Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (251.17 KB, 30 trang )
1. Khái niệm về công nghiệp chế biến:
Trong các tài liệu thống kê quốc tế, công nghiệp chế biến hay còn gọi là cơng nghiệp chế tạo, manufacturing được hiểu là tồn bộ khu vực cơng
nghiệp loại trừ những ngành khai khoáng, xây dựng và những ngành cung cấp những tiện ích sinh hoạt xã hội điện, nước, ga thuộc mã ngành 3 trong ISIC
Bảng mã ngành công nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế. Công nghiệp chế biến có đặc trưng làm thay đổi về chất của các đối tượng lao động là nguyên liệu
nguyên thủy sản phẩm của khai thác thành các sản phẩm trung gian và tiếp tục biến thành sản phẩm cuối cùng.
Công nghiệp chế biến còn được hiểu là q trình làm tăng giá trị của nơng sản. Sản phẩm chế biến có thể cất trữ lâu dài, vận chuyển đi xa mà
không bị hư hỏng. Cơng nghiệp chế biến có vai trò to lớn đối với nền kinh tế – xã hội. So với nhiều ngành cơng nghiệp khác thì nó khơng đòi hỏi vốn q
lớn, chúng ta có thể xây dựng nhanh cơng trình và đưa cơ sở mới vào hoạt động, vốn chu chuyển nhanh, nhờ đó mà tạo được nguồn vốn tich lũy trong
nước, thúc đẩy sự nghiệp CNH – HĐH đất nước.
Một trong những sản phẩm đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam, do đất nước giàu tiềm năng nông nghiệp là chế biến nông sản thực phẩm, và đặc
biệt là hải sản.
2. Vai trò của chế biến nơng sản
: Cơng nghiệp chế biến có vai trò quyết định trong cơng nghiệp hóa và
phát triển kinh tế. Cồn nghiệp hòa thường được giải thích là q trình trong đó tỷ trọng của cơng nghiệp nói chung và đặc biệt là tỷ trọng của công nghiệp
chế biến tăng lên trong tồn bộ các hoạt động kinh tế. Cơng nghiệp chế biến là bộ phận năng động nhất của cơng nghiệp, giữ vai trò chủ đạo trong chiến
lược phát triển. Năng suất lao động cao trong công nghiệp chế biến là chìa khóa dẫn đến sự gia tăng thu nhập bình quân đầu người, tăng sức mua, mở
rộng thị trường hàng tiêu dùng và dịch vụ. Một nền kinh tế trưởng thành khi nó có tỷ trọng cơng nghiệp hay công nghiệp chế biến cao trong GDP, trong
cơ cấu việc làm và cơ cấu xuất khẩu. Ta có thể thấy những vai trò cụ thể của cơng nghiệp chế biến như sau:
3
2.1. Đáp ứng được nhu cầu đời sống nhân dân ngày càng cao:
Các sản phẩm nông nghiệp nói chung và nơng sản chế biến nói riêng giữ vai trò tối quan trọng đối với đời sống con người. Nhu cầu xã hội về nông
sản ngày càng tăng một mặt do dân số không ngừng tăng, mặt khác thu nhập đầu người cũng tăng nên yêu cầu về số lượng và chất lượng ngày càng cao.
Những năm trước đây người dân chỉ quen dùng các sản phẩm tươi sống, chế biến thơ thì nay đã có sự chuyển biến rõ rệt. Các sản phẩm chế biến ngày càng
giữ vị trí quan trọng trong đời sống của nhân dân như các loại bánh, mì ăn liền, rau quả hộp, thịt hộp, xúc xích… Rõ ràng sự đa dạng phong phú của sản
phẩm cũng như giá trị dinh dưỡng, sự tiện ích của sản phẩm đã thuyết phục người dân tiêu dùng ngày một nhiều. Nhưng phải phát triển công nghiệp chế
biến mạnh hơn nữa mới đáp ứng được nhu cầu đang tăng nhanh của người tiêu dùng, đặc biệt là người tiêu dùng có thu nhập cao ở thành phố, khu cơng
nghiệp.
