Chủ nghĩa xã hội (tiếng Đức: Sozialismus; tiếng Anh: Socialism) là một trong ba ý thức hệ chính trị lớn hình thành trong thế kỷ 19 bên cạnh chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa bảo thủ. Không có định nghĩa rõ ràng về chủ nghĩa xã hội mà nó bao gồm một loạt các khuynh hướng chính trị từ các phong trào đấu tranh chính trị và các đảng công nhân có tinh thần cách mạng, những người muốn lật đổ chủ nghĩa tư bản nhanh chóng và bằng bạo lực cho tới các dòng cải cách chấp nhận Thể chế Đại nghị và dân chủ như chủ nghĩa xã hội dân chủ, thậm chí phát xít Đức cũng tự nhận mình là những người theo chủ nghĩa xã hội. Theo đó, có sự phân biệt giữa những khuynh hướng chủ nghĩa cộng sản, dân chủ xã hội và vô chính phủ. Những người theo chủ nghĩa xã hội thường nhấn mạnh giá trị cơ bản như bình đẳng, công bằng và đoàn kết và đề cao mối quan hệ chặt chẽ giữa những phong trào xã hội và lý thuyết phê phán xã hội. Họ theo đuổi mục tiêu tạo ra một trật tự xã hội hòa hợp và hướng đến công bằng xã hội.
Trong lịch sử dân tộc, tại nhiều vương quốc đã và đang sống sót những mạng lưới hệ thống chủ nghĩa xã hội nhà nước thường được gọi là nhà nước cộng sản như Liên Xô, Trung Quốc, Nước Ta, Đông Đức và Cuba …
Trước thế kỷ 19[sửa|sửa mã nguồn]
Trong lịch sử các tư tưởng chính trị, các nhân tố của chủ nghĩa xã hội hay chủ nghĩa cộng sản đã xuất hiện trước khi được khái quát lại thành hệ thống lý luận trong nửa đầu thế kỷ 19.
Tác phẩm Cộng hòa (tiếng Hy Lạp: Πολιτεία Politeia) của Plato hay tác phẩm Utopia (Thế giới không tưởng) của Thomas More là hai dẫn chứng[1]. Phong trào Mazdak trong thế kỷ thứ 5, diễn ra ở vùng mà bây giờ là Iran, đã được tả là “có tính chất cộng sản” do đã thách thức nhiều quyền lợi của tầng lớp quý tộc và tăng lữ, đồng thời đấu tranh cho một xã hội quân bình[2]. William Morris cho rằng John Ball, một trong những lãnh đạo của cuộc khởi nghĩa nông dân ở Anh vào năm 1381, là người theo chủ nghĩa xã hội đầu tiên[3]. John Ball được công nhận là đã nói câu nói nổi tiếng sau đây:
- “When Adam delved and Eve span, Who was then the gentleman?” (Khi Adam đào đất, và Eve quay sợi, Thì ai là quý ông ?[4])
Trong cuộc Nội chiến Anh vào giữa thế kỷ 17, các phong trào được mô tả là có dáng dấp xã hội chủ nghĩa gồm Phong trào san bằng (Levellers) và Phong trào đào sâu (Diggers), phong trào sau tin rằng đất đai nên thuộc về chung toàn dân.
Suốt thời kỳ Khai sáng trong thế kỷ 18, sự phê bình về bất bình đẳng đã xuất hiện trong tác phẩm của những nhà lý luận như Jean Jacques Rousseau ở Pháp, tác phẩm Du contrat social (Kế ước xã hội) của ông bắt đầu với “Con người được sinh ra tự do, và đâu đâu anh ta cũng ở trong xiềng xích”[5]. Sau Cách mạng Pháp năm 1789, François Noël Babeuf ủng hộ mục tiêu quyền sở hữu chung về đất đai và sự bình đẳng toàn diện về kinh tế và chính trị giữa các công dân.
Thế kỷ 19 đến nay[sửa|sửa mã nguồn]
Karl Marx khi còn trẻ
Phong trào xã hội hiện nay bắt đầu từ phong trào của giai cấp lao động cuối thế kỷ 19. Trong thời gian đó, cụm từ “chủ nghĩa xã hội” thường được dùng để nói về những phê phán của các nhà phê bình xã hội châu Âu khi họ phê bình chủ nghĩa tư bản về quyền tư hữu. Đối với Karl Marx, người đã có công lớn trong việc xây dựng phong trào xã hội chủ nghĩa hiện đại, thì chủ nghĩa xã hội là một hệ thống kinh tế – xã hội sau khi một cuộc cách mạng đã nổ ra để chuyển quyền điều khiển các phương tiện sản xuất từ tay của thiểu số các nhà tư bản sang tay xã hội. Theo Friedrich Engels thì phong trào xã hội chủ nghĩa năm 1847 là một phong trào tư sản, chủ nghĩa cộng sản là một phong trào của công nhân, vì vậy Karl Marx và Engels ưa chuộng từ cộng sản hơn. Mãi cho tới 1887 cả các công đoàn Anh mới tự nhận là theo xã hội chủ nghĩa.[6] Theo nhà báo Hoàng Đạo (tức Nguyễn Tường Long) trên báo Ngày nay ngày 3 tháng 4 năm 1937, thì “Năm ấy, Marx và Engels, đồng chí của ông ta, xuất bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản nói về nguyên tố của chủ nghĩa xã hội. Hai ông dùng chữ “cộng sản” là vì muốn phân biệt cho rõ ràng chủ nghĩa xã hội khoa học với những chủ nghĩa xã hội duy tâm mà thời ấy người ta thường gọi chung là “xã hội”. Dần dà, những chủ nghĩa duy tâm bị lu mờ, và đến năm 1867, lúc ông Karl Marx cho xuất bản tập thứ nhất quyển “Tư bản” (Le Capital), thì những người theo chủ nghĩa duy tâm không còn mấy nữa“.
