Hen phế quản còn gọi là hen suyễn hay bệnh suyễn (Asthma) là một bệnh lý viêm mạn tính của phế quản thuộc hệ hô hấp trong đó có sự tham gia của nhiều tế bào và thành phần tế bào. Biểu hiện là phản ứng tắc nghẽn phế quản gây hẹp đường hô hấp có hồi phục do được kích thích bởi sự tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng, không khí lạnh, tập thể thao, hay các kích thích về cảm xúc. Hen có 2 đặc tính then chốt: bệnh sử các triệu chứng hô hấp (ho, khò khè, khó thở, nặng ngực) biến đổi theo thời gian và độ nặng, và sự giới hạn dòng khí thở ra có thể thay đổi[1]. Triệu chứng bệnh bao gồm những cơn rít, thở nhanh, ngực bị co ép và ho đặc biệt xảy ra vào ban đêm hay sáng sớm, đây là những dấu hiệu của suyễn. Giữa các cơn thì người bệnh cảm thấy bình thường.
Sự rối loạn có tính mạn tính đường hô hấp tạo ra sự phản ứng với những kích thích khác nhau, xác lập là sự phản ứng quá mức ở cuống phổi, viêm, ngày càng tăng sự tạo đờm và sự nghẽn đường thở từng cơn. Triệu chứng của suyễn hoàn toàn có thể xếp từ nhẹ đến nguy hại đến tính mạng con người, hoàn toàn có thể kiểm soát và điều chỉnh bằng sự phối hợp của nhiều loại thuốc hay biến hóa lối sống .Sự chăm sóc hội đồng trên quốc tế đặc biệt quan trọng tập trung chuyên sâu vào bệnh suyễn vì sự thông dụng của nó, một trong 4 trẻ ở thành thị bị nhiễm. [ 2 ] Theo Tổ chức Y tế Thế giới, số bệnh nhân mắc hen phế quản có xu thế ngày càng ngày càng tăng, ước tính có khoảng chừng 334 triệu người mắc bệnh hen trên toàn thế giới. [ 3 ] Dễ bị nhiễm suyễn hoàn toàn có thể lý giải bằng yếu tố di truyền, nhưng không có mẫu hình thừa kế nào được tìm thấy. Suyễn là một bệnh lý phức tạp tác động ảnh hưởng đến nhiều yếu tố di truyền, tăng trưởng và môi trường tự nhiên, tác động ảnh hưởng qua lại tạo nên một thực trạng tổng thể và toàn diện .
Giới chuyên môn phân ra làm hai dạng là hen mạn tính và hen cấp tính.
Dịch tễ học[sửa|sửa mã nguồn]
Hen phế quản là một bệnh thường gặp, Open ở mọi lứa tuổi, trẻ nhỏ chiếm hầu hết so với người lớn, tỉ lệ 2/1. Hen thường gặp ở trẻ nam nhiều hơn nữ, nhưng sau tuổi trường thành thường gặp ở trẻ nữ nhiều hơn nam [ 4 ]. Những nghiên cứu và điều tra dịch tể học trong những năm gần đây cho thấy tần suất trung bình khoảng chừng 5 %, trẻ nhỏ dưới 5 tuổi 10 %. Rất nhiều nghiên cứu và điều tra gần đây cho thấy tần suất này ngày càng tăng gấp 3 – 4 lần trong những thập niên qua. Độ lưu hành hen phế quản tại Pháp trong lứa tuổi 18 – 65 tuổi là 3,9 % [ 5 ], tại Ý trong lứa tuổi 5 – 64 tuổi là 5 % [ 6 ]. Theo môṭ tìm hiểu, tần suất hen ở Hoa Kỳ năm 2008 là 8,2 % dân số ( khoảng chừng 24.000.000 người ) ; cao hơn so với 7,3 % vào năm 2001 [ 4 ] .Tại Nước Ta, ở TP.HN, trong năm 1991 là 3,3 %, năm 1995 tăng lên 4,3 % ( [ 7 ] ; ở thành phố Hồ Chí Minh, độ lưu hành hen phế quản là 3,2 ( 1,39 % ( Phạm Duy Linh và c. s báo cáo giải trình trong Hội thảo Y dược học lần thứ 5 tại thành phố Hồ Chí Minh từ ngày 25 – 27/11/1996 ), ở thành phố Huế, độ lưu hành hen phế quản năm 2000 là 4,58 ( 1,12 % ( Lê Văn Bàng ) .
