Kinh tế xanh, con đường phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi toàn cầu
07/01/2015
Sau 20 năm phát triển bền vững, trước hết là triển khai 8 Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, quốc tế vẫn chưa đạt được những tác dụng bền vững như mong ước. Sự phát triển vẫn theo quy mô kinh tế “ nâu ”, gây hủy hoại môi trường tự nhiên và suy thoái và khủng hoảng tài nguyên. Trong toàn cảnh đó, những nước tiên tiến và phát triển, kinh tế công nghiệp đang chuyển dần thành kinh tế hậu công nghiệp và từng bước chuyển sang kinh tế tri thức. Cùng với đó, những dạng thức kinh tế của quốc tế cũng đang có khuynh hướng chuyển dần sắc thái từ kinh tế “ nâu ” sang kinh tế “ xanh ”. Thuật ngữ kinh tế xanh ( KTX ), tăng trưởng xanh ( TTX ) đã và đang được thừa nhận và phát triển KTX đang trở thành quy mô phát triển tiên tiến và phát triển được nhiều nước trên quốc tế hướng tới, thậm chí còn đang lan tỏa thành một trào lưu tốt đẹp để vừa ứng phó với BĐKH vừa phát triển bền vững ( PTBV ) và tạo ra công minh xã hội .
1. Khái niệm KTX
Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc ( UNEP, 2011 ) xác lập ” KTX ” là nền kinh tế vừa mang đến niềm hạnh phúc cho con người và công minh xã hội, vừa giảm thiểu đáng kể những rủi ro đáng tiếc về thiên nhiên và môi trường và khủng hoảng cục bộ sinh thái xanh. Hiểu một cách đơn thuần, KTX là nền kinh tế ít phát thải những bon, tiết kiệm ngân sách và chi phí tài nguyên, tạo ra việc làm và công minh xã hội .
KTX là một nền kinh tế hay quy mô phát triển kinh tế dựa trên PTBV và kỹ năng và kiến thức về kinh tế học sinh thái. Các hoạt động giải trí trong nền KTX tạo ra doanh thu hoặc giá trị có ích lợi, hướng đến phát triển đời sống của hội đồng xã hội con người ( đặc biệt quan trọng là yếu tố văn hóa truyền thống ), đồng thời những hoạt động giải trí này thân thiện với môi trường tự nhiên ( thành tố quan trọng nhất ), 3 yếu tố này đạt trạng thái cân đối sẽ thỏa mãn tính bền vững .
Hình 1. Sơ đồ phát triển bền vững ( UNESCO ) ( A ) và KTX, con đường PTBV ( B )
Như vậy, khái niệm “ KTX ” không sửa chữa thay thế khái niệm bền vững, nhưng nó ngày càng được công nhận là quy mô tương thích làm nền tảng cho PTBV. Nói cách khác, KTX không sửa chữa thay thế PTBV mà là kế hoạch kinh tế để đạt được những tiềm năng PTBV ( hình 1 ) .
KTX góp phần xóa đói giảm nghèo
Hướng tới nền KTX được coi là một trong những phương pháp nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo và cải tổ tổng thể và toàn diện chất lượng đời sống. Trong một ngữ cảnh góp vốn đầu tư xanh, 2 % GDP toàn thế giới được phân chia để “ làm xanh ” những nghành nghề dịch vụ nguồn năng lượng, giao thông vận tải, kiến thiết xây dựng, chất thải, nông nghiệp, thủy hải sản, nước và rừng. KTX sẽ phân phối những nguồn nguồn năng lượng có năng lực tương hỗ cho 1,4 tỷ người hiện đang thiếu điện và cho hơn 700 triệu người khác đang không được tiếp cận với những dịch vụ nguồn năng lượng tân tiến. Công nghệ nguồn năng lượng tái tạo, như nguồn năng lượng mặt trời, nguồn năng lượng gió và những chủ trương tương hỗ nguồn năng lượng hứa hẹn sẽ góp phần đáng kể việc cải tổ đời sống và sức khỏe thể chất cho một bộ phận dân cư có thu nhập thấp, đặc biệt quan trọng là cho những người hiện đang không có năng lực tiếp cận với nguồn năng lượng. Hội nghị thượng đỉnh của Liên hợp quốc về PTBV, Rio + 20 năm 2012, đã nhất trí trải qua một văn kiện quan trọng có tựa đề “ Tương lai mà tất cả chúng ta mong ước ” và quyết định hành động dành 323 tỷ USD cho sáng tạo độc đáo của Tổng Thư ký Ban-Ki-Moon mang tên “ Năng lượng bền vững cho toàn bộ ” với mục tiêu bảo vệ cho hơn 1,3 tỷ người tại những nước nghèo được tiếp cận nguồn năng lượng sạch và hiệu suất cao vào năm 2030 .
