Nhân ái là gì ? Tìm hiểu những quan điểm về lòng nhân ái, những yếu tố cấu thành lòng nhân ái .
Khái niệm lòng nhân ái
Có rất nhiều ý niệm về lòng nhân ái ( LNA )
Quan niệm LNA là thuộc tính tình cảm, là tình thương, tình yêu của con người.
Theo Khổng Tử, Nhân là thương người, người nào thật lòng thương người khác thì hoàn toàn có thể làm tròn bổn phận mình trong xã hội. Khổng Tử cũng nói tình yêu của con người là nền tảng của mọi cách hành xử của con người. Ông ý niệm LNA ở đây không phải là thứ tình cảm mơ hồ mà còn được bộc lộ qua những tương tác đơn cử và khởi đầu với những người xung quanh mình, ở trong nhà thì hiếu với cha mẹ, ra ngoài kính nhường người hơn tuổi, thận trọng giữ chữ tín, yêu thương mọi người và học hỏi người nhân đức. Theo Mạnh Tử thì Nhân là “ lòng thương xót con người ” và đó là “ đầu mối của mọi đức nhân ”. Mạnh Tử cũng nói nhiều đến Đức của con người, đó là nhân nghĩa và được hiểu là “ kiêm ái – thương mến toàn bộ mọi người ” .Như vậy, quan điểm Nho giáo coi thực chất đạo đức khái quát chung nhất là ở nhân ái, nhân luân, nhân nghĩa. Đó chính là lòng thương người “ thương người như thể thương thân ” .Rubinstein ý niệm LNA là tình yêu so với con người, với bản thân cũng như so với mọi thực thể sống. Ông cho rằng, người có LNA trước hết phải biết yêu bản thân, yêu thương mọi người thân mật xung quanh và tổng thể mọi thứ gắn bó đến đời sống của họ .Theo Sue Patton Thoele thì “ LNA xuất phát từ trái tim chan chứa tình yêu thương, là cái cảm hứng mãnh liệt, sự trắc ẩn và đồng cảm trong đôi mắt … ” .Saron Salzberg cho rằng : LNA là sự bao dung, chăm sóc đến người khác mà không làm tổn thương đến họ .Theo Khuất Thu Hồng, nhân ái là ưu tiên con người, yêu thương con người ”. Từ tình yêu thương con người dẫn đến sự cảm thông, san sẻ, giúp sức, tương hỗ …
Quan niệm LNA là phẩm chất đạo đức, thể hiện tính người
Daparogiet ý niệm LNA như phẩm chất đạo đức gồm 3 yếu tố cơ bản : tình cảm đạo đức, hành vi đạo đức và ý niệm đạo đức về tốt, xấu, về những hiện tượng kỳ lạ trong đời sống xã hội .Theo Lê Minh Thuận, LNA là tình yêu thương con người, là một phẩm chất đạo đức thuộc cấu trúc nhân cách, thế cho nên muốn giáo dục LNA cho trẻ cần ảnh hưởng tác động vào những thuộc tính của nhân cách .Theo quan điểm triết học, LNA là giá trị nhân văn cơ bản, phân biệt con người – ý thức và có đạo đức với con vật, bản năng và thú tính. Người có LNA giàu cảm hứng, dễ động lòng trắc ẩn trước những sự xấu số của người khác : ân cần, chu đáo, chăm sóc giúp sức mọi người, hoàn toàn có thể quyết tử vì người khác ; giàu lòng vị tha, khoan dung, độ lượng, không riêng gì biết tâm lý tốt đẹp về người khác mà còn làm những điều tốt đẹp cho người khác một cách vô tư, trong sáng như một sự thôi thúc, tự nguyện bởi sức mạnh nội tâm, xuất phát từ những rung động sâu xa và tinh xảo của một tâm hồn luôn có nhu yếu cảm thông và san sẻ, từ một tấm lòng và trái tim nhân hậu .Đặng Thành Hưng, Trần Thị Tố Oanh đã nhấn mạnh vấn đề tính người trong ý niệm LNA. Không phải mọi bộc lộ của nhân tính đều là nhân ái, nhưng nhân ái là một biểu lộ cao đẹp của nhân tính. Đó là tình yêu trong đó có chăm sóc, ân cần, trân trọng, thân thương, vị tha, bao dung, tự nguyện, đằm thắm …