Biểu hiêṇ chính của hen là thực trạng viêm mạn tính. Các bệnh nhân hen có ngày càng tăng số lượng những tế bào viêm hoạt hóa ở thành đường dẫn khí và biểu mô của đường dẫn khí có hiện hữu của bạch cầu ái toan, dưỡng bào, đại thực bào và tế bào lymphô T. Các tế bào viêm gây ngày càng tăng nhiều chất trung gian hòa tan như những cytokine, leukotrien và bradykinin. Viêm đường dẫn khí trong thể hen nổi bật có bạch cầu ái toan chiếm lợi thế và gây cung ứng với tế bào TH2 ( 2 helper T cell ) nhưng ở một số ít bệnh nhân hen nặng cũng có ngày càng tăng viêm đường dẫn khí do bạch cầu trung tính và gây cung ứng TH1 .Một đặc thù điển hình nổi bật của hen là thực trạng tăng phân phối của đường dẫn khí. Các di ̣ ứng nguyên ( tác nhân gây dị ứng ) hít vào đường dẫn khí kết nối với IgE trên bề măṭ của dưỡng bào, phóng thích những hạt và làm ngày càng tăng những chất trung gian hóa học gây tăng tiết chất nhày, co thắt phế quản, phù niêm mạc đường dẫn khí .Hen phối hợp với sự tái cấu trúc đường dẫn khí với đặc trưng bởi sự tăng sản và phì đại những tế bào cơ trơn, phù, tẩm nhuận những tế bào viêm, tân sinh mao mạch và ngày càng tăng ngọt ngào những thành phần của mô link như collagen type I và type III. Tình trạng tái cấu trúc hoàn toàn có thể mở màn ngay ở tiến trình sớm của bệnh và hoàn toàn có thể gây số lượng giới hạn lưu lượng khí không hồi sinh về sau .Nguyên nhân hen chưa rõ nhưng hoàn toàn có thể là một bệnh lý di truyền với tác động ảnh hưởng bởi những yếu tố môi trường tự nhiên. Hen có mối link ngặt nghèo với dị ứng. Các dị ứng nguyên thường gặp trong nhà là bụi, gián, lông, vật nuôi, nấm và ngoài những còn có những dị ứng nguyên ngoài nhà cũng như khói thuốc lá. Ở nữ, những triệu chứng của hen biến hóa trong chu kì kinh nguyệt và khi có thai gợi ý sự ảnh hưởng tác động của những hormone trong bệnh sinh của hen. Hen cũng hoàn toàn có thể xảy ra ở nơi thao tác của những người chưa có tiền căn hen ( gọi là hen nghề nghiệp ). Một số chất như isocyanate ( dùng trong sơn xịt ) là yếu tố thôi thúc hen. Các BN béo phì cũng thường bị hen với chính sách chưa rõ. Một số tác nhân nhiễm trùng và một số ít bệnh lý như GERD hoàn toàn có thể gây đợt hen cấp .
Dấu hiệu và triệu chứng[sửa|sửa mã nguồn]
Tình trạng cấp tính trầm trọng của suyễn được dân gian gọi là lên cơn hen. Dấu hiệu đơn thuần của 1 cơn hen suyễn là thở dồn dập, và thở khò khè, triệu chứng sau được xem là tín hiệu thường thấy. [ 8 ] Ho từng cơn tạo ra đờm trong hoàn toàn có thể là triệu chứng. Sự tiến công thường là bất chợt ; có tín hiệu thắt ngực, thở khó khăn vất vả và việc thở khò khè diễn ra ( thường là cả lúc hít và thở ) .