KTX giảm nhẹ BĐKH
Theo đo lường và thống kê, chỉ cần góp vốn đầu tư khoảng chừng 1,25 % GDP toàn thế giới vào việc nâng cao hiệu suất cao sử dụng nguồn năng lượng trong những ngành và phát triển nguồn năng lượng tái tạo, gồm có cả nguyên vật liệu sinh học thế hệ hai, mức độ tiêu thụ nguồn năng lượng trên toàn quốc tế hoàn toàn có thể giảm đi 36 % vào năm 2030 và lượng khí CO2 thải ra hàng năm sẽ giảm từ 30,6 tỷ tấn năm 2010 xuống 20 tỷ tấn năm 2050. Thêm vào đó, nhờ vào nông nghiệp xanh, ngữ cảnh KTX ước tính hoàn toàn có thể giảm nồng độ khí nhà kính xuống 450 ppm vào năm 2050, một mức độ được cho là hài hòa và hợp lý và đủ để hạn chế sự nóng lên toàn thế giới ở ngưỡng 2 oC .
KTX duy trì và tăng cường vốn tự nhiên
Theo UNESCO ( 2011 ), những khoản góp vốn đầu tư xanh trong những nghành nghề dịch vụ lâm nghiệp và nông nghiệp sẽ giúp đảo ngược xu thế suy giảm đất lâm nghiệp lúc bấy giờ, tái tạo khoảng chừng 4,5 tỷ ha nguồn tài nguyên quan trọng này trong vòng 40 năm tới. Đầu tư vào nông nghiệp xanh vừa nâng cao hiệu suất, sản xuất ra nhiều lương thực hơn vừa giúp giảm lượng đất sử dụng cho nông nghiệp và chăn nuôi 6 % và cải tổ chất lượng đất nông nghiệp lên 25 % vào năm 2050. Ngoài ra, góp vốn đầu tư để tăng nguồn phân phối nước, lan rộng ra năng lực tiếp cận, cũng như cải tổ quản trị sẽ cung ứng thêm 10 % nguồn cung nước toàn thế giới cả trước mắt và lâu bền hơn, thêm vào đó hoàn toàn có thể góp thêm phần duy trì nguồn tài nguyên nước ngầm và nước mặt .
KTX – xu thế tất yếu
Các ý tưởng sáng tạo được những cơ quan Liên hợp quốc thôi thúc hướng tới nền KTX như : Nông nghiệp mưu trí với khí hậu ( FAO phát động ), Đầu tư công nghệ sạch ( WB ), việc làm xanh ( ILO ), KTX ( UNEP ), Giáo dục đào tạo vì sự phát triển bền vững ( UNESCO ), Xanh hóa khu vực y tế ( WHO ), thị trường công nghệ tiên tiến xanh ( WIPO ), Tiêu chuẩn công nghệ thông tin xanh ( ITU ), Giải pháp nguồn năng lượng xanh ( UN WTO ), Sản xuất sạch hơn và hiệu suất cao sử dụng tài nguyên ( UNEP và UNIDO ), những thành phố và BĐKH ( UN-HABITAT ), Tái chế tàu biển ( IMO ) … đang thu được nhiều hiệu quả tốt đẹp .
