Lòng vả cũng như lòng sung
Câu truyền miệng Lòng vả cũng như lòng sung ám chỉ một điều lòng ta thế nào thì lòng người cũng thế. Ta sao người vậy, chớ vội chê người mà không xét mình .
Ông chẳng bà chuộc
Thành ngữ ông chẳng bà chuộc bộc lộ sự chủng chẳng không ăn khớp, không hợp nhau về ý nghĩa cũng như việc làm giữa người này và người khác .
Hàng tôm hàng cá
Thành ngữ hàng tôm hàng cá trong tiếng Việt chỉ những người hay cãi lộn nhau một cách nhỏ nhen ( Đào Văn Tập – Từ điển Nước Ta ) .
Há miệng chờ sung
Với thành ngữ ” Há miệng chờ sung “, nhân dân ta nhằm mục đích đả kích những kẻ lười biếng chực ăn sẵn bằng cầu may .
Giàu làm kép hẹp làm đơn
Trong tiếng Việt, kép và đơn là hai từ trái nghĩa, kép là đôi, hai, cặp, trái với đơn là một .
Khôn cho người ta rái, dại cho người ta thương
Trong tiếng Việt, câu tục ngữ khôn cho người ta rái, dại cho người ta thương được hiểu là khôn thì phải khôn hẳn, khôn đến mức khiến người ta phải sợ, phải kính nể, còn nếu dại thì cũng phải biết thân, biết phận để người khác dễ thông cảm, bỏ lỡ mà tỏ lòng kính mến, yêu thương .
Đa nghi như Tào Tháo
Ở nước Trung Quốc thời Tam Quốc có viên quan Thừa tướng nổi tiếng đa nghi họ Tào, tên Tháo. Hắn đa nghi đến mức không tin bất kỳ ai trên dời dù người đó là tướng có tài hay người lính đã hết lòng ship hàng và bảo vệ hắn .
Niêu cơm Thạch Sanh
Câu thành ngữ chỉ của cải vật chất không khi nào hết, hết lại có, vơi lại đầy .
Như vợ chồng sam
Câu thành ngữ chỉ vợ chồng chung thủy, sống chết bên nhau, luôn luôn cùng nhau .
Gửi chứng cho ác
Con quạ còn được gọi là ác. Gửi trứng cho ác tức là gửi trứng cho quạ, mà trứng là món ăn quạ thèm khát. Câu thành ngữ ở đây hàm ý nói kẻ khờ dại, ngay thật tin cậy cậy nhờ vào kẻ vô lương, gửi gắm niềm tin, tình cảm củamình vào kẻ ác mà không biết .
Chết đuối vớ được cọc
Câu thành ngữ chỉ việc gặp như mong muốn, đang lúc nguy ngập lại có chỗ bám víu, thoát khỏi thực trạng vô vọng .
Chữ như gà bới
Thành ngữ này ý chê người viết chữ xấu, nguệch ngoạc, thiếu nét, chẳng có hàng lối .
Ốc không nổi mình ốc lại mang cọc cho rêu
Câu thành ngữ ý nói về việc lo liệu cho mình chẳng xong lại còn ôm đồm, cáng đáng cho người khác .
Ông Tơ bà Nguyệt
Thành ngữ chỉ những người mối lái trong việc dựng vợ gả chồng, xe duyên cho đôi lứa .
Cốc mò cò xơi
Câu thành ngữ nói đến việc làm uổng công, vô ích, làm cho người khác hưởng .
Mưa không khắp
Câu thành ngữ ý nói về việc phân phát không đều, kẻ được người không, nơi ít nơi nhiều .
Một miệng thì kín, chín miệng thì hở
Câu thành ngữ ý nói bất kể chuyện gì đã đến người thứ hai biết thì khó giữ được bí hiểm .
Mất bò mới lo làm chuồng
Câu thành ngữ chỉ kẻ không biết lo liệu đề phòng trước, để việc hỏng rồi mới ứng cứu, lo liệu phòng thân. Cũng hàm ý chỉ kẻ dốt nát .
Lừa ưa nặng
Lừa cũng có ích như ngựa, người ta dùng để chở hàng hoặc cưỡi. Đặc điểm của lừa là khi trên sống lưng không thồ hàng hoặc thồ quá nhẹ thì quất thế nào cũng cứ ỳ ra. Thành thử người ta phải chất lên sống lưng lừa hàng nặng hoặc cưỡi lên thì lừa ta mới chịu cất bước. Từ đặc thù trên, người ta suy ra với nghĩa bóng ám chỉ người nào đó không chịu nghe lời nói nhẹ nhàng, chỉ khi nặng lời hoặc dùng roi vọt, vũ lực mới nghe theo .
Một nghề thì sống đống nghề thì chết
Câu thành ngữ ý nói một nghề mà giỏi thì thành đạt, một nghề mà chắc như đinh thì sống, đừng có hời hợt, nghề gì cũng biết nhưng không chuyên một nghề gì thì sẽ đổ vỡ không thành .
Mèo già hóa cáo
Câu thành ngữ ý nói đến kẻ tinh ranh càng lâu ngày càng thêm ranh mãnh ranh mãnh .
Lươn ngắn lại chê chạch dài, thờn bơn méo miệng chê trai lệch mồm
Câu thành ngữ hàm ý chỉ kẻ không biết người, biết mình, chỉ biết chê người chứ không biết mình cũng có tật như người .
Thả mồi bắt bóng
Câu thành ngữ ý nói bỏ đi cái đã nắm chắc trong tay để chạy theo cái chỉ là kỳ vọng viển vông không thực tiễn .
Tham thì thâm
Câu thành ngữ hàm ý chê trách kẻ tham lam sẽ gặp điều xấu, hám lợi, dễ bị lừa, bị hại .
Ma ăn cỗ
Chưa ai rõ ma hình dạng thế nào nhưng theo ý niệm trong dân gian thì ma là linh hồn người chết đi long dong. Câu thành ngữ ý nói không hề biết được việc xấu người ta làm vụng trộm, giấu giếm .
Như vợ chồng ngâu
Câu này hàm ý chỉ cảnh vợ chồng xa cách, biệt ly .
Qua cầu rút ván
Câu thành ngữ có ý ám chỉ những người vô ơn, bội nghĩa .