2.2. Góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ nơng sản:
Nơng sản nếu khơng qua chế biến thì không thể vận chuyển đi xa, thời gian tiêu thụ ngắn, không đáp ứng được nhu cầu đa dạng của dân cư ở những
vùng khác nhau. Nhờ công nghiệp chế biến mà nông sản được vận chuyển dễ dàng hơn cũng như được cất trữ để bán trên thị trường lúc trái vụ, điều này
khắc phục được điểm yếu của hàng hóa nơng nghiệp là mang tính thời vụ cao.
Đồng thời cơng nghiệp chế biến cũng góp phần làm tăng xuẩt khẩu nông sản. Nếu chỉ xuất khẩu dưới dạng thơ, sơ chế thì khơng thể cạnh tranh
được với các nước khác, nhất là các nước trong khu vực. Chính vì vậy phát triển cơng nghiệp chế biến đẻ phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu, mở rộng thị
trường là rất cần thiết và cấp bách.
2.3. Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp, phát triển sản xuất nông sản hàng hóa và hình thành vùng
chuyên canh quy mô lớn
: Nguyên liệu cho công nghiệp chế biến phải tập trung, đồng nhất thì chế
biến mới đạt hiệu quả cao. Việc phát triển chế biến sản phẩm nào là do nắm bắt thị trường cho nên sản xuất nông nghiệp sẽ thay đổi để đáp ứng nhu cầu
4
nguyên liệu của công nghiệp chế biến. Khi xây dựng nhà máy chế biến thì vấn đề thì vấn đề đầu tiên là phải xây dựng được vùng nguyên liệu chon chế biến
để có quy mô, công nghệ hợp lý. Quy mô, tốc độ phát triển của chế biến nơng sản phụ thuộc vào trình độ, tính chất phát triển của sản xuất nơng nghiệp mặt
khác nhờ sự phát triển chế biến nông sản mà xuất khẩu nông nghiệp sẽ phát triển theo hướng chuyên canh có năng suất cao, tỷ suất hàng hóa lớn, hiệu quả
kinh tế cao.
Cơng nghiệp chế biến còn có vai trò to lớn trong việc chuyển dich cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng phát triển mạnh, vững chắc có
hiệu quả, cơng nghiệp-dịch vụ ở nơng thơn tăng nhanh ngành này trong cơ cấu nông nghiệp- công nghiệp- dịch vụ. Trong nội bộ ngành nông nghiệp
cũng bố trí lại cơ cấu cây trồng, vật ni gắn với công nghiệp chế biến theo hướng tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi, giảm tỷ trọng ngành trồng trọt và trong
nội bộ ngành trồng trọt thì giảm tỷ trọng cây lương thực, tăng tỷ trọng cây công nghiệp, cây ăn quả…
2.4. Tạo việc làm và tăng thu nhập cho người lao động
: Công nghiệp chế biến tại chỗ trong nông nghiệp nơng thơn góp phần
giải quyết nhu cầu việc làm cho lao động nhàn rỗi ở khu vực này. Chính cơng nghiệp chế biến đã giải quyết tốt nạn di dân ồ ạt từ nông thôn ra thành phố, đã
tạo việc làm cho hàng ngàn lao đông thất nghiệp và bán thất nghiệp ở nông thôn. Chế biến nông sản vừa làm tăng giá trị vừa tăng giá trị sử dụng và cũng
làm tăng thu nhập của người lao động. Ngành công nghiệp chế biến nếu phát triển tương xứng với tiếm năng, lợi thế của ngành sản xuất nông nghiệp thì sẽ
thu hút được rất nhiều lao động nơng thơn vốn rất dồi dào, giá lại rẻ mạt… Chủ trương chính sách của nhà nước là phải tận dụng được ưu thế này bằng
cách tạo ra những ngành nghề mới ở nông thôn, giải quyết việc làm cho người lao động với yêu cầu không cao, đào tạo cơ bản ít tốn kém như các ngành chế
biến nông sản, chế biến hải sản đơng lạnh…
2.5. Một số vai trò khác
: Bên cạnh những vai trò đã đề cập ở trên, chế biến nơng sản còn có
nhiều vai trò quan trọng khác. Nó tác động mạnh đến sự phát triển của nhiều ngành nghề kinh tế nhất là dịch vụ, nó ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống kinh
tế- xã hội của người nông dân. Khi công nghiệp chế biến được chú trọng ở
5
nơng thơn thì cơ sở hạ tầng sẽ được nâng cấp, trình độ dân trí sẽ được cải thiện một cách rõ nét…
3. Đặc điểm của ngành chế biến nông sản
:
3.1. Ngành chế biến nông sản vừa mang tính độc lập vừa mang tính phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp
: Hoạt động chế biến nông sản là hoạt động thuộc lĩnh vực công nghiệp,
được tiến hành theo quy trình cơng nghệ và dây chuyền sản xuất riêng với những tiêu chuẩn kinh tế- kĩ thuật nghiêm ngặt của cơng nghiệp. Đặc điểm đó
chứng tỏ nó độc lập so với sản xuất nông nghiệp, cần phát huy lợi thế của ngành độc lập để phát triển công nghiệp chế biến một cách vững chắc.