Quan niệm LNA như một năng lực
Hartman [ 109 ] xem xét LNA như là năng lượng. Ông cho rằng con người có năng lượng xác lập giá trị, trong đó đồng cảm là năng lượng thấy và nhìn nhận được đúng giá trị bên trong của người khác, tức là nhận thấy và đồng ý người khác, có năng lực đặt mình vào vị trí của người khác. Ông đã đưa ra 5 phạm trù để đo giá trị như : Biết làm gì ; Biết làm bằng cách nào ; Khả năng kế hoạch và tổ chức triển khai thực thi ; Đo năng lượng và hiệu quả, năng lực hợp tác với người khác một cách tốt đẹp, tích cực, biết nhìn nhận người khác ( đồng cảm ) .Theo Hoàng Thị Phương [ 66 ] ý niệm LNA là năng lượng cảm thông với nỗi đau của người khác và nó biểu lộ ở những tầng bậc xúc cảm, tình cảm, nhận thức và hành vi khác nhau .Quan niệm LNA như một giá trịTsunesaburo Makiguchi xem xét LNA như thể một giá trị tương thích với những chuẩn mực của xã hội .
Nguyễn Quang Uẩn quan niệm LNA là giá trị, luôn mang tính khách quan, có liên quan đến nhu cầu được con người thừa nhận. Giá trị LNA chứa đựng yếu tố nhận thức, tình cảm và hành vi của chủ thể trong mối quan hệ với sự vật, hiện tượng, thể hiện sự lựa chọn đánh giá của chủ thể. Tác giả quan niệm giá trị là thuộc tính phản ánh ý nghĩa của sự vật hay người trong quan hệ so sánh với sự vật hay người khác, nảy sinh từ sự kết hợp hay gặp gỡ giữa thuộc tính khách quan của sự vật (hay người) và nhu cầu, nhận thức, tình cảm, mong muốn nhất định chủ quan của người khác (hay những người khác). Như vậy có thể thấy, các tác giả hiểu LNA ở các góc độ khác nhau.
LNA là thuộc tính tình cảm bên trong của con người và là một phẩm chất đạo đức bộc lộ tính người, đồng thời LNA cũng là một giá trị, một năng lượng. Vậy hoàn toàn có thể định nghĩa về LNA như sau :
Lòng nhân ái là giá trị nhân văn, là tình yêu dấu của con người, biểu lộ sự đồng cảm, chăm sóc, san sẻ, giúp sức, bảo vệ và khoan dung so với bản thân, mọi người và sự vật xung quanh không riêng gì bằng nhận thức mà còn bằng thái độ, hành vi tích cực của họ .
Có thể thấy, trong nội hàm khái niệm LNA điển hình nổi bật lên ba điểm quan trọng sau đây :Thứ nhất, LNA là một giá trị – giá trị quan trọng nhất trong những giá trị của con người – giá trị nhân văn, là nấc thang cao nhất của sự hoàn thành xong nhân tính người, được bộc lộ ở sự đồng cảm, chăm sóc, san sẻ, giúp sức, bảo vệ và khoan dung .Thứ hai, LNA là một giá trị, với cấu trúc gồm ba thành phần có tương quan mật thiết với nhau là nhận thức, thái độ, hành vi. Điều này có nghĩa là việc giáo dục LNA cần ảnh hưởng tác động đồng nhất đến cả ba thành phần của nó thì mới đem lại hiệu suất cao trong thực tiễn. Nói cách khác là cần hình thành năng lượng thực sự ở con người .Thứ ba, xét về khía cách đối tượng người tiêu dùng để con người biểu lộ LNA là bản thân, mọi người và sự vật xung quanh. Một người không biết yêu thương, khoan dung với chính mình thì cũng khó hoàn toàn có thể yêu thương, khoan dung với người khác và càng không hề chăm sóc, bảo vệ mọi thứ xung quanh. Tuy nhiên, nêu chỉ biết lo cho bản thân mà không nghĩ đến mọi người và môi trường tự nhiên xung quanh thì không khi nào là người có LNA, mà là ích kỉ, vô cảm cần phải lên án .