Xui nguyên giục bị
Câu thành ngữ chỉ việc xúi bẩy, kích động cả hai bên kiện cáo nhau .
Lấy thúng úp voi
Câu thành ngữ ý niệm nói về một việc làm khó khăn vất vả, không hề triển khai được cố che giấu một việc lộ liễu .
Chuồn chuồn đạp nước
Câu thành ngữ ý nói về việc làm ăn lớt phớt, chiếu lệ qua loa cho xong chuyện, không thâm thúy, kỹ càng .
Hằng Hà sa số
Câu thành ngữ nói đến sự nhiều được ví như cát sông Hằng Hà. Nhiều vô kể không đếm xuể .
Gan cóc tía
Câu thành ngữ chỉ sự gan góc, lì lợm, dám đương đầu với thế lực lớn hơn. Người nào không biết sợ gian truân ta ví người đó có gan, gan như cóc tía .
Một mất mười ngờ
Câu thành ngữ ý nói về việc khi người ta mất của dễ hoài nghi lung tung, thường nghi vấn cho kẻ này, người nọ .
Ruột để ngoài da
Câu thành ngữ chỉ người vô tâm vô tính, bộp chộp, không giấu ai điều gì .
Phúc họa khó lường
Cái họa cái phúc ở đời khó lường được, may thành rủi, rủi thành may .
Mũ ni che tai
Ý nghĩa của câu thành ngữ nói về thái độ bàng quang, xấu đi, gác bỏ ngoài tai mọi sự đời, trốn tránh đấu tranh .
Giậu đổ bìm leo
Câu thành ngữ có ý muốn nói đến việc tận dụng người ta gặp điều không hay hoặc khó khăn vất vả, hoạn nạn để lấn lướt, áp đảo .
Chuột sa chĩnh gạo
Câu thành ngữ ý nói như mong muốn gặp được nơi sung sướng, rất đầy đủ một cách vô tình, ngẫu nhiên, ví như chuột lọt được vào chĩnh đựng gạo, tha hồ mà ăn không phải khổ công tìm kiếm hàng ngày .
Bàn tay có ngón ngắn ngón dài
Câu thành ngữ muốn nhắc nhở con người ta không nên đánh đồng toàn bộ cùng loại, toàn bộ giống nhau vì mỗi người mỗi vẻ, mỗi việc mỗi khác .
Cá chậu chim lồng
Câu thành ngữ ám chỉ cảnh sống gò bó, tù túng, mất tự do .
Đẽo cày giữa đường
Câu thành ngữ này hàm ý chỉ kẻ hành vi ngu ngốc, không có chủ ý, luôn bị động nên hay biến hóa theo quan điểm người khác, ở đầu cuối chẳng đạt được hiệu quả gì. Còn có câu : Đồ ba phải. Mười rằm cũng ư, mười tư cũng gật .
Yêu nên tốt, ghét nên xấu
Giải nghĩa : Khi yêu thì cái gì cũng đẹp, cũng hay, thậm chí còn là khi có lỗi cũng cho là tốt. Khi ghét thì ghét đến chân tơ kẽ tóc, người ta có tốt cũng cho là xấu. Vì vậy còn có câu : Khi yêu thì củ ấu cũng tròn, khi ghét thì bồ hòn cũng méo. Sự yêu ghét làm cho người ta mất cả cái đúng đắn, đối xử thiên lệch, thiếu khách quan, đến mức Chanh cũng khen ngọt mà hồng chê chua .
Quạ nào mà chẳng đen đầu
Khẳng định đầu con quạ nào cũng đen. Đen ở đây là ý xấu xa. Thành ngữ ví von cùng một giuộc, cùng thực chất xấu xa như nhau cả. Còn có câu : Giống quạ đen đầu. Đen như quạ .
Nằm gai nếm mật
Nằm trên gai nhọn, nếm mật đắng để tự đầy ải thân mình nhằm mục đích nuôi chí báo thù. Ý nói chịu đựng mọi gian nan để mưu việc lớn. Còn có câu : Nấm mật nằm gai. Ăn sương nằm gió. Nằm sương gối đất. Gối đất nằm gai. Dãi gió dầm mưa cũng hàm chỉ ý trên .
Chắp cánh liền cành
Con chim bị lìa cánh được chắp lại, cây cành bị gẫy lại liền. Ý nói : Đôi trai gái gắn bó với nhau, tình nghĩa vợ chồng khăng khít. Còn có câu : Chim liền cánh, cây liền cành gần nghĩa với gương vỡ lại lành .
Đứt đuôi con nòng nọc
Ếch nhái ở tiến trình mới sinh trưởng, sống dưới nước, thở bằng mang và có đuôi. Nòng nọc là cóc mới nở từ trứng ra, sống thành đàn ở đám ruộng, ao. Đến kỳ hạn, nó đứt đuôi nhảy lên bờ sống trên cạn. Còn có câu : Nòng nọc đứt đuôi, chính là giống cóc. Ý của câu này là : Rõ ràng dứt khoát, việc nào ra việc ấy, cái nào ra cái ấy .
Gương vỡ lại lành
Hàm ý chỉ sự chia lìa, tan vỡ, sau đó lại được hàn gắn, đoàn viên. Câu này thường vận để nói đến tình duyên vợ chồng .
Lá lành đùm lá rách
Thành ngữ chỉ sự đùm bọc, nuôi nấng giúp sức nhau trong khó khăn vất vả, gian truân, hoạn nạn. Còn có câu : Ăn mày thương lấy nhau. Lá rách nát ít đùm lá rách nát nhiều .
Lưỡi không xương nhiều đường lắt léo
Thành ngữ chỉ : Người thiếu trung thực, điêu toa, lật lọng. Còn có câu : Lắt léo như miệng lưỡi .
Đồ Sở Khanh
Sở Khanh, một nhân vật trong truyện Kiều của Nguyễn Du. Nghĩa bóng : kẻ phản trắc, lừa lọc, đĩ bợm, bạc tình .
Của ít lòng nhiều
Ý nói : Của đem cho Tặng, không đáng là bao nhưng tình cảm thì chân thành, nặng nghĩa tình. Còn có câu : Của một đồng, công một nén .