Tuy nhiên, nguyên liệu đầu vào cho ngành lại là các sản phẩm của ngành nơng nghiệp. Vì thế cơng nghiệp chế biến phải phù hợp với đặc điểm của sản
phẩm nông nghiệp, bị quy định bởi tính mùa vụ và quy mơ của ngành nông nghiệp, quy cách chất lượng nguyên liệu nông sản phẩm. Đây là mỗi quan hệ
hữu cơ lẫn nhau, sản xuất nông nghiệp phát triển, sản lượng lớn, chất lượng cao, đồng đều sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho chế biến đạt hiệu quả tốt, ngược
lại chế biến phát triển sẽ là nơi tiêu nthụ sản phẩn đầu ra tốt nhất cho người nông dân, giúp nông dân yên tâm sản xuất. Chế biến nông sản phụ thuộc vào
sản xuất nông nghiệp nên ta cần giải quyết tốt mối quan hệ này để cả hai cùng phát triển.
3.2. Hoạt động của ngành chế biến nơng sản thường khơng hồn toàn diễn ra trong phạm vi doanh nghiệp:
Đây là đặc điểm nổi bật của công nghiệp chế biến nông sản. Đối tượng phục vụ cho chế biến là các nông sản hàng hóa vì thế trong phạm vi doanh
nghiệp thường không thể đáp ứng được nhu cầu của nhà máy mà phải thu gom từ nhiều doanh nghiệp khác, các hộ nơng dân trên dịa bàn. Đặc điểm này
đòi hỏi việc tổ chức các ngành chế biến nông sản phải gắn với hoạt động của doanh nghiệp với các doanh nghiệp khác và của các hộ nông dân, hộ dân cư
trên địa bàn.
Bên cạnh đó vấn đề thu gom, vận chuyển cũng đóng vai trò hết sức quan trọng, và cũng khơng ít khó khăn. Có khi là do ngun liệu thô thu gom
ở các hộ nông dân thường nhỏ lẻ, khó kiểm sốt, có khi là sản phẩm cồng
6
kềnh, tươi sống, khó bảo quản chun chở xa…Chính vì vậy doanh nghiệp chế biến nông sản cần phải chú trọng, không được xem nhẹ vấn đề này.
3.3. Ngành chế biến nông sản là một bộ phận cấu thành quan trọng của cơ sở sản xuất kinh doanh nông nghiệp:
Chế biến là hoạt động tiếp tục quá trình sản xuất hàng hóa có sự đan xen giữa các thành phần kinh tế và các tổ chức sản xuất kinh doanh. Phải lựa
chọn các sản phẩm có lợi thế so sánh để có chủ trương đầu tư đúng đắn cho chế biến. Chế biến là một khâu trong chuỗi sản xuất- chế biến- tiêu thụ. Rõ
ràng nếu chế biến tốt sẽ tạo điều kiện tiêu thụ nhanh và sản xuất được nâng lên. Chính vì vậy cần phải có sự phát triển công nghiệp chế biến sao cho
tương xứng với sự phát triển của nền nơng nghiệp, có như thế mới đưa nền nông nghiệp phát triển lên một tầm cao mới.