Có rất nhiều tư tưởng và phong trào được gọi, hay tự gọi, là chủ nghĩa xã hội nhưng từ thế kỷ 19 đến nay, những người theo chủ nghĩa xã hội đã không thể đưa ra một tư tưởng hay một kế hoạch chung. Trái lại, những người theo chủ nghĩa xã hội tự chia họ ra nhiều trường phái khác nhau và đôi khi đối nghịch nhau, nhất là giữa những người theo chủ nghĩa xã hội dân chủ và những người theo chủ nghĩa cộng sản. Kể từ thế kỷ 19 những người theo chủ nghĩa xã hội đã có những quan điểm khác nhau về chủ nghĩa xã hội dưới góc độ một hệ thống kinh tế. Một số người muốn quốc hữu hóa hoàn toàn các phương tiện sản xuất, trong khi những người dân chủ xã hội đề nghị chỉ quốc hữu hóa một số kỹ nghệ chính trong phạm vi của một nền kinh tế hỗn hợp giữa thị trường và nhà nước. Những người theo chủ nghĩa Stalin, kể cả những người có ấn tượng về mô hình phát triển kinh tế của Liên Xô, đã kêu gọi cho một nền kinh tế tập trung được chỉ huy bởi một nhà nước nắm tất cả quyền sản xuất. Những người khác, trong đó có nhiều người tự gọi mình là cộng sản tại Nam Tư và Hungary trong thập niên 1980 và thập niên 1990, nhiều người cộng sản Trung Quốc sau thời kỳ cải cách và một số nhà kinh tế học phương Tây, đã đề nghị nhiều dạng của chủ nghĩa xã hội thị trường nhằm mục đích tìm được sự hòa giải giữa hai lợi thế của quốc hữu hóa và của sức mạnh thị trường[7]. Trong khi đó, nhiều người hoạt động công đoàn không tin tưởng vào hình thức chính phủ như chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ, những người theo chủ nghĩa Luxemburg, Đảng Xã hội Hoa Kỳ (Socialist Party USA) cũng như nhiều thành phần của phong trào “New Left” (Cánh tả Mới) của Mỹ lại muốn phân chia quyền sở hữu nhà nước tại trung ương để trao cho các hợp tác xã hay các hội đồng của các nhóm lao động. Theo Lenin thì nguyên tắc phân phối trong chủ nghĩa xã hội là: “Làm theo năng lực, hưởng theo lao động” còn trong xã hội cộng sản chủ nghĩa (bước phát triển cao hơn của xã hội chủ nghĩa, khi mà sức sản xuất đạt tới trình độ và năng suất cực cao) sẽ là: Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu.[8] Sự khác biệt giữa hai hình thái xã hội theo lý thuyết của Lenin là chủ nghĩa xã hội là giai đoạn nằm giữa trong quá trình từ chủ nghĩa tư bản tiến lên chủ nghĩa Cộng sản. Những người theo trường phái chủ nghĩa xã hội khác đưa ra chủ nghĩa xã hội là hình thái kinh thái kinh tế – xã hội không phải chủ nghĩa tư bản, và không đưa ra mục tiêu tiến đến chủ nghĩa cộng sản. Một số trường phái chủ nghĩa xã hội vẫn chấp nhận đa nguyên về kinh tế và chính trị và tạo ra sự bình đẳng xã hội bằng chính sách thuế và an sinh xã hội thay vì kinh tế tập thể bắt buộc.
Áp phích Industrial Workers of the World của trào lưu chống chủ nghĩa tư bản ( anti-capitalism ) dán năm 1911. Hình nói về sự xích míc giai cấp giữa những tầng lớp trên và những tầng lớp dưới trong xã hội tư bản : dưới cùng là giai cấp lao động phải thao tác để gánh vác lối sống xa hoa cho những giai cấp trên ( vua chúa, chính phủ nước nhà, những nhà tư bản, giáo sĩ và quân đội )Cuộc chiến về lý luận và chính trị giữa những người ủng hộ chủ nghĩa tư bản hay chủ nghĩa xã hội là TT của những sự kiện quốc tế trong suốt thế kỷ XX. Những người theo chủ nghĩa xã hội hay ủng hộ chủ nghĩa xã hội công kích chủ nghĩa tư bản đã gây ra bất công xã hội, phân hóa giàu nghèo, chính sách quý phái, nạn bóc lột lao động, lối sống thực dụng, tha hoá con người. Họ cũng công kích những người ủng hộ chủ nghĩa tư bản dung dưỡng, dung túng cho nhiều chính sách quân chủ, thần quyền ( như 1 số ít nước Trung Đông và 1 số ít nước khác lúc bấy giờ ), cho chủ nghĩa phong kiến và địa chủ, những hủ tục, cho những chính sách phân biệt chủng tộc ( như Nam Phi ). Chủ nghĩa tư bản theo họ là cha đẻ cho chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc, hay thao túng kinh tế tài chính những nước nghèo khó. Những người chống Cộng đổ lỗi cho chủ nghĩa xã hội gây ra nhiều cuộc nội chiến, những cuộc cách mạng ( mà họ thường gọi là thay máu chính quyền hay làm mưa làm gió ), sự cưỡng ép những quy mô kinh tế tài chính tập thể hay nhà nước gây bần hàn, tham nhũng, tước đoạt quyền tư hữu. Họ cho những nạn đói trên diện rộng ở Trung Quốc, Campuchia, … 1 số ít nước châu Phi trước kia là hậu quả của kinh tế tài chính hợp tác cưỡng ép. Họ cũng cho chủ nghĩa xã hội cản trở tự do kinh doanh thương mại của dân cư, để nhà nước thao túng hàng loạt những hoạt động giải trí xã hội như kinh tế tài chính, tiếp thị quảng cáo, giáo dục, y tế …, gây bất bình đẳng, chậm tăng trưởng. Đường lối chống tôn giáo của một số ít phái chủ nghĩa xã hội bị xem là cực đoan. Nhiều người chống Cộng cũng đổ lỗi cho chủ nghĩa xã hội tạo ra những chính sách quản lý độc đoán ở Bắc Phi, Zimbabwe, Syria, Iraq, Miến Điện trước đây, những chế độ độc đoán của Stalin ( Liên Xô ), Mao Trạch Đông ( Trung Quốc ), Nicolae Ceauşescu ở România, … chính sách diệt chủng Pol Pot ở Campuchia. [ 9 ] Cả hai phía chống và ủng hộ chủ nghĩa xã hội đều đổ lỗi cho nhau trong sự Open của chủ nghĩa phát xít dù trên trong thực tiễn ý thức hệ này mang những đặc thù của cả cánh hữu lẫn cánh tả và thực thi một chương trình hành vi tựa như với cả hai bên. Sự tăng trưởng của những trào lưu Hồi giáo cực đoan được những người theo chủ nghĩa xã hội cho là nhận được sự khuyến khích của phương Tây để chống lại chủ nghĩa xã hội, nhưng trên thực tiễn trào lưu Hồi giáo có khi cũng chống cả chủ nghĩa tư bản. [ 10 ]Ngược những lực lượng cánh hữu thường tập trung chuyên sâu vào những yếu tố tự do, dân chủ, nhân quyền, hay quyền lợi và nghĩa vụ dân tộc bản địa, mà ít coi trọng đến xử lý những yếu tố về xã hội như phân hóa giàu – nghèo, thực trạng thất nghiệp, hay những yếu tố xã hội khác như giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, những lực lượng cánh tả những nước tư bản chú ý quan tâm nhiều hơn đến những góc nhìn này, đấu tranh nhiều hơn cho những nghành bình đẳng giới hay bảo vệ môi trường tự nhiên, … và thường ít chú ý quan tâm hơn đến những yếu tố về chống độc tài và vi phạm quyền cá thể, mặc dầu tôn trọng dân chủ đại nghị. Tuy nhiên sau sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở Đông Âu, Open những tư tưởng thiên hữu nhiều hơn trong những lực lượng cánh tả, họ chăm sóc nhiều hơn đến những yếu tố về dân chủ và nhân quyền, và chú trọng vào hiệu suất cao kinh tế tài chính hơn là bình đẳng. [ 11 ] Những người theo chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa bảo thủ thường dựa trên lập trường của chủ nghĩa cá thể, do đó họ thường coi trọng những yếu tố dân chủ và nhân quyền. Chủ nghĩa tư bản tương hỗ cho quy trình xóa bỏ nhà nước quân chủ thần quyền ở châu Âu, tuy nhiên nền dân chủ đại nghị được thiết kế xây dựng sau đó thường mang nhiều khiếm khuyết và chỉ được hoàn thành xong thêm những tiến trình sau này. Nhìn chung sự xích lại gần nhau của những lực lượng cánh hữu và cánh tả như sự đồng ý nhiều hơn của cánh hữu trong yếu tố phúc lợi xã hội hay tạo việc làm, tạo điều kiện kèm theo cho những tổ chức triển khai công đoàn hoạt động giải trí, lan rộng ra đại trà phổ thông đầu phiếu, hay cánh tả trong bảo vệ những quyền cá thể, kể cả quyền tư hữu và kinh doanh thương mại đã làm cho chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội xích lại gần nhau hơn. Chia sẻ quan điểm về dân chủ nhưng sự không tương đồng về vai trò nhà nước là đặc thù thường thấy ở những nước tăng trưởng của cánh tả và hữu. Cánh hữu không mấy tin cậy ở nhà nước, tạo khoảng trống lớn hơn cho thị trường tự điều tiết, còn cánh tả muốn nhà nước có vai trò lớn hơn trong điều tiết kinh tế tài chính và xử lý những yếu tố xã hội. Tuy nhiên những quy mô kinh tế tài chính của cánh tả thường chỉ thích nghi trong một số ít thực trạng nhất định, và được xem là tạo ra hiệu suất lao động thấp, độc quyền đặc lợi và tham nhũng do mạng lưới hệ thống quản trị yếu kém ở một số ít nước, cũng như can thiệp nhà nước thái quá gây bất bình đẳng trong cạnh tranh đối đầu trên thị trường, xã hội hóa không triển khai được và hay biến tướng thành nhà nước hóa tư liệu sản xuất, nên ảnh hưởng tác động cánh tả nhiều nơi suy yếu. Song sự trỗi dậy của cánh hữu nhiều nơi đi kèm với toàn thế giới hóa của chủ nghĩa tư bản đã gây ra nhiều hệ quả ở những nước như sự phân hóa xã hội ngày càng lớn, quan hệ sản xuất tư bản vẫn còn sống sót nhiều yếu tố bất bình đẳng do pháp luật yếu kém, những chủ trương góp vốn đầu tư quốc tế ở những nước kém tăng trưởng thường đem lại quyền lợi trước mắt nhưng hoàn toàn có thể gây tổn hại cho những quyền lợi lâu bền hơn bị cánh tả xem là chủ nghĩa thực dân mới, thực trạng tội phạm và tệ nạn xã hội ngày càng tăng, sự suy đồi đạo đức … Các nền dân chủ đại nghị có nhiều ưu điểm nhưng vẫn sống sót khuyết điểm và tạo điều kiện kèm theo cho tư tưởng cực đoan tăng trưởng như tư tưởng vô chính phủ ( chán ghét nhà nước bất kể, không tin cậy những đảng phái ) … hay là những trào lưu chính trị tôn giáo cực đoan như trào lưu Hồi giáo cực đoan chống lại chủ nghĩa tư bản hay văn hóa truyền thống, tôn giáo gia nhập từ phương Tây và chủ nghĩa vô thần. [ 12 ]
Kwame Nkrumah, tổng thống đầu tiên của Ghana, một trong những người đề xướng thuật ngữ Chủ nghĩa thực dân mới, ảnh trên tem thư Liên Xô (1989)Tuy nhiên chủ nghĩa tư bản đã tương hỗ đắc lực cho chủ nghĩa thực dân sau những phát kiến địa lý mà đa phần là ở những vùng đất mới như châu Mỹ, mặc dầu nó được xem là hệ quả của chủ trương những chính quyền sở tại quân chủ đương thời nhiều hơn. Các công ty tư bản còn lập ra những hải đội để lấn chiếm thuộc địa ở những vùng đất nghèo nàn, lỗi thời hơn như châu Á, châu Phi … Tuy nhiên những quy trình lấn chiếm chiếm thuộc địa bị gián đoạn trong quy trình tiến độ châu Âu xảy ra nhiều cuộc cách mạng, cuộc chiến tranh đầu thế kỷ XIX. Chủ nghĩa tư bản một lần nữa góp thêm phần tạo dựng lên chủ nghĩa đế quốc nửa sau thế kỷ XIX, mặc dầu nó hay được xem là hệ quả của chủ trương quân phiệt, hay dân tộc bản địa nước lớn nhiều hơn. Quá trình thực dân hóa kết thúc vào khoảng chừng những năm 1960. Nhìn chung chủ nghĩa tư bản đã tạo ra quy trình hiện đại hóa ở những nước phương Tây trong đó có sự tác động ảnh hưởng từ lực lượng cánh tả, nhưng lại được xem là có nghĩa vụ và trách nhiệm khi cùng tư tưởng dân tộc bản địa nước lớn tạo dựng nên những thuộc địa được quản lý khắc nghiệt mặc dầu hệ quả gián tiếp là những tư tưởng dân chủ cũng xâm nhập vào những vùng đất này đi kèm với sự suy yếu của chế độ quân chủ đồng thời thôi thúc quy trình hiện đại hóa kinh tế tài chính – xã hội – chính trị ở những thuộc địa. [ 13 ] Trong quy trình phi thực dân hóa, do quan ngại những trào lưu xã hội chủ nghĩa hay cộng sản chủ nghĩa, những trào lưu tôn giáo cực đoan chống tư bản và mong ước duy trì ảnh hưởng tác động ở những nước mới độc lập, đặc biệt quan trọng là tạo điều kiện kèm theo cho những tập đoàn lớn tư bản góp vốn đầu tư nên những nhà nước thực dân khi trao trả độc lập thường thỏa hiệp với những tổ chức triển khai dân tộc bản địa chủ nghĩa ôn hòa, hay những chính quyền sở tại bản xứ đang sống sót, hoặc những lực lượng chống cộng sản, hay chống tư tưởng tôn giáo cực đoan. Nhiều nơi, trào lưu phi thực dân hóa chỉ được triển khai từng bước theo hình thức tự quản đến tự trị rồi độc lập. Một loạt những chính sách độc tài dựng lên dưới sự ủng hộ hay dung dưỡng của phương Tây ở nhiều nước mới thoát ra khỏi chính sách thực dân như ở châu Phi, hoặc sự duy trì của những chính sách mang màu sắc phong kiến, hoặc quân chủ, hoặc tôn giáo cực đoan như ở Trung Đông, được xem là thành trì chống lại chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Chế độ phân biệt chủng tộc ở Nam Phi có sự dung dưỡng của phương Tây ( đơn cử là nước Anh ), là tiền đồn chống lại những tư tưởng chủ nghĩa xã hội hay chủ nghĩa cộng sản tăng trưởng ở miền nam châu Phi, gồm có cả ở Nam Phi. Tuy phản đối những chế độ độc tài ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha một thời nhưng do những chủ trương chống cộng sản nên những nhà nước này vẫn được sự gật đầu phần nào ở phương Tây. Các công ty đa vương quốc thường thỏa hiệp với những chính quyền sở tại phong kiến hay nửa phong kiến, những chính sách quân sự chiến lược hay dân tộc bản địa chủ nghĩa phi dân chủ, hay những chính quyền sở tại của đảng cộng sản, hay những đảng mang sắc tố xã hội chủ nghĩa khác chỉ huy, miễn là có lợi cho họ. Các kim chỉ nan tự do, dân chủ thường bị những trùm tài phiệt bỏ lỡ nếu điều này ảnh hưởng tác động đến quyền lợi và nghĩa vụ của họ. Trong một vài thập kỷ gần đây, vì những mục tiêu chính trị và kinh tế tài chính, phương Tây thường hay can thiệp vào những yếu tố nội bộ ở những nước kém tăng trưởng với danh nghĩa ” tự do, dân chủ hay nhân quyền “, gồm có cả những nước liên minh của họ trong cuộc chiến tranh lạnh chống chủ nghĩa cộng sản trước kia .