Dấu hiệu của từng cơn hen là ho, khò khè, thở gấp, thở ra kéo dài, cảm giác nặng ngực, nhịp tim nhanh, tiếng từ trong cuống phổi, và sự thu hẹp quá lố của phổi. Các triệu chứng lâm sàng của hen rất thay đổi từ triệu chứng nhẹ, gián đoạn đến cơn hen nặng gây tử vong. Trong một cơn hen suyễn nghiêm trọng, cần nhiều cơ hô hấp có thể được sử dụng, các mô giữa lồng ngực được kéo về hai bên và bên trên xương ức và xương đòn, và hiện diện của sự trái ngược của nhịp tim (tim đập yếu lúc hít vào và mạnh khi thở ra)[8] Trong một cơn nghiêm trọng, người bệnh suyễn xanh xao do thiếu oxy, đau ngực và mất tri giác. Cơn suyễn nguy hiểm có thể làm ngừng hô hấp và có thể dẫn đến cái chết. Mặc dù sự nghiêm trọng của các triệu chứng giữa từng cơn lên hen, giữa các cơn lên hen người mắc bệnh rất ít biểu hiện bệnh.
Hen suyễn tiến côngCần xác lập những kích thích dị ứng như thể thú nuôi hay thuốc aspirin nhằm mục đích hạn chế sự tiếp xúc với chúng. Việc làm bớt sự nhạy cảm đã không tỏ ra có hiệu suất cao. Đối với những bệnh về hệ hô hấp, hút thuốc lá có ảnh hưởng tác động nhất định đến hen suyễn, gồm ngày càng tăng tính nghiêm trọng của triệu chứng, suy giảm công dụng phổi, làm phản ứng với những thuốc điều trị. [ 9 ] Người bị suyễn có hút thuốc là cần nhiều thuốc hơn, để hoàn toàn có thể ngăn bệnh tiến triển. Mặt khác sự tiếp xúc của cả người không hút thuốc và người thụ động hút thuốc cũng phần nào tăng tính nghiêm trọng của bệnh. [ 10 ] Ngừng hút hay tránh người hút được khuyến khích với người bệnh suyễn .
Các phương thuốc đặc trị khuyên dùng cho bệnh nhân suyễn nhờ vào vào thực trạng nghiêm trọng của căn bệnh và tần suất của triệu chứng. Cách đặc trị cho suyễn phân loại là những thuốc giảm, thuốc ngăn ngừa và thuốc trị trong trường hợp nguy cấp. Bản chuyên viên 2 : Hướng dẫn cho chẩn đoán và quản trị suyễn ( EPR-2 ) [ 11 ] của chương trình giáo dục và ngăn ngừa suyễn vương quốc Mỹ, và hướng dẫn của Anh về kiềm chế suyễn [ 12 ] sử dụng thoáng rộng và được khuyến khích của những bác sĩ. Thuốc làm giãn cuống phổi được khuyến khích cho những điều trị trong thời điểm tạm thời cho tổng thể những bệnh nhân. Đối với bệnh nhân nhiều lúc lên cơn hen, không cần thuốc khác để trị. Với những bệnh nhân dai dẳng nhưng mang đặc thù nhẹ ( hơn 2 lần 1 tuần ), glucocorticoids hít liều thấp – hay những sửa chữa thay thế, thuốc uống trị viêm, thuốc cân đối tế bào hạch, Ancaloit trà – hoàn toàn có thể được phân phối. Với những bệnh nhân mắc bệnh thường ngày, glucocorticoid liều cao chung với β-2 tính năng tế bào hoàn toàn có thể được chỉ định ; ancaloit trà và chất phụ trợ leukotriene hoàn toàn có thể sửa chữa thay thế cho β-2. Trong cơn suyễn nguy cấp, glucocorticoids hoàn toàn có thể thêm vào những cách giải quyết và xử lý trên trong khi lên cơn .Với những người lên cơn suyễn trong khi hoạt động thể thao, hít thở khí lạnh khô hoàn toàn có thể làm xấu thêm cơn suyễn. Với nguyên do trên, hoạt động giải trí mà bệnh nhân cần nhiều không khí lạnh, như trượt tuyết băng đồng, hoàn toàn có thể làm xấu thực trạng suyễn, trái lại bơi trong nhà, hồ bơi ấm, với khí trời ấm và ẩm, thường ít gây ra phản ứng .Các thuốc chuẩn để khống chế bệnh hen là chủ vận beta và corticoid, dùng dưới dạng hít để giải phóng thuốc ở vị trí mong ước