Nước chảy chỗ trũng
Nước là chất lỏng nên chảy từ chỗ cao xuống chỗ thấp là quy luật tự nhiên. Nghĩa bóng câu này chỉ của cải, lợi lộc cứ thuận tiện rơi vào tay kẻ giàu sang, đã giàu lại càng thêm giàu. Còn có câu : Của cải vào cả nhà giàu .
Cha truyền con nối
Nghĩa là kế tục chức tước, vị thế, cha trước con sau tiếp nối đuôi nhau từ đời này sang đời khác. Đây là một tục lệ của chế độ quân chủ chuyên chế. Thời phong kiến, không riêng gì ở nước ta mà ở nhiều nước trên quốc tế đều có hiện tượng kỳ lạ này. Câu thành ngữ này chỉ rõ cha làm vua, làm quan sẽ truyền ngôi, truyền chức vị lại cho con. Còn có câu : Con nối cha truyền. Phụ truyền tử kế .
Rồng đến nhà tôm
Rồng là con vật lịch sử một thời được dân gian tôn thờ, từ con cá chép hóa thành. Trước kia, rồng cùng sinh sống dưới nước với tôm. Hàm ý : Người cao quý đến thăm kẻ thấp hèn. Lời nói nhún nhường của chủ nhà với khách. Còn có câu : Sàn hoang được thấy rồng lượn .
Môi hở răng lạnh
Môi và răng là hai bộ phận của khung hình, gắn liền với nhau, có tương quan với nhau. Hành động của người này có ảnh hưởng tác động đến người khác. Ý nói đồng đội tình nghĩa ruột già, nghĩa tình đồng bào một nước nên che chở đùm bọc lấy nhau. Còn có câu : Máu chảy ruột mềm. Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ …
Muỗi đốt chân voi
Nghĩa bóng : Không ăn thua, không công dụng gì, tốn công vô ích. Còn có câu : Như muỗi đốt chân voi. Như muỗi đốt cột đình. Muỗi đốt sống trâu .
Học vẹt
Thành ngữ chỉ : Học ra rả, học thuộc làu làu nhưng không hiểu cái gì. Còn có câu : Học như vẹt. Học như cuốc kêu .
Văn hay chữ tốt
Thành ngữ chỉ : Người học giỏi, mưu trí, tài hoa. Còn có câu : Chữ tốt văn hay. Ngược với câu : Văn dốt võ nát .
Ngang như cua
Do cấu trúc khung hình, nên cua bò ngang chứ không tiến thẳng như con vật khác. Còn có câu : Ngang như cành bứa. Nghĩa bóng : Rất ngang bướng, nói năng, cư xử khác lẽ thường, khăng khăng không chịu nghe theo người khác .
Nhanh như cắt
Cắt : Loài chim dữ, cánh có lông cứng và nhọn, bay nhanh, hay đánh loài chim khác. Còn có câu : Nhanh như bay. Nhanh như điện. Nhanh như sói. Nhanh như tên bắn .
Mỗi cây mỗi hoa
Thực tế, cây nào hoa ấy là do tạo hóa sinh ra. Nói một cách đơn giản và giản dị là cây nào hoa ấy, chẳng hoa nào giống hoa nào. Từ đó, suy ra vế hai mỗi nhà mỗi cảnh, không mấy ai giống ai .
Của người phúc ta
Nghĩa bóng : Ban phát hay sử dụng tiền tài, vật phẩm của người khác để lấy ơn cho mình. Câu gần nghĩa : Lấy xôi làng đãi ăn mày .
Tương cà gia bản
Tương là loại nước chấm làm bằng đỗ, cà là thức ăn dễ làm so với nông dân. Người nông dân coi những thức ăn này làm cơ bản trong hoạt động và sinh hoạt. Vì thế, mới có câu : Thịt cá là hương hoa, tương cà là gia bản. Ý nói : Cuộc sống, nhà hàng siêu thị thanh đạm, không cao lương mĩ vị, nhưng bền chắc, lâu dài hơn .
Nước mắt cá sấu
Khi nuốt con mồi xong, cá sấu thường thải ra một lượng muối thừa qua khóe mắt. Lượng muối đó dễ bị nhầm với nước mắt. Thành ngữ hàm ý : Khóc lóc giả dối, vờ vịt che đậy dã tâm của mình, hòng giấu bộ mặt thật .
Thuốc đắng dã tật
Thuốc trị bệnh có nhiều vị, tất phải có vị đắng. Vị đắng khó uống hơn vị ngọt, nhưng tan bệnh. Còn vị ngọt đánh lừa cái lưỡi chứ không khỏi bệnh được. Ý nói : Thuốc có vị đắng mới trị lành được bệnh .
Cháy nhà mới ra mặt chuột
Sự kiện cháy nhà làm cho chuột lộ mặt là một hiện thực làm cho người dễ nhận ra. Cũng từ hiện thực này mà suy ra theo hàm ý của thành ngữ là : Nhân khi có biến cố mới phát hiện ra tung tích của kẻ xấu, kẻ phá hoại, thể hiện bộ mặt thật của kẻ giả nhân giả nghĩa .
Cá không ăn muối cá ươn
Tự phụ, tự cao, cái bệnh ấy khác gì cá không ăn muối ( ướp muối ). Lắng nghe theo lời người trên, làm theo cái phải ấy là người biết. Cha ông đúc rút kinh nghiệm tay nghề quả là tài tình .
Cá hóa rồng
Con Rồng là truyền thuyết thần thoại, là sự tưởng tượng của dân gian, cho rằng nó từ con cá chép mà thành. Rất hoàn toàn có thể từ một truyền thuyết thần thoại mà có câu truyện trên, rồi từ chuyện đó mà nên thành ngữ cá chép vàng hóa thành rồng để răn dạy sự học tập, thi tài của người đời, nếu chịu khó, quyết tâm sẽ thành đạt, trở nên Gianh Giá Tuy nhiên cũng có kẻ suôn sẻ, gặp thời mà lên xe xuống ngựa, nhưng phải nhớ rằng gốc gác, cội rễ của mình cũng chỉ từ sự thông thường mà nên. Chớ lấy cái Gianh Giá của hiện tại mà coi thường người khác .