Theo đo lường và thống kê của UNEP, năm 2009, hội đồng EU và Mỹ đã tạo ra 2 – 3,5 triệu việc làm khi thiết kế xây dựng những tòa nhà xanh, Trung Quốc tạo 10 triệu việc làm trong nghành nghề dịch vụ tái chế và nguồn năng lượng tái tạo với lệch giá 17 tỷ USD / năm. Ngân hàng quốc tế nhìn nhận nhu yếu góp vốn đầu tư phát triển hạ tầng KTX trong kiến thiết xây dựng, nguồn năng lượng, vận tải đường bộ ở những nước đang phát triển hoàn toàn có thể lên tới 563 tỷ USD vào năm 2030 cùng với 100 tỷ USD để thích nghi với BĐKH. Những tài liệu nêu trên cho thấy, gieo mầm KTX, tạo nên TTX là kế hoạch cho PTBV trong tương lai .
Bên cạnh đó, thực tiễn tại những nước cũng cho thấy, việc thôi thúc TTX hay quy trình quy đổi sang nền KTX tạo ra tiềm năng to lớn để đạt được PTBV và giảm đói nghèo với vận tốc chưa từng thấy so với tổng thể những vương quốc. Riêng so với những nước đang phát triển, TTX còn tạo đà cho một bước nhảy vọt để phát triển kinh tế .
Hội nghị của Liên hợp quốc về PTBV, Hội nghị Rio + 20 ( tháng 6/2012 ) đã đặt được nền móng cho KTX. Toàn bộ 30 tổ chức triển khai quốc tế chuyên ngành trong mạng lưới hệ thống Liên hợp quốc, do UNEP phối hợp cùng với những vương quốc đi đầu trong làn sóng xanh toàn thế giới, như Nhật Bản, Trung Quốc và Nước Hàn, những nước EU, đặc biệt quan trọng là Đức và những nước Bắc Âu, đã cùng nhau đưa ra thông điệp chung ” hội đồng quốc tế cần vận động và di chuyển nhanh sang nền KTX toàn thế giới để cứu Trái đất và trái đất ” .
2. TTX, con đường phát triển bền vững của Việt Nam
Chủ trương của Đảng và Nhà nước Nước Ta là thôi thúc can đảm và mạnh mẽ quy trình tái cơ cấu tổ chức nền kinh tế, mở ra thời cơ cho Nước Ta thiết kế xây dựng quy mô PTBV trong toàn cảnh đổi khác toàn thế giới. Đây vừa là thời cơ để Nước Ta phát triển, tuy nhiên cũng đặt ra rất nhiều khó khăn vất vả thử thách để hoàn toàn có thể bắt kịp, đón đầu và hội nhập với làn sóng KTX đang lan rộng khắp quốc tế lúc bấy giờ .
Sự lựa chọn đúng đắn
Trong thời gian qua, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng nhưng phát triển chưa bền vững; phát triển kinh tế ở nước ta vẫn còn dựa nhiều vào việc khai thác tài nguyên thiên nhiên; năng suất lao động còn thấp; công nghệ sản xuất, mô hình tiêu dùng còn sử dụng nhiều năng lượng, nguyên liệu và thải ra nhiều chất thải. Nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên bị khai thác cạn kiệt, sử dụng lãng phí và kém hiệu quả. Môi trường, sinh thái tại nhiều nơi bị phá hoại nghiêm trọng, ô nhiễm và suy thoái đến mức báo động… Vì thế, việc tiếp cận và xây dựng một nền KTX là yêu cầu cấp thiết và hiện thực hóa con đường phát triển kinh tế một cách bền vững và xóa đói, giảm nghèo.
Nhận thức rõ ý nghĩa của thời cơ này để phát triển quốc gia và hội nhập với trào lưu quốc tế, nhà nước đã phát hành những văn bản quan trọng mang đặc thù kế hoạch : Quyết định số 2139 / QĐ-TTg ngày 5/12/2011 về việc Phê duyệt Chiến lược vương quốc về BĐKH ; Quyết định số 432 / QĐ-TTg ngày 12/4/2012 phê duyệt Chiến lược Phát triển bền vững Nước Ta quá trình 2011 – 2020 ; Quyết định số 1393 / QĐ-TTg ngày 25/9/2012 phê duyệt Chiến lược vương quốc về TTX thời kỳ 2011 – 2020 và tầm nhìn đến năm 2050 … Nội dung những văn bản này đã bao quát nội hàm, ý nghĩa, tiềm năng, quan điểm, nguyên tắc, giải pháp, phương pháp thực thi TTX, là cơ sở pháp lý để thôi thúc TTX ở Nước Ta .