Chủ nghĩa Mác-Lênin về chủ nghĩa xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, chủ nghĩa xã hội là quy trình tiến độ thấp của hình thái kinh tế tài chính – xã hội cộng sản chủ nghĩa. Tổng hợp những vấn đề này mang tính dự báo của C.Mác, Ph. Ăngghen về xã hội xã hội chủ nghĩa và quan điểm của V.I.Lênin từ thực tiễn thiết kế xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xô viết hoàn toàn có thể thấy được những đặc trưng thực chất của chủ nghĩa xã hội gồm có :
- Về mục tiêu, xã hội xã hội chủ nghĩa là giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng con người, tạo điều kiện để con người phát triển toàn diện.
Tính nhân đạo, nhân văn của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản thể hiện bản chất ưu việt, quan tâm hàng đầu đến con người. Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Thay cho xã hội tư sản cũ, với những giai cấp và đối kháng giai cấp của nó, sẽ xuất hiện một liên hợp, trong đó sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”. Mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản đã phản ánh tính nhân văn cao cả của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Đây cũng chính là giá trị khoa học – thực tiễn bền vững của học thuyết Mác.
V.I.Lênin, từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xô viết đã nêu rõ mục tiêu lâu dài mà những người cộng sản phải hướng tới: “thiết lập một xã hội cộng sản, đáp ứng thỏa mãn nhu cầu của người lao động”. Ông cũng chỉ rõ: “Khi bắt đầu những cải tạo xã hội chủ nghĩa, chúng ta phải đặt rõ cái mục đích mà những cải tạo xã hội chủ nghĩa đó rút cục nhằm tới, cụ thể là thiết lập một xã hội cộng sản chủ nghĩa, một xã hội không chỉ hạn chế ở việc tước đoạt các công xưởng, nhà máy, ruộng đất và tư liệu sản xuất, không chỉ hạn chế ở việc kiểm kê, kiểm soát một cách chặt chẽ việc sản xuất và phân phối sản phẩm, mà còn đi xa hơn nữa, đi tới việc thực hiện nguyên tắc: làm theo năng lực hưởng theo nhu cầu. Vì thế cái tên gọi ““Đảng Cộng sản” là duy nhất chính xác về mặt khoa học”.
- Về kinh tế, xã hội xã hội chủ nghĩa phải dựa trên lực lượng sản xuất phát triển cao; chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu từng bước được xác lập; tổ chức quản lý có hiệu quả, năng suất lao động cao; phân phối theo lao động là chủ yếu.
Khi phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra: sự tồn tại của chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa là lực cản lớn nhất, kìm hãm sự phát triển của tiến bộ xã hội. Chính vì vậy, cuộc cách mạng cộng sản phải xoá bỏ chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Hai ông đã khẳng định: “Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội không phải là xoá bỏ chế độ sở hữu nói chung, mà là xoá bỏ chế độ sở hữu tư sản”.
Chế độ tư hữu tư sản hiện thời, lại là biểu hiện cuối cùng và đầy đủ nhất của phương thức sản xuất và chiếm hữu sản phẩm dựa trên những đối kháng giai cấp, trên cơ sở những người này bóc lột của những người kia. Theo ý nghĩa đó, những người cộng sản có thể tóm tắt lý luận của mình thành một luận điểm duy nhất là: xoá bỏ chế độ tư hữu. Xóa bỏ chế độ tư hữu, xác lập từng bước chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu là bản chất ưu việt của xã hội xã hội chủ nghĩa. Đó là cơ sở kinh tế để xây dựng một xã hội công bằng, bình đẳng, tiến bộ, quan hệ tốt đẹp giữa người và người. Tuy nhiên, đây là quá trình khó khăn, phức tạp, lâu dài, không thể thực hiện chóng vánh, ngay lập tức được.
Theo Hồ Chí Minh, “Muốn cho chủ nghĩa cộng sản thực hiện được, cần phải có kỹ nghệ, nông nghiệp và tất cả mọi người đều được phát triển hết khả năng của mình. Ở nước chúng tôi những điều kiện ấy chưa có đủ”.
- Về chính trị – xã hội, xã hội xã hội chủ nghĩa là một xã hội dân chủ, Nhà nước xã hội chủ nghĩa vừa mang bản chất của giai cấp công nhân vừa mang tính nhân dân rộng rãi. Xã hội xã hội chủ nghĩa là một chế độ dân chủ, quyền lực cao nhất thuộc về nhân dân. Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước thể hiện trước hết nó là một công cụ để bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân. Song lợi ích của giai cấp công nhân về cơ bản là thống nhất với lợi ích của nhân dân lao động, do vậy, Nhà nước xã hội chủ nghĩa còn mang tính nhân dân rộng rãi.