4. Những nhân tố ảnh hưởng đến công nghiệp chế biến:
Trong các tài liệu thống kê quốc tế, công nghiệp chế biến hay còn gọi là cơng nghiệp chế tạo, manufacturing được hiểu là tồn bộ khu vực cơngnghiệp loại trừ những ngành khai khoáng, xây dựng và những ngành cung cấp những tiện ích sinh hoạt xã hội điện, nước, ga thuộc mã ngành 3 trong ISICBảng mã ngành công nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế. Công nghiệp chế biến có đặc trưng làm thay đổi về chất của các đối tượng lao động là nguyên liệunguyên thủy sản phẩm của khai thác thành các sản phẩm trung gian và tiếp tục biến thành sản phẩm cuối cùng.Công nghiệp chế biến còn được hiểu là q trình làm tăng giá trị của nơng sản. Sản phẩm chế biến có thể cất trữ lâu dài, vận chuyển đi xa màkhông bị hư hỏng. Cơng nghiệp chế biến có vai trò to lớn đối với nền kinh tế – xã hội. So với nhiều ngành cơng nghiệp khác thì nó khơng đòi hỏi vốn qlớn, chúng ta có thể xây dựng nhanh cơng trình và đưa cơ sở mới vào hoạt động, vốn chu chuyển nhanh, nhờ đó mà tạo được nguồn vốn tich lũy trongnước, thúc đẩy sự nghiệp CNH – HĐH đất nước.Một trong những sản phẩm đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam, do đất nước giàu tiềm năng nông nghiệp là chế biến nông sản thực phẩm, và đặcbiệt là hải sản.: Cơng nghiệp chế biến có vai trò quyết định trong cơng nghiệp hóa vàphát triển kinh tế. Cồn nghiệp hòa thường được giải thích là q trình trong đó tỷ trọng của cơng nghiệp nói chung và đặc biệt là tỷ trọng của công nghiệpchế biến tăng lên trong tồn bộ các hoạt động kinh tế. Cơng nghiệp chế biến là bộ phận năng động nhất của cơng nghiệp, giữ vai trò chủ đạo trong chiếnlược phát triển. Năng suất lao động cao trong công nghiệp chế biến là chìa khóa dẫn đến sự gia tăng thu nhập bình quân đầu người, tăng sức mua, mởrộng thị trường hàng tiêu dùng và dịch vụ. Một nền kinh tế trưởng thành khi nó có tỷ trọng cơng nghiệp hay công nghiệp chế biến cao trong GDP, trongcơ cấu việc làm và cơ cấu xuất khẩu. Ta có thể thấy những vai trò cụ thể của cơng nghiệp chế biến như sau:Các sản phẩm nông nghiệp nói chung và nơng sản chế biến nói riêng giữ vai trò tối quan trọng đối với đời sống con người. Nhu cầu xã hội về nôngsản ngày càng tăng một mặt do dân số không ngừng tăng, mặt khác thu nhập đầu người cũng tăng nên yêu cầu về số lượng và chất lượng ngày càng cao.Những năm trước đây người dân chỉ quen dùng các sản phẩm tươi sống, chế biến thơ thì nay đã có sự chuyển biến rõ rệt. Các sản phẩm chế biến ngày cànggiữ vị trí quan trọng trong đời sống của nhân dân như các loại bánh, mì ăn liền, rau quả hộp, thịt hộp, xúc xích… Rõ ràng sự đa dạng phong phú của sảnphẩm cũng như giá trị dinh dưỡng, sự tiện ích của sản phẩm đã thuyết phục người dân tiêu dùng ngày một nhiều. Nhưng phải phát triển công nghiệp chếbiến mạnh hơn nữa mới đáp ứng được nhu cầu đang tăng nhanh của người tiêu dùng, đặc biệt là người tiêu dùng có thu nhập cao ở thành phố, khu cơngnghiệp.Nơng sản nếu khơng qua chế biến thì không thể vận chuyển đi xa, thời gian tiêu thụ ngắn, không đáp ứng được nhu cầu đa dạng của dân cư ở nhữngvùng khác nhau. Nhờ công nghiệp chế biến mà nông sản được vận chuyển dễ dàng hơn cũng như được cất trữ để bán trên thị trường lúc trái vụ, điều nàykhắc phục được điểm yếu của hàng hóa nơng nghiệp là mang tính thời vụ cao.