- Các thuốc beta làm giản cơ trơn ở phế quản do kích thích có chọn lọc các thụ thể β-2 gây tiết adrenalin, các thuốc chủ vận β-2 tác dụng ngắn như salbutamol hay terbutalin là những thuốc dùng ban đầu được lựa chọn. Ở dạng hít, thuốc có thể tác dụng giãn phế quản ngay lập tức. Các thuốc chú vận β-2 tác dụng kéo dài như salmeterolxinafoat dành cho bệnh nhân đã có tiến bộ trong điều trị dự phòng chống viêm
- Các thuốc corticoid với tính chất chống viêm, có tác dụng làm giảm phản ứng dị ứng của phế quản và phải dùng đều đặn để có lợi ích tối đa như aminophylin, theophylin, ipatropium bromid, nedocromil, zafirlukast, zileuton
1. Đối với bệnh hen mạn tính :
Giới chuyên môn khuyên bệnh nhân tránh hút thuốc, tránh các dị ứng nguyên (như phấn hoa,…), và tránh dùng các thuốc co thắt phế quản, hoặc bệnh nhân bị hen do thuốc aspirin và thuốc chống viêm phi steroid gây nên thì phải tránh dùng các thuốc này. Các hướng dẫn của giới chuyên khoa Anh, Mỹ sớm dùng thuốc chống viêm và sau đó giảm dàn càng cách xa càng tốt
- Cách điều trị bệnh hen mạn tính nên xem xét lại sau mỗi 3-6 tháng và nếu bệnh đã được kiểm soát, thì nên giảm dần việc điều trị
2. Đối với bệnh hen cấp tính :Bệnh hen nặng cấp tính hoàn toàn có thể rình rập đe dọa tính mạng con người nên điều trị càng sớm càng tốt và bắt buộc nhập viện, cách dùng thuốc như sau : – Trước tiên cần thở oxy với vận tốc lưu lượng cao – Dùng liều cao những thuốc chủ vận β-2 ở dạng hít ( như salbutamol hoặc terbutalin ) – Khi có rủi ro tiềm ẩn đe doạ tính mạng con người, hoàn toàn có thể dùng thêm những thuốc ipatropium bromid và aminophylin – Bệnh nhân ở thực trạng thờ thẫn, mất ý thức hay ngừng thở cần thông khí dưới áp suất từng đợt
Tác dụng phụ của thuốc chữa bệnh hen[sửa|sửa mã nguồn]
- Khi dùng thuốc có tác dụng chọn lọc cường β-2 của khí quản có thể gây tác dụng không mong muốn như: đánh trống ngực làm tim đập nhanh và mạnh, run cơ, rối loạn tiêu hoá, quen thuốc
- Theophylin và dẫn xuất gây tác dụng không mong muốn như: mất ngủ, bồn chồn, đánh trống ngực
- Nedocromil mặc dù dễ dung nạp nhưng cũng có phản ứng phụ như: nhức đầu, buồn nôn, khó chịu ở bụng, đắng miệng
- Zafillukast dễ dung nạp nhưng cũng gây phản ứng phụ như: nhức đầu, rối loạn tiêu hoá, đau toàn thân, đau cơ, sốt
- Zileuton có thể làm tăng trị số của men gan, rối loạn ở dạ dày-ruột, đau đầu, mẫn ngứa
Ở trẻ nhỏ từ 6 đến 11 tuổi bị hen dị ứng không trấn áp không thiếu, sử dụng phối hợp kháng thể đơn dòng kháng IgE omalizumab ( Xolair, Novartis ) làm giảm đáng kể cơn hen về mặt lâm sàng và thuốc được dung nạp tốt .
- Thuốc biệt dược & cách sử dụng, phần chuyên khảo, DS.Phạm Thiệp-DS.Vũ Ngọc Thuỷ, Nhà xuất bản Y học 2005