- Về văn hóa – tư tưởng, trong xã hội xã hội chủ nghĩa phải có nền văn hoá phát triển cao; kế thừa và phát huy những giá trị của văn hoá dân tộc và tinh hoa văn hoá của nhân loại. Trong các chế độ dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân sẽ dẫn đến tình trạng tha hóa con người, tha hoá của người lao động. Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, con người có đầy đủ điều kiện tiến từ “vương quốc tất yếu” sang “vương quốc tự do”. Phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo chuyên môn kỹ thuật cho người lao động trở thành một nhiệm vụ cấp bách và có ý nghĩa đột phá để xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- Về quan hệ dân tộc, xã hội xã hội chủ nghĩa là một xã hội bảo đảm công bằng, bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc. Trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác và Ph.Ăngghen đã nêu luận điểm giá trị: xoá bỏ tình trạng người bóc lột người thì tình trạng dân tộc này bóc lột dân tộc khác cũng sẽ bị xoá bỏ. V.I.Lênin đã bổ sung, phát triển những quan điểm của C.Mác, Ph.Ăngghen về quan hệ giữa các dân tộc trong điều kiện mới, đồng thời đi sâu giải quyết những vấn đề về “dân tộc thuộc địa”, các “dân tộc bị áp bức” trên thế giới, khuyến khích các phong trào giành độc lập, chủ quyền gắn với cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
- Về quan hệ quốc tế, quan hệ giữa dân tộc và quốc tế được giải quyết trên cơ sở kết hợp chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân. C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đều thống nhất trong luận điểm: chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa xã hội là có tính chất quốc tế. Chủ nghĩa yêu nước phải kết hợp với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân trong các phong trào cách mạng, hướng đến chủ nghĩa xã hội. V.I.Lênin khẳng định: “Không có sự cố gắng tự nguyện tiến tới sự liên minh và sự thống nhất của giai cấp vô sản, rồi sau nữa, của toàn thể quần chúng cần lao thuộc tất cả các nước và các dân tộc trên toàn thế giới, thì không thể chiến thắng hoàn toàn chủ nghĩa tư bản được”.
Con đường đi lên chủ nghĩa xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Con đường đi lên chủ nghĩa xã hội là những giải pháp, tiến trình, lực lượng, động lực … để thiết kế xây dựng chủ nghĩa xã hội .Về tiến trình, triển khai 2 bước của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Bước thứ nhất, giai cấp công nhân giành lấy chính quyền sở tại bằng nhiều giải pháp : đấm đá bạo lực cách mạng là quy luật phổ cập ; giải pháp độc lập là “ hiếm và quý ”. Bước thứ hai, kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội, gồm có : tái tạo và kiến thiết xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội ( về kinh tế tài chính, chính trị, xã hội, con người … ) .Chủ nghĩa Mác – Lênin cũng đã phác thảo những nét cơ bản như sau :
- Một là, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa nhằm tạo ra cơ sở vật chất – kỹ thuật và đời sống tinh thần của chủ nghĩa xã hội.
- Hai là, xác định rõ thực chất, nội dung, nhiệm vụ của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Khi luận giải về qui luật phát triển lịch sử – tự nhiên của xã hội loài người trải qua các hình thái kinh tế – xã hội, C.Mác dự báo về sự ra đời của hình thái kinh tế – xã hội cộng sản chủ nghĩa và xác định tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa cộng sản, thực chất là “thời kỳ quá độ chính trị“, nhà nước là nhà nước chuyên chính vô sản.
- Ba là, không ngừng mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa gắn với việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước xã hội chủ nghĩa, dựa trên nền tảng là liên minh công – nông và các tầng lớp lao động khác dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Dân chủ xã hội chủ nghĩa gắn với hoàn thiện nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nguyên tắc cao nhất của chuyên chính vô sản là liên minh công – nông. Mặt khác từ thực tiễn, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga, V.I.Lênin còn đề cao vai trò của tầng lớp trí thức, mở rộng liên minh công – nông thành liên minh công – nông với các tầng lớp lao động khác, nhất là với trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
- Bốn là, đi lên chủ nghĩa xã hội cần kế thừa những giá trị quý báu trong thời kỳ tư bản chủ nghĩa và của nhân loại. Lênin khẳng định: “phải tiếp thu toàn bộ khoa học, kỹ thuật, tất cả những kiến thức, tất cả nghệ thuật” và kế thừa “mọi thành tựu của khoa học kỹ thuật của loài người”, coi đó là những “viên gạch”, những “vật liệu” quí báu mà những người cộng sản phải biết sử dụng nó vào quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- Năm là, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội vừa có tính phổ biến vừa mang nét đặc thù, các dân tộc tiến lên chủ nghĩa xã hội không hoàn toàn giống nhau mà mang theo đặc điểm của mình. Mặc dù khẳng định tính phổ biến trong tiến trình phát triển chung của xã hội loài người và tính thống nhất trong mục tiêu chung là chủ nghĩa xã hội, nhưng chủ nghĩa Mác – Lênin cũng khẳng định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội là rất đa dạng và mang tính đặc thù của mỗi nước. Không nhận thức rõ vấn đề này thì việc rập khuôn máy móc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở mỗi nước là khó tránh khỏi.
- Sáu là, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản – nhân tố quyết định thành công của con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ rõ vai trò lãnh đạo của những người cộng sản đối với cuộc cách mạng công nhân – cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. V.I.Lênin khẳng định Đảng cộng sản là nhân tố quyết định thắng lợi trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Chỉ có Đảng Cộng sản, nếu nó thực sự là đội tiên phong của giai cấp cách mạng, nếu nó bao gồm những đại biểu ưu tú nhất của giai cấp đó, nếu nó gồm tất cả những chiến sĩ cộng sản hoàn toàn có ý thức và trung thành, có học vấn và được tôi luyện bằng kinh nghiệm đấu tranh cách mạng bền bỉ, nếu nó biết gắn liền với toàn bộ cuộc sống của giai cấp mình và thông qua giai cấp đó, gắn với tất cả quần chúng bị bóc lột, và biết làm cho giai cấp và quần chúng đó tin tưởng hoàn toàn vào mình – chỉ có một đảng như vậy mới có thể lãnh đạo được giai cấp vô sản, trong cuộc đấu tranh cuối cùng, kiên quyết nhất, thẳng tay chống lại tất cả mọi thế lực của chủ nghĩa tư bản.
