chủ từ (S) ln chu diên trong các phán đốn chung
+ Chủ từ (S) ln khơng chu diên trong các phán đốn riêng
+ Vị từ (P) ln chu diên trong các phán đốn phủ định
Tên phán
đoán
Chủ từ :
S
Vò từ : P
Mơ hình
A (KĐ Chung) +
+
(Đồng
nhất)
–
(Bao
hàm)
E (PĐ Chung) + + +
I (KĐ Riêng)
+
(Bao
hàm)
–
(Giao
nhau)
O(PĐ Riêng)
+
(Bao
hàm)
+
(Giao
nhau)
6. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC PHÁN ĐỐN (A, I, E, O ) CĨ CÙNG CHỦ TỪ VÀ VỊ TỪ:
+ VD: các phán đốn có cùng chủ từ Sinh viên và vị từ là sinh viên tiên tiến A: Tất
cả sinh viên đều là sinh viên tiên tiến
I : Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến
E: Tất cả sinh viên khơng phải là sinh viên tiên tiến
O: Một số sinh viên khơng phải là sinh viên tiên tiến
+ Tính chân thực: phản ánh đúng bản chất của sự vật, hiện tượng trong TGKQ
+ Tính giả dối: phản ánh khơng đúng bản chất của sự vật, hiện tượng trong TGKQ.
+ Gồm 4 mối quan hệ sau
6.1. Quan hệ mâu thuẫn: Là quan hệ giữa các phán đốn khơng chùng chất cũng khơng cùng
lượng
20
S
+
P
+
20
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với O và I với E
+ Đặc điểm: – Chúng không cùng chân thực và cũng không cùng giả dối
– Nếu phán đoán này chân thực thì phán đoán kia giả dối
– Nếu: A (c) > O(g) ; O (g) > A(c)
A (g) > O (c) ; O(c) > A(g)
I (c) > E (g) ; E (g) > I(c)
I (g) > E (c) ; E(c) > I(g)
Kí hiệu: chân thực là c ; giả dối là g (hay còn gọi là đúng và sai )
=> Tính chân thực của phán đoán này quy định tính giả dối của phán đoán kia và ngược lại.
6.2 Quan hệ đối lập chung: Là quan hệ giữa 2 phán đoán chung có cùng chủ từ và vị từ. Tức là
quan hệ giữa 2 phán đoán không cùng chất nhưng cùng lượng chung.
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với E
+ Đặc điểm: – Biết phán đoán này chân thực thì phán đoán kia sẽ giả dối
– Biết một phán đoán giả dối thì phán đoán kia có thể chân thực có thể giả
dối. Nghĩa là không xác định (K)
– Nếu: A (c) > E (g) ; E(c) > A(g)
A (g) > E (k) ; E(g) > A(K)
=> Tính chân thực của phán đoán này sẽ quyết định tính giả dối của phán đoán kia, còn tính giả
dối không quyết định tính chân thực hay giả dối
6.3. Quan hệ đối lập riêng: Là quan hệ giữa 2 phán đoán riêng có cùng chủ từ và vị từ. Tức là
quan hệ giữa 2 phán đoán không cùng chất nhưng cùng lượng riêng.
+ Gồm mối quan hệ giữa: I với O
+ Đặc điểm: – Biết phán đoán này giả dối thì phán đoán kia sẽ chân thực
– Biết một phán đoán chân thực thì phán đoán kia có thể chân thực có thể giả
dối. Nghĩa là không xác định (K)
– Nếu: I (g) > O (c) ; O(g) > I(c)
I (c) > O (k) ; O(c) > I(K)
=> Tính giả dối của phán đoán này sẽ quyết định tính chân thực của phán đoán kia, còn tính
chân thực không quyết định tính giả dối hay chân thực
6.4. Quan hệ chi phối phụ thuộc: Là quan hệ giữa các phán đoán cùng chất nhưng không cùng
lượng.
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với I và E với O
+ Đặc điểm: – Tính chân thực của phán đoán chung (A,E) quyết định tính chân thực của phán
đoán riêng (I,O). Tính giả dối của phán đoán chung (A,E) sẽ dẫn đến tính chân thực hoặc giả dối của
phán đoán riêng (I,O), tức là không xác định.
– Nếu A(c) > I(c) và E(c) > O(c)
– Nếu A(g) > I(K) và E(g) > O(K)
– Tính giả dối của phán đoán riêng (I,O) quyết định tính giả dối của phán đoán chung (A,E).
Tính chân thực của phán đoán riêng (I, O) sẽ dẫn đến tính chân thực hoặc giả dối của phán đoán
chung (A, E), nghĩa là không xác định.