Các yếu tố cấu thành lòng nhân ái
Về những thành phần cấu trúc của lòng nhân ái
LNA là một trong những giá trị quan trọng của con người nói chung, của người Nước Ta nói riêng. Hartman, Daparogiet … ý niệm những yếu tố cấu thành giá trị đơn cử là LNA gồm nhận thức, tình cảm và hành vi, điều này được biểu lộ đơn cử qua sơ đồ sau :
Yếu tố tình cảm : Là sự hứng thú, vui thích khi biểu lộ LNA với bản thân và mọi người xung quanh, sự biểu lộ xúc cảm, tình cảm ra bên ngoài qua nét mặt, cử chỉ, điệu bộ tương thích trường hợp và thực trạng .Yếu tố nhận thức : Là hiểu biết của con người về LNA, biết được nhân ái là đồng cảm, chăm sóc, san sẻ, trợ giúp, tha thứ và bảo vệ bản thân, mọi người, sự vật xung quanh. Nhận biết được những hành vi / xúc cảm nhân ái – nhận xét những biểu lộ nhân ái /. Nhận thức những trường hợp / thực trạng cần đồng cảm …Yếu tố hành vi : Là những hành vi nhân ái được bộc lộ ra bên ngoài bằng ngôn từ và những hành vi phi ngôn từ ( cử chỉ, điệu bộ, nét mặt … ) trong mối quan hệ với bản thân và mọi người, với sự vật xung quanh. Đó là những hành vi bộc lộ sự đồng cảm, chăm sóc, san sẻ, trợ giúp, bảo vệ và khoan dung. Hành vi nhân ái của con người so với bản thân, mọi người và sự vật xung quanh được biểu lộ bằng hành động đơn cử dựa trên thống nhất giữa nhận thức đúng đắn và tình cảm tích cực của con người trong những trường hợp đơn cử của đời sống .Các yếu tố cấu thành LNA có tương quan mật thiết với nhau :Yếu tố TÌNH CẢM đóng vai trò chủ yếu, có tính năng như động lực thôi thúc con người tích cực lĩnh hội kiến thức và kỹ năng để có hiểu biết đúng về LNA và thể hiện hành vi nhân ái với mọi người và sự vật xung quanh. Điều này, đặc biệt quan trọng quan trọng so với trẻ, khi nhận thức, kinh nghiệm tay nghề về LNA của trẻ còn hạn chế, sự tự ý thức của trẻ còn chưa tăng trưởng tốt. Mọi hành vi của trẻ thường mở màn từ xúc cảm yêu ghét trong quan hệ với mọi người và sự vật xung quanh .Yếu tố NHẬN THỨC bảo vệ nội dung, nghĩa là nhờ có nhận thức đúng mà con người có hiểu biết LNA là đồng cảm, chăm sóc san sẻ, giúp sức, bảo vệ và khoan dung với bản thân, mọi người và sự vật xung quanh, ý nghĩa của nhân ái. Từ đó, sẽ cố gắng nỗ lực thể hiện hành vi nhân ái ở mọi nơi, mọi lúc với mọi đối tượng người tiêu dùng, trường hợp và thực trạng khác nhau .Yếu tố HÀNH VI giữ vai trò kiểm soát và điều chỉnh và kiểm tra. Điều này có nghĩa là chỉ trải qua hành vi đơn cử của con người được bộc lộ trong những mối quan hệ với con người và sự vật xung quanh mới hiểu được thái độ tình cảm thực sự của họ, nhận thức của họ .Trong thực tiễn đời sống, những yếu tố cấu thành LNA không sống sót riêng không liên quan gì đến nhau, rời rạc mà kết nối, thống nhất với nhau, tạo thành một cấu trúc vững chãi, biểu lộ năng lượng thực sự của con người trong ứng xử với bản thân, mọi người và sự vật xung quanh .