Cá chuối đắm đuối vì con
Cá chuối : Một loài cá nước ngọt ( còn có nơi gọi là cá quả, cá lóc ) rất chăm con. Nghĩa bóng : Cha mẹ chịu mọi khó khăn vất vả, gian nan, quên mình vì con cháu. Còn có câu : Cá chuối đắm đuối về con .
Máu ghen Hoạn Thư
Đã đọc Truyện Kiều của Nguyễn Du mấy ai quên được Hoạn Thư, con người Ởăn thì nết cũng hay. Nói điều ràng buộc thì tay cũng già. Mà nhớ nhất là sự đánh ghen của người đàn bà họ Hoạn này, cái ghen thâm thúy, bí mật mà độc địa, quyết liệt .
Lá thắm chỉ hồng
Những câu nói trong dân gian như lá thắm, tơ hồng vương vấn hoặc nguyệt lão xe tơ đều lấy trong điển tích ông tơ bà nguyệt …
Bọ ngựa chống xe
Hình ảnh con bọ ngựa giương càng lên như lưỡi gươm trước cỗ xe lớn mà không hề lúng túng thì thật đáng phục, nhắc kẻ nhút nhát soi mình. Tuy nhiên, thành ngữ này còn chỉ sự đấu tranh không cân sức, dẫn đến tình thế nguy khốn, thường là lâm vào thất bại. Đó là điều không nên làm .
Ăn lông ở lỗ
Chuyện này dựa theo Biên niên lịch sử dân tộc. Tuy vậy, thành ngữ Ăn lông ở lỗ giờ đây chỉ dành để nói những người sống theo kiểu hoang dã, sống chui rúc, dơ bẩn, ăn sống nuốt tươi mất vệ sinh, thiếu sự hiểu biết, thiếu văn hóa truyền thống .
Bàn tay không che nổi mặt trời
Sự ngộ nhận là căn bệnh của kẻ gian dối, lừa bịp. Nhiều kẻ vụng trộm, biển thủ của công và của người khác cứ tưởng bàn tay che được mặt trời, nhưng ở đâu cũng có ánh sáng tường tận, trước sau gì rồi sự lừa dối ấy cũng được đưa ra ánh sáng giống như : Vải thưa không che được mắt thánh vậy .
Ngựa quen đường cũ
Chuyện với nghĩa đen thì con ngựa tài tình, giúp chủ tìm lại đường về, đó là do khứu giác. Vận dụng vào đời sống, dân gian đã nói chệch đi, lại chỉ ra rằng : Quen cái mùi cũ, cái việc cũ mà không dứt ra được, tật nào vẫn chứng ấy, khó hòng mà cải sửa, cứ lao đầu vào. Vận như thế quả thật tài tình .
Tấc đất tấc vàng
Đất làm ra lúa gạo ngô khoai quý như vàng vậy. Hãy biết tận dụng và trân trọng từng tấc đất …
Bóc ngắn căn dài
Bóc ngắn cắn dài, lệ thường chỉ hành vi tham ăn tục uống. Nhưng người đời thì lấy cái sự ấy để chỉ những kẻ Làm thì ít, mà muốn tận hưởng nhiều, rộng ra là phê phán kẻ làm ăn cò con, hám lợi, bỏ sức bỏ vốn thì ít nhưng muốn thu lợi nhiều, điều đó thuận tiện dẫn đến những vi phạm đạo đức, pháp lý, hòng che đậy hành vi quá tay của mình .
Lòng vả cũng như lòng sung
Câu truyền miệng Lòng vả cũng như lòng sung ám chỉ một điều lòng ta thế nào thì lòng người cũng thế. Ta sao người vậy, chớ vội chê người mà không xét mình .
Hồng nhan bạc mệnh
Từ Truyện Kiều, người đời vận vào đời sống, cảm thương xót xa cho số phận của người con gái xinh đẹp nhưng chịu nhiều cay đắng, tủi cực hoặc cuộc sống ngắn ngủi .
Đẹp như Tiên
Tiên thì ai cũng mơ tưởng tới. Nhưng có hay không và cái giá phải trả để có được tiên mới là cái cần bàn. Ước mơ hão huyền chỉ có ở những người thiếu trong thực tiễn. Nhưng theo trí tưởng tượng của người đời thì nàng tiên vẫn là người đẹp nhất, thường sống ở trên trời, bay thướt tha mọi nơi, vì vậy truyện cổ tích thường nhắc đến tiên là vậy .
Dốt hay nói chữ
Chuyện dốt hay sính chữ không chỉ chuyện xưa. Nay có kẻ dốt làm quan, nhất là quan pháp đình thì thiên hạ khổ lắm lắm ! Một phán quyết sai làm hại cả nhà, thậm chí còn cả một hội đồng xã hội. Vì vậy truyện Tam đại con gà chính là hiểu được kẻ dốt nói chữ là như thế nào. Chuyện này âu cũng cho đời một bài học kinh nghiệm .
Công cha nghĩa mẹ
Quả thật là cha sinh mẹ dưỡng. Công cha mẹ sinh thành dưỡng dục to lớn như núi, mãi mãi mát trong dồi dào như nước trong nguồn chẳng khi nào cạn. Con cái phải luôn ghi nhớ điều đó để phụng dưỡng đền ơn cha mẹ. Thế mới là người có hiếu, có nhân đức .
Giật gấu vá vai
Giật gấu vá vai là chỉ việc làm ăn luẩn quẩn cò con, không tạo ra được sự biến hóa lớn, lâu dài hơn mà chỉ có tính chắp vá nhất thời. Chuyện cái vai và cái gấu trên đây là hình ảnh của kẻ khó làm ăn tạm bợ, nhưng cũng có ý chỉ tình cảnh cần giúp sức nhau .
Đất có thổ công, sông có hà bá
Ở đâu làm gì cũng cần tôn trọng luật lệ chung, không hề tự ý, tự quyền mặc kệ pháp luật .
Bán lợi mua danh
Bán lợi, lợi đây không chỉ cái vật chất mà có cả niềm tin, để mua lấy một sự Gianh Giá. Bây giờ nâng cao hơn một bước là mua danh, trục lợi người ta khái quát thành chữ chạy. Cái sự mua danh trục lợi, chạy chức, chạy quyền sống sót trong xã hội so với những kẻ phàm phu .