Về toàn cảnh, động lực, lực lượng của cách mạng xã hội chủ nghĩa :
- Bối cảnh là thời kỳ quá độ với đặc điểm “đan xen”, phức tạp, khó khăn, lâu dài…
- Động lực: lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc, lợi ích cá nhân hài hòa lợi ích tập thể; khoa học và kỹ thuật…
- Lực lượng: giai cấp công nhân và các giai tầng lao động
- Biện pháp kinh tế: “Cùng với việc xã hội chiếm giữ các phương tiện xã hội, nền sản xuất hàng hóa bị loại bỏ, và do đó, cả sự thống trị của sản phẩm đối với người sản xuất.” (Ph.Angghen)
Các phe phái chủ nghĩa xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Hoa hồng đỏ, biểu trưng của trào lưu dân chủ xã hộiMục tiêu của tổng thể những trào lưu theo chủ nghĩa xã hội là thiết kế xây dựng một xã hội công minh hơn chủ nghĩa tư bản, nhưng họ thường sự không tương đồng trong những quan điểm về chủ nghĩa xã hội, phương pháp tái tạo chủ nghĩa tư bản thành chủ nghĩa xã hội, quy mô nhà nước, vai trò nhà nước trong nền kinh tế tài chính, quy mô quản trị sản xuất. Khác với những người theo chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ hay vô chính phủ, chủ nghĩa xã hội tự do cá thể, hầu hết những phe phái chủ nghĩa xã hội đều tôn vinh vai trò của nhà nước. Hai phe phái chủ nghĩa xã hội cơ bản là phe phái chủ nghĩa xã hội dân chủ và chủ nghĩa cộng sản. Mục tiêu của những người cộng sản không chỉ tôn vinh vai trò của nhà nước, chiếm hữu nhà nước mà tiến tới một xã hội cộng sản. Theo lý luận của những người cộng sản, nhất thiết cần triển khai cách mạng vô sản để xóa bỏ chủ nghĩa tư bản, tuy nhiên không phải là nhất thiết trong mọi thực trạng. Thực tế là những người cộng sản cũng tham gia đấu tranh nghị trường nếu tự do tư tưởng và tự do chính trị được bảo vệ .Chấp thuận kinh tế thị trường hoặc kinh tế tài chính phi thị trường cũng là một tranh cãi trong nội bộ những người xã hội chủ nghĩa. Một số phe phái cho rằng cần xóa bỏ kinh tế thị trường, vì nó dẫn đến bất bình đẳng xã hội và khủng hoảng kinh tế. Các phe phái ủng hộ kinh tế thị trường cho rằng chỉ cần có bàn tay nhà nước hoặc thể chể khác để kiểm soát và điều chỉnh thị trường theo tiềm năng xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên có một số ít đặc thù chung phổ quát trên triết lý : ủng hộ sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế tài chính và đời sống xã hội, công minh xã hội ( dù lý giải khác nhau ), dân chủ cho hầu hết, tôn vinh sự hòa hợp xã hội, chống chủ nghĩa dân tộc bản địa ích kỷ và chủ nghĩa cá thể ích kỷ. Sự thích ứng của chủ nghĩa tư bản đặc biệt quan trọng là sự đa dạng hóa trong chiếm hữu và quản trị gây khó khăn vất vả và làm phân hóa thêm những người theo chủ nghĩa xã hội .
Các nước xã hội chủ nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]
Các nước xã hội chủ nghĩa là một khái niệm gây tranh cãi. Một số vương quốc hiến pháp công bố kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội, lúc bấy giờ gồm có Trung Quốc, Nước Ta, Bắc Triều Tiên, Cuba và Lào có những đảng cộng sản cầm quyền và một số ít nước khác không do đảng cộng sản cầm quyền nhưng hiến pháp tiềm ẩn những yếu tố mang tính xã hội chủ nghĩa như Ấn Độ, Guyana, Bangladesh, Sri Lanka, Syria, Ai Cập, Libya, Tanzania, Bồ Đào Nha, Cộng hòa Nước Trung Hoa ( Đài Loan ), không được công bố trong hiến pháp như Venezuela, Bolivia, Nicaragoa. Các nước Bắc Âu với nhiều năm được những đảng Dân chủ xã hội ( một khuynh hướng chính trị chịu tác động ảnh hưởng của chủ nghĩa Marx ) chiếm lợi thế tuyệt đối được nhiều người gọi là những nước xã hội chủ nghĩa nhưng nhiều người khác lại không cho là như vậy. Chế độ phúc lợi xã hội được thực thi rất thành công xuất sắc ở những nước này cũng được hiểu khác nhau, nó có khi được xem như thể một sự thích ứng của chủ nghĩa tư bản trong thực trạng mới, cũng có khi được hiểu là một yếu tố cấu thành của chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên đứng trước những khó khăn vất vả của nền kinh tế tài chính, một quy trình tư hữu hóa đã diễn ra trong thập niên 1990 đi kèm với sự thắng lợi của những lực lượng cánh hữu hoặc phái hữu trong những lực lượng cánh tả .Sự tranh cãi những nước xã hội chủ nghĩa về thực ra xuất phát từ cách hiểu khác nhau về khái niệm chủ nghĩa xã hội và nền kinh tế tài chính của những nước đó. Tất cả những nước được xem là xã hội chủ nghĩa có thể chế chính trị khác nhau, kinh tế tài chính khác nhau và có khi sự không tương đồng về cách hiểu xã hội chủ nghĩa cũng như tiềm năng không trọn vẹn giống nhau. Với một số ít nước, không phải đảng cầm quyền nào cũng là đảng xã hội chủ nghĩa. Đối với những người theo những hệ tư tưởng khác nhau cũng có sự lý giải khác nhau về xã hội chủ nghĩa. trái lại những nước được người cộng sản xem là những nước tư bản chủ nghĩa thì hiến pháp của họ lại không có khái niệm chủ nghĩa tư bản. Thực tế nền kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa tại nhiều nước đã chuyển hóa sang những quy mô mới mang nhiều yếu tố của chủ nghĩa xã hội và thường không có một đường lối rõ ràng trong việc quản lý và điều hành cũng như khuynh hướng cho nền kinh tế tài chính. Nhìn chung những nước xã hội chủ nghĩa thường được hiểu là những nước ghi nhận trong hiến pháp tiềm năng kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội tuy nhiên phương pháp và quy mô khác nhau. Một số quan điểm chủ nghĩa xã hội khác cho rằng chủ nghĩa xã hội hoàn toàn có thể trải qua những chủ trương nhà nước nhằm mục đích tạo một xã hội công minh hơn tuy nhiên khái niệm này được nhiều người xem khá là mơ hồ, và bản thân những người không theo chủ nghĩa xã hội cũng hoàn toàn có thể đưa ra một khái niệm công minh mơ hồ, mang tính chủ quan, mà thường được xem xét trên góc nhìn công minh gia tài hay công minh quyền lợi từ lao động. Ngay tại nhiều nước tự xem mình là chủ nghĩa xã hội thì sự công minh xã hội hay mạng lưới hệ thống phúc lợi xã hội vẫn chưa tăng trưởng đến mức hoàn toàn có thể so sánh được với những nước tăng trưởng có nền kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa. Thậm chí tại 1 số ít nước tự nhận theo khuynh hướng này đói nghèo thông dụng và Open khủng hoảng kinh tế – xã hội .