Đầu tư vào nông nghiệp xanh để đạt được TTX và góp thêm phần xóa đói giảm nghèo
TTX ở Nước Ta là một nội dung quan trọng của PTBV, bảo vệ phát triển kinh tế nhanh, hiệu suất cao, bền vững và góp thêm phần quan trọng thực thi Chiến lược vương quốc về BĐKH. TTX là phương pháp thôi thúc quy trình đổi khác những quy mô tăng trưởng, tái cơ cấu tổ chức nền kinh tế, nhằm mục đích khai thác tối đa lợi thế cạnh tranh đối đầu, tăng hiệu suất cao kinh tế và năng lực cạnh tranh đối đầu trải qua nghiên cứu và điều tra và ứng dụng công nghệ tiên tiến tiên tiến và phát triển, phát triển mạng lưới hệ thống hạ tầng văn minh, nhằm mục đích sử dụng hiệu suất cao tài nguyên vạn vật thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với BĐKH, góp thêm phần xóa đói, giảm nghèo, tạo động lực thôi thúc tăng trưởng kinh tế bền vững .
Chiến lược TTX của Nước Ta đã xác lập 3 tiềm năng : Khuyến khích những ngành kinh tế sử dụng hiệu suất cao tài nguyên vạn vật thiên nhiên với giá trị ngày càng tăng cao, hạn chế tiến tới xóa bỏ những ngành sử dụng tiêu tốn lãng phí tài nguyên vạn vật thiên nhiên, gây ô nhiễm môi trường tự nhiên ; Ứng dụng và phát triển công nghệ tiên tiến tân tiến nhằm mục đích sử dụng hiệu suất cao tài nguyên vạn vật thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, góp phần ứng phó hiệu suất cao với BĐKH ; Nâng cao đời sống nhân dân trải qua việc tạo thêm việc làm từ những ngành công nghiệp xanh và cải tổ chất lượng đời sống trải qua việc thiết kế xây dựng lối sống thân thiện với thiên nhiên và môi trường. Để thực hiên những tiềm năng trên, Chiến lược đã đề ra ba nhóm trách nhiệm quan trọng : Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thôi thúc sử dụng nguồn năng lượng sạch, nguồn năng lượng tái tạo ; Xanh hóa sản xuất và xanh hóa lối sống và thôi thúc tiêu dùng bền vững .
Những cơ hội và thách thức
KTX là thời cơ để Nước Ta hội nhập sâu rộng hơn với xu thế phát triển xanh toàn thế giới. Nước Ta có những lợi thế so sánh về điều kiện kèm theo tự nhiên, tài nguyên vạn vật thiên nhiên, vị thế, dân số, xã hội – những tiền đề tốt cho nền KTX. Nước Ta có nhiều tiềm năng để phát triển nông nghiệp, nguồn năng lượng tái tạo, du lịch … Bên cạnh đó, kinh tế nước ta liên tục tăng trưởng trong những năm vừa mới qua ( Hình 2 ) đã tạo ra nội lực bên trong cho một xu thế phát triển mới. Những yếu tố bức xúc về ô nhiễm thiên nhiên và môi trường và suy giảm tài nguyên trong thời hạn qua đã thức tỉnh những cấp chỉ huy và người dân ủng hộ hướng phát triển mới – nền KTX để tạo đà cho sự đồng thuận cao của xã hội vô hiệu phát triển “ kinh tế nâu ”. Nước Ta rất thành công xuất sắc trong việc triển khai những Mục tiêu Thiên niên kỷ và là một trong số ít nước có năng lực hoàn thành xong những Mục tiêu này ( đặc biệt quan trọng là Mục tiêu giảm nghèo ) đúng thời hạn ( năm ngoái ) .