Bán trời không văn tự
Bông lông, nói điêu dành cho những kẻ Bán trời không văn tự. Những con người như vậy ắt chẳng làm ra tích sự gì. Vậy mà lắm kẻ vẫn dùng miệng lưỡi ấy mà lừa gạt được thiên hạ mới hay .
Ăn mày đánh đổ cầu ao
Đi ăn mày xin được chút ít lại đánh đổ mất cả ở cầu ao không vớt vát được gì. Thành ngữ này chỉ sự khốn cùng lại gặp rủi ro xấu, không may liên tục .
Ăn vóc học hay
Ăn khỏe, chăm làm, lại học hay học giỏi, ngược với dài sống lưng tốn vải chỉ người học trò học chẳng hay, cày chẳng giỏi lại yếu ớt. Trên trong thực tiễn, có ăn mới học được. Cũng có người ý niệm học trò thường là kẻ lười nhác cho nên vì thế nên có câu : Ai ơi chớ lấy học trò Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm .
Ăn chay niệm phật
Ăn chay niệm phật từ bi. Nói lời lịch sự, lòng thì tĩnh tâm, cũng là đức tính cần học. Nhưng không thiếu gì kẻ giả danh làm cho Phật Giáo bị ô uế. Dựa vào câu thành ngữ này, thời nay, người đời suy diễn rằng người ăn chay niệm phật là người sống thanh tịnh, hiền lành …
Cháy nhà ra mặt chuột
Trong nghĩa bóng của thành ngữ này, chuột tượng trưng cho thành phần xấu, thành phần phá hoại ngấm ngầm, mà mọi người không hề phân biệt khi chưa có chuyện. .. Lúc trong nhà có chuyện, hay trong một tập thể nào đó có yếu tố khó khăn vất vả nguy biến xảy ra, những kẻ xấu mới lộ mặt. Và trong trường hợp đó người ta dùng thành ngữ : cháy nhà ra mặt chuột .
Ăn cơm chúa, múa tối ngày
Chúa cho ăn, chúa cho mặc, thì cứ hát, cứ múa cho vui tai thích mắt chúa trọn ngày ! Đó là tư tưởng Giao hàng và trả công của những người ” nghệ sĩ chuyên nghiệp ” rất lâu rồi. Họ được chúa nuôi để đàn hát, nhảy múa làm trò tiêu khiển mà lại ! Tinh thần đó được phản ánh qua câu thành ngữ ăn cơm chúa múa tối ngày. Chúa trong câu thành ngữ này là ông chủ quyền quý nói chung, mà trước hết là những bậc vua chúa .
Lệnh ông không bằng cồng bà
Nói về quyền quyết định hành động mọi việc của người phụ nữ trong mái ấm gia đình, tất cả chúng ta có thành ngữ Lệnh ông không bằng cồng bà .
Áo gấm đi đêm
Áo gấm về làng là mang vinh hiển trở về quê nhà, áo ấy mặc vào ban ngày. Còn như áo gấm mà đi đêm thì ắt là sự sang trọng và quý phái ấy hẳn có sự mờ ám, khuất tất. Câu thành ngữ còn muốn phê phán sự không hài hòa và hợp lý, không đúng lúc, đúng chỗ của một hành vi nào đó xét cho cùng là sự tiêu tốn lãng phí, là không có công dụng nếu không muốn nói là hành vi ấy còn mang mục tiêu thiếu trong sáng như chàng trai ở chuyện trên .
Tha phương cầu thực
Thoạt tiên, tha phương cầu thực phản ánh việc bỏ quê nhà, bản quán đến với phương trời lạ lẫm để kiếm ăn .
Tiền trảm hậu tấu
Tiền trảm hậu tấu có nghĩa là chém trước tâu sau ( tiền : trước, trảm : chém, hậu : sau, tấu : tâu, thưa ). Trong tiếng Việt thành ngữ tiền trảm hậu tấu thường dùng để chỉ những việc làm không chờ đón cấp trên, cứ làm, cứ hành vi trước, xong xuôi mọi chuyện rồi mới báo cáo giải trình, thưa gửi .
Sức dài vai rộng
Thành ngữ sức dài vai rộng thường được dùng để chỉ những người đang ở độ tuổi trẻ, khoẻ và sung sức .
Nát như tương
Với việc miêu tả trực quan trạng thái nát nhừ, bể vụn của vật thể, thành ngữ nát như tương có nghĩa gần giống như thành ngữ nát như cám. Tuy nhiên, nát như tương còn có ý nghĩa trừu tượng hơn. Trong đời sống ngôn từ hàng ngày, thành ngữ này thường dùng để bộc lộ sự hư hỏng, đổ nát của một tổ chức triển khai, một thể chế
Lo bò trắng răng
Nếu ai đó hay lo ngại vu vơ, lo những chuyện không đâu, những chuyện không đáng phải lo, thì sẽ được coi là người lo bò trắng răng .
Trướng rủ màn che
Trướng là bức màn che cửa, có thêu hình trang trí, đẹp, sang chảnh, ngày trước nhà quyền quý và cao sang hay dùng. Và thành ngữ trướng rủ màn che được dùng để chỉ đời sống đài các, êm đềm, được nuông chiều trong sự vinh quang giàu sang của những tầng lớp thượng lưu trong xã hội phong kiến, nhất là so với những lớp con cháu của họ .
Quýt làm cam chịu
Khi một người thao tác gì mà nguời khác phải gánh chịu hậu quả của việc ấy ( thường là hậu quả không hay ), thì trong tiếng Việt, nguời ta thường nói là quýt làm cam chịu .
Vừa ăn cướp vừa la làng
Thành ngữ vừa ăn cướp vừa la làng, vừa đánh trống vừa ăn cướp được sử dụng với nghĩa khái quát hơn hàm chỉ những hành vi cố ý thao tác ác lại còn lớn tiếng vu cáo kẻ khác, làm ra vẻ như mình là nạn nhân. Đó là hành vi đổi trắng thay đen, đánh lừa dư luận .
Đười ươi giữ ống
Khi có người nào khờ dại mà bị mắc lừa, phải làm một việc vô ích nguời ta hay ví với đười ươi giữ ống .