Quang cảnh khu TT Phố Đông của Thượng Hải vào năm 2012 .Trong những nước xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ quy mô Trung Quốc là quy mô nổi bật nhất. Thời kỳ trước thay đổi, Trung Quốc chịu nhiều ảnh hưởng tác động của chủ nghĩa Mao trong tư duy kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nền kinh tế tài chính phần nhiều được tập thể hóa và quốc hữu hóa, dưới sự điều hành quản lý tập trung chuyên sâu của Nhà nước. Kinh tế được kiểm soát và điều chỉnh bằng kế hoạch, nhà nước can thiệp vào toàn bộ những khâu của nền kinh tế tài chính, kể cả lao động và phân phối quyền lợi. Do những cán bộ quản trị kinh tế tài chính ( nhà máy sản xuất, hợp tác xã, … ) đều do nhà nước chỉ định theo ý chí chủ quan, không qua cạnh tranh đối đầu thị trường thường thấy ở kinh tế tài chính tư bản, nên không tận dụng được những người năng lực, lương hoặc phân phối quyền lợi lao động theo quy chuẩn của nhà nước mang tính duy ý chí vừa có đặc thù cào bằng vừa có đặc thù tạo ra một sự ngăn cách không tính thực ra hiệu suất lao động hoặc chất xám và công sức của con người bỏ ra, nên tuy là tạo ra một xã hội ít có sự phân hóa nhưng không trọn vẹn là công minh. Tình trạng vi phạm sở hữu tài sản cá thể cũng hay xảy ra. Sau ngày thay đổi, Trung Quốc khuyến khích nền kinh tế tài chính đa thành phần. Những tư duy thời bao cấp như ” nghèo mới là đáng quý ” hay ” đạo đức chỉ có ở những người nghèo “, ” đời sống niềm tin phải được đề cao hơn đời sống vật chất “, được thay thế sửa chữa bằng khuyến khích làm giàu cá thể và lối sống tận hưởng vật chất, văn hóa truyền thống hướng vào kích thích tiêu dùng và ham muốn cá thể ngày càng nhiều hơn. Những giá trị cũ trước được xem là tư tưởng phong kiến như Khổng giáo được Phục hồi lại. Nhìn chung tuy vẫn công bố hướng đến một xã hội xã hội chủ nghĩa, nhưng chịu tác động ảnh hưởng nhiều hơn trên một số ít phương diện của chủ nghĩa bảo thủ và chủ nghĩa tự do. Các tư tưởng chủ nghĩa dân tộc bản địa được tôn vinh thay cho yếu tố giai cấp, và nhằm mục đích hướng tới một xã hội hòa giải và không thay đổi dù trên trong thực tiễn chủ nghĩa cá thể tăng trưởng mạnh. Sự thay đổi kinh tế tài chính nhanh hơn những thay đổi chính trị tạo ra một sự không thay đổi, nhưng bất bình đẳng ngày càng ngày càng tăng. Phân hóa xã hội ở Trung Quốc hiện cao hơn nhiều so với nhiều nước tư bản châu Âu. Kinh tế nhà nước được ưu tiên nhưng chuyển dần sang kinh doanh thương mại kiểu chủ nghĩa tư bản nhà nước, tham gia góp vốn đầu tư quốc tế ngày càng nhiều. Do kinh tế tài chính nhà nước được ưu tiên nên những thành phần kinh tế tài chính tư nhân chịu nhiều sức ép hơn của cơ chế thị trường và tạo một sự canh tranh không bình đẳng. Các thành phần kinh tế tài chính nhà nước được nhà nước khuyễn mãi thêm, gồm có cả độc quyền trên một số ít nghành nghề dịch vụ, kinh doanh thương mại thua lỗ được nhà nước bù đắp, hay được bao cấp, do đó hoạt động giải trí kém hiệu suất cao. Tham nhũng là một vấn nạn vì những quy trình chỉ định cán bộ quản trị, hay tuyển dụng lao động đều thiếu công minh và minh bạch. Ngoài ra chính sách trả lương của nhà nước không kích thích chất xám, hay hiệu suất lao động. Vấn đề doanh thu của những doanh nghiệp nhà nước hay gây nhiều tranh cãi. trái lại, những thành phần kinh tế tài chính tư nhân do pháp luật lỏng lẻo nên xảy ra những hiện tượng kỳ lạ làm giàu bất chính hay lạm dụng sức lao động, vi phạm lao lý hay những nguyên tắc đạo lý hội đồng cũng hay xảy ra. Nhiều công chức đảng viên tham gia vào kinh tế tài chính tư nhân, góp vốn đầu tư vốn như là những nhà tư bản kinh tế tài chính để thu lời, và do đó 1 số ít doanh nghiệp tư nhân được ưu tiên. Các nguyên tắc nền kinh tế thị trường không được tôn trọng vừa đủ. Đứng trước 1 số ít yếu tố nhất là phân hóa xã hội ( Trung quốc là một trong số những nước nhiều triệu phú nhất ), chủ trương đánh thuế cá thể ( mà những người dân chủ xã hội hay khuyến khích ) để kiểm soát và điều chỉnh thu nhập cũng được vận dụng nhưng hiệu suất cao còn thấp do thực trạng trốn thuế hay sự thiếu minh bạch của nhà nước. Tuy nhiên Trung Quốc vẫn được xem là có một sự quy đổi kinh tế tài chính thành công xuất sắc dựa trên kinh nghiệm tay nghề của những sự quy đổi trước đó, tận dụng những lợi thế sẵn có của quốc gia .
Một người Venezuela đang chiêm ngưỡng và thưởng thức ngon lành món ăn kiếm được từ một bãi rácMột quy mô khác tăng trưởng tại Mỹ Latin. Các chỉ huy xã hội chủ nghĩa công bố chống ” chủ nghĩa đế quốc kinh tế tài chính “, toàn thế giới hóa kinh khủng. Đây là một khuynh hướng ngược với Trung quốc, nơi khuyến khích tư bản quốc tế góp vốn đầu tư, và tham gia toàn thế giới hóa cạnh tranh đối đầu kinh tế tài chính. Quá trình quốc hữu hóa ở những nước Mỹ latin công bố xã hội chủ nghĩa ( không chịu tác động ảnh hưởng chủ nghĩa Marx ) theo những phương pháp gây tranh cãi, nhất là liên hệ với chủ nghĩa xã hội dân chủ và được sự ủng hộ khá lớn dân chúng. Các nước này có thành phần kinh tế tài chính tư nhân chiếm một vai trò đáng kể, và tương lai những nước này không thật sự rõ ràng, do duy trì dân chủ đại nghị, bầu cử tự do theo nhiệm kỳ, sức ép trái chiều và tăng trưởng kinh tế tài chính thất thường thậm chí còn rơi vào khủng hoảng kinh tế – xã hội như cuộc khủng hoảng cục bộ tại Venezuela. Theo 1 số ít nhà lý luận thì trào lưu cánh tả ở Mỹ Latin mang sắc tố chủ nghĩa dân tộc bản địa nhiều hơn. Ở 1 số ít nước, bất bình đẳng xã hội giảm đáng kể nhưng hiệu suất cao kinh tế tài chính thì không rõ ràng do đó mang lại thực trạng đói nghèo thông dụng và sự chuyển dời của dòng vốn và chất xám ra khỏi quốc gia như thể phản ứng của dân cư và doanh nghiệp trước những chủ trương kinh tế tài chính xã hội được ca tụng là chủ nghĩa xã hội. Đến cuối năm 2020 Nicolás Maduro vẫn giữ quyền lực tối cao ở Venezuela dù nước này trải qua nhiều khủng hoảng kinh tế chính trị, trong khi Evo Morales tại Bolivia bị lật đổ năm 2019 nhưng liên minh ông ta là Luis Arce của Phong trào tiến lên Chủ nghĩa Xã hội ( MAS ) đã giành thắng lợi với 55,1 % số phiếu bầu trong cuộc tổng tuyển cử ngày 18 tháng 10 năm 2020 trong bầu cử tự do ở nước này [ 14 ]. Tuy nhiên dự tính thành lập Quốc tế 5 của Hugo Chavez không thành công xuất sắc do sự không tương đồng trong trào lưu cánh tả khu vực và 1 số ít nước cánh hữu có lợi thế. [ 15 ]
Cộng hòa Cuba[sửa|sửa mã nguồn]
Khi chủ nghĩa xã hội hiện thực lâm vào khủng hoảng, Cuba còn các nguồn viện trợ. Mặt khác, trong hàng chục năm Mỹ và các thế lực thù địch luôn tìm cách chống đối, bao vây, cấm vận, song Cộng hoà Cuba vẫn giữ vững thành quả cách mạng và phát triển đất nước trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong điều kiện, bối cảnh mới, để phù hợp hơn với tình hình, Đảng Cộng sản Cuba đã có nhiều nhận thức mới về mô hình xã hội xã hội chủ nghĩa mà Cuba cần xây dựng.
