 Phóng to |
| Ảnh minh họa |
Dân trí theo định nghĩa truyền thống lịch sử là trình độ văn hóa truyền thống chung của xã hội, hoặc đơn thuần hơn là trình độ học vấn trung bình của dân cư – bao nhiêu Phần Trăm biết đọc biết viết, bao nhiêu Xác Suất có trình độ học vấn cao. Các nước nghèo, có GDP thấp thường bị quy về nguyên do dân trí thấp. Vì dân trí thấp cho nên vì thế xã hội không hề tăng trưởng tốt .
Vì dân trí thấp nên xã hội không hề đoàn kết, hợp lực để tạo nên những thành công xuất sắc lớn. Dân trí thấp thường dễ được xem là nguyên do của nhiều yếu tố, từ xã hội đến chính trị, kinh tế tài chính của những nước kém tăng trưởng. Trong con mắt của nhiều người, Nước Ta cũng có trình độ dân trí còn thấp nên mới phải trăn trở với những yếu tố bức xúc xã hội như ngày ngày hôm nay. Có phải vậy không ?
Dân trí là biết cái gì mình cần biết và biết cái gì cần làm trong hoạt động giải trí xã hội – là ý thức về quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm của người dân và từ đó là quyền lợi hoàn toàn có thể mong đợi được khi thực thi quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm đó. Ngay cả trong khái niệm hạn hẹp này, dân trí của nước ta không hề thấp. Dân ta có đủ phương tiện đi lại để biết và đang biết rất nhiều .
Nhưng giá trị cuối cùng của dân trí không phải chỉ giới hạn ở trình độ học vấn hay lượng thông tin người dân nhận được, mà còn ở mức độ quan tâm của người dân trước các vấn đề xã hội, mức độ dấn thân (muốn làm, dám làm) và khả năng hành xử trách nhiệm dân chủ của mình một cách có hiệu quả (có đủ lực để làm được hay không). Đó chính là trọng tâm của vấn đề dân trí trong xã hội ta. Biết được nhiều nhưng không làm được vì có nhiều lý do, từ những lý do chung của xã hội (từ di sản kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị) đến những lý do nội tại từ bản chất cá nhân của mỗi con người.
Quan có quyền nên có lực, một lực áp đảo tự nhiên từ cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai chính trị cơ bản. Còn dân thì phải có tiềm năng mới có quyền. Lực của dân là cái tổng lực của từng cá thể trong xã hội. Dân có giàu thì nước mới mạnh. Dân có giàu thì dân mới có được tính độc lập và có cái thế để tạo nên lực, từ đó mới bộc lộ được quyền dân chủ của mình. Lực của quan và dân có tương đối cân đối thì Nhà nước với nhân dân mới hoàn toàn có thể cùng phấn đấu cho tiềm năng tăng trưởng chung của quốc gia .
Không có dân chủ thì không hề phát huy được tiềm năng của xã hội để tăng trưởng, đặc biệt quan trọng là trong nền kinh tế thị trường. Như vậy, yếu tố dân trí ở đây không phải là chỉ biết, mà còn phải có lực, có tâm để làm, vì chỉ có dân mới tạo ra được gia tài thực, chứ không phải Nhà nước. Nhà nước có nghĩa vụ và trách nhiệm tạo điều kiện kèm theo cho dân làm giàu và dân có giàu được thì nước mới mạnh. Nước còn nghèo là vì một phần Nhà nước chưa làm tốt tính năng của mình, số lượng giới hạn tiềm năng tăng trưởng của xã hội .
Đó là thứ dễ thấy nhất, là những điều mà những nhà nghiên cứu chủ trương, những kinh tế tài chính gia hoàn toàn có thể nghiên cứu và phân tích được, thấy được và đưa ra giải pháp đơn cử. Nhưng một yếu tố khác quyết định hành động năng lực làm đúng là thực chất xã hội. Một nước tăng trưởng tốt là nhờ đại đa số người trong xã hội ý thức rằng để có được lợi riêng thì cá thể và tập thể phải tạo được cái lợi chung. Đó là niềm tin quyền lợi xã hội. Bản chất xã hội là cái hồn quyết định hành động hành vi ứng xử và hiệu suất kinh tế tài chính .