Về những giá trị đơn cử hợp thành LNA
Lòng nhân ái là một giá trị lớn, trong đó bao hàm những giá trị đơn cử sau đây :
- Đồng cảm: Là thể hiện cảm xúc của bản thân cho phù hợp với tâm trạng, trạng thái, cảm xúc của người khác, hoặc sự vật, hiện tượng trong các tình huống, hoàn cảnh cụ thể. Trong thực tiễn cuộc sống, mọi người cần có năng lực đồng cảm, biết thể hiện niềm vui trong các tình huống, hoàn cảnh khi thấy người khác vui. Khi thấy người khác buồn, mệt mỏi, đau đớn… biết cảm thông với họ, cảm nhận được nỗi buồn đau của người khác, có cảm giác buồn, đau như chính mình đang ở trạng thái, tâm trạng của họ.
- Quan tâm: Đối với bản thân là chú ý đến sức khỏe, diện mạo bên ngoài, nhận biết được tâm trạng, mong muốn, cảm xúc của bản thân. Đối với mọi người xung quanh, nhận biết và chú ý đến sự thay đổi về diện mạo, cảm xúc của mọi người xung quanh, biết được sở thích, nhu cầu của bạn bè, người thân trong sinh hoạt hàng ngày. Đối với các sự vật, hiện tượng là nhận ra sự thay đổi trạng thái của nó, nhất là trạng thái không tốt.
- Chia sẻ: Là cho đi và nhận lại về cả vật chất và tinh thần. Về tinh thần, khi san sẻ niềm vui thì niềm vui sẽ được nhân lên, khi san sẻ nỗi buồn thì nỗi buồn sẽ vơi đi, sẽ đỡ buồn hơn. Về vật chất, khi chia sẻ là cho đi, nhưng đổi lại con người sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn, vui hơn, thoải mái hơn về tinh thần vì thấy mọi người cũng vui và hạnh phúc như mình.
- Giúp đỡ: Động viên khích lệ người khác, sẵn sàng hỗ trợ người khác khi thấy họ gặp khó khăn hoặc họ đề nghị được giúp đỡ, yêu cầu. Sử dụng các hình thức hỗ trợ phù hợp với hoàn cảnh và khả năng của bản thân, hỗ trợ về vật chất và tinh thần như: tặng quà, góp công sức lao động, đưa ra ý kiến đóng góp, đưa ra lời khuyên chân thành…
- Bảo vệ: Chống lại mọi sự xâm phạm về thể chất, tinh thần, vật chất đến bản thân, mọi người và sự vật xung quanh. Bênh vực những điều đúng, tốt bằng lý lẽ và hành động phù hợp với khả năng và đối tượng trong các tình huống cụ thể của cuộc sống.
- Khoan dung: Biết chấp nhận ngay cả khi bản thân và người khác mắc lỗi hoặc làm những điều chưa đúng, chưa tốt. Chấp nhận sự khác biệt của người khác về diện mạo bên ngoài, nhu cầu, cảm xúc, suy nghĩ. Sử dụng các phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để an ủi, động viên bản thân hoặc người khác lần sau làm tốt hơn, đúng hơn với thái độ chân thành.
Việc giáo dục LNA phụ thuộc vào rất nhiều vào đặc thù lứa tuổi, thiên nhiên và môi trường giáo dục và những tác động ảnh hưởng giáo dục tự phía người lớn. Do vậy, quy trình giáo dục LNA luôn yên cầu những nhà giáo dục cần khám phá kĩ lưỡng đặc thù nhận thức, tình cảm, năng lực, kinh nghiệm tay nghề cũng như mong ước và môi trường tự nhiên giáo dục của mái ấm gia đình, xã hội … của người được giáo dục .
(Nguồn tham khảo: Chu Thị Hồng Nhung, Luận án “Giáo dục lòng nhân ái cho trẻ 5-6 tuổi qua trải nghiệm ở trường mầm non” tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam)