Đại hội VI năm 2011, Đảng Cộng sản Cuba đã thông qua đường lối cập nhật hóa mô hình kinh tế – xã hội của đất nước. Đại hội VII (4/2016), Đảng Cộng sản Cuba đã đánh giá những thành tựu đạt được trong 5 năm thực hiện đường lối cập nhật hóa mô hình kinh tế – xã hội, trong đó đáng chú ý là 3 văn kiện mang tính cương lĩnh để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Cuba, đó là:
- Khái niệm hóa mô hình phát triển kinh tế – xã hội xã hội chủ nghĩa của Cuba.
- Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội tới năm 2030: Đề xuất về tầm nhìn quốc gia, các trụ cột và lĩnh vực chiến lược.
- Cập nhật hóa đường lối kinh tế và xã hội của Đảng và cách mạng cho giai đoạn 2016 – 2021.
Qua những văn kiện của Đại hội, những nét cơ bản về quy mô xã hội xã hội chủ nghĩa ở Cộng hoà Cuba lúc bấy giờ như sau :
- Về mục tiêu, tầm nhìn quốc gia, Đảng Cộng sản Cuba khẳng định mục tiêu xây dựng đất nước là có chủ quyền, độc lập, chủ nghĩa xã hội, dân chủ, phồn vinh và bền vững.
- Về chính trị: Đảng Cộng sản lãnh đạo xã hội và nhà nước, kiên trì mục tiêu chủ nghĩa xã hội trên cơ sở kết hợp giá trị các quan điểm Mác – Lênin với đặc trưng truyền thống của Cuba. Đảng Cộng sản Cuba là tổ chức chính trị duy nhất và tiên phong của dân tộc, trên cơ sở tư tưởng Hô-xê Mác-ti, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Phiđen Caxtoro; biểu thị của khối đoàn kết nhân dân xung quanh sự lãnh đạo cách mạng, vì người nghèo và cho người nghèo. Nhà nước xã hội chủ nghĩa là sự bảo đảm cho quyền tự do, độc lập và chủ quyền dân tộc; đảm bảo dân chủ trên cơ sở quyền lực chủ quyền của nhân dân được Hiến pháp và pháp luật quy định.
- Về kinh tế: Hệ thống kinh tế được xây dựng dựa trên nguyên tắc sở hữu xã hội chủ nghĩa của toàn dân đối với những tư liệu sản xuất chính. Ngoài ra, mô hình quản lý cũng thừa nhận và thúc đẩy các hình thức khác như đầu tư nước ngoài, hợp tác xã, nông dân cá thể, những người thuê đất, người thuê nhân công, người làm kinh tế tự doanh và các hình thức khác. Việc phát triển khu vực kinh tế ngoài quốc doanh sẽ tạo điều kiện dễ dàng hơn cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bởi nó sẽ cho phép Nhà nước có thể rảnh tay với những hoạt động kinh tế không chiến lược đối với đất nước và những khu vực mà Nhà nước không thểthực hiện hiệu quả và chất lượng cần thiết nếu áp dụng hình thức quản lý nhà nước.
- Về văn hóa, xã hội, thực hiện giáo dục đào tạo không mất tiền; bảo hiểm y tế toàn dân; xây dựng xã hội công bằng, bình đẳng mọi phương diện.
- Về đối ngoại, thực hiện đối ngoại mềm dẻo, đa phương; giương cao ngọn cờ chủ nghĩa quốc tế (giáo dục, y tế, quân sự…).
- Về quyền con người, Đảng cộng sản Cuba khẳng định phẩm giá, sự bình đẳng và tự do của con người là trung tâm của mô hình kinh tế – xã hội. Mọi công dân bình đẳng về quyền và nghĩa vụ; được đảm bảo thực hiện hiệu quả các quyền đó. Trong đó, lao động đồng thời là quyền lợi và nghĩa vụ của mọi công dân và sẽ được trả lương tùy theo số lượng và chất lượng của lao động.
Một số thành tựu điển hình nổi bật :
- Giáo dục tại Cuba, được ưu tiên hàng đầu tại Cuba, kể từ năm 1959 (khi Cách mạng Cuba thành công), khiến nước này có hệ thống giáo dục thực sự hiệu quả, cùng đội ngũ giáo viên có chất lượng cao. Hệ thống trường học tại Cuba có tiêu chuẩn cao, chất lượng học thuật xuất sắc, các giáo viên được trả lương cao, đảm bảo cuộc sống đầy đủ. Các trường có mức độ tự chủ chuyên nghiệp khiến nước này trở thành một trong những nước có hệ thống giáo dục hiệu quả nhất thế giới, sánh ngang với Phần Lan, Singapore, Thượng Hải (Trung Quốc), Hàn Quốc, Thụy Sỹ, Hà Lan và Canada (theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới tháng 3/2014). Đây cũng là quốc gia có tỷ lệ đầu tư ngân sách quốc gia vào giáo dục cao nhất thế giới, 13 % (theo Huffington Post).
- Chính sách xã hội, k ể từ khi Cách mạng Cuba năm 1959 thành công, nước này đã tạo ra một hệ thống xã hội đảm bảo người dân được tiếp cận phổ cập các dịch vụ giáo dục và y tế do nhà nước chi trả. Mô hình này giúp Cuba đạt được nhiều thành tựu trong việc phổ cập giáo dục, tiêu diệt nhiều loại bệnh, cung cấp nước sạch và hệ thống vệ sinh công cộng tới toàn dân.
- Về y tế, Cuba liên tục có tỷ lệ trẻ sơ sinh tử vong thấp nhất khu vực, và người dân có tuổi thọ cao nhất khu vực châu Mỹ Latinh; được đánh giá là một trong những nước có chính sách xã hội tốt nhất trong số các nước đang phát triển, được nhiều cơ quan quốc tế ghi nhận như Tổ chức Y tế Thế giới, Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc và các cơ quan khác của Liên Hợp Quốc.