Đồng thời cơng nghiệp chế biến cũng góp phần làm tăng xuẩt khẩu nông sản. Nếu chỉ xuất khẩu dưới dạng thơ, sơ chế thì khơng thể cạnh tranhđược với các nước khác, nhất là các nước trong khu vực. Chính vì vậy phát triển cơng nghiệp chế biến đẻ phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu, mở rộng thịtrường là rất cần thiết và cấp bách.2.3. Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp, phát triển sản xuất nông sản hàng hóa và hình thành vùngchuyên canh quy mô lớn: Nguyên liệu cho công nghiệp chế biến phải tập trung, đồng nhất thì chếbiến mới đạt hiệu quả cao. Việc phát triển chế biến sản phẩm nào là do nắm bắt thị trường cho nên sản xuất nông nghiệp sẽ thay đổi để đáp ứng nhu cầunguyên liệu của công nghiệp chế biến. Khi xây dựng nhà máy chế biến thì vấn đề thì vấn đề đầu tiên là phải xây dựng được vùng nguyên liệu chon chế biếnđể có quy mô, công nghệ hợp lý. Quy mô, tốc độ phát triển của chế biến nơng sản phụ thuộc vào trình độ, tính chất phát triển của sản xuất nơng nghiệp mặtkhác nhờ sự phát triển chế biến nông sản mà xuất khẩu nông nghiệp sẽ phát triển theo hướng chuyên canh có năng suất cao, tỷ suất hàng hóa lớn, hiệu quảkinh tế cao.Cơng nghiệp chế biến còn có vai trò to lớn trong việc chuyển dich cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng phát triển mạnh, vững chắc cóhiệu quả, cơng nghiệp-dịch vụ ở nơng thơn tăng nhanh ngành này trong cơ cấu nông nghiệp- công nghiệp- dịch vụ. Trong nội bộ ngành nông nghiệpcũng bố trí lại cơ cấu cây trồng, vật ni gắn với công nghiệp chế biến theo hướng tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi, giảm tỷ trọng ngành trồng trọt và trongnội bộ ngành trồng trọt thì giảm tỷ trọng cây lương thực, tăng tỷ trọng cây công nghiệp, cây ăn quả…: Công nghiệp chế biến tại chỗ trong nông nghiệp nơng thơn góp phầngiải quyết nhu cầu việc làm cho lao động nhàn rỗi ở khu vực này. Chính cơng nghiệp chế biến đã giải quyết tốt nạn di dân ồ ạt từ nông thôn ra thành phố, đãtạo việc làm cho hàng ngàn lao đông thất nghiệp và bán thất nghiệp ở nông thôn. Chế biến nông sản vừa làm tăng giá trị vừa tăng giá trị sử dụng và cũnglàm tăng thu nhập của người lao động. Ngành công nghiệp chế biến nếu phát triển tương xứng với tiếm năng, lợi thế của ngành sản xuất nông nghiệp thì sẽthu hút được rất nhiều lao động nơng thơn vốn rất dồi dào, giá lại rẻ mạt… Chủ trương chính sách của nhà nước là phải tận dụng được ưu thế này bằngcách tạo ra những ngành nghề mới ở nông thôn, giải quyết việc làm cho người lao động với yêu cầu không cao, đào tạo cơ bản ít tốn kém như các ngành chếbiến nông sản, chế biến hải sản đơng lạnh…: Bên cạnh những vai trò đã đề cập ở trên, chế biến nơng sản còn cónhiều vai trò quan trọng khác. Nó tác động mạnh đến sự phát triển của