– Nếu: I (g) > A (g) ; O(g) > E(g)
– Nếu: I (c) > A (K) ; O(c) > E(K)
Phán đoán chung chân thực thì phán đoán riêng chân thực
Phán đoán riêng giả dối thì phán đoán chung giả dối
Ngược lại thì không xác định
Bảng giá trị của mối quan hệ giữa các phán đoán A, I, E, O có cùng chủ từ và vị từ
Phán đoán A I E O
c G c g c g c g
A k g g k g c
I c K g c k c
E g K g c k g
O g C k c c k
7. HÌNH VUÔNG LOGIC:
21
21
C
h
i
p
h
ố
i
p
h
ụ
t
h
u
ộ
c
C
h
i
p
h
ố
i
p
h
ụ
t
h
u
ộ
c
M
â
u
t
h
u
ẫ
n
7.1. Định nghĩa hình vuông logic: Hình vuông logic là hình vuông mà tại các đỉnh là các phán
đoán A, I, E, O có cùng chủ từ và vị từ, còn các cạnh và đường chéo thể hiện mối quan hệ giữa các phán
đoán đó
7.2 Sơ đồ hình vuông logic:
A Đối lập chung E
I Đối lập riêng O
* Điều kiện để đưa các phán đoán A, I, E, O vào hình vuông logic:
+ Các phán đoán phải có cùng chủ từ và vị từ
7.3 Ý nghĩa của hình vuông logic:
+ Cho phép chúng ta suy ra các giá trị của các phán đoán tương ứng khi biết giá trị của của 1 trong
bốn phán đoán nào đó
+ Thông qua hình vuông logic có thể xác định được giá trị của các phán đoán trong các trường hợp
khác.
VD: Biết A chân thực hay giả dối có thể suy ra I, E, O tương ứng
+ A (c) > O(g) > E(g) > I(c)
+ A(g) > O(c) > I(k) > E(k)
8. PHÁN ĐOÁN PHỨC:
8.1. Định nghĩa phán đoán phức: Phán đoán phức là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết hai
hai hay nhiều phán đoán đơn nhờ các liên kết logic.
+ Phán đoán thành phần: là các phán đoán đơn
+ Liên từ logic: nếuthì, và, hoặc, khi và chỉ khi
+ VD: Nếu cuộc đời mỗi người không có lòng nhân ái thì xã hội sẽ trở thành hoang mạc
8.2 Phân loại phán đoán phức:
8.2.1. Phán đoán phức hội (phép hội): Là loại phán đoán tạo bởi các phán đoán đơn liên kết với
nhau bởi từ và ( hoặc dấu phẩy, từ đồng thời)
VD: Lao động là nghĩa vụ và quyền lợi của mọi công dân
Chú ý: + Phán đớn phức hội còn gọi là phán đoán liên kết
+ 2 phán đoán thành phần không thể tách rời nhau thì không phải là phán đoán phức hội
VD: Đồng hóa và dị hóa
+ Công thức: A
^
B ( đọc là: A và B)
+ Giá trị của phán đoán phức hội (phép hội):
– Phép hội sẽ đúng (chân thực) khi tất cả các phán đoán thành phần của nó cùng đúng (chân
thực). Sai (giả dối) trong các trường hợp còn lại.
A c g g c
B g c g c
A
^
B g g g c
8.2.2 Phán đoán phức tuyển (phép tuyển): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán đơn liên kết
với nhau bởi liên từ logic hoặc.
+ Liên từ logic hoặc vừa có ý nghĩa liên kết, vừa có ý nghĩa phân chia tuyệt đối về mặt giá trị của
các phán đoán thành phần. Do đó nó được phân chia thành 2 loại phán đoán
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt
a) phép tuyển yếu (phép tuyển thường): là phép tuyển mà liên từ kogic hoặc có ý nghĩa liên kết.
+ VD: Mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có một hoặc hai con
+ Công thức: A v B (đọc là: A hoặc B)
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt liên kết
+ Giá trị của phép tuyển yếu:
– Phép tuyển yếu Sai (Giả dối) khi tất cả các phán đoán thành phần đều sai (giả dối), còn lại đều
đúng (chân thực)
A c g g c
B g c g c
22
22
A v B c c g c
b) phép tuyển tuyệt đối (phép tuyển chặt): là phép tuyển mà liên từ logic hoặc có ý nhgĩa phân
chia tuyệt đối
+ VD: Ông ta hoặc còn sống hoặc đã chết
+ Công thức: A v B ( đọc là hoặc A hoặc B)
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt tuyệt đối
+ Giá trị của phép tuyển chặt:
– Phép tuyển đúng (chân thực) khi một trong các phán đoán thành phần đúng (chân thực). Các
phán đoán còn lại sai (giả dối)
– Sai (giả dối) khi các phán đoán thành phần cùng đúng (chân thực) hoặc cùng sai (giả dối).
