Cơ cấu xã hội (tiếng Anh: social structure) là mối liên hệ vững chắc của các thành tố trong hệ thống xã hội. Các cộng đồng xã hội (dân tộc, giai cấp, nhóm xã hội,…) là những thành tố cơ bản. Về phần mình, mỗi cộng đồng xã hội lại có cơ cấu phức tạp với những tầng lớp bên trong và những mối liên hệ giữa chúng. Một số nhà lý thuyết xã hội còn đưa ra định nghĩa: “Cơ cấu xã hội là mô hình của các mối liên hệ giữa các thành phần cơ bản trong một hệ thống xã hội. Những thành phần này tạo nên bộ khung cho tất cả các xã hội loài người, mặc dầu tính chất của các thành phần và các mối quan hệ giữa chúng biến đổi từ xã hội này đến xã hội khác. Những thành phần quan trọng nhất của cơ cấu xã hội là vị trí, vai trò, nhóm và các thiết chế,…”.
Cơ cấu xã hội là một khái niệm rộng không riêng gì tương quan tới hành vi xã hội mà còn là mối tương tác giữa những yếu tố khác nhau của mạng lưới hệ thống xã hội. Cơ cấu xã hội cũng gồm có cả những thiết chế mái ấm gia đình, dòng họ, tôn giáo, kinh tế tài chính, chính trị, văn hóa truyền thống, mạng lưới hệ thống chuẩn mực giá trị, cũng như mạng lưới hệ thống những vị trí, vai trò xã hội, v.v… Xã hội là một tổ chức triển khai phức tạp, phong phú của những mối liên hệ cá thể, tổ chức triển khai xã hội và xã hội. Cơ cấu xã hội có mối quan hệ ngặt nghèo, hữu cơ với những quan hệ xã hội. Cơ cấu xã hội là nội dung có đặc thù bản thể luận của những quan hệ xã hội, là cơ sở của sự sống sót và tăng trưởng của những quan hệ xã hội .
Yếu tố đa phần của cơ cấu tổ chức xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Địa vị xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Địa vị xã hội ( social status ) để chỉ thứ bậc của một cá thể được xác lập bởi sự phong phú, sự ảnh hưởng tác động và uy tín. Dẫu vậy, những nhà xã hội học sử dụng thuật ngữ ” vị thế ” với một sự độc lạ với nghĩa một vị trí trong nhóm hoặc một xã hội. Điều đó do ý nghĩa của những vị thế mà tất cả chúng ta xác lập một người nào đó trong những cấu trúc xã hội khác nhau .
- Quan điểm về địa vị xã hội
- Quan điểm thứ nhất, Địa vị xã hội giống như một vị trí (position) trong một cơ cấu không ngụ ý về trật tự hay thứ bậc – theo cách xác định này, về bản chất: địa vị đồng nghĩa với vị trí.
- Quan điểm thứ hai, là quan điểm thể hiện sự nhấn mạnh khía cạnh xếp loại của địa vị và các nhóm địa vị.
Vai trò xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Vai trò, như là động lực, đưa những địa vị vào cuộc sống, vai trò và địa vị không thể tách rời nhau, và sự phân biệt giữa chúng chỉ là trong nhận thức khoa học. Không thể có vai trò mà không có địa vị hoặc ngược lại. Một vai trò đem lại khía cạnh động lực của một địa vị. Cũng như trường hợp của địa vị, thuật ngữ vai trò được dùng với một nghĩa kép. Mỗi một cá nhân có một loạt vai trò, được đem từ những hình mẫu xã hội khác nhau. Trong cuộc đời, mỗi cá nhân thực hiện một số vai trò khác nhau, lần lượt hoặc đồng thời, và tổng hợp tất cả các vai trò xã hội của cá nhân đã thực hiện từ khi sinh ra cho đến lúc chết tạo thành nhân cách của cá nhân đó.
Cần phải hiểu rằng, cá thể không trọn vẹn triển khai được vai trò của cá thể đó nếu không có sự hợp tác của nhóm xã hội mà cá thể đó tham gia. Ví dụ sẽ không có hoạt động giải trí của thầy thuốc nếu không có bệnh nhân, hay sẽ không có giáo viên mà không có học viên, v.v… Mặt khác, sự thực thi vai trò được triển khai xong bởi sự tương tác với tác nhân khác hoặc với những tác nhân khác. Như vậy, quyền của một tác nhân đồng thời cũng là những nghĩa vụ và trách nhiệm về vai trò của đối tác chiến lược của cá thể đó ; ví dụ, người chồng được chăm nom bởi người vợ : nấu ăn, giặt giũ, …, người vợ khi thực thi những việc làm đó có quyền được tương hỗ và những quyền này lại là nghĩa vụ và trách nhiệm của người chồng – Tất cả những vai trò có những quyền và những nghĩa vụ và trách nhiệm .Một vai trò là một tập hợp những mong đợi, những quyền, và những nghĩa vụ và trách nhiệm được gán cho một vị thế đơn cử. Những sự mong đợi này xác lập những hành vi của con người được xem như thể tương thích và không tương thích với người chiếm giữ một vị thế .
Cơ cấu xã hội cơ bản[sửa|sửa mã nguồn]
- Cơ cấu xã hội – dân số;
- Cơ cấu xã hội – lứa tuổi;
- Cơ cấu xã hội – lãnh thổ;
- Cơ cấu xã hội – học vấn, nghề nghiệp;
- Cơ cấu xã hội – giai cấp.[1]
- Social structure, Professor Charles Crothers, London: Routledge (1996).
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
- PHẠM NGỌC QUANG (Giáo sư, Tiến sĩ, Hội đồng Lý luận Trung ương), ĐINH QUANG TY (Tiến sĩ), GÓP PHẦN NHẬN DIỆN CƠ CẤU XÃ HỘI Ở NƯỚC TA QUA 20 NĂM ĐỔI MỚIlink hỏng], Trang Website Viện Triết học, truy cập ngày 24/10/2010.