Hình 2. Tăng trưởng kinh tế chung và những nghành nghề dịch vụ chính của Nước Ta, 2005 – 2012 ( Nguồn : từ số liệu của Tổng cục Thống kê )
Nước Ta có tình hình chính trị – xã hội không thay đổi, quan hệ quốc tế ngày càng lan rộng ra ; môi trường tự nhiên pháp lý, chính sách, chủ trương thuận tiện, theo hướng tăng cường “ Tái cơ cấu tổ chức nền kinh tế gắn với quy mô tăng trưởng ” và coi đó là trách nhiệm số 1 trong kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội quy trình tiến độ 2011 – năm ngoái. Nguồn lực lao động của Nước Ta đang ở tiến trình “ dân số vàng ”, có truyền thống lịch sử cần cù lao động, sống đơn giản và giản dị và hòa giải với vạn vật thiên nhiên theo truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống phương Đông, có năng lực tiếp thu nhanh khoa học – công nghệ tiên tiến và kỹ năng và kiến thức quản trị để phát triển nhân lực xanh. Mặt khác, Nước Ta đã, đang và sẽ nhận được sự tương hỗ tích cực của hội đồng quốc tế ( UNDP, WB, Đan Mạch, Thụy Điển, Đức, Nhật, Pháp, Mỹ … ) trong ứng phó với BĐKH nói riêng và TTX nói chung .
Tất cả những yếu tố tích cực đó đang quy tụ lại thành bàn đạp cho Nước Ta thiết kế xây dựng nền KTX và chứng minh và khẳng định sự lựa chọn “ TTX ” là giải pháp tối ưu cho sự phát triển bền vững, xóa đói, giảm nghèo của quốc gia .
Tuy nhiên, con đường tiến tới nền KTX của Nước Ta cũng đang gặp phải nhiều khó khăn vất vả, thử thách. Nhận thức và trình độ phát triển nói chung còn thấp ; Hệ thống pháp lý đang trong thời kỳ quy đổi chưa đồng nhất, chưa tương thích với xu thế toàn thế giới hóa và hướng tới TTX ; Hiệu quả sử dụng tài nguyên thấp và tiêu tốn lãng phí, tài nguyên vạn vật thiên nhiên ( vốn tự nhiên ) nhất là tài nguyên sinh vật bị suy thoái và khủng hoảng nghiêm trọng, tài nguyên không tái tạo hết sạch ; Công nghệ sản xuất còn lỗi thời, tiêu tốn nhiều nguồn năng lượng ; Các ngành kinh tế “ nâu ” đang chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế ; Các ngành sản xuất nguồn năng lượng sạch như nguồn năng lượng hạt nhân, nguồn năng lượng gió, mặt trời, sinh khối, địa nhiệt … chưa phát triển. Thêm vào đó, nhiều ngành tương hỗ, xử lý yếu tố môi trường tự nhiên, dịch vụ thiên nhiên và môi trường, công nghiệp tái chế … còn yếu kém ; Là vương quốc chịu tác động ảnh hưởng nặng nề của BĐKH ; Lối sống và quy mô tiêu dùng của một bộ phận nhân dân còn tiêu tốn lãng phí, hủy hoại tài nguyên, không thân thiện và hòa giải với vạn vật thiên nhiên .
KTX – con đường PTBV trong toàn cảnh BĐKH đang trở thành quy mô phát triển tiên tiến và phát triển được nhiều nước trên quốc tế hướng tới và coi đây là một trong những giải pháp giúp tất cả chúng ta thoát khỏi thực trạng suy thoái và khủng hoảng lúc bấy giờ. Để thôi thúc can đảm và mạnh mẽ quy trình tái cơ cấu tổ chức nền kinh tế, phát triển nhanh và bền vững, Nước Ta đã phát hành Chiến lược vương quốc về TTX thời kỳ 2011 – 2020 tầm nhìn đến năm 2050 và đã tiến hành triển khai trên khoanh vùng phạm vi toàn nước. Bên cạnh những khó khăn vất vả thử thách nhất định, tất cả chúng ta cũng có nhiều thời cơ thuận tiện để triển khai Chiến lược và hội nhập với nền KTX của quốc tế .
Trương Quang Học – Hoàng Văn Thắng
Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trường
Đại học Quốc gia Thành Phố Hà Nội
Nguồn: Chuyên đề Tăng trưởng xanh – Tạp chí Môi trường 2014