A c g g c
B g c g c
A v B c c g g
8.2.3 phán đoán phức điều kiện (phép kéo theo): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán đơn
liên kết với nhau bằng liên từ logic nếuthì
VD: Nếu trời mưa thì đường ướt
+ phán đoán phức điều kiện phản ánh mối qua hệ nhân quả giữa các sự vật hiện tượng trong thế giới
khách quan. Phán đoán đơn thứ nhất đóng vai trò nguyên nhân thường đứng sau từ nếu đứng trước từ
thì, cón phán đoán đơn thứ hai đóng vai trò hệ quả đứng sau từ thì + Công thức: A B ( đọc là
nếu A thì B)
+ Giá trị của phán đoán phức điều kiện:
– Phán đoán phức điều kiện sai (giả dối) khi nguyên nhân đúng và kết quả sai
– Phán đoán phức điều kiện đúng (chân thực) trong các trường hợp còn lại
A c g g c
B g c g c
A B g c c c
8.2.4 Phán đoán tương đương (phép tương đương): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán
đơn liên kết với nhau bằng liên từ logic khi và chỉ khi
VD: Một số chia hết cho 3 khi và chỉ khi tổng các chữ số của nó chia hết cho 3
+ Công thức: A B (đọc là: A khi và chỉ khi B)
+ Giá trị của phán đoán tương đương:
– Phán đoán tương đương đúng (chân thực) khi các phán đoán thành phần cùng đúng (chân
thực) hoặc cùng sai (giả dối)
– Sai (giả dối) trong các trường hợp còn lại
A c g g c
B g c g c
A B g g c c
8.3 phép phủ định của phán đoán: Là thao tác logic tạo ra một phán đoán mới có giá trị logic
ngược với phán đoán ban đầu
+ Phán đoán ban đầu là chân thực thì phán đoán phủ định là giả dối, và ngược lại VD: Tất
cả cây xanh đều cần nước Chân thực
Một số cây xanh không cần nước Giả dối
+ Phép phủ định có thể áp dụng cho cả phán đoán đơn và phán đoán phức hoặc các phán đoán có
cùng chủ từ và vị từ A, I, E, O
+ Kí hiệu : dấu gạch ngang trên đầu kí hiệu phán đoán
VD: Phán đoán ban đầu Phán đoán phủ định
– Đơn: A A
B B
– Phức: A
^
B A
^
B = A v B
A v B A v B = A
^
B
A v B A v B = A B
23
23
A B A B = ( A v B ) = A
^
B
A B A B = A v B = (A B)
^
(BA)
– phán đoán A, I, E, O:
A A = O
I I = E
E E = I
O O = A
9. PHÁN ĐOÁN ĐA PHỨC:
9.1 Định nghĩa: Phán đoán đa phức là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết giữa hai hay nhiều
phán đoán phức cơ bản với nhau
VD: Chuồn Chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm
9.2. Giá trị của phán đoán đa phức: Giá trị của phán đoán đa chức phụ thuộc vào giá trị của phán
đoán phức. Giá trị của phán đoán đa chức phản ánh tính quy luật hoặc không phản ánh tính quy luật của
logic học.
+ Giá trị của phán đoán mà tất cả giá trị đều chân thực > có tính quy luật
+ Giá trị phán đoán có một giá trị giả dối > không có tính quy luật
VD: Cho phán đoán có công thức sau: (((A B)
^
(BC)) (AC))
+ Chúng ta lần lượt phá ngoặc bên trong trước, ngoặc bên ngoài sau (lập bảng giá trị ) Biểu thức
trên luôn đúng với mọi A,B,C
A c c c g g g g c
B c c g g c g c g
C c g g g c c g c
(AB): (1) c c g c c c c g
(BC): (2) c g c c c c g c
(1)
^
(2): (3) c g g c c c g g
(AC): (4) c g g c c c c c
(3) (4) c c c c c c c c
9.3. Phép phủ định phán đoán đa phức:
+ Phép phủ định của phán đoán phức là một phán đoán mới có quan hệ với phán đoán đa phức
ban đầu, nhưng có giá trị đối lập với giá trị phán đoán ban đầu.