Đồng không mông quạnh
Với người Nước Ta, ý nghĩa chung của thành ngữ đồng không mông quạnh không có gì là phức tạp khó hiểu. Trong mọi trường hợp, thành ngữ này đều được dùng để chỉ một khoảng trống trống trải, lạng lẽ đến mức gây cho con người cảm xúc choáng ngợp vì đơn độc .
Thành ngữ tục ngữ: Ăn cháo đái bát
Một ai đó, khi được người khác trợ giúp thoát khỏi khó khăn vất vả, hoạn nạn mà sau đó lại phụ ơn, bội nghĩa thậm chí còn phản lại ân nhân của mình, thì dân gian thường phê phán, chỉ trích bằng thành ngữ ăn cháo đái bát .
Thành ngữ tục ngữ: Như nước đổ đầu vịt
Với một số ít đối tượng người tiêu dùng, thì có khuyên bảo, dạy dỗ đến đâu cũng vô ích, không có tính năng gì. Công sức dạy bảo khuyên nhủ đó cũng như ” nước đổ đầu vịt ” mà thôi .
Sống để dạ chết mang theo
Sống để dạ chết mang theo và những biến thể của nó như sống để bụng chết chôn đi, sống để bụng chết mang theo, sống để dạ chết đem theo … đều phản ánh hai ý nghĩa :
Nói nhăng nói cuội
Trong dân gian Nước Ta Cuội vốn đã mang cái tiếng xấu là hay nói dối, nói dối như Cuội mà lại ! Bắc thang lên đến tận mây, hỏi sao Cuội phải ấp cây cả đời ? Cuội nghe hỏi thế Cuội cười. Bởi hay nói dối lên ngồi ấp cây ( Ca dao ). Và những người nói lăng nhăng, không thật thì gọi là nói nhăng nói cuội .
Thành ngữ tục ngữ: Ướt như chuột lột
Người ta chỉ thấy chuồn chuồn, cua cáy, rắn rết lột xác, chứ có ai thấy chuột lột khi nào. Thế mà trong tiếng Việt vẫn sống sót thành ngữ Ướt như chuột lột để chỉ sự ướt át đến thảm hại của kẻ ăn sương lội nước .
Tham bát bỏ mâm
Trong đời sống, nhiều lúc chỉ vì tham những lợi lộc nhỏ mọn, trước mắt mà người ta bỏ lỡ những nguồn lợi vĩnh viễn, to lớn hơn. Vậy là tham bát bỏ mâm .
Thành ngữ tục ngữ: Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa
Khi biết trước một sự bất lợi nào đó, con người tìm cách tránh nó, tuy nhiên họ lại gặp phải một sự bất lợi khác mà nhiều lúc nó còn lớn hơn so với bất lợi lúc đầu. Ý của câu tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa là như vậy .
Thành ngữ tục ngữ: Tứ cố vô thân
Ngoảnh lại nhìn bốn phương nào có ai thân thích với mình ! Tứ cố vô thân là vậy .
Len lét như rắn mùng năm
Theo dân gian, ngày năm tháng năm âm lịch là ngày diệt sâu bọ. Người ta làm bánh trái, đồ xôi, nấu chè, bày hoa quả cúng tế để tẩy trừ sâu bọ có hại cho cây cối, mùa màng và đời sống nói chung .
Thành ngữ tục ngữ: Thua keo này bày keo khác
Trong đời sống không phải khi nào cũng thuận chiều suôn sẻ. Con người không thuận tiện tránh khỏi những thất bại đắng cay. Người không có chí, gặp thất bại là nản lòng, là bỏ cuộc. Người có chí, khi thất bại phải tìm cách Phục hồi, không chịu thua thiệt, thua keo này bày keo khác .
Nợ như chúa Chổm
Hễ ai mắc nợ nhiều, nợ người này chưa kịp trả đã phải đi vay người khác, cứ thế chồng chất, nợ đìa ra thì được gọi là nợ như chúa Chổm. Vậy chúa Chổm là ai ?
Dốt có đuôi
Những người kém mưu trí, chậm hiểu, dốt nát, khờ dại thường bị chế giễu bằng thành ngữ dốt có đuôi. Thành ngữ này có xuất phát điểm và quy trình chuyển dời rất mê hoặc .
Xác như vờ, xơ như nhộng
Vờ là một loại côn trùng nhỏ sinh ra ở mặt nước và có kiếp sống chưa trọn một ngày. Khi chết, xác vờ phơi trên những bãi sông, mỏng dính, lép kẹp, trông thật thảm hại. Còn nhộng thì sau khi đã kéo hết tơ vẫn còn một lớp xơ mỏng dính bọc quanh mình. Xơ nhộng vừa dai nhách vừa tớp túa. Những hiểu biết này giúp tất cả chúng ta thấy rằng, có lẽ rằng thành ngữ xác như vờ xơ như nhộng là dạng rút gọn từ cách nói xác như xác vờ, xơ như xơ nhộng để chỉ sự lép kẹp, mỏng dính và tớp túa của sự vật được đem ra so sánh .
Thành ngữ tục ngữ: Ba chìm bảy nổi
Thành ngữ ba chìm bảy nổi dùng để ví cảnh ngộ của một người khi lên xuống, phiêu giạt, long đong khó khăn vất vả nhiều phen .
Nói có sách, mách có chứng
Nói có sách mách có chứng, nghĩa là nói điều gì đó xác nhận, có chứng cứ rõ ràng, hoàn toàn có thể kiểm chứng được. Nói có sách, mách có chứng có nghĩa là không nói vu vơ kiểu ăn ốc nói mò, không thêu dệt, không nói kiểu tung tin thất thiệt, bịa đặt dựng chuyện, vu oan giá hoạ để bóp méo, xuyên tạc thực sự hay đổ lỗi cho người khác .
Thành ngữ tục ngữ: Có nếp có tẻ
Trong đời sống trong thực tiễn, nếp thường được coi trọng hơn tẻ. Cơm tẻ là món ăn thường ngày, còn nếp thì chỉ đôi lúc, vào những dịp nào đấy mới có. Về mặt giá trị, nếp quí hơn tẻ. Đem so sánh nếp với tẻ thì chắc như đinh là có sự nhìn nhận trọng khinh, hơn kém .