nhiều ngành nghề kinh tế nhất là dịch vụ, nó ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống kinhtế- xã hội của người nông dân. Khi công nghiệp chế biến được chú trọng ởnơng thơn thì cơ sở hạ tầng sẽ được nâng cấp, trình độ dân trí sẽ được cải thiện một cách rõ nét…3.1. Ngành chế biến nông sản vừa mang tính độc lập vừa mang tính phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp: Hoạt động chế biến nông sản là hoạt động thuộc lĩnh vực công nghiệp,được tiến hành theo quy trình cơng nghệ và dây chuyền sản xuất riêng với những tiêu chuẩn kinh tế- kĩ thuật nghiêm ngặt của cơng nghiệp. Đặc điểm đóchứng tỏ nó độc lập so với sản xuất nông nghiệp, cần phát huy lợi thế của ngành độc lập để phát triển công nghiệp chế biến một cách vững chắc.Tuy nhiên, nguyên liệu đầu vào cho ngành lại là các sản phẩm của ngành nơng nghiệp. Vì thế cơng nghiệp chế biến phải phù hợp với đặc điểm của sảnphẩm nông nghiệp, bị quy định bởi tính mùa vụ và quy mơ của ngành nông nghiệp, quy cách chất lượng nguyên liệu nông sản phẩm. Đây là mỗi quan hệhữu cơ lẫn nhau, sản xuất nông nghiệp phát triển, sản lượng lớn, chất lượng cao, đồng đều sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho chế biến đạt hiệu quả tốt, ngượclại chế biến phát triển sẽ là nơi tiêu nthụ sản phẩn đầu ra tốt nhất cho người nông dân, giúp nông dân yên tâm sản xuất. Chế biến nông sản phụ thuộc vàosản xuất nông nghiệp nên ta cần giải quyết tốt mối quan hệ này để cả hai cùng phát triển.3.2. Hoạt động của ngành chế biến nơng sản thường khơng hồn toàn diễn ra trong phạm vi doanh nghiệp:Đây là đặc điểm nổi bật của công nghiệp chế biến nông sản. Đối tượng phục vụ cho chế biến là các nông sản hàng hóa vì thế trong phạm vi doanhnghiệp thường không thể đáp ứng được nhu cầu của nhà máy mà phải thu gom từ nhiều doanh nghiệp khác, các hộ nơng dân trên dịa bàn. Đặc điểm nàyđòi hỏi việc tổ chức các ngành chế biến nông sản phải gắn với hoạt động của doanh nghiệp với các doanh nghiệp khác và của các hộ nông dân, hộ dân cưtrên địa bàn.Bên cạnh đó vấn đề thu gom, vận chuyển cũng đóng vai trò hết sức quan trọng, và cũng khơng ít khó khăn. Có khi là do ngun liệu thô thu gomở các hộ nông dân thường nhỏ lẻ, khó kiểm sốt, có khi là sản phẩm cồngkềnh, tươi sống, khó bảo quản chun chở xa…Chính vì vậy doanh nghiệp chế biến nông sản cần phải chú trọng, không được xem nhẹ vấn đề này.3.3. Ngành chế biến nông sản là một bộ phận cấu thành quan trọng của cơ sở sản xuất kinh doanh nông nghiệp:Chế biến là hoạt động tiếp tục quá trình sản xuất hàng hóa có sự đan xen giữa các thành phần kinh tế và các tổ chức sản xuất kinh doanh. Phải lựachọn các sản phẩm có lợi thế so sánh để có chủ trương đầu tư đúng đắn cho chế biến. Chế biến là một khâu trong chuỗi sản xuất- chế biến- tiêu thụ. Rõràng nếu chế biến tốt sẽ tạo điều kiện tiêu thụ nhanh và sản xuất được nâng lên. Chính vì vậy cần phải có sự phát triển công nghiệp chế biến sao chotương xứng với sự phát triển của nền nơng nghiệp, có như thế mới đưa nền nông nghiệp phát triển lên một tầm cao mới.