10. TÍNH ĐẲNG TRỊ CỦA CÁC PHÁN ĐOÁN:
10.1. Định nghĩa: Sự giống nhau về giá trị logic được gọi là tính đẳng trị của phán đoán ( giá trị
logic không biến đổi khi chuyển từ phán đoán này thành phán đoán khác)
A
A
A
C g c
G c g
Như vậy: 2 lần phủ định phán đoán A có giá trị giống phán đoán A.
Ta nói: phán đoán A và phán đoán A có quan hệ đẳng trị
10.2. Các phán đoán có quan hệ đẳng trị:
A = A ; E = I (1)
(A
^
B ) = (AB) = ( BA) = (A v B) (2)
24
24
(Av
B ) =(AB) = (BA) =( A
^
B) (3)
(A v B) = A B = (AB)
^
(BA) (4)
(AB) = BA = (A
^
B) = (A v B) (5)
( A B) = (A v B) = (AB)
^
(BA) (6)
10.3. Ý nghĩa của các phán đoán có quan hệ đẳng trị:
+ Nhờ các phán đoán đẳng trị mà người ta có thể diễn tả nội dung của một tư tưởng nào đó bằng
nhiều cách nhưng vẫn giữ nguyên nội dung của tư tưởng.
CÁC DẠNG BÀI TẬP CHƯƠNG 3 PHÁN ĐOÁN
A. PHÁN ĐOÁN ĐƠN:
I. Tóm tắt lý thuyết:
1. Kết cấu của phán đoán đơn:
Gồm: Lượng từ, Chủ từ (S), Từ nối (hệ từ), Vị từ (P)
2. Các loại phán đoán đơn đặc tính (nhất quyết đơn):
Gồm: 4 dạng cơ bản
+ Phán đoán A: Tất cả S là P SaP
+ Phán đoán I:Một số S là P SiP
+ Phán đoán E: Tất cả S không là P SeP
+ Phán đoán O: Một số S không là P SoP
3. Tính chu diên của các phán đoán đơn:
+ Nx1: Chủ từ của phán đoán chung bao giờ cũng chu diên (S
+
)
+ Nx2: Chủ từ của phán đoán riêng bao giờ cũng không chu diên (S
–
)
+ Nx3: Vị từ của phán đoán phủ định bao giờ cũng chu diên (P
+
)
+ Nx4: Vị từ của phán đoán khẳng định chu diên trong trường hợp quan hệ đồng nhất với chủ từ
(trong phán đoán A) hoặc bao hàm với chủ từ (trong phán đoán I ) và không chu diên trong trường hợp
quan hệ bao hàm với chủ từ (A) hoặc giao nhau với chủ từ (I).
4. Quan hệ giữa các phán đoán có cùng chủ từ và vị từ A, I, E, O trong hình vuông logic:
+ Quan hệ mâu thuẫn ( A với O ; I với E ): phán đoán này đúng chân thực thì phán đoán kia sai
giả dối và ngược lại.
A (c) > O (g), I (c) > E(g) và ngược lại
+ Quan hệ đối lập chung ( A với E): Tính chân thực của phán đoán này quy định tính giả dối
của phán đoán kia, ngược lại thì không xác định
A(c) > E(g); E(c) > A(g)
A(g) > E(k); E(g) >A(k)
+ Quan hệ đối lập riêng ( I với O): Tính giả dối của phán đoán này quy định tính chân thực
của phán đoán kia, ngược lại thì không xác định
I(g) > O(c); O(g) > I(c)
I(c) > O(k); O(c) > I(k)
+ Quan hệ cùng nhau phụ thuộc ( A với I và E với O): Tính chân thực của phán đoán chung sẽ
quy định tính chân thực của phán đoán riêng và tính giả dối của phán đoán riêng quy định tính giả
dối của phán đoán chung. Ngược lại không xác định.
A(c) > I(c); E(c) > O (c) ; A(g) > I(k); E(g) > O (k)
I(g) > A(g); O(g) > E(g) ; I(c) > A(k); O(c) > E(k)
LOẠI BÀI TẬP XÁC ĐỊNH KẾT CẤU, XÁC ĐỊNH CHỦ TỪ, VỊ TỪ, XÂY DỰNG CÁC PHÁN
ĐOÁN TỪ CÁC PHÁN ĐOÁN ĐÃ CHO, XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ CỦA PHÁN ĐOÁN KHÁC TỪ PHÁN
ĐOÁN ĐÃ CHO:
Bài tập 1: Từ các phán đoán sau: (Trích câu 1 đề thi cao học ĐHSP1 -2002)
a) Giáo dục là động lực của phán triển kinh tế
b) Nhận thức khoa học không phải là kinh nghiệm cảm tính
c) Không ít dự báo xã hội trở thành hiện thực
25
25
).