Thành ngữ tục ngữ: Năm tao bảy tuyết
Trong tiếng Việt để diễn đạt ý nhiều lần gặp lại ( của một vấn đề nào đó ), người ta thường dùng thành ngữ năm tao bảy tiết ( tuyết ) .
Chó mái chim mồi
Trong đời sống hàng ngày, ta thường dùng thành ngữ chó mái chim mồi để chỉ bọn người cam tâm làm tay sai cho quân địch .
Thành ngữ tục ngữ: Vàng thau lẫn lộn
Vàng, thau là hai sắt kẽm kim loại khác nhau. Vàng thuộc loại sắt kẽm kim loại quý, hiếm, có giá trị cao. Còn thau chỉ là hợp chất giữa đồng và kẽm, có màu vàng lợt. Về hình thức, vàng và thau có sắc tố như nhau, dễ nhầm lẫn. Nhưng về thực chất, vàng, thau trọn vẹn khác nhau, không hề đánh đồng cùng một hạng, một thang giá trị .
Ăn chay niệm phật nói lời từ bi
Thành ngữ Ăn chay niệm Phật, nói lời từ bi được lưu truyền thoáng rộng trong Phật giáo nói riêng, trong nhân dân nói chung để chỉ sự nhà hàng thanh đạm : tụng kinh thờ Phật, nói năng thánh thiện, không độc địa trong lời nói cửa miệng .
Thành ngữ tục ngữ: Cạn tàu ráo máng
Thành ngữ cạn tàu ráo máng được dùng để chỉ sự đối xử tàn tệ, không còn tình nghĩa giữa những con người với nhau
Thành ngữ tục ngữ: Ếch ngồi đáy giếng
Trong ” Truyện ngụ ngôn Nước Ta ” có câu truyện kể về một chú ếch hợm hĩnh, nông nổi, đáng thương .
Giải thích thành ngữ: Nhạt phấn phai hương
Người phụ nữ khi nào cũng có thời xuân sắc, tươi tắn, lọt vào mắt xanh bao chàng trai, và làm cho họ mê hồn, đeo đuổi. Nhưng thời đó cũng phải qua, nhan sắc cũng tàn tạ theo thời hạn năm tháng, đó là lúc nhạt phấn phai hương
Thành ngữ tục ngữ: Tức nước vỡ bờ
Trong những vùng ven sông, kênh rạch, người nông dân thường đắp đê, đắp bờ để ngăn ngừa nước lớn tràn vào ruộng vườn quá mức được cho phép gây ngập úng. Hoặc đắp bờ để giữ nước trong ao hồ, cho việc cần sử dụng. Nếu lượng nước tàng trữ hoặc chảy quá lớn quá mạnh, bờ không hề giữ được phải vỡ, nước tràn .
Giải thích Thành ngữ – Tục ngữ: Chờ được mạ, má đã sưng
Mạ, tiếng địa phương là mẹ. Thành ngữ ” chờ được mạ, má đã sưng ” có nghĩa là chờ được mẹ ra thì đã bị đánh sưng má rồi. Câu này có ý khuyên không nên ỷ lại, phải biết tự lực trong đời sống. Chờ được sự trợ giúp của người khác, có khi đã bị thiệt hại rồi .
Thành ngữ tục ngữ: Chim sa cá lặn
Ngày nay mọi người đều hiểu thành ngữ này là một cách nói ngoa dụ để chỉ người đàn bà rất đẹp, giống như cách hiểu thành ngữ ” hoa hờn nguyệt thẹn “, tức đẹp tới mức hoa phải hờn vì kém sắc, trăng phải thẹn vì kém tươi. Nhưng thực ra ý nghĩa bắt đầu của thành ngữ này không phải như vậy .
Giải thích thành ngữ: Cõng rắn cắn gà nhà
Thành ngữ cõng rắn cắn gà nhà được dùng trong tiếng Việt với ý nghĩa hàm chỉ hành vi phản bội Tổ quốc, phản lại nhân dân, đem giặc về giết hại đồng bào, chiến sỹ, bạn bè bạn hữu thân thíc
Giải thích thành ngữ: Dở dở ương ương
Trong tiếng Việt, khi nói về những người có tính khí không thông thường, không ra khôn mà cũng chẳng ra dại, người ta nói đó là người dở dở ương ương : Khôn cho người ta sợ, dại cho người ta thương, dở dở ương ương cho người ta ghét ( tục ngữ ) .
Giải thích thành ngữ: Bóc ngắn cắn dài
Về ý nghĩa thành ngữ bóc ngắn cắn dài, những cuốn sách như Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên ( Nxb. KHXH 1988 ), Từ điển thành ngữ và tục ngữ Nước Ta của Nguyễn Lân ( Nxb. VH 1989 ) đều lý giải là nói đến, hoặc chê việc làm được ít mà tiêu dùng lại quá nhiều .
Giải thích thành ngữ: Đèo heo hút gió
Nếu chỉ xem xét ý nghĩa chung, ý nghĩa toàn diện và tổng thể thì thành ngữ đèo heo hút gió là một thành ngữ đơn thuần, dễ hiểu. Trước hết, người Việt thường dùng thành ngữ này để chỉ nơi rừng núi hoang vu, thiếu vắng người qua lại .
Thành ngữ ” Con cà con kê”
Con cà con kê Trong tiếp xúc hàng ngày tất cả chúng ta thường gặp một số ít người có thói quen nói dài, nói dai, nói hết chuyện này đến chuyện khác. Thói quen đó đã được dân gian đúc rút lại bằng một thành ngữ rất cô đọng : Con cà con kê
Tục ngữ “Có công mài sắt, có ngày nên kim”
Câu tục ngữ có công mài sắt, có ngày nên kim được lưu truyền thoáng rộng như một lời dạy, lời giáo huấn mọi người về ý chí bền chắc trong việc làm nói riêng, trong cuộc sống nói chung .
Thành ngữ “Chưa biết mèo nào cắn mỉu nào
Nghĩa đen của thành ngữ này là chưa biết con mèo nào sẽ cắn con mèo nào, và nghĩa bóng đều được hiểu là chưa biết ai sẽ hơn ai, ai sẽ thắng ai đây .