Xã hội Việt Nam vốn nghèo đói trong một thời gian dài. “Cái nghèo dẫn đến hai cách ứng xử giữa người với người, hoặc là nhường cơm sẻ áo, hoặc tranh giành” là ý kiến của luật sư Nguyễn Ngọc Bích trong buổi tọa đàm về văn minh đô thị do báo DNSGCT tổ chức mới đây. Có thể hiểu tâm lý tranh giành, là di chứng của kinh nghiệm sống và cách tổ chức xã hội của chúng ta trong quá khứ bao cấp.
Ngày nay, trong quá trình quy đổi sang kinh tế thị trường, con người xã hội lại đang phải đi qua một quy trình tiến độ thử thách mới từ sự ngộ nhận giữa cái “ tôi ” khi lấy con người làm chủ thể của mọi quyền lợi kinh tế tài chính của kinh tế thị trường với cái “ tất cả chúng ta ” để toàn xã hội hoàn toàn có thể cùng sống sót, cùng làm giàu dựa trên chữ tín giữa người với người và giữa người với mạng lưới hệ thống. Cái “ tôi ” chỉ được thỏa mãn nhu cầu khi mỗi cá thể làm được quyền lợi cho người khác. Kinh tế thị trường sẽ đối xử khắc nghiệt và đào thải những thành phần kinh tế tài chính nhận nhiều hơn cho .
Một người lao động nhận được đồng lương vì góp phần được một giá trị cao hơn số tiền lương thực nhận do doanh nghiệp trả. Doanh nghiệp thành đạt là nhờ có năng lực thực sự làm lợi cho người mua, từ bán giá rẻ hơn với chất lượng tốt hơn đến ship hàng tốt hơn, tạo được niềm tin từ người mua, có được tên thương hiệu tốt. Không doanh nghiệp nào hoàn toàn có thể sống sót nếu không tạo được một giá trị đơn cử cho xã hội .
Để bớt tranh giành và chỉ nghĩ đến cái lợi riêng thì con người ở đâu cũng phải cần hai điều kiện tối thiểu: đời sống kinh tế ổn định cho cá nhân và gia đình và trật tự xã hội. Như vậy phát triển kinh tế một cách công bằng phải đi kèm với một trật tự xã hội nhất định, vì đây là hai mặt của một vấn đề.
Có đủ ăn đủ mặc rồi, con người mới tỉnh táo hơn để giám sát sự được mất mỗi khi “ có thời cơ làm bậy ”, vì họ đang có điều để mất. Sung túc rồi thì cái “ thiện ”, ý thức xã hội của con người mới có thời cơ phát huy. Trật tự xã hội cho người ta năng lực tiên liệu được tương lai của họ, tạo nên cảm xúc không thay đổi, bớt vị kỷ, có ý thức hội đồng cao hơn. Đó là ý thức để cùng thắng ( win-win ) vốn phổ cập trong văn hóa truyền thống kinh doanh thương mại phương Tây. Đó là vế thứ hai của ý thức dân trí, phải vị tha thì “ kỷ ” mới được .
Khi mọi người đều tích cực góp phần những gì mình có thừa ( cả công và của ) thì ngoài quyền lợi ý thức, còn có quyền lợi rất đơn cử. Đó là “ tích đức ” mà ông bà ta xưa kia đã nhắn nhủ “ Có đức thì mặc sức mà ăn ”. “ Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng ” đã là văn hóa truyền thống tiềm ẩn trong mỗi tất cả chúng ta, luôn có giá trị xã hội lẫn kinh tế tài chính .
Ta biết lo cho người thì cái họa của người sẽ không lây cho ta và ta cũng sẽ được người chăm lại vì người cũng sẽ cần ta. Đây là nét văn hóa truyền thống chí lý, chí nghĩa, chí tình thiết yếu để tăng trưởng lợi thế tiềm ẩn trong sức mạnh dân tộc bản địa và để kiến thiết xây dựng một xã hội thân thiện, hòa giải mà quy mô tăng trưởng bền vững và kiên cố nào cũng rất cần .