Thành ngữ “Chạy như cờ lông công”
Thành ngữ chạy như cờ lông công trước hết được hiểu là chạy nôn nả, chạy loạn xạ … Thành ngữ này còn có một sắc thái nghĩa nữa là chạy rông, chạy nóng vội, chạy không đạt tác dụng gì .
Thành ngữ “Ăn ốc nói mò”
Giữa ” ăn ốc ” và ” nói mò ” không có quan hệ nhân quả. Vậy thì, ” ăn ốc ” và ” nói mò ” phối hợp với nhau theo quan hệ gì ? Và thành ngữ ” ăn ốc nói mò ” đã Open như thế nào ?
Rách như tổ đỉa
Trong lời ăn lời nói của nhân dân ta, thành ngữ rách nát như tổ đỉa thường được dùng để chỉ sự rách nát, nham nhở của những thứ vật dụng bằng vải, bằng lá, nhất là so với quần áo .
Ba hồn bảy vía – Ba hồn chín vía
Ai đã đọc Tắt đèn của Ngô Tất Tố, hẳn không quên hình ảnh chị Dậu chạy ra ngõ hú gọi ba hồn bảy vía anh Dậu về với vợ con trong khi anh bị bọn cường hào đánh trói nằm ngất xỉu nhân sự trong nhà. Còn trong dân gian, theo mê tín dị đoan, khi xem bói bài tây hoặc chữa bệnh bằng mẹo, người ta thường bắt buộc phải tráo con cờ hoặc làm một động tác quy ước nào đó bảy lần ( với nam ) và chín lần ( với nữ ). Ấy là do đàn ông có bảy vía, đàn bà có chín vía, theo sự mê tín dị đoan của dân gian .
Thành ngữ – tục ngữ: Sơn cùng thủy tận
Thành ngữ sơn cùng thủy tận được tạo thành nhờ những từ Hán Việt : sơn ( núi ), thủy ( nước ), cùng, tận ( cuối hết ). Trước tiên, thành ngữ sơn cùng thủy tận chỉ những nơi, những khu vực xa xôi hẻo lánh .
Đi một ngày đàng, học một sàng khôn
Ông cha ta thường khuyên con cháu phải biết tiếp xúc rộng, tiếp xúc với nhiều người để học hỏi, nâng cao tầm hiểu biết của mình, đặc biệt quan trọng cần phải tránh, không nên thu mình một chỗ, một xó kẻo rồi khi ra cáng đáng việc đời lại kinh ngạc, choáng ngợp trước một đời sống phong phú, muôn màu muôn sắc mà thực trạng hạn hẹp theo lối ếch ngồi đáy giếng chưa được cho phép một lần được trông thấy, nghĩ tới. Câu tục ngữ đi một ngày đàng, học một sàng khôn là một trong những lời khuyên thâm thúy và quý giá đó .
Hàng tôm hàng cá
Thành ngữ hàng tôm hàng cá trong tiếng Việt chỉ những người hay cãi lộn nhau một cách nhỏ nhen ( Đào Văn Tập. Từ điển Nước Ta ) .
Hồn xiêu phách lạc
Hồn và phách ( cũng gọi là vía ) theo ý niệm dân gian, là phần ý thức, phần linh hồn của con người ta so với thể xác. Hồn và phách luôn sống sót cùng thể xác khi người ta còn sống. Khi người ta chết thì hồn bay lên không, phách nặng, phụ thuộc vào vào phần hình của con người, thì tiêu xuống âm tính .
Nói toạc móng heo
Nói toạc móng heo là nói thẳng, nói thật không úp mở quanh co .
Lá mặt lá trái
Thành ngữ này được dùng để chỉ lòng dạ thay đổi tráo trở của con người .
Bách phát bách trúng
Trên thao trường hay ngoài mặt trận, những tay thiện xạ thường được ca tụng là người có tài bách phát bách trúng hay trăm phát trăm trúng. Vì sao người ta lại ưa thích ca tụng người bắn giỏi theo cách như vậy ?
Chén tạc chén thù
Trong cuộc rượu mời khách, thứ nhất chủ nhà thường rót chén mời khách uống. Chén rượu từ tay người chủ rót để mời khách ấy gọi là chén thù. Uống xong, khách lại tự tay rót chén rượu nâng lên mời chủ để đáp lại tấm lòng thân tình, nồng nàn của người chủ dành cho mình. Chén rượu do khách rót nâng lên mời chủ ấy là chén tạc. Dân gian đã chớp lấy một chi tiết cụ thể nhỏ trong cuộc tạc thù tiếp xúc nhau để biểu trưng cho toàn cuộc vui với không khí thân thương, cởi mở giữa chủ và khách, giữa những người dự tiệc với nhau .
Ông chẳng bà chuộc
Thành ngữ ông chẳng bà chuộc bộc lộ sự chủng chẳng không ăn khớp, không hợp nhau về ý nghĩa cũng như việc làm giữa người này và người khác .
Kín cổng cao tường
Kín cổng cao tường là những nơi mà người thường không hề đặt chân tới, đó là những nơi thâm nghiêm, cơ mật .
Há miệng mắc quai
Ý nghĩa của thành ngữ há miệng mắc quai thường được người Việt nhận diện thuận tiện. Ai cũng hiểu thành ngữ này được dùng để chỉ hành vi tránh mặt, không dám nói đến khuyết điểm của người khác vì sợ đụng chạm đến cả những khuyết điểm mà mình cũng đã phạm phải .
Há miệng chờ sung
Với thành ngữ Há miệng chờ sung, nhân dân ta nhằm mục đích đả kích những kẻ lười biếng chực ăn sẵn bằng cầu may .
Giàu làm kép hẹp làm đơn
Trong tiếng Việt, kép và đơn là hai từ trái nghĩa, kép là đôi, hai, cặp, trái với đơn là một .
Được voi đòi tiên
Voi thường được tượng trưng cho cái gì to lớn khác thường, có đặc thù khổng lồ. Trong nhiều ngữ cảnh khác, voi cũng mang ý nghĩa đó : voi nan, ( bệnh ) chân voi, lấy thúng úp voi, châu chấu đá voi, đầu voi đuôi chuột … Tiên thì thường dùng để bộc lộ cái gì tuyệt mỹ, tuyệt vời đến mức lí tưởng : đẹp như tiên, sướng như tiên, có phép tiên, thuốc tiên, v.v…
